TrÓc Kh≈
Ng· VØn TriŒn








NguyÕn Tr¨i
Anh HÔng Dµn TÊc






NguyÕn Minh áiÀn
áünh müy v° tr÷nh b°y

NguyÕn Tr¨i, Anh HÔng Dµn TÊc — Trang 1/1
1) Bỉng H tậng cãng

Nỉm canh thàn (1380) nin hiu Xng Phễ th 4 ẩi vua ỏ Nghiến triu nh Trn.
Mất hãm trong dinh quan T Trn Nguyn ỏỹn kinh ã Thỉng Long, c ting tr khc
oe oe. ỏ l ting cho ẩi u tin ca a tiu nhi chỹu ngoi Trn tậng cãng, m sau
ày, a tiu nhi y tr nn mất nhàn vt quan h lận lao cho lch s ca nậc Nam Vit.
Trn Nguyn ỏỹn hiu l Bỉng H, mất v tãn tht nh Trn, chỹu bn ẩi ca Chiu

minh vng Trn Quang Khđi (ngẩi con th ba ca vua Trn Thỹi Tãng, chc n thẽng
tậng, c cãng ỹnh phỹ giƠc Nguyn ẩi vua Nhàn Tãng). Thẩi vua Du Tãng v vua ỏ
Nghiến, Nguyn ỏỹn lm Quc thẽng hu, tc l vo ngãi T tậng. Song triu Trn lểc
y ă ng i dn vo thẩi ká suy b. Lỹng ging pha nam l nậc Chim Thnh, ng
do mất v hễng chểa l Ch Bng Nga tr vữ, lm cho nậc y cẩng thnh ln, ri vữ mi th
thễ, luãn nỉm kổo quàn ra cập phỹ nậc Vit, khin binh ti ca ta ngy dn h hao.
Ngoi bin cng nh th; trong triu thữ t khi Thẽng hong Ngh Tãng, tin dễng H
Qu Ly, Qu Ly nm ht chnh quyn, chuyn oỹn mi vic. Khãng nhng th, y cn c ch
t lp vày cỹnh mu kia khỹc Vy m Ngh Tãng vn mất mc tin dễng, khãng ai
can ni, c ngẩi vữ can m li phđi tấi na. Bỉng H tậng cãng bit c nghip Trn tt sĂ
c ngy rt gn phđi n nghing , nhng khãng c k gữ cu văn, nn vn mun cỹo
quan lui v.
Trn cãng ă lm mất cỹi bit th gi l Thanh h ấng Cãn Sn, thuấc lng Chi
Ngi huyn Phẽng Sn, nh lui v y dẻng nhn. Song my ln dàng sậ xin cho giđi
chc m vua Ngh Tãng khãng chun tu, thnh ra cỹi ch quy hu vn cha t ẽc.
Khãng k con trai, Trn cãng c sinh ẽc bn ngẩi con gỹi. Trng v th ă xut
giỹ, by giẩ cn hai cã th ba, th t l Thỹi v Thai, vữ nh tui nn cn nh. Thỹi, Thai
hai tiu th u c t cht thãng minh; cãng mun cho cễng ẽc chu mất nn hc vn nh
nhng con trai, bứn n hai thy kim v nh dy kứm. Thy kim Nguyến ng Long dy cã
Thỹi; cn cã Thai, thuấc quyn dy bđo ca thy kim Nguyến Hỹn Anh.
Ban u, khi hai tiu th bt u th giỹo vậi hai v gia s, tui mậi chng 11, 12,
trn u cn ph pht trỹi o. Nhng ngy thỹng trãi i, sau 4, 5 nỉm, cđ hai u lận ln
vậi nhng nổt mƠt kiu si, vậi nhng v ơp thanh qu ca nhng cã con gỹi gỹc ta lu
hng, dế khin cho lng k thanh nin ậc mun. C iu l trong s nhng ngẩi ậc
mun, khãng ai ngẩ li c cđ hai thy kim Nguyến. Thc ra thữ s vn khãng c gữ l
lm. Hai sinh by giẩ tui u ă t khođng trn 20 n 30, vữ nh nghứo v cỹi ch khoa
danh cha t, nn cha ai c vẽ con gữ. Vy m hng ngy gn bn cỹi nhan sc m
nguyt ngày hng, thy tr li sung să thàn nhau nh anh em bn bứ, ti no ngn la ỹi
tữnh khãng c lểc ngm ngm bc chỹy trong lng hai sinh m t hai sinh khãng dp ni.
Vn bit lế phổp trong nh mất v i thn l nghim lm, vđ by giẩ con gỹi tãn tht t gđ

cho ngoi, chng nhng vữ soi gng triu L, mun trỹnh cỹi v ngoi thch, cn vữ cậ
khãng mun em dng di lỹ ngc cnh vng h giỹ xung vậi ngẩi bỹch tnh. Nay nu
hai sinh vng vu t tữnh vậi hai ngẩi con gỹi hong tấc, mất khi lấ chuyn, sĂ ẽc mang
ngay nhng tấi v vo thàn. Dễ vy, nhng nhng ngẩi khi b mất mi tữnh yu cai tr,
cn àu tàm t suy ngh k cng. Bi th m hai sinh khãng ai hơn ai, u cễng i n
mất con ẩng phi lế.
Trậc ht do Nguyến ng Long vữ yu cã Thỹi, thẩng lm nhng bi th quc àm
ngm a cho cã khu tữnh gẽi . Cã Thỹi cđm ấng, cềng lm th ỹp li ng Long. Vic
lt n con mt Nguyến Hỹn Anh, Hỹn Anh lin sao chổp bi th tữnh ngm a cã
Thai, hc tr ca mữnh. Kt quđ thữ Hỹn Anh cềng ẽc cã hc tr nh ỹp li ểng vậi lng

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 2/2
ậc mun. T , bn ngẩi y, b ngoi tuy l thy kim vậi hc tr, nhng b trong h ă
thnh hai cp tữnh nhàn rt yu thng nhua.
Khãng bao làu ri Thỹi c mang. ng Long sẽ hăi, bit l tai v n ni ri, lp tc b
dinh Trn tậng cãng, tữm ẩng chy trn.
Thy Nguyến ng Long tht nhin trn i, Trn cãng sinh nghi mậi tra xổt. Khi
ă bit r tt cđ mi s thc, cãng th di m rng :
ỏ u l cỹi li t ta tr nh thiu s nghim cn, ta cn ỹng trỹch pht gữ mất lề
u xanh di dất kia !
Ngh ngm mất lểc, cãng li ni :
C nghip Hong Trn sậm chy tt s, vy vic bit àu chng phđi trẩi xui
khin vy, v bit àu chng l cỹi phểc sau ny.
Bứn sai ngẩi i tữm cđ hai sinh n, d bđo rng :
Vic cỹc anh lm, ẩi xa cềng ă tng c, tc nh l T mă Tng Nh vậi Trỹc
Vỉn Quàn. Nay nu cỹc anh chu lp ch nh l Tng Nh, lm nn danh ting ẩi sau
thữ ta cềng sn lng gđ con m khãng bt li gữ cđ.
Hai sinh dp u cđm t. T y luãn nh Trn cãng lm r v dc ch hc hnh.
ỏn sau i thi, cđ hai ngẩi u cao khoa. Song thẽng hong Ngh Tãng trut b khãng
dễng vữ cậ con nh thẩng dàn m dỹm kt duyn vậi con nh hong phỹ, h ă phm

thẽng.
Nguyến ng Long cễng Thỹi tiu th khi ă thnh hãn, sau vi ln sinh khãng nuãi
ẽc, n ln th ba sinh ra mất hi nhi nh m u chng ny ă ni, chnh l a tr
sĂ mang cỹi tn Nguyến Trăi (13801442) v l mất nhàn vt v i trong lch s Vit Nam
sau ny.
Nguyến Trăi mậi sinh ra, mƠt mềi phng phi, thàn th trn trnh, ãi mt tinh tể Ơt
dậi vng trỹn vuãng tẽng tuy rng hi hơp, nhiu ngẩi ă khen l mt tậng mo khỹc
phm. Bỉng h tậng cãng yu qu khãng bit ngn no, thẩng b m nàng niu v ni :
Nghip Trn nghing xiu, kh lng chng vng, cỹi vn mnh tng lai ca ngẩi
hong phỹi cha dế liu trậc ẽc. Nhng ta c thng chỹu ngoi ny, cềng ẽc hđ lng
ãi chểt. Vữ xem kh về n, chc khãng phđi ngẩi hứn h. N sĂ c th tr nn mất nhàn
vy ká kit, may ra cềng thm lày n ngoi gia ẽc mất ãi phn.
Nỉm Xng Phễ th 9 (1387) Bỉng H tậng cãng ẽc phổp tr s, lui v hu dẻng
ấng Thanh H ti Cãn Sn. By giẩ Nguyến Trăi ln sỹu tui, tậng cãng vữ yu thng
chỹu, cềng em theo v. Nhng Cãn Sn ẽc mất ấ, Trăi vữ nhậ cha mơ v cỹc em nh
by giẩ hin v Nh Kh, ngy m bun bă chng tng gữ hc hnh. Tậng cãng khãng
lm sao ẽc, li phđi sai ngẩi a Trăi v Nh Kh vậi cha mơ.
Sau 5 nỉm, tc n nỉm canh ng nin hiu Quang Thỹi th 3 (1390) ẩi vua
Thun Tãng, mễa ãng thỹng 11, Bỉng H tậng cãng t th, th 65 tui. Trong khi cãng
m, thẽng hong Ngh Tãng thẩng thàn n Cãn Sn ving thỉm v hi v vic nậc.
ỏỹp lẩi vua hi, cãng lm v dàng vua bi th Thp cm trong c hai càu :
Nhàn ngãn k t d lăo nha
Bt thc lăo nha lin ỹi ph ?
Ngha l :
ỏem con gi vậi qu gi,
Chc àu qu con ta ẽc ton !

Bi by giẩ, cãng thy Ngh Tãng cng tin dễng H Qu Ly hn v c nh em vua
nh Thun Tãng y thỹc cho Qu Ly ph tỹ, nn hai càu th ny c bđo nh Ngh Tãng
em u chểa y cy Qu Ly, chng khỹc gữ em con gi qu gi vy.


Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 3/3
C·ng m∂t r„i, NghŒ T·ng sai c¯ h°nh tang lÕ r∂t tr‡ng h∫u, ng°i thµn l°m b°i thÁ Ωà Í
mÊ, tfi t∂m l›ng thıÁng ti∆c mÊt vŸ nguy≈n th∑n.

NguyÕn Tr¨i, Anh HÔng Dµn TÊc — Trang 4/4
2) Danh s Nguyến Phi Khanh

Ngẩi lng Chi Ngi huyn Phẽng Sn, Nguyến ng Long l mất cu hc tr thãng
minh t nh. ng Long bit lm th t nỉm 11 tui, v hế xut khu l thnh chng,
nhiu ngẩi ă tin s thnh t ca cu hc tr y sau ny.
T ẩi ãng ca ng Long xa tn l Phi Loan, vn tin phong thy, c nhẩ ngẩi thy
tu kim tữm ẽc mất cỹt huyt ng lng Nh Kh thuấc huyn Thẽng Phểc.
Tin l mất ngãi t tt c th dnh s kt phỹt v sau cho con chỹu, Nguyến Phi Loan
khãng quđn nậc non xa cỹch, rậc ngãi mấ cha t ng Chi Ngi n k tỹng ng Nh
Kh. Vữ s trãng nom ngãi mấ ny, nn ẩi cha ca ng Long l Nguyến Phi H cềng nh
ẩi ãng xa, nỉng i li n lng Nh K lm. Do s i li y tr nn quen thuấc ; ri ng
Long trong hi cha t, li n lng Nh Kh m trẩng dy hc, t y mậi nhp tch m
thnh ra ngẩi lng Nh K.
ng Long c ting hay ch, nn ri ẽc quan T Trn Nguyn ỏỹn n lm thc
s kứm dy con gỹi ca ngi.
Trn cãng rt trng ng Long, vn gi l thy kim Nh Xuyn. ỏn sau, mi tữnh
giỉng mc gia thy kim Nh Xuyn vậi tiu th Thỹi xy ra, ng Long sẽ v, phđi b trn.
Khãng ngẩ Trn cãng li l ngẩi c cỹi ấ lẽng khoỹt t, thy vic nghip d ri, nh
thun theo vậi s nghip d ch khãng càu chp quỹ, sai ngẩi i tữm ng Long v gđ con
cho. ng Long cđm khch vã cễng, t y cng chuyn cãng hc vn, mong lm nn cãng
danh s nghip n ỹp n tri ngấ.
ỏn khoa giỹp dn nin hiu Long Khỹnh th 2 (1374), ng Long thi u tin s. Song
vữ l con nh thẩng dàn dỹm ly con gỹi hong phỹi, Thẽng hong Ngh Tãng trut b
khãng dễng. Nhàn th ng Long vn ch sng vậi ngh dy hc.

Sau khi sinh Trăi, vẽ chng ng Long li sinh ẽc bn con trai na l Phi Bđo, Phi
Ly, Phi Bng v Phi Hễng. Nhng ri Trn th Thỹi mt sậm t khi Bỉng H tậng cãng
hăy cn, ng Long phđi t mữnh chỉn dt mất n tr di.
Cui ẩi Kin Tàn (1400), H Qu Ly cập ngãi ca Trn Thiu ỏ, xung lnh ct
dễng nhng ngẩi vỉn hc, Nguyến ng Long mậi i tn l Phi Khanh ra lm quan vậi
h H. Nin hiu Thiu Thnh nỉm u (1401) ẩi H Hỹn Sng, Phi Khanh ẽc th
chc ỏi l t khanh, kim Trung th th lang, Hn làm vin hc s, li lnh chc T nghip
trẩng Quc t giỹm. Cỹc con phn nhiu lnh quan chc ca nh H cđ.
Sau 6 nỉm, giƠc Minh sang ln cập nậc ta, quàn H chng d trđi hn mất nỉm
trẩi, nhng rểt li vn khãng chng ni mẩi my vn hễng binh ca Tu, nn nậc phđi
mt sau khi cha con H Qu Ly cễng cỹc i thn ph tỹ u b bt sng.
Nguyến Phi Khanh n lểc th cễng, ă phđi cễng bn Trn Nht Chiu, Nguyến Cn,
ỏ Măn b tay hng giƠc, b giƠc giam cm li mất ch. ỏn khi giƠc bt ẽc H Qu Ly,
H Hỹn Sng cễng cỹc i thn khỹc v ă em quàn chim c ton quc, bứn giđi cđ bn
vua tãi nh H v Kim Lỉng (nay l Nam Kinh) ; Phi Khanh cềng l mất trong s nhng
ngẩi b giđi sang Tu.
By giẩ Phi Khanh tui ă gi yu, bun vữ ni nh tan nậc vẻ, thàn mữnh l mất k
tễ l, trong lng chua st, v bit mữnh chng th sng ẽc bao làu. Khi b giđi n Nam
Quan, ngođnh mƠt li thy hao con l Trăi v Phi Hễng vn lng thng i theo tễ xa, ai ny
thng cha u khc ngu cđ hai mt. Phi Khanh vn bit ngẩi con lận ca mữnh l
Trăi ch ấ khỹc thẩng, sau ny tt c th lm nn rng v cho nh, cho nậc. By giẩ vy
Trăi li, tha lểc vỹng v khĂ bđo rng :

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 5/5
Ta gi ri, cht cềng khãng cn hi hn gữ na. Duy bữnh sinh ta rt a thch sn
thy nểi Bỹi vng chn c hng. Vy mất mữnh em con i theo ta, hế ta c cht thữ n
nhƠt ly xng, em v chãn nểi y l ri. Cn con, ta khuyn con nn tr v.
Con l ngẩi c hc c ti, nn tữm cỹch ra nhc cho nậc, trđ thễ cho cha. Nh th
mậi chnh l i hiu. L l phđi c i theo cha, khểc ngểt ngỹt nh n b y mậi l hiu
sao !

Trăi nghe lẩi cha ni rt phđi, t t quay v, mất mữnh em Phi Hễng theo cha i.
Nguyến Phi Khanh sang n t Tu, cha bao làu cht bn y. Phi Hễng theo lẩi
cha dƠn, chẩ ẽi Tu my nỉm ri thu thp hi ct ca cha em v tỹng nểi Bỹi vng,
cha ẽc tha nguyn ao ậc trong lểc sinh bữnh. (Gia phđ nh h Nguyến ni Nguyến Phi
Khanh b quàn Tu giam Vn Sn, vữ thy th bt phc m cht y).
ỏi vậi vỉn hc s nậc ta v cui ẩi Trn, Nguyến Phi Khanh l mất nhàn vt
ngẩi ta phđi nhc n tn. ỗng tng ly hiu l Nh Kh tin sinh v c mất tp va th
va vỉn ch hỹn gi l Nh Kh tp, hin cn truyn n bày giẩ. Xem trong tp ny c
nhiu bi rt hay. Th t tuyt thữ nh bi ỏãng ngn gic xuàn :
Lã thy ãng bin, Lã ngn thãn,
Phi phi hng về ỹm tin mãn,
Nh bin tàn tng xuàn quy kh,
Vn lc tễng trung về hn.
Dch :
Bẩ ãng, li xm cnh sãng Lã,
Ma gi, nhữn ra ca ti mễ.
Ra ra a xuàn vang ting quc,
Ngn cày trong nhng bểi thàm u.

Th tht ngãn lut thữ nh bi Trỹnh lon trong nểi cđm tỹc :
S phng tn nht tểy hãn hãn,
Th lấ gian nguy lăn xut mãn.
Lc dut t thàn thin l cỹch.
Lẻng nin khu lon nht thàn tn.
Phong trn thin a khãng tao phỹt,
Yn chậng thãn loan ch on hn.
Mn hu thng hoi lao cđnh cđnh,
D y ngu u vng trung nguãn.
Dch :
Say sa chn bui gia rng sàu,

ỏẩng th gian nguy xit ni àu,
Nậc lon hai nỉm, l lỹo sng.
Mơ gi nghữn dƠm, ngn ng u.
Phong trn khp s bay phẩ tc,
Lam chậng trong thãn thm nƠng u.
Tc d bn chn, m qunh vng,
Ngễi trãng t nậc, da sao Ngàu.

Phể thữ nh bi Dip m nhi. Vỉn xuãi nh bi Thanh h ấng k. ỏ u l
nhng ỹng vỉn hay, ỹng cho ngẩi sau phđi truyn tng. Ngẩi ta tng lit Nguyến Phi
Khanh vo hng cỹc ãng Phm Kinh Kh, Trng Hỹn Siu, Nguyến Bỹ Thãng, ỏo S
Tch l nhng tay danh s ẩi Trn.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 6/6
3) Nguyến Trăi gƠp ng ch

Nh trn ă ni, Nguyến Trăi sinh ra c mất cỹi hữnh dong tun d; khãng nhng th,
li c t cht rt thãng minh, nn tui chng 20, ă hc qua cđ cỹc th s. Nỉm 21 tui, gƠp
khoa canh thữn (1400) ca nh H mậi m l ln th nht. Nguyến Trăi i thi, Thỹi hc
sinh (nh tin s), mất trong s 20 ngẩi cễng khoa y l Lu Thểc Kin, L T Tn, Về
Mấng Nguyn, Hong Hin, Nguyến Thnh
Sau khi , Trăi lnh quan chc ca nh H, Trăi lm n Ng s i chỹnh chng.
ỏn khi H mt, cha l Nguyến Phi Khanh b bt a v Bc quc, Trăi trậc vn
i trn trỹnh, by giẩ vữ thng cha, bứn nh theo i ẽc gn gi cha trong lểc tui gi
hon nn, sng cht cềng nh. Nhng sau khi nghe lẩi cha khuyn, Trăi cđm ấng rt ly
lm phđi, bứn ly t tr li.
K Trăi b quàn Minh bt. Tậng Trng Ph bit ngẩi c ti, nh thu dễng ly.
Trăi th cht thữ thãi, khi no chu nhn quan chc ca gic, nht nh chi t. Ph vữ th
mun git Trăi. Nhng Thẽng th giƠc l Hong Phểc thy Trăi c cỹi tậng mo ká v,
em lng thng tàm, bứn tha cho, nhng hn phđi thnh ỏãng Quan (H Nấi), khãng

ẽc i àu.
Trăi thy nậc mữnh b ngẩi Tu ã hấ, quan Tu l bn Trng Ph thi hnh nhng
chnh sỹch h ngẽc lng rt au bun
Ri c vic cỹc vua Hu Trn l Giđn ỏnh, Trễng Quang ni nhau ni ln khỹng c
vậi quan quàn nh Minh, s phc quc. Trăi my ln nh thoỹt thàn khi thnh ỏãng
Quan, tữm n ph tỹ. Nhng phn vữ ngẩi Minh quđn c rt ngƠt; phn thy cãng vic
lm ca hai vua Trn c b sc ni m dễng ngẩi li hay nghi k, bit c khãng th lm
nn cãng chuyn ẽc, nn Trăi vn cha tnh k thoỹt thàn. Sau my nỉm, quđ nhin cãng
cuấc ca hai vua Hu Trn u b tan tnh, li cho lng ngẩi mất mi bun ru than
tic.
măi thnh ỏãng Quan tiu ma ngy thỹng m ch lận khãng bit n bao giẩ t
ẽc. Nguyến Trăi bun lm. Nhàn th mất m ãng ln ngề n Trn V, cu thn ng
cho mất gic mấng, cho bit cỹi tng lai ca mữnh ra sao. Bi n Trn V (cnh Tày H)
khi xa vn l mất ni cu mấng ca mi ngẩi, ai c vic gữ nghi ngẩ, thẩng n lm lế v
ng luãn trong n, cu thn ng mấng.
Tc truyn m y, Trăi chim bao thy thn nhàn bđo : Thẽng ă chn ngẩi
Lam Sn l L Lẽi lm vua nậc Nam. Trăi tnh dy, lng rt h : Lam Sn l tn t
àu, c ngẩi no l L Lẽi khãng, kh m tin ẽc.
Mất hãm Trăi ng ngi nh c sỹch chẽt thy mất anh chng bỹn du, lễ lễ i
vo Ơt gỹnh v hi :
Dỹm hi c phđi ngi tn l Nguyến Trăi quan Chỹnh chng Ng s i ca triu
H xa ?
Trăi ngng ln, nhữn ngẩi y bng ãi mt d xổt, khãng hiu l ai li n ày hi
tn h mữnh. Trễ tr mất lỹt, Trăi hi li :
Bỹc lỹi hi thỉm Nguyến Trăi c vic gữ ?
Ngẩi lỹi du xem thy thỹi ấ Nguyến Trăi, hữnh nh oỹn bit l mữnh ă khãng
lm, cung knh v ni bng mất ging thnh tht :
Tãi c mất càu chuyn rt l, c ln can n ngi; nu ngi khãng ch tãi l mất k
hứn thữ xin phổp cho tãi ẽc ngi hu chuyn.
Thy ngẩi lỹi buãn y c v thnh tht, vđ phã l càu chuyn l lin can n mữnh,

Trăi bứn mẩi y ngi chi hi chuyn.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 7/7
Ngẩi lỹi ngi xung ri, xng mữnh h Trn tn Nguyn Hăn, chỹu xa ca Trn Hng
o vng hin lng Hoc Xa huyn Lp Thch. Vữ nh nghứo, ly ngh buãn du lm k
sng, nhng vn quan tàm n cỹi thẩi vn truàn kin ca nậc nh. Trn Nguyn Hăn
nhàn k cho Nguyến Trăi nghe cỹi cậ ti sao m mữnh ẩng ất tữm n ày. S l trậc
ày vi hãm, Nguyn Hăn i bỹn du qua lng Thy Hng (nay l Thy Phng) tc gi l
lng Trứm, thuấc huyn T Lim, trẩi ti, vo ữnh Trứm nm ng. ỏm khuya, trong lểc
bng hong d thc d ng, bng nghe thy c ting mất v thn khỹc n r ãng Trứm ln
chu trẩi; nhng ãng Trứm ni l nh c Quc cãng ng tr, khãng tin i ẽc. ỏn g gỹy,
ãng thn kia v. ỗng Trứm hi trn trẩi hãm nay bn nh c vic gữ l khãng. ỗng thn kia
ni : Thẽng thy nậc Nam khãng c ch, ă sai L Lẽi lm vua v Nguyến Trăi lm
tãi. K xong, Nguyn Hăn ni :
Cỹi vic trong mấng nh tht y, tãi ă thy r rng lm, v khãng th khãng ly
lm l. L Lẽi thữ khãng bit l ngẩi àu nn cha tữm ẽc. Cn Nguyến Trăi l tn ca
ngi thữ tãi ă tng ẽc nghe ting, my ngy hãm nay d tữm măi mậi n ẽc ày. C
cỹi s tãi thy nh vy thữ ngi l ngẩi ă ẽc Thẽng y cho mất cãng vic c quan h
n vn hấi nậc nh sau ày, vy ngi nn i tữm ly bc chàn ch l L Lẽi, cễng
vic lận.
Nghe xong, Nguyến Trăi cềng ly lm l, vữ thy phễ hẽp vậi gic mấng ca mữnh.
(Nhng chuyn mấng ny tht l huyn hoƠc. Bit àu chng phđi cỹc ãng ny sau khi ă
gƠp vua L Lẽi, mậi by chuyn ra cho lng ngẩi tin theo h L).
Sau khi càu chuyn i trao, mi ngẩi u by t ch hậng bữnh sinh, Nguyến v
Trn lin tr nn ãi bn thàn thit, ậc hơn nhau cễng theo ui mất cãng vic lận.
Trn Nguyn Hăn sau khi t bit Nguyến Trăi, quy gỹnh ra i, my hãm li tr v
bđo Nguyến Trăi rng :
Tãi ă hi d ẽc Lam Sn l mất lng ph Thanh Ha. Vy bày giẩ hai anh em
mữnh nn vo tữm chàn ch, bỹc c th b thnh ỏãng Quan ny m i ẽc khãng ?
Nguyến Trăi mng rẻ :

ỏẽc, vữ làu nay ngẩi Minh h ă tãi ẽc rấng cng, khãng rng buấc lm nh
trậc na.
Hai ngẩi bứn cễng nhau i vo Lam Sn.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 8/8
4) Vo Lam Sn tữm gƠp chàn ch

Nguyến Trăi cễng Trn Nguyn Hăn ln m n Thanh Ha hi thỉm thữ lng Lam
Sn, thuấc huyn Lng Sn (nay l Thy Nguyn) quđ c nh ho trng tn l L Lẽi.
Hai ngẩi mng rẻ cễng tữm vo tn ni.
ỏn Lam Sn, hai ngẩi v vn ngoi u lng thỉm hi, c ngẩi ch bđo rng :
Mun gƠp L Lẽi thữ ày kữa, ngẩi ng dn tràu b sp v qua ày, chnh ãng y .
Hai ngẩi ng ẽi. Mất lỹt sau c mt n tràu b tin n, theo sau c mất ngẩi
mữnh mƠc ỹo cỹnh nàu, vai vỹc ba, tay cm cỹi cn tre dn ui; ng sau ngẩi y li mất
bn my chc in tt, k vỹc cy, ngẩi vỹc cuc, ng thng thnh v. Nguyến v Trn
cễng mt trãng ngẩi ng dn n tràu c v dng dc ca mất v ch ãng. Ngẩi ny
ấ chng 30, mu da bỹnh mt, ming rấng mt sỹng, trỹn cao v xng ch my mt trấi
ln, dỹng i ẩng b uy nghi, ct ting ni vang vang nh ting chuãng vy. Hai ngẩi
cễng bm chàn nhau khĂ ni :
C th ày l phong cỹch ca mất v chàn mnh thin t, khãng cn ngẩ gữ.
Hai ngẩi cễng bậc n cểi vỹi L Lẽi :
May mn cho chểng tãi ẽc gƠp trng giđ, vữ nh chểng tãi oỹn : ngẩi chnh l
v trng giđi h L Lam Sn ?
L Lẽi nhữn hai ngẩi, gt u ni :
Phđi, tãi chnh l L Lẽi Lam Sn ny. Chng hay hai chể àu v n ày tữm tãi
c vic gữ ?
Hai ngẩi ni :
Chểng tãi l ngẩi ẩng ngoi, vữ nh nghứo khãng c k gữ doanh sinh, nghe
trng giđ l bc nhàn hu, sn lẽng bao dung, nn chểng tãi r nhau tữm n, mong ẽc
thu np lm nhng k nãng phu in tt, chểng tãi ẽc ấi n lm.

L Lẽi li nhữn hai ngẩi, mm cẩi ni :
Trong hai chể, chể kia mữnh vc cng mnh (tr Nguyn Hăn) xin lm nãng phu ă
vy ; cn chể ny, thàn th yu ật (tr Nguyến Trăi), cềng i lm nãng phu ?
Nguyến Trăi ni :
Chểng tãi quđ vn l hc tr, nhng nay nghứo qun, xin trng giđ m lẽng khoan
hng, dnh cho mất cãng vic lm nh mn trong p ẽc c ch dong thàn, chểng tãi
ấi n khãng bit ngn no.
L Lẽi gt u ng cho hai ngẩi theo v.
Vo trong p nh h L, Trn, Nguyến hng ngy cềng phđi lm nhng cãng vic
ng ruấng do ch nhàn hoƠc ngẩi cai quđn ct Ơt cho, ct li d xem tữnh hữnh p y
v L Lẽi l ngẩi th no. Sau my thỹng nhẩ s hi d, hai ngẩi ă bit ẽc gc tch ca
nh L Lẽi.
Tin t L Lẽi xa kia, nguyn l ngẩi lng Nh ỹng cềng thuấc huyn Lng Sn
ny. ỗng t bn ẩi l L Hi mất ba i chi qua nểi Lam, thy c mất n chim bay ling
vng quanh mất khođng t bn dậi nểi, nh kiu mất on ngẩi hấi hp. L Hi ni :
ỏày chc l mất ch tt lnh. Bứn thin nh n y.
ẽc ba nỉm, L Hi ă tr nn c sđn nghip lận. Vữ nh h L thu dễng nhiu y
tậ, vđ ngẩi cỹc ni cềng theo n y vẻ t lm ruấng, nn chng bao làu ch thnh
mất ni dàn c ãng ểc, lp thnh lng Lam Sn. H L, t ngy y, tr nn l nh ho
trng trong mất vễng, con chỹu ngy cng ãng, tãi i ngy cng nhiu, m sđn nghip
cềng ngy cng lận.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 9/9
ỏn ẩi L ỏinh l con ca L Hi, L Khoỹng l con ca L ỏinh, nh h L cng
thnh vẽng lm, trong p c mất s th h tậi hn ngn ngẩi. Ni ẩi ch a lm nhng
vic hin lnh phểc hu, nn lng ngẩi cđ mất vễng , ai cềng mn phc.
L Lẽi l con th ba ca L Khoỹng, do b mơ l Trnh Th Sng sinh ra. Tuy l con
th ba nhng anh cđ l Hc ă mt sậm ri, anh th hai l Tr tnh thch nhn dt, mi
vic u giao cđ cho em, nn L Lẽi mất mữnh quđn xut cđ cãng vic tri p.
Nguyến Trăi v Trn Nguyn Hăn hi d bit ẽc gc tch nh h L Lam Sn, li

bit tữnh hữnh phể thnh ca nh y v s ẽc lng mn phc ca nhàn dàn mất vễng,
bng ă tin chc ẽc my phn. Duy c iu nhn xổt chnh thàn L Lẽi thữ cha thy c
gữ l kh ấ ca mất ngẩi c ch lận. H thy L Lẽi ch chỉm chể vo vic kinh doanh, sậm
tnh vic canh nãng, ti bn vic sểc mc, suy hn ngh thit, hữnh nh khãng tng n
vic nậc, nhàn th hai ngẩi u hi tht vng. ỏă mất ãi ln Nguyến Trăi gn gềi ch
nhàn, làn la gẽi chuyn nậc nh, nh th d t; nhng u thy L khãng bt chuyn v
ni tt ngang i bng nhng chuyn khỹc. Mất hãm, hai ngẩi thy trong p git tràu m
b, hữnh nh c mất cuấc t lế gữ vy. Hi ra mậi bit hãm y gƠp ngy hểy nht tin khđo
(cha) ca ch nhàn. Sau lểc L Lẽi va mậi lm lế xong, cho ẽc phđi phổp, Nguyến Trăi
cễng Nguyn Hăn theo bn gia inh cềng ln lế trậc bn thẩ. Va bậc ln thm, hai
ngẩi trãng thy L Lẽi ngi trn chic gh trong nh, tay cm con dao ng xo tht
cỹi ễi b, b vo ming nhai nut mất cỹch thã l. Nguyến Trăi thy vy, coi L Lẽi l
tung mỹn mi, a mt nhữn Nguyn Hăn, ri cđ hai cễng chổp ming th di.
Sau ngy hãm y, Nguyến, Trn cễng xin phổp ãng ch h L tm tr v bc thỉm
nh. Ká thc hai ngẩi ă hon ton tht vng v L, rt tic cỹi cãng phu kh nhc lm
gia bấc by nay. Chuyn ny v bc, nh bng chng bao giẩ tr li Lam Sn. Vữ con ngẩi
thã l y, lm gữ c ti tr, c kh ấ ca mất ngẩi anh hễng dơp giƠc cu dàn. Ká vng vo
ãng ta ch n ung cãng, vã ch.
T Lam Sn ra, bui ti i n bn Dng xỹ, hai ngẩi tữm vo mất nh hng ng tr.
Ta mất phng bn cnh, khỹch tr l ba bn ngẩi Tu. Bn ngẩi Tu nhữn thy Nguyến
Trăi, h khĂ hi nhau l : bit ngẩi kia i àu ? Trong bn c mất ngẩi bng ni :
ỏ l mất k s ti tr, ng i tữm vua thẩ; ă gƠp vua ri nhng lng cn h
nghi nn li b i.
Nguyến Trăi nghe thy h ni vy, cềng khãng .
Ngy hãm sau li i, ti tr bn Giỹn Khu (nay thuấc Ninh Bữnh). ỏm y bn
nh hng giỹp vỹch, cềng c my ngẩi Tu tr. Canh khuya, mất ngẩi khỹch ra sàn trãng
trẩi, chẽt gi dn ngẩi ng bn trong nh ra, tr bđo rng :
Kữa anh trãng : ngãi tậng tinh ca An Nam ă hin r lm. Chểng mữnh liu ẩng
c no thữ tch khãng nn làu trong t nậc ny.
Ngẩi ng bn hi :

Anh ă ti xem thin vỉn, vy c th trãng ngãi tậng tinh m bit ẽc cỹi ngẩi
ng vo ngãi y, hữnh dỹng tnh nt ra sao khãng ?
C th ch. C nh ngãi tậng tinh, tãi oỹn vữ vua An Nam sau ny l mất h tậng
a sỹt, v v s ỉn ung, tt c s sng thã lu.
Nguyến Trăi nghe thy nh vy, bđo vậi Nguyn Hăn :
C lẩi my ngẩi khỹch h ni, c lĂ L Lẽi quđ l mất vữ vua chàn mnh m mữnh
cha d xổt ẽc k; chi bng hăy tr li, nhn ni chẩ xem trong mất thẩi ká na coi ra th
no.
Hai ngẩi quay li Lam Sn, li vo lm gia inh ca nh h L nh trậc.
T hi ny, Nguyến Trăi d nghe ấng tnh ca L Lẽi mất cỹch k cng hn
trậc, cềng nhn thy c nhng s hi l l. Nh l trậc kia mi bui chẽ, L thẩng mua

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 10/10
rẽu ung v nhiu hn l du thp, nhng n nay dn thy trỹi li : du nhiu hn rẽu,
v nhng bui ti, L hay vng mƠt nh. Trăi ngh ra, cng chể hn. Mất m kia, Trăi
thy vng L, bứn sĂ lổn vo trãng rng, trứo ln mất ch cao, ng nhữn bn pha. Trăi
thy xa xa, trong mất cỹi hc nểi, thp thoỹng c ỹnh la sỹng. ỏoỹn l tt c L y, Trăi
ln m n ni, nểp mất ch th dm vo. Dậi ngn ứn du lc, Trăi nhữn thy trong
c tỹm chn ngẩi, tr ch nhàn L Lẽi, cn c L Th cềng ngẩi lng Lam Sn. Ngoi
ra l nhng tấc thuấc v th h trong nh L cễng my ngẩi l mƠt Trăi cha quen bit.
Cnh , trn mất cỹi bn ỹ, c nhng quyn sỹch ngn ngang b bấn.
Nn th lng nghe, Trăi thy L Lẽi ng cễng vậi L Th tnh s Thỹi t khĂ thữ
thm vậi nhau :
Nỉm hẽi, ểng nỉm hẽi, cãng vic ca chểng ta c th bt u.
Trăi mậi tnh ngấ ra, t hi l mữnh c mt khãng con ngi, t na b i nh khãng
quay li ày, sĂ lẻ mt vic lận bit l ngn no. Cuấc hp b mt ny, khãng cn ngẩ gữ L
Lẽi quđ l bc anh hễng, c ch kh mu vic lận.
Thy L Lẽi, L Th tnh s Thỹi t v ni vậi nhau nh th, Trăi cềng bm tay tnh
th, vữ Trăi cềng ă tng nghin cu kinh Thỹi t. Theo Trăi tnh, nu n nỉm hẽi mậi
khi binh l chm, phđi l nỉm du mậi ểng. Trăi lểc y khãng th nn ẽc, hã to ln :

Chểa cãng tnh nhm ri !
L Lẽi git mữnh tut gm, toan bt Trăi chổm. Trăi ni :
Tãi s d n ày theo hu chểa cãng, chnh ch vữ c cãng vic y; chểa cãng khãng
bit tãi, tht l ỹng tic.
L Lẽi vt gm xung, mẩi Nguyến Trăi ngi hi chuyn. Sau khi ă bit Trăi l
bc danh nho, li thãng hiu cđ binh phỹp, cềng c ch tr giƠc cu nậc, L Lẽi mng rẻ
ni :
Tht l trẩi em n mất tay lng ph cho ta.
L Lẽi li hi :
Vy hin s cềng bit cđ tnh s Thỹi t ?
Trăi ni :
Vàng, Thỹi t thn kinh, tãi vn ă tng giđng cu.
Vy hin s th tnh hấ i, xem n bao giẩ thữ chểng ta khi ngha ?
C nh tiu sinh ă tnh thữ vn s vo nỉm du, cui du v u tut, chểa cãng
nn khi ngha binh.
T y, Trăi ẽc trng dng lm, ngy m cễng L Lẽi v bn L Th, L Vỉn An,
L Vỉn Linh, Bễi Quc Hng, Lu Nhàn Chể, Trnh V, L Liếu bn tnh i s. (Mất
thuyt khỹc li ni Nguyến Trăi n theo L Thỹi T vo hi ngi ng Lấi Giang thuấc
Thanh Ha v nỉm canh t 1420, nỉm th ba ca cuấc khi ngha).

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 11/11
5) L Thỹi T khi ngha Lam Sn

Dng di mất nh ho trng Lam Sn, L Lẽi, tc L Thỹi T, t thiu thẩi, vn ă
hc thãng kinh s, v c mất ch kh to tỹt. T khi nậc nh c vic h H cập ngãi nh
Trn, ri n giƠc Minh sang giy xổo t nậc, nhàn dàn phđi lm than kh s, Thỹi T ă
ny ra cỹi ch phc quc cu dàn; ngy m thẩng nghin cu binh th trn phỹp, nh
tim tàm chẩ c hấi. K n cãng vic hng phc ca cỹc vua Hu Trn u b tht bi,
ngẩi Minh qun huyn nậc ta, ngy cng thi hnh nhng chnh lnh h ngẽc, trỉm h
phđi sng trong thu nƠng su cao, hữnh nghim phổp d, Thỹi T cng nhn thy mữnh

cỹi trỹch nhim trng i v thing ling. Ngi thẩng buãng thđ tin thc thu phc lng
ngẩi, li ht sc khim cung np cỹc hin s trong thin h.
Khi ă mấ tp ẽc mất s ngẩi ng ch, m m Thỹi T thẩng ậc hơn vo mất
thung lềng trong rng, b mt bn vic v cễng nhau nghin cu tậng lẽc binh c. Mất
mƠt khỹc, ngi sểc tch thc lểa cho nhiu chẩ ngy dễng n. Song tnh Thỹi T trữ trng,
lm vic hay cn thn kn ỹo. Bi th Nguyến Trăi d xt n hng nỉm mậi bit ẽc
ch lận ca ngi. T khi ẽc Nguyến Trăi, thy l ngẩi chng nhng c bu nhit huyt,
li lm mu nhiu tr, v c mất vỉn ti mn tip khỹc thẩng. Thỹi T mng rẻ vã cễng,
coi nh l Cao Tãng gƠp ẽc Ph Duyt, Vỉn Vng gƠp ẽc Lă Vng, ngy m ch cễng
Trăi bn tnh cãng vic.
Ri bn quan Tu cềng nghe ting Thỹi T l v ho trng mất phng, rt ẽc lng
ngẩi mn phc, bứn nh ly lẽi lấc càu d thu ngi vo trong vng sai khin ca mữnh.
H sai s n d ngi ra, ha sĂ trao cho quan chc. Song Thỹi T nht nh t chi, ni
rng mữnh ch thch sng ch nểi khe ng ruấng, chỉn nuãi cho ãng n, cy cy cho
lm thc, l s nguyn; cn v quan chc, sẽ khãng ti nỉng ng ni, xin miến i
cho.
S giđ i ri, ngi ni vậi nhng ngẩi thàn tn tđ hu rng :
ỏi trẽng phu sinh ra ẩi, nn chng nn lận, lp cãng to, ting thm v ngn
sau, sao chu un mữnh i lm tay sai cho k khỹc !
Bn quan li nh Minh d măi khãng ẽc, li dễng uy th da nt, song Thỹi T
vn khãng vữ th m sẩn lng; chỹn ri bn h cềng thãi.
H thãi, vữ h cềng vã tữnh khãng bit àu rng gă h L y ng nuãi mất cỹi ch
hng phc nậc nam, sau ày lm cho cuấc ã hấ ca h phng nam phđi n tan tnh
v khin bn h khãng cn mất mđnh giỹp v nậc cề.
Cui nỉm inh du (1417), binh lng kh giậi ă d b y , Thỹi T bn vậi cỹc
ng ch chn ngy khi binh. Sau do kin ca nhiu ngẩi, quyt nh ngy khi ngha sĂ
vo s tun thỹng ging nỉm mu tut (1418).
Mun lm cho lng ngẩi tin theo mất cỹch vng vng, khãng h nghi trậc hai cỹi
th lc mất bn rt mnh v mất bn cn yu, Nguyến Trăi ngh ra mất k ging nh cỹi k
mđnh la vit ch trong bng cỹ ca Trn Thng ẩi xa. (Cui ẩi Tn ; Trn Thng ni

ln. Mun cho lng ngẩi tin theo, Thng vit ba ch Trn Thng vng Trn Thng
lm vua vo mđnh la, giu vo bng con cỹ. Quàn s m cỹ thy, cho l trẩi ă nh,
u tin theo Thng. Nhng sau Thng cềng bi). Trăi nhểng bểt vo mẻ, vit ln rt nhiu
nhng lỹ cày trong rng, mi lỹ vit tỹm ch ny :
L Lẽi vi quàn, Nguyến Trăi vi thn : L Lẽi lm vua, Nguyến Trăi lm tãi.
Sàu kin c nhng ẩng mẻ m ỉn thng lỹ, thnh ra mi chic lỹ u c nhng
ẩng thng thnh hữnh 8 ch ny cđ. Nhng k vo rng kim ci thy th, ly lm thn
d, ri k n n n ngẩi kia, u cho l nh L Lẽi ỹng vữ thin t, ă nh t trẩi,
nhàn th ngẩi ta theo v mi ngy cng ãng.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 12/12
Sang nỉm mu tut, mất ngy v thẽng tun thỹng ging, bu trẩi trong nh pha l.
Cđ mất khu rng nểi Lam Sn, hãm rc rẻ bng cẩ tn, vang lng hi ching trng. ỏ l
ngy tt cẩ khi ngha rt long trng oai nghim ca L Thỹi T. Thỹi T ă chn ngy hãm
y ni dy ngha binh dơp giƠc cu dàn. Cỹc tậng s tãn ngi ln ngãi vng, ly hiu l
Bữnh ỏnh Vng. Sau khi nhn chu kim n v mi lẩi hoan hã, Thỹi T ct Ơt mi ngẩi
phễ tỹ vo cỹc ngãi tậng vỉn tậng v. Cỹc ngẩi y nh l L Vỉn An, L Vỉn Linh, L
Thn, Nguyến Trăi, Trnh Khđ, Bễi Quc Hng, Nguyến S, L Sỹt, L Trin; Trn Nguyn
Hăn, Trnh Li, L Ngàn, ỏinh Lế mi ngẩi lnh mất chc v. ỏon ri ngi phỹt b
mnh lnh, chia quàn i ng gi cỹc ch ỹch yu, vic tin th.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 13/13
6) Trong quàn trậng Nguyến Trăi vn trễ quyt sỹch

L Thỹi T khi binh, Nguyến Trăi ẽc Ơc nhim vo mất chàn trng yu trong hng
vỉn thn, lnh chc Hn làm tha ch hc s; thẩng phđi luãn trong quàn trậng cễng
ngi bn tnh nhng th cãng th v thđo nhng vỉn th, mnh lnh.
Ban u, quàn s ca ta mậi c my ngn, khãng th ch ni vậi s quàn Tu t mẩi
vn tr ln, nn thẩng b thua v ln trỹnh vo trong rng nểi. Quàn ta phđi dễng li xut
ká, ỹnh bng phc binh phỹ giƠc, cềng nhiu khi thu ẽc hiu quđ. Nh l trn ỹnh

Mă Ká Lc Thy hi thỹng ging nỉm mu tut (1418); trn ỹnh L Bàn Mẩng Mất
hi thỹng 9 cễng nỉm y; trn ỹnh Chnh hi thỹng 5 nỉm k hẽi (1419); trn ỹnh
Bng Tàn v Thi Lang hi thỹng mẩi nỉm canh t (1420) quàn ta u dễng phc binh
m ỹnh cho quàn giƠc phđi thua ling xing. Dễ vy, Bữnh ỏnh Vng trong my nỉm
u, vữ binh lc so vậi ca giƠc thữ mnh yu khỹc nhau rt xa, nn ngi cễng cỹc tậng tỹ
phđi trđi qua nhiu phen nguy him.
Mất ln ngi thua trn, quàn s tan chy mt cđ, ch cn ấc mất mữnh tữm ẩng chy
trn, m ng sau, tậng Minh ng dn quàn ui theo. Tểng th, ngi khãng bit tnh
sao, chẽt thy hai vẽ chng ãng lăo nh qu ng tỹt nậc ruấng bt cỹ, ngi lin ci ỹo,
cềng xung ruấng bt cỹ vậi lăo. Mất lỹt quàn Minh n, hi lăo rng :
C thy L Lẽi chy qua ày khãng ?
Lăo trđ lẩi :
Khãng thy ai cđ.
Ngi ng lng tai nghe; lăo quay li mng :
Khãng m cỹ i con ! Vic gữ n my !
GiƠc khãng ngẩ gữ, kổo i, th l ngi ẽc thoỹt.
Li mất ln giƠc ui gp quỹ, ngi phđi trn vo trong bi rm. GiƠc c con ch sỉn
khãn lm, lng ly cn vo trong bi. GiƠc xa giỹo vo, trểng ễi ngi. Ngi phđi vấi ly ỹo
lau sch ngn giỹo, khãng giƠc thy vt mỹu. May sao lểc y, trong bi c con cy nhy
ra, ch sỉn xã ui. GiƠc chổm ch m mng :
Tao nuãi my sỉn cy !
Nhàn th ngi li ẽc thoỹt.
Trậc sau ngi phđi chy v th him nểi Ch Linh (nay thuấc huyn Thy Nguyn,
Thanh Ha) n my ln. Mất ln ngi ng quàn trn nểi, giƠc vày bc chung quanh.
Quàn ta b tuyt lng n hn hai thỹng, phđi o c rỹy, ct mỉng vu ỉn tr ba;
ngi phđi git n 4 con voi v sau phđi git tht cđ n con nga ngi cẻi cho quàn ỉn.
Li mất ln cềng trn nểi Ch Linh, quàn ta b giƠc bao vày rt khn cp. Ngi bt
c d, hi cỹc tậng tỹ rng :
Nay c ai chu giđ lm ta em quàn ra ỹnh Tày ỏã ( Thanh Ha) vẩ cho giƠc bt
ẽc. Ta nhàn ngh ngi my nỉm, dẻng binh sc nhu, sĂ vic tỹi c khãng ?

Trong hng cỹc tậng, c L Lai tữnh nguyn i giđ thay ngi. Lai mƠc ỹo bo vng, giđ
xng l Bữnh ỏnh Vng dn quàn xung nểi phỹ vng vày i ỹnh Tày ỏã. Trong khi giao
chin, Lai cho quàn giƠc bt ẽc, em v git i. T , àu àu cềng n vang cỹi tin
Bữnh ỏnh Vng cht ri, quàn Minh vng d khãng lo gữ na. Ngi nhàn th ẽc ngh
ngi vi nỉm, mấ binh tr lng, ri li ni quàn ln ỹnh giƠc.
Trong nhng bậc gian nan y, Nguyến Trăi cễng nh vua nm gai nm mt, song cỹi
ch phc thễ tuyt s, vua tãi vn kin quyt khãng dẩi. Ri n t nỉm Bữnh ỏnh th 8
(1425) tr v sau, sau khi quàn ta ă khãi phc li ẽc ton ci Ngh An, tr trn thnh,
binh oai ni dy, lng ngẩi u hận h theo v, kh th mnh mĂ nh ngn nậc tro dàng,
quàn giƠc khãng ti no hăn ng ni na.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 14/14
Ton ci Ngh An tuy ă khãi phc ẽc (1425), song tậng giƠc Trn Tr vn c cht
gi ly thnh, khãng chu dẩi b, du bn ngoi quàn ta bao vày trễng ip. Nguyến Trăi
ngh em ton lc vày ỹnh Ngh An, m ỹnh măi cha , sao bng chia binh i ly cỹc
thnh khỹc, khin Ngh An hăm vo cỹi th tr tri t khc quàn giƠc phđi hng. Trăi em
k y ni vậi Thỹi T. Ngi khen l phđi, bứn mất mƠt sai T khãng ỏinh Lế, em mất o
binh ra pha bc ỹnh ly Diến Chàu, mất mƠt sai T Trn Nguyn Hăn, Thẽng tậng
L N, Chp lnh L ỏa B em mất o binh vo pha nam ỹnh ly Tàn Bữnh (Quđng
Bữnh, Quđng Tr), Thun Ha (Tha Thin, Quđng Nam).
Hai o binh kổo i, cha bao làu u thu ẽc chin cãng rc rẻ.
T khãng Lế ra ỹnh Diến Chàu, gƠp ỏã ty ca giƠc l Trng Hễng t thnh ỏãng
Quan (H Nấi) tđi ba trỉm chic thuyn lng vo, Lế n ỹnh mất trn kch lit, chổm
cht Thin hấ Trng v hn ba trỉm quàn. Hễng phđi b chy, Lế cập ẽc tt cđ thuyn
lng, ri va ỹnh va ui di ra tn Tày ỏã. Thỹi T nghe tin, li tuyn thm hai ngn
tinh binh, sai L Sỹt, Lu Nhàn Chể, L Trin, Bễi B ra hip vậi ỏinh Lế ỹnh thnh Tày
ỏã. Sau mất trn kch chin, quàn ta chổm cht hn nỉm trỉm quàn giƠc v bt sng ẽc
rt nhiu. Tậng giƠc ng thnh bn gi, quàn ta li bao vày bn mƠt.
Cn o binh ca T Trn Nguyn Hăn kổo vo n sãng B Chnh thữ gƠp quàn
giƠc. Bn Hăn tin vo ch him, nhng Ơt quàn phc pha sau. Tậng Minh l Nhàm

Nỉng em quàn n ỹnh; bn Hăn giđ vẩ thua chy, Nỉng thểc quàn ui rit. ỏn ch
mai phc, mất ting hiu ni ln, quàn phc kổo ra p git, T Hăn cềng quay binh li,
ỹnh cho quàn giƠc thua tan nỹt, tranh nhau ly ẩng m chy trn, lỉn xung sãng cht
ui rt nhiu. Thỹi T li sai bn L Ngàn, L Bãi, L Vỉn An em thm quàn vo tip
ng; tha thng rui di vo Tàn Bữnh, Thun Ha, i n àu giƠc phđi thua vẻ n y.
Th l t Tày ỏã tr vo pha nam, tr my trn thnh tr tri, t cỹt ă hu ht thu vo
tay ca Bữnh ỏnh Vng.
Thỹng 8 nỉm bnh ng (1426) Thỹi T ngh giƠc bao nhiu tinh binh mănh tậng cđ
Ngh An v ỏãng ỏã (H Nấi), cn cỹc ch khỹc u ă h nhẽc. Ngi bứn sai bn Khu
mt i s Phm Vỉn Xđo, Thỹi ểy L Trin dn mất o quàn ra ỹnh ly cỹc min Thin
Quan, Quđng Oai, Quc Oai, Gia Hng, Quy Ha, ỏ Giang, Tam ỏỹi, Tuyn Quang, ngỉn
chơn ẩng vin binh ca giƠc t Vàn Nam sang : li sai bn thiu ểy L B dn mất bn
quàn ra ỹnh ly cỹc min Khoỹi Giang, Bc Giang, Tng Giang, ngỉn chơn ẩng vin
vinh ca giƠc t Lẻng Quđng n. Quàn ta i n àu thng lẽi n y; quàn giƠc phn
nhiu phđi lui vo cỹc thnh c th.
Thỹng 9, vin binh Vàn Nam ca giƠc kổo sang, dậi quyn tit ch ca ỏã ty l
Vng An Lăo. Quàn ta n ỹnh Tam Giang (Vit Trữ), cđ phỹ ẽc giƠc, giƠc b git v
b cht ui rt nhiu.
Thỹng 11, i ấi vin binh ca giƠc li n, dậi quyn thng xut ca Tng binh
Vng Thãng v Tham tậng Mă Anh. Vng Thãng sang n ni, hẽp cđ quàn cề mậi hn
10 vn ngẩi, cễng quàn ta quyt chin mất trn rt lận. Trn ny chin trẩng v mn
Tt ỏng, Chểc ỏấng, nay thuấc huyn Chng M, H ỏãng. Hai quàn kch chin, quàn ta
do cỹc tậng ỏinh Lế, Nguyến X, L Trin, L B c xut. Kt quđ quàn ta i phỹ ẽc
quàn giƠc, git ẽc Thẽng th Trn Hip, Nấi quan L Thẽng v hn nỉm vn quàn
Minh. Xỹc quàn Minh cht khểc sãng Ninh Kiu, lm cho nậc sãng nghĂn tc khãng
chđy ẽc; ngoi ra quàn ta cn bt sng ẽc hn vn ngẩi v thu ẽc khãng bit bao
nhiu l binh nhu kh giậi. Vng Thãng phđi b cđ quàn s, cun cn mất mữnh chy trn
vo thnh ỏãng Quan.
Thỹi T khi y ng ng dinh Thanh Ha, tip ẽc tin bỹo, ngi lp tc dẩi dinh
ra bc, sai cỹc tậng b vày bn mƠt ỹnh thnh ỏãng Quan. Ti bn B ỏ bẩ bc Nh h


Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 15/15
tc l ch ngi ng dinh, ngi sai dng mất cỹi lu bng trểc cao ngang vậi thnh ỏãng
Quan tin nhm xem ấng tnh trong thnh. Hng ngy ngi trn lu v luãn luãn c
quan Hn làm tha ch Nguyến Trăi chu chc bn bn nhng sỹch lẽc cãng kch v
chiu ph.
By giẩ th giƠc ngy mất suy yu nn cỹc n đi, thnh thođng thẩng c nhng trn
tậng ca giƠc m thnh ra hng. M thnh ỏãng Quan cềng cã nguy, s th kh lng gi
vng ẽc. Nguyến Trăi bn vậi Thỹi T nn nhàn tữnh th y vit th chiu hng cỹc
thnh trn, nu h nghe theo, quan quàn sĂ ẻ phđi kh nhc, thit hi; cn i vậi bn
Vng Thãng, Sn Th trong thnh ỏãng Quan, ẩng ẩng l th din i tậng,
khuyn h hng tt khãng th ẽc, nn vit th khổo lổo, bđo r lẽi hi, h chu cễng
mữnh giđng ha v rểt quàn v. ỏẽc nh th thữ vic binh nhung sĂ c th kt liếu mất
cỹch mau chng. Thỹi T khen phđi, bứn giao vic vit th chiu d cỹc thnh cho Nguyến
Trăi v vic th t trao i vậi Vng Thãng trong thnh ỏãng Quan bn vic giđng ha.
Trăi by giẩ em ht tr thãng mn, ti hễng bin vit cỹc th trỹt a vo ỏãng Quan
v n cỹc thnh trn gn xa, cng nhu cỹc ging, ci buấc cỹc lĂ, mi mất hng ch
dậi ngn bểt ca Trăi vit ra, c cỹi hiu lc khãng kổm gữ mất ấi quàn. Khãng nhng
vy, Trăi cn nhiu ln khãng t ming cp, thàn vo thnh giƠc cỹo d, thnh ỏãng
Quan v mi thnh khỹc. Mất ln Trăi em theo mất k hng tậng vin ch huy s h
Tỉng n thnh Tam Giang (Vit Trữ) chiu hng vin tậng trn gi. Trăi em nhng
iu ha phểc, lĂ lẽi hi, ni mất cỹch hễng hn v khch thit, khin vin tậng gi Tam
Giang l Ch huy s Lu Thanh phđi rt mn phc v cđm ấng, bng lng em tậng s
ton thnh m ca u hng. Thỹi T nhàn th, i vậi Trăi cng mn trng lm.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 16/16
7) Tp th trao cho cỹc tậng Minh

T nỉm mu tut (1418) Thỹi T khi binh Lam Sn, cho n nỉm inh mễi (1427) :
ngẩi Minh phđi cu ha rểt quàn v nậc. Trong 10 nỉm, Nguyến Trăi truy tễy ni nhung

mc, ngoi nhng vic vữ vua hoch k by mu, ch huy cỹc tậng s ngoi mƠt trn,
cn phng mnh vit rt nhiu nhng vỉn t mnh giao thip vậi cỹc tậng Minh.
Nhng vỉn t mnh y, c nhng lẩi mm mng hoƠc cng ci, nhền nhƠn hoƠc kiu
cỉng, gia cn binh la rấn rng, cày bểt ca v vỉn thn ă khổo tễy tữnh th, tễy trẩng
hẽp m un nn cho ẽc vic. Ngy nay ta c nhng vỉn y, c nhiu bi khin ta
hng khi v sung sậng vã hn, vữ n ă cho ta ẽc trãng thy nhng bng quang vinh
ca dàn tấc trong hi c Thỹi T Cao hong nh L Lam Sn khi ngha ỹnh ui
quàn Tu.
Xin trch dch my bi sau ày ấc giđ ẽc bit nhng vỉn th y th no, nhàn
th cềng l mất cỹch b khuyt cho phn t s.

Th trđ lẩi Phng Chnh

(Trong khi Bữnh ỏnh Vng cn ng quàn min rng nểi Thanh Ha, tậng Minh
l Phng Chnh a th k tấi. Vng sai Nguyến Trăi vit th trđ lẩi. Trăi vit bc th
sau)
Bđo my giƠc d Phng Chnh. ỏo lm tậng, ly nhàn ngha lm gc, tr dềng lm
cnh. Nay lề my ch chuyn la di, git hi nhng k vã tấi, hăm ngẩi ta vo t cht
chng ấng lng thng, trẩi t khãng th dong, ngẩi ma u phđi gin. Bi th luãn nỉm
i chinh pht ch thua ln bi. Vy m khãng bit t i li, i bậi hãi ra na, sau ny hi
li cn kp na sao ! Hung nay nậc xuàn mậi nhm, lam chậng cng dy, th khãng th
chu ng làu ẽc. Vy m my tay cm i binh, la ln khãng tin khin quàn s nhum
phđi lam chậng m cht, l tấi li ca ai ?
Binh phỹp ni rng : Bc nhàn giđ ly yu tr mnh, bc ngha giđ ly t ch nhiu.
Nay my mun ỹnh nhau thữ nn tin binh vo cễng ta quyt sng mỹi mất keo, ng nn
dễng dng kh cho hai quàn na.

Li trđ lẩi Phng Chnh

(Phng Chnh ẽc bc th trn, mng li l nu mun ỹnh nhau thữ kổo quàn

xung ng bng t phng, nn li trđ lẩi bng th ny)
Bđo my giƠc d Phng Chnh. Xa nay ngẩi gii dng binh khãng ch no him
cềng khãng ch no khãng him, khãng ch no dế cềng khãng ch no khãng dế, ẽc thua
l tậng, ch c phđi a th him vậi dế àu. Vo ch him m u, nh hai h u
nhau trong cỹi hang khãng, khổo chi thữ thng, vng chi thữ bi. Cho nn t khãng c
hữnh thẩng nht nh, chin khãng c th thẩng nht nh, c gữ phàn bit him vậi dế
àu ! My nu khãng lui, nn dn binh vo m quyt chin.

Li gi cho Phng Chnh

(Thỹng 5 nỉm bnh ng 1426, quàn ta n dậi thnh Ngh An, giƠc ng kn ca
thnh khãng ra, nn ta gi cho th ny)
Bđo my giƠc d Phng Chnh. Ta nghe bc danh tậng, qu nhàn ngha m dế
quyn mu. Lề my thữ quyn mu cềng cn chng , hung li ni gữ nhàn ngha. Ngy

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 17/17
xa th my gi n cho ta, thẩng cẩi ta nỹu nểp ch nểi rng, khãng dỹm ra giao u
ng bng t phng. Nay ta ă n ày, ngoi thnh Ngh An u l chin trẩng cđ,
my bđo l nểi rng hay l ng bng ? My ng kn ca thnh ngi x trong y, c
khỹc gữ mất m gi khãng ? Ta e lề my khãng trn àu khi ẽc cỹi nhc khỉn ym.

Li trđ lẩi Phng Chnh

Phm vic lận, ly nhàn ngha lm gc; nn cãng lận, ly nhàn ngha lm u. Ch
c nhàn ngha vơn ton thữ cãng vic mậi trãi chđy ẽc.
Nậc my nhàn vic h H li o, mẽn cỹi danh thng dàn ỹnh tấi tha cỹi
thc cập ca git ngẩi, ln chim bẩ ci ta, hip ỹp sinh dàn ta, nƠng thu, nghim
hữnh, bn gio ăi sn, du k tiu dàn trong ch thãn cễng ng hm, cềng khãng ẽc yn
thàn m sng, nhàn ngha m nh th ? Nay dàn oỹn thn gin, nậc my li gƠp i
tang (nỉm t t 1425, vua Minh Nhàn Tãng mt), nh th m khãng bit xổt mữnh i li,

li cn kổo di măi vic binh cỹch phng xa, khin quàn lnh phi thày, nhàn dàn lm
cỹt. Ta e mi lo ca Qu th khãng p Chuyn Du m sĂ xđy ra ngay bn kĂ vỹch. (Càu
ny mẽn lẩi ca c Khng. ni triu ữnh nh Minh, c vo vic viến chinh, khãng lo
nấi tr, coi khổo m ha bin xđy ra ngay bn cnh sẩn cềng cha bit chng).

Th a cho Vng Thãng, Sn Th

Tãi nghe iu tin l vt bỹu ca nậc ! Ngẩi m khãng c iu tin thữ cn lm tr gữ.
Trậc ày tip ẽc th ca cỹc ngi v cỹc ngi sai ngẩi ra ni ậc s ha giđi, tãi ă nht
nht nghe theo. Nay xem trong thnh vn o ho ng cc p lềy dng ro, hy c
ểc sểng n, sa chin kh (s k : Vng Thãng ly chuãng Quy ỏin, vc Ph Minh, hy
ra ểc sểng n, li p cao thm lềy thnh ỏãng quan, o ho ng cc). Nh vy thữ
cỹc ngi nh rểt quàn v kinh chỉng ? nh bn gi thnh trữ chỉng ? u khãng sao hiu
ẽc. Truyn c càu : Bt thnh vã vt ngha l nu khãng thnh thc thữ vic gữ cềng u
hng cđ. Ngi nu thc khãng b lẩi trậc, thữ vic lm tng nn minh bch nhng lĂ lẽi
hi. ỏnh rểt quàn thữ rểt quàn, nh ng gi thữ ng gi. Cậ sao mƠt ngoi thữ vẩ vnh
kt hiu, bn trong li ngm ngm mu toan ? Tng chng nn sau trậc trỹi nhau, trong
ngoi bt nht nh vy. K tiu dàn ngu nhng m tinh lm. Tãi du mẩ ti khãng bit gữ,
nhng tht c nh lẩi c Khng T ni Xem cỹch dễng, nhữn li i, xổt ch ng, nh vy
thc di ca lng ngẩi, du nh bng t tc cềng khãng th che giu ẽc.

Th d Vng Thãng

Th n quan Tng binh thnh sn hu.
Bc th ba trậc, cha thy ỹp phc : sai ngẩi vo chc ẽi li cềng chng thy cho
v. Vy thữ càu ni Ngãn hnh phđi i ãi vậi nhau ca i nhàn ngy trậc, nay àu ri
? Tãi ngha cỹi o nậc nh thẩ nậc lận phđi nn knh sẽ, vđ ngh lẩi ni ca i nhàn
ngy trậc, ngha khãng nẻ tuyt, cho nn gi th n măi, chng chểt ngi phin. Nhng
chng ẽc nh lng, khãng bit c phđi l tữnh th khin vy hay khãng ? Theo tãi trấm
tnh cỹi k ca i nhàn lểc ny, khãng gữ bng rểt quàn, khđi hon ci cỹi kh can qua

cho hai nậc gẻ cỹi v hao hi cho quc gia, vơn cỹi ngha dng hấ nậc b , ni hấ
dng b t t cỹi nhàn ca ng vng giđ coi bn b àu cềng nh àu, trn khãng ph
s y nhim ca triu ữnh, dậi khãng trỹi ngha xut khn ca i tậng, khin tn ghi
s sỹch, hỹ chng tt ơp lm sao ! D ká noi theo vt xàu ca Hỹn, ỏẩng, ham t lận

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 18/18
thch cãng to, sao bng lm cỹi quàn nhàn ngha, ch ct vữ dàn m ỹnh k c tấi. Nay
khãng ngh n iu m ch chỉm chỉm p thnh o ho, ngy ngy ln m ca thnh
cho quàn ra ỹnh cp rm ci, sao m t kh n th !
ỏi nhàn nu bđo thnh trữ him c c th gi chẩ ẽi, thữ tãi e nậc xa khãng cu
ẽc la gn. Nu bđo nhng quàn dềng cđm trong thnh cn nhiu, mun quyt mất
trn sng mỹi; thữ tãi tng khi tãi cn Khđ Lam Tr Làn, cỹc ngi c nhng my vn
quàn tinh nhu, m tãi ch c my trỉm quàn tàm phểc, tãi cn ỹnh tan i ẽc thnh
cỹi th ch na, hung nay tãi gm thu Diến, Ngh, Thanh Ha, Tàn Bữnh, Thun Ha v
ỏãng ỏã cỹc lấ, tuyn quàn tinh nhu c hng my chc vn, vy thữ cỹi k sng mỹi, c th
ngi tnh m bit trậc ẽc ri.
Song nậc thnh hay suy, quan h trẩi, quàn mnh hay yu, khãng c nhiu. ỏi
nhàn thẩng xem vic h H ngy trậc m so v. Tãi ngh vic ngy nay vậi vic ngy trậc
khỹc nhau xa lm. H H di trẩi ngẽc dàn m tãi thữ knh trẩi thun dàn, l thun nghch
khỹc nhau l mất. Quàn ca h H trỉm vn nhng trỉm vn lng, quàn ca tãi ch vi
chc vn nhng ht thy u cễng mất lng, iu khỹc nhau l hai. Nay i nhàn nu
khãng vữ ngẩi m b lẩi ni phđi, quyt k rểt v, sai ngẩi thàn tnh cễng vậi Sn i
nhàn (Sn Th) sang sãng hấi hp, tãi sĂ xin lui quàn ngay v cỹc min Thch Tht, Thanh
ỏm (Thanh Trữ), Khoỹi Chàu ẽi xut c. Nu khãng nh vy, tãi cềng chng bit lm
sao ẽc.

Li d Vng Thãng

Th knh cễng quan Tng binh v cỹc v ỏi nhàn.
Xa nay ngẩi gii dễng binh l ch hiu bit thẩi th. ỏẽc thẩi v c th thữ bin

mt lm cn, ha nh thnh lận; mt thẩi v khãng th thữ tr mnh ra yu, i yn lm
nguy, ch trong khođng tr bn tay m thãi. Nay cỹc ngi khãng r thẩi th, ch di giđ
quen, hỹ chng phđi l hng st phu ận hứn, sao ni chuyn vic binh ẽc. Do trậc
trong mang gian di, ngoi thỹc giđng ha, p lềy o ho, chẩ quàn cu vin, tàm tch
khãng t, trong ngoi bt nht, nh vy khin ta tin sao ẽc m chng phđi ngẩ. C nhàn
c càu rng : K khỹc c lng, ta lẩng oỹn ly, tc l th . Ngy xa nh Tn thãn
tnh sỹu nậc, chuyn ch bn bin, quc chnh khãng tu, mữnh tan nậc vẻ. Nay Ngã (Minh
Thỹi T lểc mậi khi binh, dng nậc l nậc Ngã) mnh ă àu bng Tn m h khc hn
Tn nhiu lm, chng qua ch trong vng mất nỉm, sế n ni nhau m cht ht, l
mnh trẩi ch chng phđi sc ngẩi. Hin nay pha bc c k nh Thin Nguyn (by giẩ
Hu chểa nh Nguyn cn gi pha bc, Ơt nin hiu l Thin Nguyn), bn trong c mi
lo Tn Chàu cỹc x. Giđng Tđ mất khu khãng t gi ẽc, hung li cn chc i ln chim
nậc khỹc na sao ! Bn cỹc ngi khãng hiu s th, b ta ỹnh bi, li cn chc nu ly
Trng Ph nhẩ uy thanh, nh th c phđi l i trẽng phu khãng, hay ch l n b
thãi ?
S th ngy nay dễ c v thẽng tậng em quàn n ày, cềng quyt chng lm tr gữ
ẽc, hung chi Trng Ph chng qua n m nấp mng ch b ni gữ !
Ngy xa vua Chiu Lit nh Hỹn l dng st li ca h Lu, Khng Minh cn giểp
cho nghip lận li dy ln ẽc. Hung nay con chỹu ca Hong Trn (Khi y vua L Lẽi
tm lp Trn Cao ln ngãi, xng l con chỹu nh Trn), mnh trẩi thun cho, lng ngẩi
theo v, nậc Ngã kia cn chc ot lm sao ẽc ! Vđ ẩi xa cỹc bc ho kit, cha gƠp
thẩi thữ n nỹu, thy c hấi thữ dy ln. Cho nn Y Doăn ch l mất gđ thẩ cy st Sỉn,
Thỹi cãng ch l mất chng càu cỹ sãng V, th m mất ngẩi lm n vng tỹ, mất ngẩi
lm n s, vy l ngẩi ho qu chỉng ? l ngẩi bn tin chỉng ? Li nh Mấ Dung

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 19/19
nậc Yn, Thch LƠc nậc Triu, l ngẩi Trung Quc chỉng ? l ngẩi mỹn rẽ chỉng ?
Ta ngh lẩi ca ngi ni tht l lẩi ca k tiu nhàn rẽ mi, khãng phđi lẩi ni ca ngẩi
Trung Quc.
Nay cỹc ngi k cễng sc kit, lnh trỹng mi mt, trong khãng lng thđo, ngoi

khãng cu vin, bỹm bu ly mất khođng t, thoi thp trong mất mđnh thnh, chng phđi
l ming tht trn thật, con cỹ trong chu ri sao ? Vy m cn la di dàn ta, d d nhng
iu phi ngha. Cỹc k trung thn ngha s ca nậc ta, trong khi cễng ỹch, cn nm mt
nm gai, khãng chu em lng kia khỹc, hung chi nh ngy nay cn ai tin nghe nhng lẩi
bt ngha ca lề ngi. Ch e trong thnh, ngẩi Nam thữ nhậ thng chểa cề, ngẩi Ngã
thữ khãng chu ẽc kh, cễng hi lề ngi ri em nhau ra hng, nh Trng Phi, Lă B
ngy xa, b hi bi tay nhng th h, y l cỹi l tt nhin .
Nay cỹc thnh t chc ỏã ty tr xung, u tc gin lề ngi la di, nhiu ngẩi vẽt
lềy ra ngoi, bỹo cỹo nhng tữnh hữnh bn trong; k b khn cc thữ àm chổm ln, khãng
ẽi phđi n quàn lnh ca ta na. Ta ngi suy tnh cho lề ngi thữ cỹi c bi vong c sỹu;
Nậc lt mnh mãng, tẩng ro nỹt, ci c thiu thn, nga cht lnh mt; bi vong l
mất. Ngy xa ỏẩng Thỹi Tãng bt Kin ỏc m Th Sung phđi ra hng, nay bao nhiu đi
quan him tr u c binh tậng n ng, vin binh nu n, tt nhin b bi. Vin binh ă
bi, lề ngẩi cn trn ng trẩi, bi vong l hai. Nậc ngi binh khe nga bổo, nay cn
cđ min bc phng th quàn Nguyn, khãng ri àu nhữn ng xung pha nam ẽc;
bi vong l ba. Can qua bn rấn, chinh pht ri ren, ngẩi chng sng yn, nhao nhao
tht vng : bi vong l bn. Tãi gian chuyn chnh, chểa yu tr vữ, xng tht tn nhau, v
khi trong tẩng vỹch; bi vong l nỉm. Nay ta ni dy quàn ngha, trn dậi cễng
lng anh hễng tn lc, quàn lnh ngy mất luyn, kh giậi ngy mất tt, va cy ruấng va
ỹnh giƠc, trong thnh mi mt, t phđi dit vong; bi vong l sỹu. Ngi gi mất mđnh
thnh con, chẩ ẽi cỹi c bi vong y, ta tht tic thay cho lề ngi. C nhàn c càu
Nậc xa khãng cu ẽc la gn. Dễ c vin binh n ày, cềng khãng ch gữ cho s bi
vong cđ. Ngy xa Phng Chnh Mă Ká ch chuyn lm nhng s h ngẽc sinh linh lm
cỹt, thin h oỹn thỹn : no m mđ ca nh ta, no bt vẽ con ca dàn ta, k cht hm oan,
ngẩi sng b kh. Lề ngi l nhng ngẩi xổt r s c, hiu sàu thẩi v, vy nn chổm u
Phng Chnh Mă Ká em n ca quan dàng nấp. Nh vy trong thnh sĂ khi nn cỹ
tht, trong nậc sĂ khi v au thng, ha hiu li thãng, can qua xp nổp. Nu mun rểt
quàn v nậc, ta hăy sa sang cu cng, mua sm tu thuyn, thy lc hai ẩng, tễy theo
mun; quàn ra khi ci, muãn phn đm bđo ẽc yn n khãng lo ngi gữ; nậc ta li
phng cng xng thn, theo nh l trậc. Nu khãng nghe lẩi ta nh vy, thữ nn sm quàn

dn trn, ra giao chin gia bữnh nguyn quyt mất trn th hễng xem cỹi ti hn
kổm, khãng nn ngi rể mất x, bt chậc cỹi iu bấ ca n b na.

Th d thnh Bc Giang

Th ng vậi tậng hiu, quan vin, quàn nhàn trong thnh Bc Giang.
Ta nghe ngẩi c bc nam nhng o khãng kia khỹc, nhàn dàn quàn t, chng phđi
l ring mất ni no. Nậc An Nam ta, tuy xa xỉm ci Lnh Ngoi, nhng vn c ting l
mất nậc thi th, nhng bc ngẩi ti thc tr mu, khãng ẩi no l khãng sn c. Bi vy
phm nhng cãng vic ta lm ht thđy u noi theo lế ngha, trn ng vậi trẩi, dậi thun
vậi ngẩi.
Do trậc quan tng binh Thnh sn hu t sau trn thua Ninh Kiu, c sai ngẩi
a th ậc s ha giđi. Ta nn mun ht lng knh thun vậi triu ữnh, dậi mun gẻ nn
can qua cho hai nậc, cho nn nht nht nghe cđ. Hn li khuyn ta dàng biu cu phong,

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 20/20
bđo sau khi biu lp tc lui quàn. Vy m biu ă i ri, quàn vn khãng lui, li cn bi
p ro lềy, sa sang kh giậi, t ly th lm c k, bấi ậc tht tin n vy l cễng. Nay
cỹc ni Thanh Ha, Diến Chàu, quàn th v ă u n ht cđ ày, phm vẽ con ti vt ca
h, khãng h b suy suyn mđy may no cđ. Ta ngh cỹi k hn ht ca lề ngi bày giẩ
khãng gữ bng ra khi thnh, cễng quan ỏc quàn h Si quyt vic v khi cht ung
my ngn tnh mnh trong thnh.
Ta thẩng xem nhng vic t tht ca ngẩi xa, nh Bch Khi nậc Tu, Hng V
nậc S, git k ă hng v bấi ậc. Ta quyt khãng khi no li lm nh th : cỹc ngẩi nn
c khoan tàm, ng nghi ngẩ m hng vic. Ngi nu bđo thnh cao ho sàu, lng thc
li nhiu, thữ nh Thanh Ha, Ngh An cỹc thnh, thnh khãng phđi khãng cao, ho khãng
phđi khãng sàu, lng khãng phđi khãng nhiu, binh khãng phđi khãng mnh, m quan ỏã
c Sỹi, quan khãng phđi khãng to, tr khãng phđi khãng sỹng, cềng cn phđi tễy thẩi t
bin, gi ton tnh mnh cho my vn ngẩi : vy m lề ngi li cn mun gi lẩi bn
h mang ly v thc, hỹ chng cềng lm lm ?

Vđ ta xem nậc ngi hin nay, trong c mi nguy bin tẩng vỹch, ngoi c k cẩng
ch Bc Nguyn, hong trễng i hn luãn nỉm, giƠc cập ni nh ong vy, cỹi c tỹng
lon, hỹ chng bit trậc ri sao. Bc tr giđ thẩng bit trậc t khi vic cha n ni,
cậ sao lề ngi li kin c mất cỹch muấn mng m c mun t kh nh vy. Lề ngi nu
chu ra ngoi thnh cễng ta ha thàn, ta sĂ coi cỹc ngi nh tữnh anh em ruất tht, chng
nhng l bđo ton vẽ con tnh mnh m thãi. Nu khãng nh vy thữ tễy lng cỹc ngi, ch
trong sậm ti sĂ gƠp nhau chng làu lai gữ. ỏn lểc by giẩ, cỹc ngi c hi li cềng khãng
kp na, cỹc ngi nn ngh k.

Th d thnh Tam Giang
Th ng cễng tậng hiu quan vin quàn nhàn trong thnh Tam Giang.
Ch ỹng qu ca ngẩi quàn t l ch thc thẩi t bin, lẽng sc liu mữnh. Nay
c k ly quđ trng chim chng vậi nểi Thỹi, ly cng b nga cđn li bỹnh xe, m t
cho l sc c tha tng cềng t ngu quỹ lm. Lề ngi ly mất s vi ba trỉm quàn, gi
mđnh cã thnh cễng ta i khỹng, phng c khỹc gữ nh th ? Th ngh thnh trữ ca cỹc
ngi, cao sàu khãng thm vậi thnh Ngh An, lng thc ca cỹc ngi, y sao ẽc
bng thnh Diến Chàu, m quàn về dềng cđm t li ly àu ẽc nhiu nh quàn Diến,
Ngh, quan tậc ca cỹc ngi, li khãng lận bng Sỹi ã c. Nay Diến, Ngh, Thun Ha,
Tàn Bữnh, Trn Giang, cỹc x, quàn gi thnh u ă m ca ra hng. Dậi cày b bn
nay (bn b ) Sỹi ã c ă nh ngy rểt quàn v kinh, phm nhng quan quàn v vẽ con
ti sđn, u khãng b phm n mđy may no cđ. Vy m lề ngi cn c m lể, khãng chu
tnh xa, sao m kin c mất cỹch chm muấn vy ?
Cỹc tậng s ca ta ai cềng u hỉm h mun phỹ vo thnh, nhng ta ngh thng s
ngẩi vã tấi trong thnh, vữ cỹc ngi m b v lày, ting trng ni ln, ngc ỹ khãng cn
phàn bit, bi vy vit my dng ch ny gi n.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 21/21
8) Trểc ch ngi tan



By giẩ bn Vng Thãng, Mă Ká, Sn Th ng gi trong thnh ỏãng Quan. Ngoi
mƠt vn sai s giđ i li, giđ cỹch bn s giđng ha, nhng ch l k hoăn binh, ct khin
quàn ta ng ỹnh gp vo thnh. Thc thữ bn trong chểng vn ngm ngm p lềy o
ho, tnh k bn gi.
Quan tha ch Nguyến Trăi phng mnh Bữnh ỏnh Vng vit a vo trong thnh
trậc sau hng vi chc bc th thng lẽng iu ữnh, v li mo him vo trong thnh
my ln giao thip vậi bn h na. Song bn Vng Thãng vn cha chu ỹp li bng s
thnh thc m ca thnh ra giđng ha.
Chẽt c tin bỹo nh Minh sai An viến hu l Liếu Thỉng, Kim quc cãng l Mấc
Thnh em hai o binh sang cu vin cho bn Vng Thãng u ă tin n bẩ ci.
Nguyn t sau khi b thua mất trn lận, phđi lui vo c th trong thnh ỏãng Quan,
li thy tậng s cỹc thnh khỹc lc tc m ca u hng quàn Nam, bit l s th rt
nguy. Vng Thãng mất mƠt sai s i li vậi Bữnh ỏnh Vng, giđ cỹch ngh ha nhng
mất mƠt khỹc ă sai ngẩi phi bỹo v triu xin quàn cu vin. Khãng nhng vy, vữ sẽ quàn
triu n làu, Vng Thãng li cu cu vin vo hi thỹng 6 nỉm inh v (1427), ă do cỹc
tậng ca ta l L Lu, L Bãi ỹnh mất trn tan ca đi Phỹ Lềy ; Vng Thãng rt tht
vng, nh ch b gi ngi ẽi vin binh chnh thc ca Minh triu phỹi sang.
Triu ữnh nh Minh tip ẽc tin thua ca Vng Thãng a v, kp sai tng binh An
viến hu Liếu Thỉng, Tham tậng Bđo nh bỹ Lng Minh, ỏã c Thãi T, Binh bấ
thẽng th L Khỹnh, Cãng bấ thẽng th Hong Phểc, Th quan Hu b chnh s Nguyến
ỏc Huàn lnh mất o binh 10 vn v 2 vn con nga ; sai Chinh nam tậng quàn Kim
quc cãng Mấc Thnh, Tham tậng Hng an bỹ T Hanh, Tàn ninh bỹ ỏm Trung lnh mất
o binh 5 vn v 1 vn con nga, cễng kổo sang ln nậc Nam cu vin cho bn Vng
Thãng.
Thỹng 9 nỉm inh v (1427), hai o vin binh ca giƠc kổo n bin thễy, o ca
Liếu Thỉng tin phm vo ca đi Pha Lềy (Nam Quan), o ca Mấc Thnh tin phm vo
ca đi L Hoa. Thỹi T ẽc tin, kp hp cỹc tậng li bn rng :
GiƠc vn coi khinh thẩng ta, cho l ngẩi nậc ta nhểt nhỹt, vn sẽ uy giƠc, nghe
i binh ca h kổo n, tt phđi bi ri ; phng chi mnh tt ln ni yu, nhiu tt thng
ẽc t cềng l s thẩng. H khãng hiu r àu cỹi th thua ẽc, cỹi c vn chuyn. Vđ

quàn cu cp ct s nhanh chng giƠc tt phđi gp ẩng tin mau. Binh phỹp ă ni
Nỉm trỉm dƠm chy cht vữ lẽi tt quứ thẽng tậng. Nay Liếu Thỉng n ày, ẩng sỹ
xa xãi, ngẩi tt mi mt. Ta ly quàn nhn dt m ỹnh quàn nhc mt, tt l phđi thng.
ỏon ri ngi sai bn L Sỹt, Lu Nhàn Chể, L Lănh, L Th, lnh mất vn tinh binh
v 5 con voi, n phc trậc đi Chi Lỉng ẽi ỹnh phỹ o quàn ca Liếu Thỉng ; cn
mƠt ca đi L Hoa, sai bn Phm Vỉn Xđo, L Khđ, L Trung, K Khuyn em quàn ngỉn
chơn. Cỹc tậng ai ny lănh mnh.
By giẩ trn gi ca đi Pha Lềy l tậng L Lu, thy i quàn ca Liếu Thỉng rm
rấ kổo n bit khãng th chng chi ni, phđi tm rểt v gi đi Lu. GiƠc li tin bc n
đi Lu. L Lu phđi lui v gi đi Chi Lỉng. GiƠc li tin n đi Chi Lỉng. Bn cỹc tậng L
Sỹt, Lu Nhàn Chể lểc y ă n mai phc gn ca đi Chi Lỉng, bứn bđo L Lu ra giao
chin vậi giƠc nhng giđ cỹch thua m chy. GiƠc thy L Lu li chy, mng lm, Liếu
Thỉng thàn c xut i binh ui theo. Khi giƠc kổo n ch mi phc, mất ting phỹo
hiu ni ln, cỹc tậng L Sỹt, Lu Nhàn Chể hã quàn phc bn mƠt ni ln, xãng vo ỹnh

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 22/22
git. GiƠc trong lểc bt ngẩ, hođng ht vẻ chy, giy xổo ln nhau m cht. Quàn ta hỉng
hỹi ỹnh gin, chổm cht ẽc Liếu Thỉng nểi Mă An v quàn giƠc hn mất vn u.
Sau my hãm, Thỹi T li sai bn cỹc tậng L L, L Vỉn An lnh ba vn quàn n
nểi Mă An tip ng. Quàn ta by giẩ ă y sc mnh, cỹc tậng c binh tin ỹnh, li
chổm ẽc Lng Minh trậc mƠt trn, L Khỹnh th cễng phđi t t trong ỹm lon
quàn. Quàn Minh b li hai vn xỹc cht chin trẩng vậi khãng bit bao nhiu la nga
v quàn nhu kh giậi.
ỏo quàn ny ca giƠc ch cn li hai i tậng l Thãi T, Hong Thểc c xut. Thãi
T tng thnh Xng Giang hăy cn trong tay h, nn dn quàn n. Chng ngẩ n ni,
thnh y ă trong tay quàn ta ri. T rt tht vng v sẽ hăi.
GƠp trẩi ma băo, giƠc khãng tin binh ẽc, m ti T sai quàn bn sểng lm hiu
hng hai thnh ỏãng Quan v Ch Linh nghe ting sểng m ra cu vin. C bit àu
nhng thnh kia t cu mữnh cha ẽc, cn cu gữ ai. Thỹi T sai thy bấ ch quàn tin
n bao vày, li chia quàn ng chƠn ht cỹc ca đi Mă An, Chi Lỉng v Pha Lềy. Thãi T,

Hong Phểc thy tin khãng c ẩng, lui khãng c li, phđi giđ cỹch xin ha, nhng thc
thữ ngm ngm di binh n thnh Ch Linh. Thỹi T bit r gian k ca chểng, nht nh
khãng cho ha. Ngi sai Trn Nguyn Hăn em quàn chơn ẩng giƠc vn lng; sai cỹc
tậng L Vn, L Khãi em ba ngn quàn thit ất cễng vậi bn L Sỹt, L L hẽp sc ỹnh
giƠc. Kt quđ trn ny, quàn ta li ỹnh cho quàn Minh i bi, chổm ẽc hng vn th
cp, bt sng ẽc Thãi T, Hong Phểc cễng mất s lận quàn giƠc, li thu ẽc vng bc
la nga gm giỹo rt nhiu. Th l o quàn ca Liếu Thỉng mang i, n y hon ton
tan vẻ.
Cn o quàn ca Mấc Thnh by giẩ ng cm c vậi bn cỹc tậng Phm Vỉn Xđo,
L Khđ ca đi L Hoa. Thỹi T liu chng Mấc Thanh c tui, trđi vic ă nhiu, li vn
bit thanh danh ca ngi, tt hn cn ngi chẩ xem s thnh bi ca Liếu Thỉng ra sao
ch khãng chu tin quàn mất cỹch xc ni. Ngi bứn mt truyn cho cỹc tậng đi L Hoa,
hng Ơt quàn phc ẽi, ng ra giao chin vậi giƠc vấi, n khi quàn ta ỹnh tan ẽc
o quàn ca Liếu Thỉng ri, ngi sai em mất vin ch huy, ba vin thin hấ trong s
nhng tễ binh m ta bt ẽc, cễng l sc th n tn ca Liếu Thỉng, a n quàn dinh
Mấc Thnh. Bn Mấc Thnh trãng thy ht sc kinh hođng, ch trong chc lỹt, quàn lnh t
tan vẻ m chy. Bn cỹc tậng Xđo, Khđ by giẩ mậi thđ quàn ui chổm ẽc hn vn th
cp, ngoi ra quàn giƠc cn ngă xung khe ngi b mng khãng bit bao nhiu m k. Mấc
Thnh ch cn ẽc mất ngẩi mất nga cun cn chy trn.
By giẩ ton ci nậc ta, Thỹi T ă thu phc li ẽc gn ht, quàn giƠc ng cỹc
thnh ă ni nhau m ca ra u hng cđ, ch cn c 4 thnh Tày ỏã, C Lấng, ỏãng Quan
v Ch Linh cn tay quàn giƠc m thãi. Sau khi phỹ vẻ hai o vin binh ca giƠc, Thỹi T
sai vin thãng s ỏƠng Hiu Tấc em Thãi T, Hong Phểc v mất s lận tễ binh, quđ n
song h cễng kim n, cẩ trng s sỹch cỹc th, a vo cho cỹc tậng s trong thnh ỏãng
Quan bit. Trậc ày thnh ỏãng Quan thy quàn ta phã cho bit nhng kh giậi bt ẽc
trong lểc h thnh Xng Giang, li nghe hai o vin binh u b thua vẻ ri, song lng
ngẩi vn cn h nghi, cha chu tin hn l thc, vn c ng ca thnh c gi. ỏn by giẩ
thy bn Hong Phểc, Thãi T ă thnh tễ binh cđ, li thy bao nhiu nhng chng cậ thua
trn mất cỹch nh nhuc, mi ngẩi u khip sẽ, ng ngỹc nhữn nhau. Trong khi y, Thỹi
T vn sai cỹc tậng dng n p lềy quanh thnh ỏãng Quan, d nh cãng phỹ.

Bit c khãng th no chng li ẽc na, Vng Thãng, Sn Th phđi sai vin Thin
hấ h H em th n dinh B ỏ t tm lng thnh thc cu ha, xin m cho mất ẩng
rểt quàn v.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 23/23
Thỹi T sn lẽng khoan dung, ng thun cho ha. Song cỹc tậng s v nhàn dàn
nhng ngẩi cỉm gin v s tn ngẽc ca quàn giƠc by làu, u xin c ỹnh n cễng
git tit bn chểng khãng tha mất mng, ng hu hđ ẽc mi phn cho trẩi t, thn,
ngẩi, mỹt ẽc hn oan cho sinh linh vã tấi, ra cỹi h vã cễng cho t nậc, tha tm lng
trung ngha ca s dàn.
Ngi thy nhiu ngẩi mun nh vy, lng rt phàn vàn, bứn hi kin quan Tha ch
Nguyến Trăi. Nguyến Trăi tàu rng :
GiƠc Minh hung honh, lng ngẩi cha oỹn ă sàu, nay mun git ht bn chểng i
trđ thễ xa, khãng phđi l khãng c lĂ. Song ch ngh nậc mữnh l mất nậc nh, tranh
chi vậi nậc Tu to lận hn mữnh gp my mi ln, ch l mất s bt c d. Vy nu c
cỹch no c th dp mi binh trang, gẻ nn can qua cho trỉm h, lĂ no mữnh nn b qua,
mữnh mun phỹ vo so huyt, ỉn gan ung mỹu ra mi thàm cu, khãng phđi l mất
s kh khỉn. Nhng thn trấm e nh vy sĂ kt mi thễ vậi triu Minh quỹ sàu. Vữ s trđ
thễ, vữ s cu vật ly th din ca mất nậc lận, Minh chểa tt li phỹi binh sang, nh th
cỹi v binh ao, bit n bao giẩ cho dt ẽc. Chi bng ta nn tha lểc ny k kia làm vo
th cễng m cễng h ha hiu to phểc cho cđ sinh linh hai nậc. H thn tin rng nu
ta phng thch cho bn Vng Thãng v, khãng lo gữ bn chểng li tr sang ày quy nhiếu
ta na. Bi chnh Vng Thãng ă chỹn nđn vic dễng binh nậc ta lm. Chng cậ l
trong mất bi biu giu vo gia mất thi sỹp ca Vng Thãng v Minh triu m gn
ày quàn ta bt ẽc, trong i khỹi Thãng ni rng : Xin thãi ng vữ ming t ho
lỹnh mất phng m lm nhc quàn lnh i xa muãn dƠm. Bày giẩ mun ỹnh li phđi dễng
s quàn nh o ban u mang i, m phđi ẽc chng 6, 7 vin i tậng nh hng
Trng Ph, mậi c th mu ẽc. Nhng dễ li ly ẽc thữ s gi sau ny cềng vn
kh lng. Xem thữ nu ta thđ bn Vng Thãng v nậc chuyn ny, h sĂ em iu lẽi
hi ni r vậi vua Minh, nn binh qua sĂ ct t ẽc ngay. Sao ta cn nn git k ă b tay

cu hng gày cỹi ha nn vã cễng v sau ny na. Vy vic l vic h trng, dỹm xin
vng thẽng nn vữ lng thng nhng sinh linh m suy tnh mất cỹch thm thn, ng
sau ny phđi hi.
Thỹi T gt u, cho lẩi Nguyến Trăi ni l rt phđi, bứn tuyn lẩi cỹo d vậi mi
ngẩi rng :
Trđ thễ bỹo oỹn, l thẩng tữnh ca con ngẩi ta; khãng mun git ngẩi, l bn tàm
ca ng nhàn giđ. Quàn Minh t khi sang nậc ta, cập ca git ngẩi, tn dàn hi vt,
nay n lểc th cễng lc kit, b tay chẩ cht, ta dễ c git ht chểng i, cềng l cỹi tấi ỹng
chu ca bn chểng. Song ch vữ ngh rng git k cễng k xin hng l vic khãng nn chểt
no. D ká tha mi lng tc gin mất bui; chu ting cẩi ch muãn ẩi git k ă
hng, sao bng buãng tha mng sng cho hng c vn ngẩi, tt mi tranh chin sau
ày, s xanh ghi chổp, ngn tha dày thm, tng chểng ta rt nn càn nhc.
Nghe lẩi cỹo d, mi ngẩi mậi khãng ai bn ngang gữ na.
Thỹng chp nỉm y, bn Vng Thãng, Mă Anh, T An, Trn Tr, Sn Th, Mă Ká,
Phng Chnh, GiƠc Khim l nhng tậng gi thnh ỏãng Quan; H Trung l tậng gi
Tày ỏã; Cao Tẩng l tậng gi Ch Linh, lc tc a bn ngẩi Nam theo lnh chc quan
ca giƠc cễng nhng binh dàn b bt hip phđi theo, ton s giao trđ Bữnh ỏnh Vng.
Ngi sai cỹc tậng sa sang ẩng sỹ, cp phỹt tu thuyn cho giƠc tễy tin hai ẩng
thy lc rểt v. Li em bn quàn hng t trậc cễng Hong Phểc, Thãi T va mậi bt
ẽc, gm nam ph lăo u ca giƠc tậi s hn 30 vn ngẩi, li nhng cẩ kim, n tn v s
sỹch quàn lnh, ht thđy giao cho bn Vng Thãng em v.
Bn Vng Thãng v n Long Chàu, vua Minh thy s th ă n nh vy, bit
khãng lm gữ ẽc na, bứn xung sc d gi tậng s em quàn v Bc, trđ nậc Vit Nam,

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 24/24
v khuyn nậc Nam nn gi theo l triu cng nh khođng nỉm Hng Về (nin hiu ca
Minh Thỹi T 13681398) ngy xa.

Nguyến Trăi, Anh Hễng Dàn Tấc Trang 25/25