I/ LỜI MỞ ĐẦU
Chắc hẳn trong chúng ta ai cũng biết đất nước ta đang trên con đường phát
triển theo hướng công nghiệp hoá hiện đại hoá nên đòi hỏi phải có đủ nguồn
nhân lực có năng lực để đáp ứng với mọi yêu cầu của xã hội. Để có những con
người năng động, sáng tạo, có đủ năng lực thì sản phẩm của giáo dục là điều
chúng ta cần quan tâm. Vì vậy, đòi hỏi giáo dục phải tiến hành đổi mới phương
pháp dạy học nói chung và phương pháp dạy học môn Sinh học nói riêng.Theo
phương pháp truyền thống từ trước đến nay chủ yếu thực hiện dạy học còn theo
phương pháp thụ động, thầy truyền đạt và trò lĩnh hội. Học sinh học một cách
thụ động theo phương pháp hỏi đáp . Chưa phát huy hết năng lực của người học,
chưa biết tự học theo hướng tích cực. Từ đó ta thấy việc đổi mới phương pháp
dạy học là điều cấp bách và cần thiết. Đổi mới phương pháp dạy học nói chung
và đổi mới phương pháp dạy học sinh học nói riêng là thay đổi cách dạy và cách
học làm sao để phát huy hết tính tích cực, tự tìm tòi đến kiến thức của học sinh
và học sinh là chủ thể của hoạt động học tập và giáo viên là người tổ chức,
hướng dẫn các hoạt động đọc lập của học sinh để học sinh tự chiếm lĩnh kiến
thức mới. Hình thành các kỹ năng thái độ mới theo yêu cầu của giáo dục. Vì vậy
khi soạn giảng phải công phu hơn và có đầu tư nhiều hơn. Tuy nhiên, đối với
một trường thuộc huyện miền núi thì việc đổi mới PPDH nói chung và môn Sinh
học nói riêng, được thực hiện như thế nào? Đứng trước những bất cập gì?
II.THỰC TRẠNG
1) Thuận lợi:
- Là một trường thuộc huyện miền núi tuy nhiên Trường THCS-BTCX
Trà Mai vẫn có nhiều thuận lợi. Đó là sự giúp đỡ, quan tâm chỉ đạo thường
xuyên của bộ phận chuyên môn trường và phòng GD&DT huyện Nam Trà My
có sự đầu tư giúp đỡ của BGH, công đoàn nhà trường. Nhà trường trực tiếp chỉ
đạo thực hiện việc đổi mới PPDH . Đội ngũ giáo viên trong nhà trường trẻ năng
động, ham học hỏi, nhiệt tình trong công việc đa số là giáo viên có kinh nghiệm
trong giảng dạy đối tượng là học sinh dân tộc thiểu số.
- Ngoài ra, sự ham học hỏi, thích tìm hiểu các hiện tượng sinh học trong
tự nhiên, thích làm thí nghiệm, thực hành và quan sát kênh hình ở sách giáo

khoa, thích làm bài tập sinh học, thích tham quan thực tế của học sinh đã đem
đến các tiết học ngày càng thêm sinh động
- Đồ dùng dạy học môn Sinh học hiện nay trong thư viện trường có rất
nhiều và giáo viên bộ môn có thể chuẩn bị mẫu vật, đồ dùng dạy học để đảm bảo
phục vụ cho việc dạy học.
Chuyên đề: Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn
Sinh học ở trường THCS-BTCX Trà Mai
1
Trong SGK Sinh học mới thể hiện kênh hình, kênh chữ màu sắc đẹp, rõ
ràng. Phần mở đầu trong mỗi bài học luôn có tình huống nêu vấn đề nên kích
thích tính tò mò của học sinh.
Các kiến thức về sinh học nhìn chung gần gũi với học sinh có quan hệ
gắng bó với cuộc sống, nhiều hiểu biết về động vật .Học sinh đã tiếp thu được
thông qua các kênh thông tin như: truyện kể, vô tuyến truyền hình Vậy sự định
hướng của giáo viên cho học sinh có thể tổng hợp những hiểu biết đó thành hệ
thống kiến thức, đồng thời vận dụng kiến thức để giải thích các hiện tượng trong
giới động vật.
Ta thấy giới thực vật đa dạng và phong phú gần gũi với học sinh; đặc biệt
học sinh ở vùng sâu, vùng xa như chúng ta. Nước ta là nước có khí hậu nhiệt đới
ẩm gió mùa, thực vật rất phong phú đa dạng điều đó rất thuận lợi cho việc chuẩn
bị các mẫu vật.
- SGK mới có thí nghiệm, thực hành và bài tập ngoài giờ giúp học sinh
phát huy được tính chủ động sáng tạo trong tổ chức thí nghiệm, trong thao tác
thực hành và trong tư duy. Đồng thời luyện tính kiên trì, khoa học. Làm tăng
thêm tình yêu quê hương đất nước, ý thức vì cộng đồng trong học sinh. Ngoài ra
kiến thức Sinh học giúp các em áp dụng vào thực tế như đo nhịp tim, đo huyết
áp, hô hấp nhân tạo hoặc cách nhận biết phân loại các loại cây, áp dụng trong
trồng trọt làm mùa ở địa phương nên cũng giúp các em thích thú trong việc học
tập hơn.
- Sách Sinh học cũng đảm bảo mối quan hệ giữa môn Sinh với các môn

học khác. Trong mỗi bài học kênh hình phong phú hơn kênh chữ nên đòi hỏi
người học phải tự tìm tòi để chiếm lĩnh tri thức.
- Trong chương trình SGK Sinh học, thì kiến thức được học sinh dễ dàng
nhận thấy qua kênh hình và màu sắc của các hình trong sách. Ví dụ như trước kia
khi nói mô giậu và mô xốp học sinh rất khó hình dung nhưng đối với sách giáo
khoa mới thì học sinh có thể nắm ngay được khái niệm ban đầu về mô giậu và
mô xốp thông qua hình trong SGK. Nhìn chung chỉ dựa vào hình ở SGK học
sinh có thể định hình được nội dung của bài học, có thể nắm được cấu tạo, các
khái niệm, hình dạng.
- Bên cạnh những thuận lợi đó thì cũng không thể tránh khỏi những khó
khăn.
2) Khó khăn:
Là một trường thuộc huyện miền núi và học sinh đa số là con em người
dân tộc thiểu số nên rất khó khăn về giao tiếp, phương pháp giáo dục, cách quản
lý học sinh, về đời sống kinh tế.
Chuyên đề: Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn
Sinh học ở trường THCS-BTCX Trà Mai
2
- Do điều kiện kinh tế còn khó khăn nên việc đưa con em đến trường chưa
đảm bảo. Nhiều gia đình các em là trụ cột chính nên việc tham gia học tập chưa
được thường xuyên và chưa thấy được vài trò của việc học tập.
- Học sinh là người địa phương nên kỹ năng nghe, nói, đọc, viết tiếng phổ
thông còn hạn chế nên khả năng tiếp thu kiến thức mới còn rất chậm. Ý thức về
học tập chưa cao còn hay bỏ giữa chừng. Phụ huynh học sinh chưa quan tâm đến
việc học tập của con em như chưa đủ ánh sáng, chưa có góc học tập, bàn ghế học
tập, chưa tạo điều kiện về thời gian cho học sinh.
- Các em học sinh ở các thôn nóc còn nhút nhát, ít phát biểu xây dựng bài
nên rất khó cho việc tổ chức hoạt động theo nhóm. Học sinh chưa có thể tự giải
quyết các vấn đề. Ngoài ra còn một số tồn tại như vẫn còn sử dụng phương pháp
giảng dạy cổ điển, chủ yếu là đọc chép, ít chú ý đến đối tượng học sinh là khá,

giỏi, trung bình, yếu, kém. Từ việc các em học yếu chưa tiếp thu được phương
pháp dạy mới nên sẽ dẫn đến chán học, bỏ học nên rất khó khăn cho vấn đề đảm
bảo chất lượng giáo dục. Bên cạnh đó cơ sở vật chất, thiết bị cũng ảnh hưởng lớn
đến sản phẩm của giáo dục.
- Sách giáo khoa cho học sinh vẫn còn thiếu nên các em không thể xem
bài trước khi đến lớp; không thể làm bài tập ở nhà, không thể đọc được những
mục “em có biết”. Chương trình Sinh học mới có rất nhiều thí nghiệm, nhiều tiết
tham quan thực tế nhưng nhà trường hiện nay vẫn còn thiếu phòng thực hành,
dụng cụ thực hành, chưa phát huy hết mẫu vật hiện có tại thư viện.
Việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và việc đổi mới phương
pháp dạy học Sinh học nói riêng là quy luật tất yếu phù hợp với thời đại và sự
phát triển của xã hội nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đào tạo; tạo ra lớp người
năng động, sáng tạo, chủ động tiếp thu kiến thức khoa học kỹ thuật hiện đại thích
ứng với cuộc sống đảm bảo việc tự học. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện
chắn chắn sẽ còn gặp nhiều khó khăn nhất định. Từ đó Tổ tự nhiên đưa ra biện
pháp nhằm góp phần vào việc thay đổi phương pháp dạy học và học sao cho đạt
được mục tiêu của giáo dục.
III/ NHỮNG GIẢI PHÁP:
Để đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực nói chung và
phương pháp dạy học Sinh học nói riêng đạt được kết quả cao. Trong quá
trình thực hiện Tổ tự nhiên đã rút ra một số yếu tố cần thiết đảm bảo cho
việc thay đổi phương pháp dạy học thành công.
1) Nguồn nhân lực:
- Chất lượng đội ngũ là yếu tố quan trọng quyết định thành công của
việc đổi mới phương pháp. Giáo viên phải là người có kiến thức vững
Chuyên đề: Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn
Sinh học ở trường THCS-BTCX Trà Mai
3
vàng, có năng lực chuyên môn thành thạo, có kinh nghiệm linh động, sáng
tạo; có tâm huyết với nghề. Nhiều giáo viên trong thời gian qua chưa thực

sự qua tâm tới lớp chủ nhiệm, với bộ môn mình phụ trách nên nhiều học
sinh còn chán nản, lơi là trong việc học.
- Tăng cường và bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ giáo viên còn
nhiều hạn chế về chuyên môn.Vận động và đôn đốc các giáo viên tham gia
một cách nhiệt tình trong công tác dạy học.
2) Công tác chuyên môn:
- Đối tượng học sinh: Gia đình, nhà trường và xã hội làm sao đó để
động viên các em đến trường, ý thức được việc học.Phát huy vai trò của
các cán sự lớp trong việc xây dựng nề nếp học tập, xây dựng “ đôi bạn
cùng tiến”.
- Đối với giáo viên: Cần tích cực tham gia học tập và bồi dưỡng chuyên
môn nghiệp vụ, trau dồi tri thức. Phát huy năng lực của bản thân mỗi cá
nhân, tìm tòi học hỏi kinh nghiệm của các đồng nghiệp qua các tiết dự
giờ, tiết thao giảng, hội thảo chuyên đề Qua các buổi họp tổ chuyên
môn cần góp ý, xây dựng nề nếp chuyên môn của tổ cũng như việc
thực hiện các phương pháp mới trong các tiết dạy sao cho đạt hiệu quả
cao.
- SGK đã trình bày các đơn vị kiến thức theo định hướng hoạt
động.Trong từng đơn vị kiến thức, Giáo viên có thể tổ chức những hoạt
động khác nhau để giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức. Căn cứ vào nội
dung kiến thức trong SGK, tuỳ điều kiện thiết bị, thời gian học tập cho
phép cũng như khả năng học tập của Học sinh lớp học,giáo viên cần
cân nhắc và lựa chọn nội dung để tổ chức cho học sinh hoạt động. Dưới
đây xin gợi ý một số hoạt động thường gặp trong dạy học Sinh học.
* Tổ chức tình huống học tập.
- Đặt câu hỏi nghiên cứu.
- Nêu dự đoán
- Đề ra giả thuyết
* Thu thập thông tin:
- Quan sát các sự kiện, hiện tượng, thí nghiệm.

- Tìm được những thông tin cần thiết từ sách báo
Chuyên đề: Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn
Sinh học ở trường THCS-BTCX Trà Mai
4
- Lập kế hoạch khám phá.(Ví dụ như: thiết kế ; lựa chọn dụng cụ thiết bị,
chỉ ra những điều kiện trong thí nghiệm; những yếu tố cần giữ nguyên,
không thay đổi khi làm thí nghiệm).
- Tiến hành khám phá ( Ví dụ như: bố trí lắp đặt dụng cụ thí nghiệm,
thực hiện thí nghiệm theo hướng dẫn; thay đổi phương án thí nghiệm,
nếu kết quả không phù hợp với vấn đề đặt ra)
- Ghi các kết quả khám phá ( Ví dụ như:đọc và ghi kết quả của các dụng
cụ thí nghiệm ở mức độ cẩn thận và chính xác cần thiết; lập bảng kết
quả, biểu diễn kết quả bằng đồ thị sơ đồ )
* Xử lí thông tin.
- Thông báo kết quả làm được.
+ Mô tả lại các thí nghiệm đã làm.
+ Trình bày,giải thích những việc đã làm.
+ Nêu kết quả tìm thấy được.
- Vận dụng ghi nhớ kiến thức bằng cách.
+ Trả lời các câu hỏi SGK.
+ Làm đồ chơi, dụng cụ học tập.
+ Học thuộc lòng phần ghi nhớ.
Nói chung sự thành công của việc dạy học phụ thuộc rất nhiều vào phương
pháp được giáo viên lựa chọn. Cùng một nội dung nhưng tuỳ thuộc vào
phương pháp sử dụng trong dạy học, kết quả sẽ khác nhau về mức độ lĩnh
hội các tri thức, về sự phát triễn trí tuệ cùng các kĩ năng tư duy, về giáo
dục đạo đức, về sự chuyển biến thái độ hành vi.
3) Cơ sở vật chất:
- Cần bổ sung thêm các loại sách tham khảo, Sách giáo viên, sách
báo cho học sinh đọc vì hiện nay nhu cầu đọc của học sinh, giáo viên ngày

càng cao.
- Giáo viên cần sử dụng triệt để các phương tiện hổ trợ cho phương
pháp dạy học mới như đèn chiếu, tranh ảnh, mẫu vật, bảng phụ, khai thác
tranh trong sách giáo khoa.
- Mở rộng thư viện tạo phòng đọc, phòng thí nghiệm,
IV. Những tồn tại
- Trong quá trình thực hiện môn sinh học còn có một số tồn tại sau:
Chuyên đề: Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn
Sinh học ở trường THCS-BTCX Trà Mai
5
- Việc tổ chức thảo luận nhóm còn khó khăn do kiến thức không đồng đều,
chủ yếu tập trung một số học sinh khá, giỏi còn một số học sinh yếu kém vẫn
chưa thực sự tích cực tham gia góp ý và thảo luận.
- Tất cả các thí nghiệm của chương trình sinh học đều chiếm nhiều thời gian
nên việc tổ chức học sinh thực hành rất khó khăn. Hơn nữa tình hình địa
phương đôi khi không đáp ứng yêu cầu của bài chẳng hạn: Trong chương
trình Sinh học 7. Thí nghiệm tìm hiểu tác dụng của bóng hơi ở cá, thực hành
mổ và quan sát tôm sông, thực hành quan sát một số thân mềm
V. Những kiến nghị:
- Nhà trường cần đề ra phương pháp huy động học sinh ra lớp đầy
đủ. Giáo viên bộ môn cần sử dụng đồ dùng dạy học nhiều hơn trong các
tiết dạy chính khoá ngoài các tiết khảo sát.
- Giáo viên cần chú ý hơn nữa trong việc hoạt động nhóm nhằm
giúp học sinh có thể trình bày được các ý kiến của mình giúp các em ham
học hơn.
- Tạo điều kiện cho những buổi tham quan thiên nhiên để học sinh
ham học hỏi hơn và tăng thêm tình yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ môi
trường.
- Huyện nhà tạo ra việc làm sau khi học sinh tốt nghiệp đây cũng là
một yếu tố quan trọng trong động viên học sinh đến lớp.

- Tạo điều kiện cho đội ngũ giáo viên học tập nâng cao trình độ.
- Trang bị cơ sở vật chất đáp ứng nhu cầu đổi mới phương pháp.
Trên đây là một số giải pháp của tổ để góp phần xây dựng tốt quá
trình tạo ra sản phẩm giáo dục. Tuy nhiên trong quá trình dạy học không
khỏi những thiếu sót nhất định. Rất mong các anh (chị) góp thêm ý kiến để
xây dựng cho chuyên đề.
Chuyên đề: Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn
Sinh học ở trường THCS-BTCX Trà Mai
6