Nghiên cứu và tìm hiểu về lợi nhuận của tư
bản thương nghiệp
CHƯƠNG 1. LỜI MỞ ĐẦU
1.1. Tầm quan trọng của đề tài
Học thuyết của Mác, trên cơ sở xây dựng hệ thống lý luận và hình thành phương
pháp tư duy khoa học về các quá trình kinh tế, đã trình bày một cách sáng tỏ bản chất
và nội dung của hình thái giá trị trong sản xuất và lưu thông hàng hóa.
Nổi bật trong hệ thống quan điểm của Mác là các học thuyết về giá trị thặng dư và
các hình thái biểu hiện có liên quan. Trong đó, lợi nhuận của tư bản thương nghiệp –
hay lợi nhận thu được từ quá trình lưu thông hàng hóa là một bộ phận không thể tách
rời, và có vai trò quan trọng trong việc hình thành mối quan hệ phân chia giá trị thặng
dư giữa các tập đoàn tư bản.
Do đó, việc nghiên cứu và tìm hiểu về lợi nhuận của tư bản thương nghiệp có ý
nghĩa quan trọng trong việc củng cố, hoàn thiện những lý luận có liên quan về quy luật
giá trị thặng dư, đặc biệt là trong khâu lưu thông hàng hóa.
1.2. Mục đích thực hiện đề tài
Góp phần trang bị kiến thức về những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác –
Lênin nói chung và hiểu biết về phạm trù lợi nhuận thương nghiệp nói riêng trong nội
dung môn học.
Chứng minh mối liên hệ giữa thương nghiệp cũng như tư bản thương nghiệp với
giá trị và giá trị thặng dư.
Hình thành phương pháp luận trong việc xác định, phân tích cũng như vận dụng lý
luận thực tiễn vào hoạt động chuyên ngành Quản trị kinh doanh tổng hợp.
1.3. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, mà trực
tiếp là học thuyết về giá trị - lao động và học thuyết giá trị thặng dư của Các Mác.
Sử dụng phương pháp lập luận dựa trên nền tảng của phép duy vật biện chứng và
phương pháp trừu tượng hóa khoa học, kết hợp việc thống kê, phân tích, tổng hợp bản
chất, nguồn gốc lợi nhuận của thương nghiệp với các hình thức có liên quan trong quy
luật giá trị thặng dư để làm rõ vấn đề.
CHƯƠNG 2. NỘI DUNG

2.1. Nguồn gốc lợi nhuận của tư bản thương nghiệp.
2.1.1. Định nghĩa về tư bản thương nghiệp.
Trong chủ nghĩa tư bản, tư bản thương nghiệp là một bộ phận của tư bản công
nghiệp tách ra chuyên đảm nhận khâu lưu thông hàng hóa.
Từ định nghĩa, xuất hiện một nhận định ban đầu rằng tư bản thương nghiệp thực
chất là một hình thức bắc cầu nhằm tạo điều kiện giúp cho tư bản công nghiệp thực
hiện quá trình chuyển giao và tạo ra giá trị hàng hóa.
Hình 2.1. Sơ đồ quá trình chuyển giao và tạo ra giá trị hàng hóa
Hàng hóa và sản phẩm nói chung sau khi được tư bản công nghiệp sản xuất, sẽ
thông qua tư bản thương nghiệp để đến với thị trường tiêu dùng và phân phối sâu rộng
tới mạng lưới người tiêu dùng, là những người có nhu cầu và sẽ sử dụng tiền để đổi lấy
hàng hóa nhằm thỏa mãn cho một nhu cầu sử dụng riêng nào đó.
Ví dụ: Trong ngành công nghiệp sản xuất xe ô tô, sau khi chiếc xe được hoàn tất sẽ
thông qua các kênh phân phối, các đại diện kinh doanh, đại lý để bán tới tay người
mua, là những người có nhu cầu sử dụng phương tiện vận chuyển nói chung.
2.1.2. Đặc điểm của tư bản thương nghiệp
Tư bản thương nghiệp ra đời bắt nguồn từ sự phát triển của trình độ tổ chức và
phân công lao động xã hội. Ở một giai đoạn phát triển cao hơn trong chủ nghĩa tư bản,
có một yêu cầu nảy sinh cần phải giải quyết đó là tính chuyên môn hóa về chức năng
hoạt động để gia tăng hiệu quả, tiết kiệm nguồn lực và đẩy mạnh tốc độ phát triển của
tư bản. Tư bản công nghiệp cần được hoạt động đúng với chức năng của mình đó là
sản xuất hàng hóa và tư bản công nghiệp sẽ làm tốt công việc này khi có sự tập trung
cao độ nguồn lực và các tư duy chiến lược dành riêng cho sản phẩm. Bởi lẽ đó, tư bản
thương nghiệp ra đời để giải quyết vấn đề còn lại sau khi sản phẩm ra đời đó là cung
ứng và phân phối cho thị trường. Với sự chuyên môn hóa này, cả tư bản công nghiệp
TƯ BẢN CÔNG
NGHIỆP
TƯ BẢN THƯƠNG
NGHIỆP
GIÁ TRỊ HÀNG

HÓA
và tư bản thương nghiệp đều có thể tập trung điều kiện sẵn có cho chức năng hoạt
động của riêng mình trong sự phối hợp giữa mỗi bên để từ đó tạo ra sự liên kết mang
tính bắc cầu mang lại lợi ích từ giá trị hàng hóa cho cả hai phía.
Từ mối liên hệ có tính chất bắc cầu giữa tư bản thương nghiệp và tư bản công
nghiệp nêu trên, có thể nhận ra rằng tư bản thương nghiệp có đặc điểm vừa phụ thuộc
vào tư bản công nghiệp, nhưng cũng đồng thời độc lập một cách tương đối.
Tư bản thương nghiệp phụ thuộc vào tư bản công nghiệp vì hình thức hoạt động
của tư bản thương nghiệp có thể hiểu một cách đơn giản là loại hình kinh doanh mua
đi – bán lại. Bởi vậy, tư bản công nghiệp có vai trò giống như một nguồn cung cấp yếu
tố chính và quan trọng cần thiết cho sự vận động của tư bản thương nghiệp, đó là hàng
hóa. Không có hàng hóa, tư bản thương nghiệp không có lý do và mục đích để hoạt
động, dẫn đến không thể tồn tại hình thái tư bản thương nghiệp. Đây là sự phụ thuộc
có tính chất khách quan và không mang ý nghĩa áp đặt hoàn toàn và lệ thuộc tuyệt đối,
vì tư bản thương nghiệp với chức năng hoạt động vốn có trên cơ sở mua đi bán lại thực
chất lại chính là cánh tay đắc lực cho tư bản công nghiệp thực hiện giá trị hàng hóa.
Tuy nhiên, tư bản thương nghiệp cũng đồng thời độc lập một cách tương đối với tư
bản công nghiệp xuất phát từ tính chất và loại hình chuyển hóa giá trị hàng hóa trong
sự so sánh với tư bản công nghiệp. Đặc điểm đơn giản và dễ nhận thấy nhất đó là chức
năng hoạt động của tư bản công nghiệp là sản xuất ra hàng hóa, sản phẩm. Quá trình
này gắn liền với sự tư hữu về tư liệu sản xuất và nhân công lao động và kết tinh các
giá trị ban đầu vào trong sản phẩm dưới dạng hình thức giá trị sơ khai gắn với thành
phẩm tổng hợp từ các yếu tố: vốn đầu tư ban đầu, sức lao động và tư liệu sản xuất.
Trong khi đó, tư bản thương nghiệp thực hiện việc chuyển giao hàng hóa từ tư bản
công nghiệp vào lưu thông trên thị trường. Việc làm này đòi hỏi tư bản thương nghiệp
cũng cần có một số lượng tư hữu nhất định về tư bản, sức lao động cũng như tư liệu
sản xuất, nhưng để phục vụ cho việc phân phối, chuyển hóa giá trị sử dụng tới tay
người mua để đổi lấy giá trị. Việc làm này không trực tiếp sản xuất ra sản phẩm mang
giá trị. Sự khác nhau này xuất phát từ loại hình hoạt động của mỗi bên, chỉ mang tính
tương đối và bắt nguồn từ chủ quan hình thái vận động riêng của tư bản công nghiệp

và tư bản thương nghiệp.
2.1.3. Quá trình chuyển hóa giá trị của tư bản thương nghiệp
Như đã trình bày, tư bản thương nghiệp hoạt động để chuyển hóa giá trị sử dụng
tới tay người tiêu dùng có nhu cầu để đổi lấy giá trị hàng hóa qua hình thức là giao
dịch tiền tệ: mua và bán.
Công thức chuyển hóa giá trị của tư bản thương nghiệp:
T – H – T’
Trong công thức nêu trên, ban đầu là sự chuyển hóa của tiền thành hàng hóa. Tiếp
sau đó, hàng hóa tiếp tục tham gia vào quá trình chuyển hóa một lần nữa và lần này giá
trị thu về là T’. Trong sự vận động này, tiền đã trở thành tư bản bởi chính mục đích
vận động của chúng.
Trong giai đoạn thứ nhất, khi tiền (T) chuyển thành hàng hóa (H). Đây là giai đoạn
mà tư bản thương nghiệp thay mặt người tiêu dùng ứng tiền tệ ra để mua lại hàng hóa
từ tư bản công nghiệp.
Trong giai đoạn thứ hai, từ hàng hóa (H) chuyển thành tiền (T’). Đây là giai đoạn
phản ánh bản chất quá trình vận động của tư bản trong lưu thông, là khi tư bản thương
nghiệp tiến hành giao dịch và bán lại hàng hóa tới tay người tiêu dùng để mang về giá
trị.
Trong công thức lưu thông hàng hóa của tư bản thương nghiệp nêu trên, mục đích
của lưu thông không phải là giá trị sử dụng mà là giá trị. Điều này có nghĩa là tư bản
thương nghiệp thực hiện quá trình lưu thông hàng hóa trên thị trường với mục đích
chuyển hóa giá trị sử dụng tới tay người mua để thu về giá trị. Quá trình này sẽ trở nên
vô nghĩa khi giá trị ban đầu tư bản thương nghiệp ứng ra mua hàng hóa (T) lại cũng
chính bằng giá trị thu về (T). Do vậy, giá trị thực tế mà tư bản thương nghiệp thu về
phải là T’ với T’ = T + t, trong đó t là số tiền trội hơn so với số tiền ứng ra ban đầu để
mua sản phẩm từ tư bản công nghiệp. Nói một cách khác, t chính là hình thức biểu
hiện cho lợi nhuận của tư bản thương nghiệp thu về thông qua quá trình tạo ra giá trị từ
phân phối, lưu thông hàng hóa trên thị trường.
2.1.4. Tiểu kết
2.1.4.1. Dịch vụ thương nghiệp là một loại hàng hóa, có giá trị và giá trị sử dụng

Khi mở rộng khái niệm cũng như quan điểm nhìn nhận về hàng hóa tồn tại trong xã
hội, chúng ta có thể xác định dịch vụ phân phối, lưu thông hàng hóa mà bộ phận
thương nghiệp cung cấp trong xã hội cũng là một loại hình hàng hóa.
Khác với những hàng hóa là sản phẩm hữu hình ra đời từ quá trình sản xuất, hàng
hóa mà dịch vụ thương nghiệp cung cấp cho xã hội ở đây là tất cả những khâu được xử
lý bên trong quá trình hình thành chức năng mua và bán sản phẩm như: bảo quản,
đóng gói, chuyên chở… Loại hàng hóa này có tính chất tồn tại vô hình và được tổng
hợp thông qua quá trình định tính và định lượng để từ đó xác định mức độ hiệu quả và
khả năng thực hiện chức năng của bộ phận thương nghiệp.
Khi xem xét dịch vụ thương nghiệp dưới vai trò là một loại hàng hóa, chúng ta
đồng thời liên hệ loại hàng hóa này với học thuyết giá trị của Mác và rút ra được
những nhận định cơ bản như sau:
- Giá trị sử dụng của hàng hóa dịch vụ thương nghiệp được nói đến ở đây chính là
hiệu quả mà bộ phận thương nghiệp mang lại trong việc chuyển hóa hàng hóa, sản
phẩm của tư bản công nghiệp thành giá trị tư bản. Dịch vụ thương nghiệp càng nhanh
chóng thực hiện các khâu phân phối, lưu thông sản phẩm một cách hiệu quả, nhanh
chóng thu về giá trị hàng hóa, thì giá trị sử dụng của loại hình hàng hóa dịch vụ ấy lại
càng cao.
- Giá trị của hàng hóa dịch vụ thương nghiệp liên quan tới các vấn đề về hao phí
lao động kết tinh trong quá trình ngành thương nghiệp tạo ra loại hàng hóa dịch vụ
này. Đó là kết tinh từ hao phí lao động của các thương nhân và kết tinh từ hao phí lao
động của bộ phận công nhân phụ trách việc bán hàng trong các lĩnh vực, ngành nghề
thương nghiệp.
Hai thuộc tính giá trị và giá trị sử dụng của hàng hóa dịch vụ thương nghiệp có mối
quan hệ chặt chẽ, vừa thống nhất, vừa mâu thuẫn với nhau và tuân theo đúng học
thuyết về giá trị của Mác.
2.1.4.2. Nguồn gốc lợi nhuận của tư bản thương nghiệp
Qua quá trình nhìn nhận và phân tích nêu trên, chúng ta có thể có được những đánh
giá ban đầu về sự hình thành cũng như nguồn gốc lợi nhuận của tư bản thương nghiệp
theo các cách tiếp cận như sau:

- Lợi nhuận của tư bản thương nghiệp hình thành thông qua quá trình chuyển hóa
giá trị mà trong đó, tư bản thương nghiệp đóng vai trò cầu nối để thực hiện nhiệm vụ
phân phối và lưu thông hàng hóa của tư bản công nghiệp tới thị trường và tới người
tiêu dùng nói chung trong toàn xã hội. Với cách tiếp cận này, lợi nhuận của tư bản
thương nghiệp đóng vai trò khách quan trong quá trình tạo ra lợi nhuận tư bản vì nó
chỉ đơn thuần là một cầu nối có chức năng chuyển hóa giá trị theo công thức lưu thông
hàng hóa T – H – T’. Nói cách khác, lợi nhuận của tư bản thương nghiệp tồn tại với tư
cách khách quan trong mối quan hệ giữa các chủ thể bao gồm: tư bản công nghiệp, tư
bản thương nghiệp và thị trường tiêu thụ sản phẩm. Bởi lẽ theo cách tiếp cận này, hai
chủ thể chính của quá trình nêu trên là tư bản công nghiệp và thị trường người tiêu
dùng, còn lợi nhuận của tư bản thương nghiệp chỉ đơn thuần có được từ việc thực hiện
chức năng trung gian.
- Với cách tiếp cận thứ hai, là khi chúng ta nhìn nhận dịch vụ thương nghiệp đồng
thời là một loại hàng hóa. Lúc này tự bản thân tư bản thương nghiệp đã trở thành một
chủ thể độc lập và tự nó tạo ra giá trị cũng như giá trị sử dụng của riêng mình. Do đó
trong tình huống này, lợi nhuận của tư bản thương nghiệp lại có được chính từ quá
trình lưu thông hàng hóa dịch vụ thương nghiệp xét trong nội tại hình thái vận động
của riêng nó. Với cách tiếp cận này, tư bản thương nghiệp đã tham gia một cách trực
tiếp vào quá trình tạo ra giá trị từ sản phẩm hàng hóa ban đầu của tư bản công nghiệp.
Nói một cách khác, từ hàng hóa ban đầu mà tư bản thương nghiệp ứng tiền ra mua về,
họ đã vô tình sản xuất ra một loại hàng hóa vô hình khác từ chính quá trình này, là
hàng hóa dịch vụ thương nghiệp. Theo cách hình dung này, việc phân phối và lưu
thông hàng hóa được hiểu theo một nghĩa khác, chính là sự chuyển giao lần thứ hai từ
loại hàng hóa ban đầu giờ đây đã trở thành một loại “hàng hóa kép” trước khi đến với
thị trường và người tiêu dùng.
HÀNG HÓA SẢN
PHẨM
HÀNG HÓA SẢN
PHẨM + HÀNG HÓA
DỊCH VỤ

THỊ TRƯỜNG
TIÊU DÙNG
Hình 2.1. Sơ đồ mô tả quá trình chuyển giao “hàng hóa kép”
Với những lập luận và phương hướng phát triển nội dung như đã trình bày, tổng
hợp lại chúng ta có được khái quát về nguồn gốc lợi nhuận của tư bản thương nghiệp
theo cách hiểu như sau:
Lợi nhuận của tư bản thương nghiệp được hình thành thông qua quá trình tư bản
thương nghiệp thực hiện chức năng phân phối và lưu thông hàng hóa. Dù tư bản
thương nghiệp chỉ đơn thuần thực hiện vai trò cầu nối trung gian (tương ứng khách
quan), hay tự bản thân nó tạo ra một loại hàng hóa đặc biệt (tương ứng chủ quan) để
mang trao đổi trong quá trình mua và bán thì cuối cùng, tư bản thương nghiệp cũng đã
trực tiếp tạo ra giá trị hàng hóa từ quá trình này.
Bên cạnh đó, qua quá trình phân tích nêu trên, một lần nữa khẳng định sự phù hợp
và bảo vệ cũng như củng cố cho những lý luận trong các học thuyết về giá trị của Mác.
Lúc này tư bản thương nghiệp và loại hình dịch vụ thương nghiệp khi thực hiện chức
năng phân phối trung gian và được xem xét dưới góc độ của một hình thái sản phẩm,
đã đáp ứng đúng theo các thuộc tính cơ bản cũng như thể hiện mối quan hệ vừa thống
nhất vừa mâu thuẫn giữa hai thuộc tính cơ bản của hàng hóa. Đây là tiền đề tạo điều
kiện cho việc tiếp tục đi sâu nghiên cứu và khái quát hóa hơn nữa về bản chất lợi
nhuận của tư bản thương nghiệp. Bởi lẽ chúng ta chỉ có thể có được sự nhìn nhận thực
chất về bản chất lợi nhuận của tư bản thương nghiệp, khi đã có sự liên kết chặt chẽ và
vận dụng hợp lý các nền tảng lý luận cơ sở trong việc xác định đúng nguyên nhân
cũng như đặc điểm, hình thái tồn tại của loại hình này.
2.2. Bản chất lợi nhuận của thương nghiệp
2.2.1. Lợi nhuận thương nghiệp
Khái niệm: lợi nhuận của tư bản thương nghiệp là một phần giá trị thặng dư, mà
nhà tư bản công nghiệp phải “nhượng lại” cho tư bản thương nghiệp do tư bản thương
nghiệp bán hàng hóa cho tư bản công nghiệp.
Theo học thuyết của Mác, giá trị thặng dư được tạo ra trong sản xuất, không hề
được tạo ra trong lưu thông. Khi một sản phẩm được hình thành, bên trong sản phẩm

ngoài kết tinh từ giá trị của tư liệu sản xuất di chuyển vào, còn có phần giá trị trừu
tượng của người công nhân tạo ra trong quá trình lao động. Phần giá trị này lớn hơn
sức lao động và bằng giá trị sức lao động cộng với giá trị thặng dư. Như vậy, giá trị
thặng dư đã được hình thành ngay từ trong sản xuất và nằm trong giá trị sản phẩm khi
tư bản công nghiệp hoàn tất một chu trình tạo ra sản phẩm. Tư bản công nghiệp đúng
ra sẽ là chủ thể được hưởng trọn vẹn toàn bộ lượng giá trị thặng dư này, trong điều
kiện các nhà tư bản công nghiệp sẽ đồng thời chịu trách nhiệm cung ứng cũng như
phân phối sản phẩm ra thị trường. Điều này sẽ gây ra một khó khăn cho các nhà tư bản
công nghiệp nếu phải thực hiện đồng thời một chức năng hoàn toàn không liên quan
với lĩnh vực chính đó là sản xuất sản phẩm. Công việc phân phối và cung ứng sản
phẩm ra thị trường đòi hỏi sự tập trung chuyên môn riêng, sự đầu tư nguồn vốn cũng
như nhân lực thích hợp vì nhiệm vụ chính của công việc này tập trung xoay quanh vấn
đề chuyển hóa giá trị hàng hóa sang tư bản. Trong khi đó, chức năng chính của tư bản
công nghiệp lại chủ yếu tập trung xoay quanh vấn đề chuyển hóa giá trị tư bản thành
giá trị sử dụng kết tinh vào trong sản phẩm.
Chính từ yêu cầu thực tế nêu trên, trong điều kiện nền sản xuất tư bản chuyển đổi
mạnh mẽ sang một giai đoạn phát triển cao với trình độ tổ chức sản xuất và chuyên
môn hóa sâu rộng, tư bản thương nghiệp đã khẳng định chắc chắn vị trí của mình khi
đảm nhiệm vai trò trung gian phân phối trong khâu cung ứng và lưu thông hàng hóa.
Sự ra đời và phát triển của tư bản thương nghiệp đã giúp cho lưu thông hàng hóa thuận
lợi, thị trường mở rộng, tốc độ chu chuyển của tư bản tăng lên và do đó thúc đẩy sự
phát triển của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa.
2.2.2. Sự hình thành lợi nhuận của tư bản thương nghiệp
2.2.2.1. Sự hình thành lợi nhuận thương nghiệp trong lưu thông
Về cơ bản, lợi nhuận thương nghiệp có được từ quá trình thực hiện nhiệm vụ tạo
giá trị và giá trị thặng dư của tư bản thương nghiệp. Trên thực tế, lợi nhuận này là
chênh lệch giữa giá mua và giá bán. Nhà tư bản thương nghiệp được ưu đãi mua hàng
hóa từ nhà tư bản công nghiệp với giá bán thấp hơn giá trị, vì vậy khi họ bán lại hàng
hóa đúng với giá trị thực sẽ thu được một phần lợi nhuận chênh lệch so với số vốn bỏ
ra ban đầu.

Nếu xét lợi nhuận của tư bản thương nghiệp dưới góc độ bản chất khách quan của
chủ thể khi tham gia vào quá trình chuyển hóa và tạo ra giá trị, thì phần lợi nhuận này
cũng chính là phần giá trị thặng dư kết tinh trong sản phẩm, có được từ khâu sản xuất
ra sản phẩm thông qua việc chiếm đoạt giá trị dôi ra ngoài giá trị sức lao động do
người công nhân tạo ra trong quá trình sản xuất.
Trong công thức vận động của tư bản thương nghiệp:
T – H – T’
Theo công thức này, ban đầu tư bản thương nghiệp phải ứng ra một số vốn tư bản
là T để mua về hàng hóa H. Với cách hiểu về lợi nhuận thương nghiệp như đã nêu ở
trên, chúng ta có thể nhận thấy rằng trong số vốn tư bản mà tư bản thương nghiệp ứng
ra cho tư bản công nghiệp để mua trước hàng hóa H đã bao gồm một phần giá trị thặng
dư mà nhà tư bản công nghiệp mong muốn nhận được. Phần giá trị thặng dư còn lại
nằm trong sản phẩm hàng hóa, tư bản thương nghiệp sẽ thu về phần giá trị thặng dư
này cùng với số vốn tư bản đầu tư ban đầu bằng việc bán lại hàng hóa với đúng giá trị
khi lưu thông trên thị trường.
Gọi giá trị chưa bao gồm giá trị thặng dư của sản phẩm là T1.
Gọi giá trị thặng dư mà tư bản công nghiệp mong muốn thu về là T2.
Gọi giá trị thặng dư mà tư bản thương nghiệp được hưởng chênh lệch thông qua
giá mua hàng hóa là T3.
Lúc này, giá trị thực của sản phẩm là :
T’ = T1 + T2 + T3
Phần giá trị bao gồm giá trị thặng dư mong muốn thu về mà tư bản công nghiệp
nhận được khi bán hàng hóa cho tư bản thương nghiệp là:
T = T1 + T2
Công thức về sự chuyển hóa giá trị trong lưu thông của tư bản thương nghiệp lúc
này trở thành:
(T1 + T2) – (T3) – (T1 + T2 + T3)
Ở giai đoạn thứ nhất, tư bản thương nghiệp ứng ra một số tiền để mua lại hàng hóa
từ tư bản công nghiệp, do đó hàng hóa sau khi mua về nếu xét trong tổng thể chung về
mặt vốn tư bản của tư bản thương nghiệp sẽ chỉ còn tồn tại ở giá trị T3, là giá trị chênh

lệch mà tư bản thương nghiệp nhận được từ sự ưu đãi của tư bản công nghiệp. Phần
giá trị (T1 + T2) lúc này không còn tồn tại dưới hình thức tư bản, mà đã chuyển hóa
vào trong hàng hóa. Có thể hình dung một cách đơn giản rằng phần giá trị (T1 + T2)
lúc này là phần giá trị chìm và nằm trong hàng hóa, còn giá trị T3 là phần giá trị nổi, là
phần giá trị nhà tư bản thương nghiệp được nhận trước ngay từ trong giao dịch mua lại
hàng hóa với tư bản công nghiệp.
Đến giai đoạn thứ hai, tư bản thương nghiệp phân phối và cung ứng hàng hóa ra thị
trường đúng với giá trị, lúc này tư bản thương nghiệp thu về số tiền có giá trị biểu hiện
bằng (T1 + T2 + T3). Giá trị thu về này góp phần bù đắp cho số vốn ban đầu tư bản
thương nghiệp đã phải bỏ ra để mua hàng hóa (T1 + T2), đồng thời tư bản thương
nghiệp được nhận thêm một số tiền có giá trị bằng T3. Trong khi đó, ngay từ khâu lưu
trữ hàng hóa tính từ sau thời điểm mua lại hàng hóa từ tư bản công nghiệp, tư bản
thương nghiệp đã được nhận trước một phần giá trị nổi là T3. Như vậy, lợi nhuận thực
sự mà lúc này tư bản thương nghiệp đúng ra đã thu được về mặt lý thuyết có giá trị là:
T’’ = (T1 + T2 + T3) + T3 – (T1 + T2) = 2T3
Như vậy, tư bản thương nghiệp rõ ràng đã thu được lợi nhuận thực có giá trị bằng
gấp hai lần giá trị chênh lệch mà tư bản công nghiệp đã ưu tiên cho tư bản thương
nghiệp trong giao dịch mua và bán hàng hóa. Như vậy, có thể khẳng định rằng tư bản
thương nghiệp đã không chỉ đơn thuần tham gia vào quá trình thực hiện giá trị thặng
dư vốn có sẵn trong hàng hóa, mà thậm chí tư bản thương nghiệp đã tự mình trực tiếp
tạo ra một lượng giá trị thặng dư riêng ngay từ trong quá trình lưu thông hàng hóa.
2.2.2.2. Sự hình thành lợi nhuận thương nghiệp từ nội bộ ngành
Như đã trình bày khi nghiên cứu về nguồn gốc lợi nhuận của tư bản thương nghiệp,
tư bản thương nghiệp với chức năng vận động và hình thái tổ chức của riêng mình có
thể được xem như một loại sản phẩm vô hình tương ứng với loại hình dịch vụ thương
nghiệp. Sản phẩm vô hình này cũng đồng thời có được từ sự chuyển hóa của tư liệu
sản xuất trong ngành thương nghiệp và quan trọng nhất vẫn là sức lao động của các
nhân tố tham gia bên trong bao gồm các thương nhân và công nhân bán hàng.
Giả sử hoạt động thương nghiệp gắn liền với việc tạo ra sản phẩm này chính là quá
trình sản xuất của tư bản thương nghiệp, chúng ta có thể xem xét việc hình thành giá

trị thặng dư của tư bản thương nghiệp dưới góc độ của việc sử dụng và chiếm đoạt giá
trị tăng thêm từ giá trị sức lao động của người lao động trong lĩnh vực ngành nghề
kinh doanh buôn bán. Trước tiên, xét về góc độ định tính thì sản phẩm vô hình của tư
bản thương nghiệp xuất hiện là để giải quyết vấn đề lưu thông cho hàng hóa được sản
xuất bởi tư bản công nghiệp, do đó tư bản thương nghiệp không thể tái cấu trúc hàng
hóa tư bản công nghiệp lại một lần nữa để định ra giá bán mới. Như vậy, họ chỉ có thể
tạo ra giá trị tăng thêm từ chính sản phẩm vô hình của chính mình, không bằng cách
nào khác ngoài việc chiếm đoạt giá trị này từ người lao động trong lĩnh vực ngành
nghề thương nghiệp.
Chúng ta có thể hình dung về phương thức này thông qua một ví dụ thực tế trong
cuộc sống, khi tư bản thương nghiệp yêu cầu nhân công lao động thực hiện nhiệm vụ
và phải đạt chỉ tiêu đề ra về doanh thu và giá bán, nhưng sự thật là chỉ cần thực hiện
gần tới chỉ tiêu đề ra thì tư bản thương nghiệp đã có thể thu về lợi nhuận mong muốn.
Phần lợi nhuận có được từ việc hoàn thành đúng, hoặc vượt chỉ tiêu mà người lao
động trong lĩnh vực thương nghiệp thực hiện được ở đây, chính là phần giá trị sức lao
động tăng thêm mà người lao động đã bỏ ra và kết tinh vào trong sản phẩm dịch vụ vô
hình của tư bản thương nghiệp.
Quá trình hoạt động của tư bản thương nghiệp khi thực hiện chức năng lưu thông
hàng hóa của bản thân mình, cũng đồng thời xuất hiện những hao phí có liên quan.
Đây cũng chính là lý do khiến cho tư bản thương nghiệp có thể thực hiện hành vi đầu
cơ để nâng giá bán, hoặc bán cao hơn giá trị thực của hàng hóa, nhằm thu về phần lợi
nhuận tăng thêm để từ đó bù đắp cho những chi phí phát sinh trong quá trình thực hiện
chức năng lưu thông hàng hóa trên thị trường.
2.2.3. Tiểu kết
Bằng những lập luận và phân tích cụ thể như đã trình bày ở trên, chúng ta lại một
lần nữa công nhận sự phù hợp và đúng đắn của học thuyết Mác khi ứng dụng trong
việc tìm ra bản chất lợi nhuận của tư bản thương nghiệp, có thể tóm gọn qua những ý
cơ bản sau đây:
- Lợi nhuận của tư bản thương nghiệp là giá trị thặng dư mà tư bản thương nghiệp
đã trực tiếp tạo ra thông qua việc thực hiện chức năng phân phối, cung cấp và lưu

thông hàng hóa trên thị trường. Lợi nhuận này ban đầu hình thành từ một phần giá trị
thặng dư mà tư bản công nghiệp đã “nhượng lại” cho tư bản thương nghiệp, để tư bản
thương nghiệp đảm nhận việc bán hàng hóa cho tư bản công nghiệp.
- Dịch vụ thương nghiệp cũng là một loại hàng hóa, là một loại hàng hóa đặc biệt
được hình thành trong sự vận động nội tại và đặc thù của tư bản thương nghiệp tương
ứng với quá trình mua đi, bán lại sản phẩm của tư bản công nghiệp. Loại hàng hóa này
cũng tuân theo đúng học thuyết về giá trị của Mác, cũng có giá trị và giá trị sử dụng.
- Lao động của thương nhân và công nhân bán hàng trong tư bản thương nghiệp là
để tạo ra hàng hóa dịch vụ thương nghiệp, và lao động này cũng đồng thời tạo ra giá trị
và giá trị thặng dư, phần giá trị thặng dư được tạo ra chính là giá trị có được từ lao
động trừu tượng của người công nhân trong lĩnh vực thương nghiệp, theo đúng học
thuyết của Mác về giá trị thặng dư.
2.3. TỔNG KẾT
2.3.1. Ý nghĩa phương pháp luận
Việc tìm hiểu và nghiên cứu một cách nghiêm túc về lợi nhuận của tư bản thương
nghiệp góp phần trang bị cho người học có được cách nhìn nhận đúng đắn về nguồn
gốc và bản chất của lợi nhuận thương nghiệp, trên cơ sở thế giới quan từ học thuyết
của Mác về giá trị và giá trị thặng dư. Sự trang bị những lập luận và phương pháp tư
duy khoa học có liên quan tới vấn đề này giúp cho người học nói chung, cũng như sinh
viên nói riêng có được hệ thống lập trường tư tưởng vững vàng, thêm tin tưởng chắc
chắn vào con đường cũng như chủ trương chính sách trong xây dựng, phát triển đất
nước cả về kinh tế, chính trị, xã hội của Đảng và Nhà nước.
2.3.2. Ý nghĩa trong việc áp dụng vào lĩnh vực chuyên ngành
Quá trình tìm hiểu và xây dựng các luận điểm để hình thành phương pháp tư duy,
đánh giá về nguồn gốc cũng như bản chất của lợi nhuận thương nghiệp giúp cho sinh
viên chuyên ngành kinh tế có được sự tiếp xúc về mặt lý luận cần thiết, nâng cao trình
độ hiểu biết và khái quát hóa về những vấn đề có liên quan tới thương nghiệp và lợi
nhuận thương nghiệp. Đây chính là cơ sở nền tảng, là điểm khởi đầu mang ý nghĩa xây
dựng tiên quyết trong việc bồi dưỡng cho sinh viên chuyên ngành kinh tế những nhận
thức đúng đắn về tầm quan trọng, cũng như vai trò của các thành phần có liên quan khi

áp dụng vào trong thực tế đời sống.
Cụ thể hơn, với chuyên ngành Quản trị kinh doanh là một chuyên ngành yêu cầu
ngay từ khâu tiếp xúc và nắm bắt bất kỳ một hiện tượng, một đối tượng nào có liên
quan tới công tác chuyên môn cũng cần phải có sự hiểu biết và quan điểm đúng đắn
ngay từ đầu. Từ đó xây dựng phương hướng chiến lược phù hợp nhằm nâng cao hiệu
quả và tối ưu hóa hoạt động, trong mục tiêu hướng tổ chức tới năng lực thực hiện công
việc cao nhất, thì những lý luận thực tiễn có được từ quá trình nghiên cứu đề tài càng
trở nên quan trọng và hữu dụng hơn bao giờ hết. Hiểu được quy luật vận động của giá
trị và tầm quan trọng của tư bản thương nghiệp trong quá trình tạo ra giá trị, chúng ta
sẽ biết cách khai thác hình thái này sao cho thật phù hợp và mang lại lợi ích nhiều hơn
cho xã hội và nhất là cho người lao động.
2.3.3. Tồn tại thực tế và biện pháp kiến nghị
Trong giai đoạn phát triển mới hiện nay trên toàn thế giới, trình độ kỹ thuật và
những tiến bộ khoa học đã góp phần tạo ra những hệ thống kinh tế có ưu thế vượt trội.
Các cường quốc tư bản nhờ việc tận dụng sức mạnh tư bản tài chính vốn có, cùng với
việc áp dụng những thành quả khoa học tiên tiến, đã tạo ra một khoảng cách phát triển
rất lớn với các quốc gia khác. Trong bối cảnh như vậy, để tìm ra một con đường đi
hiệu quả cho việc xây dựng và phát triển đất nước đòi hỏi chúng ta phải nhìn nhận một
cách toàn diện và đánh giá đúng mức tầm quan trọng của một số thành phần kinh tế,
đặc biệt là bộ phận thuộc lĩnh vực ngành nghề thương nghiệp. Bộ phận này có thể nói
chính là cánh tay đắc lực trong việc đưa sản phầm và hàng hóa Việt Nam đến với thị
trường thế giới, góp phần cải thiện cũng như nâng cao hình ảnh đất nước trong quá
trình hội nhập không chỉ trong khu vực, mà còn trên khắp năm châu.
Thực tế cho thấy đội ngũ cán bộ và nhân lực hoạt động trong lĩnh vực thương
nghiệp ở nước ta hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế về điều kiện và khả năng tận dụng,
phát triển năng lực của bản thân. Do đó, hiệu quả nội lực của thương nghiệp Việt Nam
đến nay vẫn đa phần tồn tại dưới dạng tiềm năng và trở thành thị trường hấp dẫn cho
các tổ chức, đại diện tới từ nước ngoài tới khai thác. Yêu cầu từ việc phát triển sức
mạnh nội lực để xây dựng một cơ cấu kinh tế hiệu quả, khai thác đúng tiềm năng đòi
hỏi chúng ta phải có cái nhìn rõ ràng và tập trung hơn nữa về khu vực thương nghiệp

trong nền kinh tế quốc dân.
Để thực hiện được điều này, biện pháp kiến nghị được nêu ra ở đây trước tiên đó là
cần có sự cải cách sâu rộng và kiên quyết về mặt chủ trương cũng như hành động thực
tiễn trong nâng cao chất lượng giáo dục hướng tới chiều sâu. Kiến thức được học phải
là những kiến thức để vận dụng trong thực tế cuộc sống, có giá trị vận dụng cả về mặt
tư duy lẫn khi triển khai thực hiện. Đặc biệt khi hướng tới việc xây dựng một đội ngũ
hoạt động thương nghiệp có chuyên môn cao và có trách nhiệm, ý thức về đạo đức
chuyên ngành và lý luận trên cơ sở lập trường đúng đắn có được từ việc học tập và
nghiên cứu chủ nghĩa Mác – Lênin càng phải được chú trọng đúng mức.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình triết học Mác – Lênin, Bộ Giáo Dục và Đào Tạo, Nxb Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, 2005.
2, Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin , Bộ giáo dục
và đào tạo, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010