NÂNG CAO KỸ NĂNG TRANH TỤNG LUẬT SƯ VIỆT NAM
BÊN THỀM HỘI NHẬP
Nghề luật sư không giống như những nghề bình thường khác bởi lẽ ngoài
những yêu cầu về trình độ và kiến thức chuyên môn thì yêu cầu về việc hành
nghề còn phải tuân thủ theo quy chế đạo đức nghề nghiệp luật sư. Đây là một
nét đặc thù rất riêng của nghề luật sư và điều đó tác động sâu sắc đến kỹ năng
hành nghề, đặc biệt là kỹ năng tranh tụng của luật sư.
Việt Nam đang trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và hoà mình vào
dòng chảy của xu thế toàn cầu hoá, pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật
về luật sư nói riêng đã không ngừng hoàn thiện, sửa đổi bổ sung để tạo cơ sở
pháp lý quan trọng cho việc phát triển đội ngũ luật sư và nâng cao hiệu quả hoạt
động của đội ngũ luật sư; đồng thời tiếp tục thực hiện tốt Chiến lược cải cách tư
pháp đến năm 2020 đối với yêu cầu cấp bách đòi hỏi đất nước nhằm có một đội
ngũ luật sư tài năng và đạo đức như lời của nguyên Chủ tịch nước Trần Đức
Lương đã phát biểu tại Hội nghị tổng kết 4 năm thực hiện Nghị quyết số 08-
NQ/TW và triển khai thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW: “…Tiếp tục thực
hiện tốt chủ trương nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên toà…đội ngũ luật
sư cần xác định rõ vai trò, vị trí của mình để phấn đấu vươn lên không chỉ về
trình độ nghề nghiệp mà còn cả trong việc giữ gìn đạo đức nghề nghiệp”. Điều
đó cho thấy những vấn đề liên quan đến luật sư và tổ chức, hoạt động luật sư,
đặc biệt là kỹ năng hành nghề của luật sư luôn được Đảng và nhà nước quan
tâm. Theo đó, việc hành nghề của luật sư hôm nay đòi hỏi phải có sự nâng cao
và đổi mới về kỹ năng hành nghề để bắt kịp những yêu cầu của tiến trình đổi
mới và hội nhập. Một trong các vấn đề xin được đề cập để các luật sư chúng ta
cùng suy nghĩ và trao đổi trong hội thảo hôm nay là nâng cao kỹ năng tranh tụng
của luật sư Việt Nam bên thềm hội nhập.
Có thể nhận thấy rằng trong hệ thống tư pháp của Việt Nam hiện nay đã
hình thành hai loại thủ tục tố tụng cơ bản và đặc thù – đó là tố tụng hình sự và tố
1
tụng phi hình sự bao gồm tố tụng dân sự, kinh tế, lao động, hành chính. Điều
này cho thấy khi hành nghề, các luật sư cũng tham gia tranh tụng dưới hai hình

thức chủ yếu là tranh tụng trong các VAHS và tranh tụng trong các vụ án dân
sự, kinh tế, lao động và hành chính (được gọi chung là tranh tụng trong các vụ
án phi hình sự). Đối với việc luật sư tham gia tranh tụng trong các VAHS thì
mục đích chủ yếu nhất và thường xuyên nhất là nhằm bào chữa cho hành vi
phạm tội của bị cáo trên cơ sở đó để Toà án có sự ghi nhận về quan điểm của
luật sư mà đưa ra một bản án có lợi cho bị cáo. Ngoài ra, các luật sư có thể tham
gia tranh tụng trong các VAHS nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các
chủ thể khác bị xâm hại là cá nhân hay tổ chức. Tuy nhiên sự tham gia của các
luật sư trong trường hợp này không đồng nhất với sự tham gia của luật sư trong
các vụ án phi hình sự bởi vì cái đích của luật sư hướng tới trong quá trình tranh
tụng ở các vụ án phi hình sự là quyền lợi cụ thể đương sự trên cở sở yêu cầu của
đương sự cần được giải quyết trong vụ án đó. Mặc dù khác biệt như vậy nhưng
các kỹ năng tranh tụng của luật sư trong vụ án hình sự hay phi hình sự đều có
các bước tiến hành mang tính chuyên nghiệp và được mô thức hoá cao đối với
các công việc trước khi tham gia phiên toà, trong và sau khi tham gia phiên toà
các cấp.
Hiện nay, bên cạnh hoạt động trợ giúp pháp lý tham gia các phiên toà
hình sự theo sự chỉ định của Toà án trong các trường hợp pháp luật hình sự quy
định, nhu cầu của bị can, bị cáo cũng như các đương sự cần đến sự giúp đỡ của
luật sư trong các vụ án hình sự, phi hình sự ngày càng nhiều với những yêu cầu
đa dạng, không giống nhau. Chúng ta biết rằng kỹ năng của luật sư khi bảo vệ
quyền lợi hợp pháp cho khách hàng mà có thể đánh giá được sự thành công là
những tác động và ảnh hưởng của luật sư xuyên suốt trong tiến trình tố tụng để
duy trì quan điểm bào chữa, quan điểm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bản thân
luật sư, từ đó làm cho Toà án có quan điểm xét xử công bằng, nghiêm minh,
tuyên án có lợi tối đa cho thân chủ của mình. Do vậy, trải qua các giai đoạn từ
khi khách hàng tìm đến mình – chuẩn bị tham gia phiên toà – tham gia phiên toà
2
xét xử các cấp và sau phiên toà thì luật sư cần lưu ý những vấn đề liên quan đến
kỹ năng tranh tụng như sau:

I – NÂNG CAO KỸ NĂNG TRANH TỤNG CỦA LUẬT SƯ TRƯỚC KHI
THAM GIA PHIÊN TOÀ
Trước khi tham gia phiên toà, kỹ năng tranh tụng của luật sư thể hiện
trong giai đoạn này là một khâu quan trọng, có ý nghĩa rất lớn đối với sự thành
công của việc bào chữa hay bảo vệ quyền lơị cho khách hàng. Có rất nhiều công
việc phải làm thông qua kỹ năng tác nghiệp, hành nghề của luật sư trong giai
đoạn này. Tuy nhiên trong xu hướng tranh tụng hiện nay, chúng tôi chỉ có một
vài ý kiến tham gia đối với một số vấn đề cần đổi mới sau đây:
Thứ nhất, hiện nay trình độ nhận thức pháp luật của khách hàng đã có sự
thay đổi nâng cao hiểu biết hơn rất nhiều do những thay đổi và các điều kiện tác
động của xã hội và cộng đồng. Điều này bắt buộc các luật sư phải chuyên môn
hoá lĩnh vực tranh tụng của mình. Vẫn biết rằng người hành nghề luật sư cần am
hiểu về mọi lĩnh vực pháp luật, nhưng trong xu hướng hội nhập hiện nay các vụ
án hình sự và phi hình sự rất đa dạng, xuất hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống
cho nên luật sư cần xác định cho mình lĩnh vực tranh tụng chuyên sâu để hành
nghề. Bên thềm hội nhập, chúng ta cũng không thể đi khác với xu hướng hành
nghề của các luật sư trên thế giới hiên nay. Luật sư của các nước theo hệ thống
pháp luật Civil Law hay Common Law đều hành nghề theo hướng chuyên môn
hoá một lĩnh vực cụ thể. Ở các nước đó chúng ta không xa lạ gì khi nghe đến tên
gọi “luật sư hình sự”, “luật sư về thừa kế”, “luật sư về hôn nhân & gia đình”,
“luật sư về ngân hàng”, “luật sư về chứng khoán”, “luật sư về bảo hiểm”, “luật
sư về bất động sản”, thậm chí có “luật sư về bồi thường thiệt hại”, “luật sư
chuyên về tai nạn giao thông”….Kỹ năng hành nghề đặc biệt là kỹ năng tranh
tụng của luật sư sẽ tác động trực tiếp đến quyền lợi của thân chủ, bởi vậy chỉ khi
luật sư nhận vụ việc có kiến thức chuyên sâu, hiểu biết tường tận, cập nhật được
toàn bộ các các quy định pháp luật về một lĩnh vực cụ thể để ứng dụng chúng
như một thói quen, bên cạnh đó là sự kết hợp kinh nghiệm bản thân thường
3
xuyên tham gia tranh tụng trong các vụ án thuộc lĩnh vực cụ thể đó thì mới có
thể cho phép người luật sư ấy được khách hàng đặt trọn niềm tin. Khi nhận vụ

việc từ khách hàng, luật sư với kiến thức thức chuyên sâu, kinh nghiệm tranh
tụng cũng đã phần nào giúp cho thân chủ nhìn thấy yêu cầu của họ sẽ được các
cơ quan tư pháp giải quyết tới đâu trên cơ sở phân tích các quy định hiện hành,
chưa kể đến các kỹ năng tác nghiệp với các chủ thể khác liên quan khi hành
nghề. Mặt khác, khách hàng của luật sư hôm nay không chỉ dừng lại là những
khách hàng mang quốc tịch Việt Nam mà họ còn là khách hàng mang quốc tịch
của nhiều quốc gia khác. Do vậy, trong bối cảnh hiện nay, các luật sư cần chủ
động, linh hoạt hoàn thiện mọi điều kiện hành nghề cần thiết cho bản thân để mở
rộng đối tượng phục vụ cho mình, hướng tới phục vụ cho cả các khách hàng
nước là cá nhân, tổ chức nước ngoài.
Ngoài ra, bên cạnh việc chuyên môn hoá lĩnh vực pháp luật cụ thể để
nâng cao kỹ năng tranh tụng, luật sư phải căn cứ vào lĩnh vực chuyên sâu hành
nghề của mình là gì để đáp ứng yêu cầu cập nhật kiến thức pháp luật mới, đặc
biệt là pháp luật quốc tế liên quan cũng như các kiến thức ngoại ngữ, tin học.
Điều này sẽ giúp cho luật sư hướng tới cơ hội tham gia tranh tụng tốt tại các
phiên toà của các vụ việc có yếu tố nước ngoài hay xét xử tại nước ngoài. Xu
hướng hội nhập buộc các luật sư trẻ của chúng ta phải tự hoàn thiện đầy đủ các
kiến thức chuyên môn cũng như khả năng ngoại ngữ, tin học để tự tin hành
nghề, độc lập tranh tụng tại bất cứ đâu, cho dù nơi xét xử nằm ngoài biên giới
Việt Nam. Chúng ta sẽ không thể có các luật sư tranh tụng các vụ kiện kinh
doanh – thương mại giỏi trên thương trường quốc tế nếu luật sư của chúng ta
không có khả năng ngoại ngữ lưu loát khi tranh tụng, không hiểu biết về quy tắc
UNCITRAL, về pháp luật của WTO liên quan tới GATT, GATS, TRIMS,
TRIPS…cũng như pháp luật của các nước có chủ thể tham gia tố tụng hữu
quan . Ngày nay, hình ảnh nhiều luật sư sử dụng thành thạo các phần mềm ứng
dụng của công nghệ thông tin như truy cập Website, gửi nhận thư điện tử, truyền
dữ liệu là hình ảnh, âm thanh… không còn xa lạ với chúng ta khi nhìn thấy họ
tác nghiệp và hành nghề. Vì vậy, việc đầu tiên để các luật sư nâng cao kỹ năng
4
tranh tụng của mình trong các vụ án hình sự hay phi hình sự là yêu cầu chuyên

môn hoá lĩnh vực tranh tụng, hoàn thiện kiến thức chuyên môn, khả năng ngoại
ngữ và tin học trước khi tiếp nhận vụ việc từ khách hàng và chuẩn bị tham gia
phiên toà.
Thứ hai, bên cạnh việc chuyên môn hoá lĩnh vực tranh tụng, giỏi chuyên
môn, giỏi ngoại ngữ, tin học luật sư cần phải đổi mới kỹ năng tiếp xúc và làm
việc với khách hàng khi nhận bào chữa hay bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ.
Để làm được điều này, các VPLS cần giúp cho các luật sư các Form mẫu giấy tờ
rõ ràng, mang tính chuyên nghiệp, đơn giản mà không mang nặng tính hành
chính để giúp cho việc giao kết hợp đồng dịch vụ pháp lý với khách hàng được
nhanh chóng, thuận tiện. Bên cạnh đó, cũng cần công khai Bảng tính mức thù
lao, danh sách các luật sư được chuyên môn hoá trong từng lĩnh vực tranh tụng
cụ thể, tiến trình tố tụng để giải quyết yêu cầu của khách hàng để khách hàng
được biết trước khi ký Hợp đồng. Kỹ năng tiếp xúc khách hàng hiện nay buộc
luật sư phải kết hợp và coi khách hàng như một người cộng sự trong quá trình
giải quyết vụ việc của họ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc luật sư cần có sự
nhận thức mới về quan hệ giữa luật sư với khách hàng. Đã qua đi cái thời mà
khách hàng chẳng hiểu biết và cũng không cần biết về vụ việc, miễn là giao
“trọn gói” cho luật sư thực hiện yêu cầu giúp đỡ pháp lý của mình. Tham gia
tranh tụng hôm nay, luật sư chúng ta cần phải nhận thức là chúng ta đang “hợp
tác” với khách hàng chứ không phải khách hàng đang “nhờ vả” chúng ta để
chúng ta cho mình cái quyền quyết định mọi thứ không cần hỏi ý kiến khách
hàng ngay cả khi họ là những người trình độ văn hoá thấp, thiếu hiểu biết pháp
luật. Cho nên, luật sư trong quá trình trao đổi với khách hàng cần thông tin
thường xuyên về tình hình công việc luật sư đang thực hiện, đặc biệt cần phải
làm cho khách hàng nhận diện bản chất của vụ việc một cách trung thực, rõ
ràng. Đối với những thông tin không cần thiết có ý kiến của khách hàng hoặc
được xử lý trên cơ sở luật định, cần thông qua trợ lý luật sư hoặc tự mình luật sư
có thể gửi thư điện tử, fax thông báo cho họ biết; còn đối với các thông tin mới
phát sinh cần có sự trao đổi trực tiếp và luật sư cần biết ý kiến, quan điểm chính
5

thức của khách hàng thì bắt buộc luật sư phải mời khách hàng tới làm việc tại
VPLS để thống nhất theo quy định của pháp luật trong việc giải quyết vụ án.
Cuộc sống hôm nay trong điều kiện của nền kinh tế thị trường đa thành phần,
mối quan hệ giữa luật sư và khách hàng trở nên rất nhạy cảm bởi một bên yêu
cầu dịch vụ pháp lý và một bên thực hiện dịch vụ ấy. Nếu chúng ta không có sử
đổi mới nhận thức về quan hệ của chúng ta với khách hàng và không làm tốt
tinh thần “hợp tác” của mối quan hệ ấy trên cơ sở luật định thì khó tránh khỏi
các vụ khách hàng khiếu nại, khởi kiện luật sư, yêu cầu luật sư bồi thường thiệt
hại…mà không cần biết luật sư có lỗi hay không hoặc có hay không thiệt có
thực tế!
Thứ ba, một vấn đề nữa cần được đặt ra để nâng cao kỹ năng tranh tụng
của luật sư hiện nay là đổi mới phương pháp nghiên cứu Hồ sơ vụ án và đánh
giá chứng cứ có trong hồ sơ. Xuất phát từ yêu cầu của thân chủ mà luật sư xác
định trọng tâm công việc cho mình để tham gia tranh tụng và đi vào nghiên cứu
hồ sơ vụ án. Tuy nhiên, luật sư cần phải biết rút ngắn thời gian nghiên cứu hồ sơ
tại cơ quan Toà án bằng việc vận dụng các phương tiện kỹ thuật như dùng máy
ảnh kỹ thuật số, máy scan để tăng khoảng thời gian nghiên cứu sâu hơn tại
VPLS hoặc gia đình khi có điều kiện. Khi nghiên cứu hồ sơ, đòi hỏi các luật sư
của chúng ta hôm nay phải có sự thay đổi về đánh giá chứng cứ. Trong tố tụng
hình sự, các cơ quan và những người tiến hành tố tụng giữa vai trò chính trong
việc thu thập chứng cứ, còn trong tố tụng phi hình sự (tố tụng dân sự, tố tụng
kinh tế, tố tụng lao động, tố tụng hành chính) thì đương sự lại giữ vai trò chính
trong việc thu thập và cung cấp chứng cứ cho cơ quan và người tiến hành tố
tụng. Do vậy, bằng kỹ năng của mình luật sư cần phải nhận diện đúng về chứng
cứ và nguồn chứng cứ được các bên cung cấp trong quá trình nghiên cứu hồ sơ,
tránh tình trạng tư duy sai lầm về tố tụng “án tại hồ sơ”. Luật sư không đọc hồ
sơ để viết Bài bào chữa hay Bản luận cứ bảo vệ quyền lợi cho thân chủ, mà luật
sư phải nhận thức đọc hồ sơ để biết mình phải làm gì cho thân chủ, để chủ động
đưa ra các kiến nghị với cơ quan tiến hành tố tụng khi cần thiết, để phiên toà xét
xử không chỉ mang tính thủ tục và hình thức mà phải diễn ra trên cơ sở tranh

6
luận công khai tại phiên toà mới có thể ra đời một bản án hay quyết định công
bằng, đúng pháp luật, bảo vệ tối đa quyền lợi của thân chủ chúng ta.
Thứ tư, một vấn đề tác động đến kỹ năng tranh tụng của luật sư là nhận
thức của luật sư về đường hướng giải quyết yêu cầu của thân chủ. Bên cạnh việc
tuân thủ đúng quy định pháp luật nội dung và hình thức để giải quyết vụ việc thì
luật sư cần có nhận thức của chính mình về đường hướng giải quyết yêu cầu
khách hàng đặt ra. Luật sư tham gia tranh tụng hôm nay phải nhận thức và đổi
mới tư duy về quyền con người – bởi quyền con người luôn được tôn trọng và
ngày một nâng cao cho dù thân chủ chúng ta là bị cáo, người bị hại hay các
đương sự. Do vậy, đối với việc tham gia tranh tụng trong VAHS luật sư đừng
quá lệ thuộc vào kết luận điều tra, cáo trạng hay quyết định đưa vụ án ra xét xử
của Toà án mà có tư duy làm sao để bảo vệ thân chủ tối đa – hãy quyết định
đường hướng giải quyết vụ việc trong nhận thức của luật sư trên cơ sở luật định
mặc dù trước đó đã có những chứng cứ buộc tội, bất lợi cho thân chủ. Còn trong
tố tụng phi hình sự, xu hướng hiện đại cho thấy các vụ án đều hướng đến vấn đề
hoà giải mà không cần tới việc xét xử của Toà án. Do vậy, đối với tranh tụng phi
hình sự, bên cạnh việc quan tâm và bảo vệ lợi ích tối đa cho thân chủ luật sư
phải nhận diện đúng yêu cầu của thân chủ, bản chất của vụ việc để có sự đánh
giá khách quan và hướng thân chủ đến với hoà giải nếu điều đó cũng là mong
muốn của thân chủ, hoặc thân chủ không mong muốn nhưng việc xét xử sau này
sẽ bất lưọi cho họ nếu căn cứ theo quy định pháp luật…Chúng tôi cho rằng một
xã hội dân sự có nền tư pháp dân chủ, văn minh là xã hội không phải có thật
nhiều các bản án được tuyên thấu tình, đạt lý mà phải là xã hội ít tranh chấp, nếu
có tranh chấp thì trước tiên phải được giải quyết bằng con đường hoà giải mà
các bên vẫn đạt được quyền lợi cho mình chứ không chỉ tưu duy theo lối quyền
lợi của mình chỉ có thể đạt được khi có bản án có hiệu lực của cơ quan Toà án.
Chúng tôi muốn gợi ý để các luật sư tranh tụng phi hình sự quan tâm và đổi mới
nhận thức về vấn đề này. Điều này cũng là xu hướng chung hiện nay được giới
luật sư của các nước đang phát triển coi trọng và áp dụng.

7
II – NÂNG CAO KỸ NĂNG TRANH TỤNG KHI THAM GIA PHIÊN
TOÀ
Kỹ năng tranh tụng của luật sư trong giai đoạn tham gia phiên toà là kết
quả của kỹ năng tranh tụng được chuẩn bị chu đáo từ giai đoạn trước. Có thể
nói, không có quá nhiều vấn đề về kỹ năng tranh tụng của luật sư cần bàn đến
trong giai đoạn này bởi vì chủ yếu luật sư phải giải quyết tốt công việc của mình
theo một trình tự tố tụng tại Toà án được pháp luật quy định. Tuy nhiên, trong
bối cảnh đổi mới và hội nhập của đất nước, xu hướng cải cách tư pháp được
Đảng và nhà nước quan tâm và quyết tâm thực hiện, chúng tôi xin được trao đổi
đôi điều về kỹ năng tranh tụng của luật sư như sau:
Một là, về vấn đề hoãn phiên toà. Chúng tôi cho rằng kỹ năng tranh tụng
của luật sư giỏi không nằm ở việc có thể tìm biện pháp để đưa ra nhiều lý do
vắng mặt của đương sự, của luật sư….để xin hoãn phiên toà, vì sớm muộn thì
phiên toà vẫn được tiến hành theo quy định pháp luật và quyền lợi của thân chủ
mình vẫn được thể hiện bằng việc tuyên án của Toà án. Vấn đề hoãn phiên toà
sẽ gây tốn kém thời gian, vật chất, công sức cho rất nhiều chủ thể trong đó có
luật sư chúng ta. Do vậy, chúng tôi muốn các luật sư trẻ ý thức hơn về vấn đề
này để phối hợp với cơ quan tiến hành tố tụng làm sao cho phiên toà sớm được
tiến hành, không phải hoãn đi hoãn lại nhiều lần. Đây là trách nhiệm của luật sư
chúng ta và trong bối cảnh đổi mới của đất nước hôm nay, mong rằng vấn đề
này sẽ được giới luật sư chúng ta ghi nhận khi thực hiện kỹ năng tranh tụng của
mình trong giai đoạn tham gia phiên toà.
Hai là, vấn đề tranh luận tại phiên toà. Như đã đề cập trên đây về vấn đề
phải loại bỏ tư duy sai lầm của luật sư về vấn đề “án tại hồ sơ” khi nghiên cứu
hồ sơ vụ án, nay xin trở lại với vấn đề đó bởi giữa việc nghiên cứu và đánh giá
chứng cứ trong hồ sơ với kỹ năng tranh luận tại phiên toà có mối liên hệ rất mật
thiết. Nói như vậy không có nghĩa coi việc nghiên cứu quy định pháp luật,
nghiên cứu hồ sơ vụ án là phụ mà chúng tôi chỉ muốn đề cập tới vấn đề làm sao
để các luật sư đừng quá lệ thuộc vào hồ sơ vụ án, không chuẩn bị tốt cho mình

8
kỹ năng phần tranh luận công khai tại phiên toà. Xu hướng tranh tụng gần đây
và đặc biệt sau khi Việt Nam gia nhập WTO buộc chúng ta phải tuân thủ các
cam kết quốc tế và pháp luật quốc tế, chắc chắn vấn đề tranh tụng công khai tại
phiên toà sẽ là con đường xác định sự công bằng, lẽ phải để tuyên án. Do vậy,
các luật sư trẻ cần phải tích cực tham gia, tham dự các phiên toà nhiều hơn để
đúc kết kinh nghiệm cho mình; đồng thời ngoài việc lập sẵn cho mình kế hoạch
xét hỏi, cần biết dự đoán các vấn đề cần tranh tụng công khai tại phiên toà trên
cơ sở nghiên cứu hồ sơ, đánh giá chứng cứ kết hợp với quan điểm bào chữa/bảo
vệ của luật sư. Để làm được điều này, các luật sư trẻ cần phải giành thời gian để
tự hùng biện quan điểm bào chữa hay bảo vệ của mình đối với yêu cầu của thân
chủ. Kỹ năng nói, tốc độ nói, giọng nói, phong thái, tư thế đi lại tại phiên toà là
những vấn đề bắt buộc luật sư phải quan tâm và xử lý tốt mới giúp luật sư tự tin.
Xu hướng hiên nay, các luật sư phải đặc biệt quan tâm nhiều hơn kỹ năng của
mình đối với phần tranh luận công khai tại phiên toà. Do vậy bài bào chữa hay
bản luận cứ nên để dưới dạng “mở” có thể thay đổi linh hoạt cho phù hợp với
diễn biến phiên toà chứ không nên theo cách chuẩn bị cổ điển “đóng” bằng cách
viết sẵn để đọc và trình bày trước Hội đồng xét xử. Luật sư của các nước theo
pháp luật Common Law mặc dù chịu sự điều chỉnh rất lớn của các “án lệ” trước
đó, nhưng không vì thế mà họ không thể hiện tốt kỹ năng tranh luận để bảo vệ
tối đa cho thân chủ mình, trái lại tại các phần tranh luận luật sư luôn là người
chủ động, điều khiển phần tranh luận theo đúng mục tiêu cần đạt tới của mình.
Điều này có ý nghĩa quyết định đối với việc thuyết phục Hội đồng xét xử tuyên
một bản án có lợi cho thân chủ mình hơn là việc ngồi để hoàn chỉnh Bài bào
chữa/Bài bảo vệ quyền lợi cho khách hàng.
Ba là, về Bài bào chữa hay Bài luận cứ bảo vệ quyền lợi cho thân chủ.
Chúng tôi cho rằng xã hội hôm nay là xã hội pháp quyền, do vậy pháp luật vẫn
là mục tiêu tối thượng buộc các chủ thể tố tụng phải hướng tới và tuân thủ. Xu
hướng trình bày luận cứ bào chữa hay bảo vệ quyền lợi cho thân chủ hiện nay
nên được luật sư trình bày đơn giản, ngắn gọn, mạch lạc dựa trên các căn cứ

pháp luật, chứng cứ của hồ sơ vụ án, các tình tiết mới cũng như kết quả tranh
9
luận tại phiên toà. Do vậy luật sư không nên đề cập qua nhiều tới phạm trù đạo
đức, tình cảm con người để lấy đó làm lý lẽ gỡ tội hay bảo vệ quyền lợi cho thân
chủ mình. Luật sư vẫn quan tâm tới việc chia xẻ với khách hàng nhưng không
thể coi đó là cơ sở lập luận gỡ tội hay bảo vệ khách hàng. Để làm được điều này
đòi hỏi các luật sư phải ý thức được vấn đề quyết định để gỡ tội hay bảo vệ
quyền lợi cho thân chủ mình là các cơ sở pháp lý chứ không tranh tụng theo
hướng “tình cảm” con người.
Cuối cùng, về văn phong diễn đạt của luật sư trình bày tại phiên toà. Đây
cũng là một vấn đề tuy nhỏ những khá ảnh hưởng tới uy tín tranh tụng của luật
sư. Nhà văn Ciceron khi biên tập cuốn sách “những bài viết hay nhất” được Nhà
xuất bản xã hội tại Paris, Pháp xuất bản năm 1925 có đưa ra các yêu cầu về văn
phong là 05 tiêu chuẩn: trong sáng, ngắn gọn, phù hợp, rõ ràng và dễ chấp nhận.
Thiết nghĩ văn phong pháp lý của luật sư chúng ta trước tiên phải đảm bảo các
yêu cầu chung đó bên cạnh các yêu cầu đặc thù của nghề luật như không dùng
câu từ trìu tượng, không dùng ngôn ngữ đời thường hay dung văn phong cảm
thán, khoa trương. Chúng tôi có điều kiện tham gia tranh tụng tại khá nhiều
phiên toà hình sự và không ít lần được nghe một số luật sư trẻ trình bày luận cứ
gỡ tội với cách gọi hơi thái quá, chẳng hạn “Vị đại diện VKS kính mến” hay
“Hội đồng xét xử công minh”, “Bà hội thẩm tài ba” hay có những luật sư đưa ra
nhận định rằng “lập luận của vị đại diện VKS là vô cùng trong sáng, vô tư…”!
(?) …Thú thực lời lẽ của luật sư đó khi trình bày cho người nghe cảm giác thấy
khó nghe và phản cảm bởi khi ở phiên toà, chúng ta hành nghề luật và hãy biết
nói với nhau bằng luật và chỉ có vậy mới khẳng định được kỹ năng tranh tụng
của luật sư. Để nâng cao kỹ năng tranh tụng của luật sư tại phiên toà, thiết nghĩ
cũng cần lưu tâm nhiều hơn nữa đến vấn đề mà chúng tôi đề cập trên đây.
III – NÂNG CAO KỸ NĂNG TRANH TỤNG SAU PHIÊN TOÀ
Phần cuối, chúng tôi muốn đề cập tới kỹ năng của luật sư sau phiên toà –
đây cũng là một nội dung rất có ý nghĩa và làm nổi bật vai trò cũng như kỹ năng

tranh tụng của luật sư.
10
Trước hết, nói về Biên bản phiên toà. Hiện nay trong công cuộc cải cách
tư pháp, các cơ quan và những người tiến hành tố tụng đã có nhiều cố gắng để
giải quyết các vụ việc một cách cẩn trọng, công minh và phù hợp. Theo đó, các
công việc và thủ tục hành chính của họ có hướng mở hơn, không cứng nhắc, lệ
thuộc như trước. Biên bản phiên toà là một trong những văn bản cho phép
những người tham gia tố tụng khẳng định quyền của mình. Luật sư Việt Nam
chúng ta ít có thói quen xem và bổ sung, kiến nghị sửa đổi Biên bản phiên toà,
trong khi đối với luật sư các nước khác đây là văn bản quan trọng nhất khẳng
định các quyền còn lại của thân chủ họ sau khi tuyên án. Bởi vậy, theo xu hướng
hội nhập hôm nay, chúng tôi muốn trao đổi vấn đề nay để các luật sư chúng ta,
đặc biệt là các luật sư trẻ mới hành nghề cần phát huy tối đa quyền của những
người tham gia tố tụng để xin phép Toà án xem Biên bản phiên toà sau khi tuyên
án. Hãy làm cho nó trở thành thói quen để buộc những người tiến hành tố tụng
phải tuân thủ và bảo đảm việc ghi Biên bản phiên toà một cách trung thực, đầy
đủ tránh ảnh hưởng tới lợi ích của thân chủ chúng ta.
Sau cùng, xin được bàn về quan hệ của luật sư với thân chủ sau phiên toà,
các luật sư trẻ cần chú ý kỹ năng tiếp xúc khách hàng không chỉ giới hạn trong
khuôn khổ công việc luật sư thực hiện trên cơ sở Hợp đồng dịch vụ pháp lý đã
ký mà luật sư còn phải lưu tâm tới yếu tố tình cảm con người, lòng yêu thương
đồng loại. Luật sư có kỹ năng tranh tụng giỏi hôm nay không chỉ là luật sư giỏi
luật, bào chữa/bảo vệ hay, thuyết phục được Toà án ra bản án công bằng đảm
bảo quyền lợi cho thân chủ mình mà luật sư còn phải biết chia xẻ với khách
hàng sau xét xử. Về mặt pháp lý, Hợp đồng dịch vụ pháp lý được thanh lý đồng
nghĩa với việc luật sư hoàn thành trách nhiệm của mình với thân chủ nhưng về
mặt tình cảm, hợp đồng ấy còn đọng lại nơi khách hàng những ấn tượng về luật
sư. Do vậy, nếu luật sư có thể hướng dẫn cho họ biết cách làm đơn kháng cáo,
hướng dẫn cách thăm nuôi cho gia đình họ, tôn trọng và bảo đảm việc giữ bí mật
cho khách hàng, giới thiệu những đồng nghiệp là các luật sư giởi chuyên sâu

trong các vấn đề mới phát sinh mà luật sư nhận thấy mình không đáp ứng tốt
được yêu cầu mới của thân chủ…thì chắc chắn quan hệ giữa luật sư chúng ta và
11
khách hàng sẽ bền lâu và họ luôn coi chúng ta là người đầu tiên họ tìm đến khi
cần giúp đỡ về các vấn đề pháp lý. Do vậy, trước những thay đổi của xã hội
chúng ta bên thềm hội nhập, việc nâng cao kỹ năng tranh tụng của luật sư không
chỉ ở góc độ chuyên môn, kỹ năng hành nghề mà còn phải nâng cao nhận thức,
trách nhiệm của luật sư với thân chủ ngay cả khi đã hoàn thành công việc luật sư
đằng sau phiên toà. Điều này chỉ có thể đạt được trên cơ sở tôn trọng truyền
thống đạo đức con người Việt Nam, có tình thương đồng loại và ý thức cộng
đồng của luật sư. Nói điều này có thể ai đó sẽ nghĩ là sáo rỗng, nhưng thực tế
cuộc sống đặt ra cho chúng ta phải nhận thức để hành động như vậy, bởi lẽ
không luật sư nào mong muốn khách hàng quay lưng lại với luật sư và không có
luật sư nào đang tâm quay lưng lại với khách hàng, cho dù họ là ai.
12