Lời đề tặng
Cuốn sách này được dành tặng cho tất cả trẻ em trên thế giới này cùng tình yêu và những gì tươi
sáng nhất.
- Dorothy Law Notle -
Gửi tặng tới con gái yêu quý của tôi, Ashley, người đã dạy cho tôi tình yêu và kỹ năng làm cha
mẹ.
- Rachel Harris –
Lời cảm ơn
Chúng tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc tới biên tập viên Margot Herrera vì những đóng góp to lớn
của bà trong phong cách truyền tải thông điệp của cuốn sách. Chúng tôi đồng thời cũng gửi lời tri
ân tới Janet Hulstrand vì sự quan tâm sát sao và những góp ý sâu sắc trong quá trình hoàn thiện bản
thảo. Cảm ơn nhà thiết kế Nancy Gonzales cũng như Bob Silver- stein, người đại diện của chúng
tôi.
Lời tựa
Của Jack Canfield, đồng tác giả của cuốn sách Hạt giống tâm hồn
(Chicken Soup for the Soul và Chicken Soup for the Mother’s soul)
Lần đầu tiên tôi khám phá ra bài thơ “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống”( Nguyên gốc:
Children learn what they live) là vào đầu những năm 70, trong lúc tôi đang viết dở cuốn sách về
cách thức xây dựng sự tự tin và tôn trọng bản thân trong lớp học cho trẻ. Ngay lập tức, tôi cảm thấy
vô cùng thích thú với bài thơ và sao chép nó cho tất cả các giáo viên đang giảng dạy cùng trường.
Mỗi một dòng thơ dường như chứa đựng một tuyên ngôn mà trực giác mách bảo tôi nó là sự thật.
Tôi đã vô cùng ngạc nhiên vì gói gọn chỉ trong một vài câu chữ thôi nhưng chứa đựng biết bao
nhiêu giá trị tinh tuý.
Tôi không bao giờ nghĩ rằng mình có thể gặp được tác giả của bài thơ, nhưng một vài năm sau
đó, tôi đã có dịp gặp gỡ Dorothy và chồng cô ấy, Claude, trong một hội thảo về tâm lý học. Họ nhã
nhặn mời tôi đến căn phòng của họ và đối đãi với tôi bằng tất cả sự chấp nhận, nhân ái, khích lệ và
thân thiện, đúng như những gì Dorothy đã viết trong bài thơ ấy. Đó là một buổi tối mà không bao
giờ tôi có thể quên được. Tôi không dám chắc họ có thể hình dung ra sức ảnh hưởng của tình yêu
thương và sự quan tâm của họ đối với anh giảng viên trẻ tuổi, người lúc bấy giờ đang cố gắng học
hỏi cách yêu thương bản thân cũng như dạy cho trẻ cách yêu thương và chấp nhận bản thân, là tôi
lúc ấy như thế nào.

Bài thơ “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” được coi là bộ cẩm nang quy chuẩn hướng
dẫn hay kim chỉ nam cho mọi tương tác của tôi đối với học trò và sau này là với ba người con trai
của mình. Cũng giống như tất cả các quy chuẩn về lối sống và làm cha mẹ khác, nói và viết dường
như luôn dễ hơn rất nhiều so với việc áp dụng vào thực tiễn.
Với kinh nghiệm ba mươi năm làm giáo viên và giảng viên của nhiều hội thảo về kỹ năng làm
cha mẹ, tôi rút ra được sự thật rằng hầu hết các bậc phụ huynh đều hết lòng mong muốn có thể
thương yêu, ân cần, khoan dung, chấp nhận, trung thực và công bằng đối với con cái mình. Vấn đề
nằm ở chỗ, hầu như họ không bao giờ có một khoá đào tạo chuyên sâu về những phương pháp và
kỹ năng cụ thể khi tương tác, truyền đạt cũng như những quy định giúp có thể sản sinh hành động
cảm thông, quan tâm săn sóc, trung thực và công bằng.
Trong số những bậc phụ huynh tôi biết, không ai trong số họ đã từng tỉnh dậy vào một buổi sáng,
quay sang nói chuyện với chồng hoặc vợ mình rằng “Anh/ Em vừa mới nghĩ ra có bốn cách rất
tuyệt để có thể ‘phá huỷ’ lòng tự trọng và tự tin vào bản thân của Billy. Chúng ta có thể nghiêm
nghị đánh giá, chê cười, làm con xấu hổ hoặc nói dối con”. Cũng chẳng có một ai chủ động hay cố
ý để làm tổn thương con cái họ mặc dù thực tế làm tổn thương trẻ là điều cha mẹ vẫn thường làm.
Chỉ có điều nó không phải là cố ý. Thông thường, nó là kết quả của hành vi vô thức và nỗi sợ hãi
mà cha mẹ đã truyền tới con cái họ thông qua việc thiếu niềm tin cũng như trạng thái căng thẳng
tinh thần.
Không chỉ cần lòng can đảm, cha mẹ còn cần đến cả sự hiểu biết để có thể phá vỡ mọi khuôn
mẫu tiêu cực và thiếu tính xây dựng, điều có thể vô tình kiểm soát hành vi của chúng ta với trẻ
cũng như để chọn cách sống lý trí và chủ động có mục đích, giúp nuôi dưỡng những đứa trẻ khoẻ
khoắn, vui vẻ và có khả năng thích nghi cao.
Trong cuốn sách này, Dorothy Law Nolte đã tận dụng phân tích từng ý một trong bài thơ kinh
điển của mình và dạy cho chúng ta tất cả - qua những câu chuyện và tình huống cụ thể - cách thức
để có thể áp dụng vào thực tiễn đời sống hàng ngày những giá trị mà cuốn sách mang lại. Dorothy
đã vô cùng xuất sắc khi truyền tải mọi thông điệp với ngôn ngữ đơn giản và dễ hiểu, làm thế nào để
bớt tính chỉ trích và tăng sự khoan dung, ít phán xét hơn và thay vào đó là biết chấp nhận hơn, giảm
mọi khả năng khiến trẻ xấu hổ mà phát huy hơn ngôn từ khích lệ, giảm căng thẳng mà thân thiện
hơn với trẻ.
Tôi nghĩ, cuốn sách này sẽ mang lại cho bạn nhiều ích lợi hơn thế: bên cạnh việc học được cách

để trở thành những bậc làm cha làm mẹ hiệu quả hơn, bạn cũng sẽ học được cách trở thành người
chồng/người vợ, người giáo viên hay một người quản lý tốt hơn. Những nguyên tắc và phương
pháp được trình bày trong cuốn sách mang độ phổ quát rộng. Đó là những nguyên tắc giúp khơi
dậy tình yêu thương, sự tôn trọng, khẳng định và có khả năng áp dụng trong tất cả các mối quan hệ
của bạn trong cuộc sống. Tôi tin chắc rằng nếu mỗi người trong chúng ta áp dụng những quy tắc
này trong các mối quan hệ của mình, bạo lực và chiến tranh sẽ giảm đi rất nhiều, công sở sẽ ít đình
công hơn và thay vào đó là gia tăng năng suất; trong lớp học, trẻ cũng ít gây ra phiền toái hơn, biết
chú tâm vào học hành hơn. Không những thế, xã hội sẽ ít người phải vào tù, sống dựa vào trợ cấp
xã hội cũng như phải giam mình trong các trung tâm cai nghiện ma tuý. Tôi khuyến khích các bạn
nhìn nhận rằng hầu hết các vấn đề xảy ra trên thế giới này đều bắt nguồn từ trong chính gia đình, vì
vậy, bằng cách trở thành một người cha, người mẹ tốt, bạn đã và đang có được những đóng góp bền
vững nhất giúp giải quyết những vấn đề to lớn, và dường như vô cùng khó chữa mà xã hội chúng ta
phải đối mặt trong thời đại ngày nay.
Có thể bạn đang là người cha, người mẹ vô cùng tuyệt vời, nhưng cuốn sách có thể sẽ đưa bạn
bước vào một cuộc phiêu lưu, nơi bạn có thể chạm đến những nấc thang cao hơn của sự thần kỳ.
Liệu có điều gì đáng giá hơn là việc nhận ra rằng mình đang tốt hơn để có thể nuôi dạy con cái trở
thành những con người tự tin, quyết đoán, kiên nhẫn, biết ngợi khen, giàu tình thương, có mục tiêu
sống, rộng lượng, trung thực, lễ phép và thân thiện? Hãy tưởng tượng ra một thế giới, nơi mà
những đứa trẻ sẽ được nuôi dưỡng và trở thành những công dân mang đầy đủ những phẩm chất
trên. Bạn có tưởng tượng được Washington D.C sẽ thế nào khi tất cả các chính trị gia đều mang
trong mình phẩm chất này? Tôi có thể. Tôi biết Dorothy cũng có thể. Tôi tin chắc rằng đó chính là
động lực thúc đẩy những người đang hoạt động trong lĩnh vực “trồng người” như tôi tiếp tục sự
nghiệp cao cả này.
Làm cha mẹ là một công việc vô cùng cao quý. Đừng bao giờ đánh giá thấp nguồn sức mạnh bạn
có được trong công cuộc giúp mở ra một tương lai tươi sáng hơn, không chỉ cho con cái của bạn mà
cho tất cả mọi người. Cuốn sách này có thể giúp bạn trở thành hình mẫu cha mẹ bạn hằng mong
muốn, nuôi dạy những đứa trẻ mà bạn luôn luôn cảm thấy tự hào và đóng góp vào cuộc cách mạng
nhận thức, điều sẽ dẫn tới sự hình thành một thế giới mà tất cả chúng ta đều mong muốn được
chung sống.
Lời giới thiệu

Chuyện kể về bài Thơ “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống”
Tôi viết bài thơ “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” vào năm 1954 dưới dạng một bài
báo đăng trên chuyên mục lối sống gia đình sáng tạo hàng tuần của một tờ báo địa phương ở miền
nam California. Lúc đó, tôi đang là bà mẹ của một cô con gái 12 tuổi và một cậu con trai 9 tuổi.
Ngoài ra, tôi tham gia giảng dạy về đời sống gia đình trong một chương trình giáo dục người lớn tại
một ngôi trường địa phương, đồng thời cũng là giám đốc mảng giáo dục cha mẹ của một trường
mẫu giáo. Tôi không hề mảy may nghĩ tới rằng bài thơ lại được cả thế giới biết đến như một tác
phẩm kinh điển.
“Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” là cách thức tôi đáp lại câu hỏi của các bậc phụ
huynh trong lớp học về đời sống gia đình của mình. Bài thơ nói lên mối quan tâm của họ về ý nghĩa
của hai tiếng cha mẹ. Vào những năm 1950, cha mẹ dạy trẻ bằng cách chỉ bảo chúng nên làm gì và
không nên làm gì. Khái niệm hướng dẫn trẻ hầu như không được biết tới. “Trẻ học cách hành xử
theo môi trường sống” chỉ ra rằng chính những gì cha mẹ hành xử trong đời sống hàng ngày là ví
dụ sống động và có sức ảnh hưởng lớn nhất tới con cái họ.
Trong nhiều năm qua, bài thơ đã xuất hiện trên rất nhiều diễn đàn.
Thông qua chương trình Ross Products của công ty Abbot Laboratories, Inc., phiên bản rút gọn
của bài thơ đã và đang tiếp tục được đưa tới hàng triệu các bậc cha mẹ trong bệnh viện cũng như
tới các bác sĩ trong phòng khám của họ. Bài thơ đã được dịch ra mười thứ tiếng và xuất bản trên
khắp thế giới. Nó không chỉ được sử dụng rộng rãi bởi giáo viên mà còn bởi cả những vị tăng lữ
như một phần của chương trình giảng dạy phương thức làm cha mẹ và đào tạo nhân lực giảng dạy.
Dù xuất hiện ở nơi nào thì tôi cũng hi vọng bài thơ này sẽ được coi như một kim chỉ nam đồng thời
là nguồn cảm hứng đối với các bậc làm cha làm mẹ trên khắp hành tinh, những người đang phải đối
mặt với công việc quan trọng nhất trong cuộc sống của họ - đó là nuôi dạy con cái.
“Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” dường như có một sức sống rất riêng. Kể từ thời
điểm được xuất bản lần đầu tiên, bài thơ đã bước vào cuộc hành trình của chính nó. Bài thơ đã
được chỉnh sửa, trích dẫn hoặc “hoàn cảnh hoá” rất, rất nhiều lần - thường thì tôi chẳng hề hay biết
về những sự kiện như vậy. Đôi lần, một vài câu chữ được sửa đổi để thích hợp hơn cho một mục
đích cụ thể. Một hôm, trong lúc bước vào một tiệm sách, tôi đã phát hiện ra dòng chữ “Nếu sống
trong thế giới tràn ngập sách, trẻ sẽ học được sự khôn ngoan”. Tiêu đề bài thơ cũng được sửa đổi
rất nhiều dưới những cái tên như “Kinh thánh của trẻ ” (Nguyên gốc: Children’s Creed), “Kinh

thánh của cha mẹ ”(Nguyên gốc: Parents’ Creed) “Những gì một đứa trẻ học hỏi”, hay ở Nhật Bản,
nó được ghi dưới cái tên rất phi lý “Cách thức học tập của một đứa trẻ người Mỹ - Ấn (người Mỹ
da đỏ)” (dịch giả ở đây dường như tin rằng bài thơ chính là sự thông thái khi dạy con cái của người
Mỹ chính gốc”). Dù sao thì, bài thơ vẫn sống sót.
Tôi hầu như không phản đối những sự thêm thắt và thay đổi đối với bài thơ, nhưng một vài trong
số đó lại bất đồng với quan điểm của tôi. Cụ thể trong một trường hợp, ai đó đã thay đổi câu cuối
cùng trong bài thơ thành “Nếu được chấp nhận và sống trong các mối quan hệ bạn bè, trẻ sẽ học
cách tìm kiếm tình yêu trên thế giới này”. Tôi cảm thấy câu nhận định này là sai, đặc biệt là ở chỗ
không ai có thể đảm bảo về tình yêu cũng như khích lệ việc tìm kiếm tình yêu trên thế giới này.
Tình yêu là thứ xuất phát từ bên trong. Một người được yêu thương sẽ lại sản sinh ra yêu thương,
nó truyền từ người này sang người khác. Tình yêu không thể được coi là kho báu hay một thứ hàng
hoá để có thể tìm kiếm. Câu thơ cuối trong bài thơ của tôi chính xác phải là “Nếu được sống trong
môi trường thân thiện, trẻ sẽ hiểu rằng thế giới này là một nơi tốt đẹp để sinh sống”. Câu thơ tạo ra
sự kỳ vọng mang hơi hướng tích cực, lạc quan cho trẻ trong quá trình chúng khám phá thế giới
xung quanh mình.
Hiện tại, nếu bạn có bắt gặp bài thơ “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” đâu đó trên
tạp chí, trên tường nhà của bất kỳ ai hay được dán lên trên mặt tủ lạnh, bạn có thể áp dụng nó vào
chính cuộc sống thực tiễn, không cần biết bài thơ có đề tên tác giả hay thậm chí nêu là “tác giả vô
danh”.
Thời thế thay đổi
Cùng với sự thay đổi của tình hình thế giới, tôi cũng có chỉnh sửa bổ sung thêm cho bài thơ của
mình. Khi vấn đề giới tính ngày càng bùng nổ, thay đổi lớn nhất về bố cục chính là từ chỗ diễn đạt
theo nguyên gốc “Nếu một đứa trẻ sống trong môi trường , nó (tiếng Anh dùng là “he”) sẽ học
được ”, vào đầu những năm 80, tôi đã chuyển sang ngôn ngữ phổ quát hơn “Nếu sống trong môi
trường , trẻ (tiếng anh dùng là “they”) sẽ học được ”.
Cũng trong thời điểm đó, tôi đã tách câu phức “Nếu trẻ sống trong môi trường thành thật và
công bằng, chúng sẽ học được đâu là sự thật và cách cư xử công minh” thành hai câu riêng biệt:
“Nếu sống trong môi trường thành thật, trẻ sẽ học được đâu là sự thật” và “ Nếu sống trong môi
trường công bằng, trẻ sẽ học được cách cư xử công minh”. Trẻ nhìn nhận trung thực và công bằng
là hai phẩm chất riêng biệt vì vậy, việc thay đổi này là một sự nhấn mạnh vào giá trị khác biệt của

hai phẩm chất trên. Vào năm 1990, tôi thêm vào câu thơ “Nếu sống trong thế giới của lòng nhân ái
và sự quan tâm, trẻ sẽ học được cách cư xử lễ phép và tôn trọng người khác”. Với sự gia tăng giao
thoa văn hoá như hiện nay, tôi muốn khuyến khích sự phát triển của sự tôn trọng như một nền tảng
cốt yếu của việc chấp nhận điểm khác biệt giữa những con người khác nhau trong xã hội.
Trong lúc viết cuốn sách này, tôi có cơ hội nhìn nhận lại cụ thể hơn nội dung, đặc biệt là dòng
“Nếu sống trong môi trường thành thật, trẻ sẽ học được đâu là sự thật”. Ở những thập niên 50, khi
bắt tay vào viết bài thơ, khái niệm “sự thật” dường như vô cùng rõ ràng. Tuy nhiên, bốn mươi năm
sau, chúng ta nhận ra rằng có rất nhiều thứ được định nghĩa là sự thật và cũng có vô vàn sắc thái
biểu cảm. Vì vậy, tôi quyết định sử đổi thành “Nếu sống trong môi trường thành thật, trẻ sẽ học
được cách trung thực”. Tôi cho rằng, với cách diễn dạt này, cha mẹ có thể kỳ vọng một cách thực tế
hơn khi trẻ có thể khám phá ra sự trung thực của bản thân.
Ngôn từ là chiếc cầu kết nối thế giới
Trong nhiều năm, tôi đã xây dựng được mối thân tình một cách tự nhiên đối với độc giả, những
người nhận ra tôi là tác giả của bài thơ. Một người mẹ từng tâm sự với tôi rằng “Có thể bà không
thích, nhưng tôi đã lưu giữ bài thơ này trong phòng tắm của gia đình”. Đó là nơi duy nhất đem lại
cho người mẹ một khoảng không riêng tư. Cô ấy sẽ ngồi vào đó khi cảm thấy mình cần chút không
gian yên tĩnh để tự nhắc nhở về vai trò cao cả của mình trên cương vị một người mẹ. Một người
cha khác lại kể với tôi rằng anh ấy treo bài thơ trên bàn làm việc của mình trong gara. “Tôi đọc nó
mỗi khi tôi ngẩng lên nhìn từ chiếc bàn làm việc”, ông ấy nói. Trong cả hai trường hợp, bài thơ
“Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” đều cung cấp cho các bậc phụ huynh cách để nhìn
nhận lại bản thân, lấy lại sinh khí và phục hồi quan điểm.
Gần đây, có một người bà đã kể với tôi rằng bà ấy đã áp dụng bài thơ của tôi vào mối quan hệ
của mình với cháu gái. Bà ấy xem “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” như một cuốn
kinh thánh, được bà áp dụng khi nuôi dạy con cái mình, và giờ là với những thế hệ kế sau. Một bà
mẹ khác viết thư cho tôi nói rằng bài thơ “là bài học về cách làm cha mẹ đầu tiên của tôi”. Rất
nhiều người chia sẻ với tôi câu chuyện của họ khi áp dụng bài thơ vào cuộc sống, nó khiến tôi nhận
ra rằng “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” giống như một mô hình truyền cảm hứng,
giúp đỡ các bậc phụ huynh trở thành hình mẫu họ hằng mong muốn.
“Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống” nêu lên một thông điệp đơn giản và rõ ràng: Trẻ
vẫn đang và sẽ tiếp tục học hỏi từ cha mẹ. Con cái của bạn đang dõi theo bạn. Có lẽ, chúng sẽ

chẳng làm theo những gì bạn chỉ bảo chúng thực hiện, mà chắc chắn hơn là sẽ học theo những gì
bạn làm trong thực tế. Bạn là những hình mẫu đầu tiên đồng thời cũng là quyền năng nhất trong
mắt chúng. Cha mẹ có thể nỗ lực dạy trẻ một vài giá trị nào đó, nhưng trẻ sẽ có xu hướng hấp thụ
toàn bộ những gì được biểu đạt qua cảm xúc, thái độ và hành vi ứng xử của cha mẹ trong đời sống
hàng ngày. Cách thức bạn biểu đạt và kiểm soát cảm xúc cá nhân sẽ trở thành tấm gương để trẻ ghi
nhớ và làm theo trong suốt cuộc đời chúng.
Tôi tin rằng, mỗi đứa trẻ đều mang trong mình sự đặc biệt, tính duy nhất và là trung tâm của sự
sáng tạo và khôn ngoan. Cha mẹ là người có được đặc ân vô cùng to lớn là chứng kiến quá trình trẻ
khơi mở tài năng của bản thân cũng như là người cho phép vẻ đẹp đó toả sáng ra bên ngoài thế giới.
Tôi vô cùng thích thú với cách nghĩ rằng bài thơ “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống”
được chứng minh là luôn đứng vững trước thử thách của thời gian, giúp cung cấp một cách tiếp cận
hợp lý nhất trong sự nghiệp nuôi dạy con cái của lớp lớp các thế hệ gia đình. Bài thơ như một lời
nhắc nhở rằng bất cứ lúc nào bạn cũng có thể dành thời gian để xâu chuỗi và hàn gắn lại những gì
bạn cho rằng quan trọng trong đời sống gia đình. Tôi hi vọng rằng bài thơ và cuốn sách này sẽ là
kim chỉ nam và khơi nguồn cảm hứng trong bạn, giúp bạn thêm tin tưởng vào trực giác cũng như
cảm nhận của chính mình khi nuôi dạy trẻ. Hãy ghi nhớ: cần phải biết trân trọng và nuôi dưỡng
những giá trị nội lực và cá tính riêng của trẻ trong quá trình trẻ học cách tham gia và đóng góp vào
cuộc sống gia đình. Chỉ như vậy, bạn mới có thể kiến tạo ra mối quan hệ cộng tác với trẻ, điều sẽ
khuyến khích và hỗ trợ quá trình trẻ trưởng thành, chia sẻ và học hỏi lẫn nhau như một gia đình.
Lần đầu tiếp xúc với bài thơ, hầu hết các bậc cha mẹ đều nói với tôi rằng “Tôi biết cả mà”. Điều
này không sai - có thể bạn đã biết hết. Bài thơ là sự kết nối với những gì bạn vốn biết sẵn bằng sự
khôn ngoan và trải nghiệm của bản thân. Mục đích tôi viết cuốn sách này là để mở rộng ra ý nghĩa
trong từng cặp câu tình huống của bài thơ “Trẻ học cách hành xử theo môi trường sống”. Tôi thích
với việc tưởng tượng ra rằng chúng ta sẽ cùng nhau ngồi lại, thảo luận về cách chung sống “hoà
thuận” với trẻ. Tôi hi vọng các bạn sẽ nhận thấy cuốn sách là những kinh nghiệm chia sẻ của chính
tôi và bài thơ này sẽ luôn ở đó và hữu ích cho bạn. Trẻ đúng là học cách hành xử theo môi trường
chúng sinh sống. Để rồi chúng trưởng thành và sống với những gì chúng đã lĩnh hội được.
- Dorothy Law Notle
Nếu sống trong môi trường chỉ trích, trẻ sẽ học thói chỉ trích
Trẻ em giống như những miếng bọt biển. Chúng hấp thụ mọi thứ chúng ta làm, mọi thứ chúng ta

nói. Bọn trẻ học mọi lúc mọi nơi, dù chúng ta có nhận ra mình đang vô tình truyền thụ cho chúng
hay không. Chính vì vậy, nếu chúng ta có thói quen chỉ trích đủ thứ - từ bọn trẻ, những người khác
cho đến thế giới xung quanh - bọn trẻ cũng sẽ bắt chước chúng ta chỉ trích đối phương, thậm chí tệ
hơn, là chỉ trích chính bản thân chúng. Nếu thế, rõ ràng chúng ta đã tiêm nhiễm cho bọn trẻ những
mặt tệ hại thay vì những thứ tốt đẹp trong cuộc sống.
Thói quen chỉ trích có thể được biểu đạt thông qua nhiều cách thức - ngôn ngữ, giọng điệu, cử
chỉ, hay thậm chí chỉ một cái liếc nhìn. Tất cả chúng ta đều biết cách ném ra cái nhìn chê trách hay
lên giọng phàn nàn người khác. Trẻ em đặc biệt nhạy cảm với cách thức diễn đạt ngôn ngữ và dễ
dàng khắc cốt ghi tâm. Cùng một câu nói: “Đến giờ phải đi rồi các con” nhưng một bậc phụ huynh
có thể diễn đạt và được trẻ tiếp nhận một cách trọn vẹn, đầy đủ ý tứ và bình thường nhất, song với
một người vội vã và thiếu kiên nhẫn thì tín hiệu đưa ra có thể chứa đựng hàm ý đầy trách móc:
“Con thật hư quá, lúc nào cũng lề mề”. Mặc dù không có gì đảm bảo cả hai cách diễn đạt trên đều
phát huy hiệu quả mong muốn, song trẻ sẽ cảm nhận hai thông điệp trên theo cách hoàn toàn khác
nhau, và cách diễn đạt thứ hai chắc chắn sẽ khiến đứa trẻ cảm thấy tự ti về bản thân.
Tất nhiên, ai trong chúng ta cũng có lúc gặp điều khó chịu và buông lời bực dọc. Thậm chí
chúng ta có thể không kìm nén được cảm xúc trước mặt lũ trẻ. Song nó không đồng nghĩa với việc
thiết lập cuộc sống hàng ngày với thói quen chỉ trích tiêu cực, suốt ngày chỉ chăm chăm soi mói lỗi
lầm của trẻ. Chỉ trích thường xuyên - bất chấp hậu quả - sẽ gây ra tác hại tích luỹ về lâu về dài, tạo
ra bầu không khí nặng nề và phán xét lẫn nhau trong cuộc sống gia đình. Với tư cách là người làm
cha mẹ, chúng ta có quyền lựa chọn - hoặc tạo một bầu không khí chỉ trích và phê bình, hoặc một
bầu không khí động viên và khích lệ cho con trẻ.
Lúc nóng giận
Cô bé Abby, 6 tuổi, đang đứng bên chiếc bàn ăn trong bếp, loay hoay cắm những bông hoa vào
chiếc bình nhựa chứa đầy nước.
Đột nhiên bình đổ, nước, lá và hoa tung tóe ra khắp bàn. Abby đứng giữa mớ hỗn độn đó, ướt
sũng và mếu máo. Đúng lúc đấy mẹ cô bé bước vào. “Ôi trời! Sao con lại có thể vụng về như vậy
được nhỉ?”, người mẹ kêu lên, với giọng đầy giận dữ.
Ai trong chúng ta cũng đã từng có lúc phát ngôn trong vô thức, không mảy may suy nghĩ như
vậy. Lời lẽ ấy được thốt ra nhanh đến nỗi chính bản thân chúng ta cũng kinh ngạc. Có thể chúng ta
đang mệt. Có thể chúng ta đang lo lắng vì một thứ gì đó chẳng liên quan. Tuy nhiên, sẽ chẳng bao

giờ là quá muộn để kịp thay đổi ngữ điệu và giảm thiểu tác động tiêu cực của những gì chúng ta
vừa thốt ra cũng như ngăn chúng làm tổn thương lòng tự trọng của con trẻ. Nếu mẹ của Abby biết
dừng lại, bình tĩnh và xin lỗi vì đã mắng cô bé, mọi thứ sẽ được dọn dẹp một cách ổn thoả hơn.
Abby sẽ chỉ thấy buồn về sự cố xảy ra mà không hề tự trách móc bản thân. Ngược lại, nếu mẹ của
Abby tiếp tục cằn nhằn, cô bé sẽ bắt đầu cho rằng mình là một kẻ bất tài và vụng về.
Mặc dù vậy, kiềm chế cơn giận là việc hoàn toàn không đơn giản, thậm chí ngay cả khi chúng ta
hiểu điều đó là tốt cho trẻ. Hầu hết cha mẹ đều phải rất nỗ lực để hiểu và biết chịu trách nhiệm về
những phản ứng cảm xúc của mình. Thay vì mắng mỏ trẻ, chúng ta có thể phản ứng theo một cách
khác, chẳng hạn hỏi trẻ: “Chuyện gì xảy ra thế con?”. Câu hỏi này giúp lái trọng tâm cuộc hội thoại
từ đứa trẻ sang sự kiện vừa xảy ra. Nó không những giúp giải phóng trẻ khỏi tâm lý mặc cảm và tội
lỗi, mà còn tạo không gian học hỏi mang tính xây dựng. Bằng cách khuyến khích trẻ kể lại một
chuỗi sự kiện đã xảy ra, bạn có thể cùng con xem xét từng ngữ cảnh, và biết đâu có thể cùng trẻ
khám phá ra cách thức biểu đạt khác tốt hơn trong tương lai.
Chúng ta có thể tránh được một số việc không hay nếu biết dành nhiều thời gian hơn để lên kế
hoạch, và thiết lập các giới hạn ngay từ khi khởi động. Trong hầu hết các trường hợp, mục đích của
bọn trẻ là luôn muốn làm hài lòng người lớn, do đó chúng ta có thể giúp trẻ làm điều đó dễ dàng
hơn bằng cách diễn đạt rõ ràng điều chúng ta muốn ngay từ đầu. Những lời khuyên cho trẻ phải rõ
ràng, phù hợp với lứa tuổi và cần được diễn đạt theo cách giúp trẻ có được những thông tin cụ thể
làm kim chỉ nam cho hành vi của chúng sau này.
Vào một ngày mưa gió, cậu bé Ben, 4 tuổi, xin phép mẹ cho mình và các bạn chơi nặn các con
vật bằng đất sét. Dù đang bù đầu với đống hóa đơn, song mẹ của Ben nghĩ rằng nếu chỉ gật đầu
đồng ý và mặc kệ lũ trẻ nghịch ngợm đống đồ chơi thì không ổn chút nào. Cô đứng dậy và lôi ra
một tấm rèm che nhà tắm cũ kỹ mà cô vẫn giữ lại để dành cho những dịp như thế này. Trải tấm rèm
ra sàn, cô ấy giải thích cho lũ trẻ: “Các con ngồi vào giữa tấm rèm và chúng ta có thể dọn dẹp mọi
thứ thật ngăn nắp. Sẽ có rất nhiều chỗ cho trang trại động vật của các con đấy”.
Trong khi các bạn đang bận nặn đất trong khuôn viên cho phép, Ben quay sang hỏi mẹ: “Mẹ cho
bọn con dùng một vài con dao trong bếp nhé?”.
“Không được, dao không phải là đồ chơi đâu con. Các con nghĩ sao nếu chúng ta sử dụng những
chiếc khuôn cắt bánh quy nhỉ?”, người mẹ trả lời.
“Vâng. Thêm cả một vài chiếc thìa gỗ nữa, mẹ nhé?”, Ben lại hỏi. “Chắc chắn rồi”, mẹ của Ben

đồng ý và lấy ra một mớ các dụng cụ làm bếp và không quên dặn lũ trẻ, “Nhưng các con phải nhớ
giúp mẹ rửa sạch đống đồ này đấy nhé”.
Vài phút chỉ dẫn ban đầu cho lũ trẻ có thể làm gián đoạn đôi chút công việc của người mẹ, song
chúng lại giúp cô không phải bực bội thu dọn đống đất sét trên thảm cũng như phải cố nén nhịn
không mắng mỏ lũ trẻ vào cuối buổi. Lời khuyên của mẹ ngay từ đầu còn giúp Ben có cơ hội thỏa
thuận với mẹ về những thứ trong bếp cậu bé có thể dùng làm đồ chơi. Mặc dù cách tiếp cận này hơi
mất thời gian, song nó đưa ra cho trẻ những lựa chọn và là cơ hội tốt để chúng luyện tập cách thức
ra quyết định. Bên cạnh đó, được tham gia đề xuất ý kiến trong các công việc hàng ngày còn giúp
trẻ có cái nhìn tích cực về bản thân cũng như rèn luyện để trở thành một con người tháo vát.
Trên thực tế, không phải lúc nào chúng ta cũng có thời gian hoặc biết lo xa là mình cần phải
kiểm soát mọi thứ một cách cẩn thận theo ý muốn. Một ngày nọ, một người bạn của tôi hối thúc cô
con gái Katie 5 tuổi của mình ra khỏi nhà để làm một đống việc lặt vặt, bao gồm cả việc cắt tỉa tóc.
Cô ấy liên tục giục giã: “Nhanh lên con yêu. Chúng ta còn phải đi cắt tóc cho con nữa. Mẹ không
muốn bị muộn đâu”. Đột nhiên, Katie tỏ ý phụng phịu không muốn đi cắt tóc, người mẹ liền nổi
cáu và mắng cô bé là đồ “ương ngạnh”. Katie tỏ ra buồn bã và chẳng chịu nói thêm lời nào nữa.
Đối với một người lớn, lời lẽ của mẹ Katie chẳng lấy gì nghiêm trọng, song với cô bé, sự việc trở
nên trầm trọng với ý nghĩa: “Con là một đứa trẻ xấu vì con cứng đầu”.
Cuối cùng, khi bình tĩnh trở lại, Katie giải thích với mẹ rằng cô bé muốn nuôi tóc mái và không
muốn cắt ngắn. Người mẹ, sau khi nhận ra lý do, bắt đầu nhìn cô bé một cách ngờ vực. “Thôi được,
con yêu”, cô nói, “Chúng ta sẽ giải thích với thợ cắt tóc và không để họ cắt tóc mái của con”. Nếu
mẹ Katie chịu khó thỏa thuận với cô bé về việc cắt tóc trong bữa sáng, có lẽ cả hai mẹ con đã
không phải tranh cãi bực dọc như vậy.
Tất nhiên, dù khéo léo và kiên nhẫn tới mức nào, hay có lường trước mọi thứ đến đâu, sẽ vẫn có
những lúc chúng ta bất đồng với trẻ. Trong những trường hợp như vậy, chúng ta cần tìm ra cách
giải quyết mâu thuẫn với thiệt hại xung đột ở mức tối thiểu. Sẽ chẳng có ai giành chiến thắng nếu
mọi thứ rơi vào bế tắc. Mẹ của Katie cuối cùng đã tôn trọng quyền quyết định được cắt tóc theo ý
thích của cô bé. Việc cùng nhau kiểm soát những vấn đề nhỏ nhặt như vậy sẽ giúp tạo nền tảng tin
tưởng lẫn nhau giữa hai mẹ con trong các cuộc đàm phán trong tương lai, đặc biệt khi trẻ bước vào
tuổi dậy thì. Khi lớn lên, nếu bọn trẻ hiểu rằng bố mẹ lúc nào cũng lắng nghe và tôn trọng ý kiến
của chúng, chúng sẽ sẵn sàng chia sẻ và hợp tác với chúng ta để giải quyết rắc rối.

Cách trò chuyện với trẻ
Thường thì, việc mắng mỏ bọn trẻ cũng chỉ là vì chúng ta mong muốn chúng nhận ra và làm tốt
hơn, tốt hơn nữa. Có lẽ, đây cũng là cách mà hầu hết cha mẹ chúng ta áp dụng với bản thân chúng
ta khi còn nhỏ. Cũng có khi ta trút giận lên trẻ chỉ vì trong lòng có điều gì đó bức bối và căng
thẳng. Thế nhưng trẻ lại không coi việc bị chỉ trích là một động lực khuyến khích. Sự chỉ trích, đối
với một đứa trẻ, là một sự xúc phạm cá nhân, chúng sẽ quay ra cảnh giác thay vì hợp tác. Hơn nữa,
bọn trẻ cũng sẽ không hiểu việc bị chê trách là nhắm đến hành động của chúng, thiên hướng chúng
sẽ tự chĩa mũi giáo về bản thân.
Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể thẳng thắn phê bình hành động của trẻ. Nếu chịu khó dành ít phút
cân nhắc về hệ quả trước khi nói, chúng ta vẫn có thể đạt được mục đích mà không làm tổn thương
tới cảm xúc của con. Dù bất cứ điều gì xảy ra đi chăng nữa, bạn cũng nên nói rõ với trẻ rằng con rất
ngoan, song hành động vừa rồi là không đúng.
Nghe thấy tiếng loảng xoảng ngoài phòng khách, cha của William ngay lập tức hiểu điều gì vừa
xảy ra. Anh bình tĩnh đi từ bếp lên và tiến tới chỗ cửa sổ, nơi vương vãi những mảnh kính vỡ. Bên
ngoài cửa sổ là cậu con trai tám tuổi, với khuôn mặt đầy vẻ bàng hoàng và sợ hãi. Dưới chân cậu bé
là chiếc gậy bóng chày và quả bóng thì nằm lăn lóc trên sàn phòng khách.
“Giờ thì chàng trai, con đã hiểu vì sao phải ra quy định ‘Cấm chơi bóng gần nhà’ chưa?”, người
cha cất tiếng hỏi.
William cúi mặt đáp: “Con biết rồi, thưa cha. Con đã cẩn thận lắm rồi”.
“Không, Will à, luật chơi không đề cập đến việc cẩn thận, vấn đề được quy định là về khoảng
cách kia”, người cha nghiêm giọng.
“Con xin lỗi”, William trả lời với hy vọng chấm dứt cuộc tranh luận. Người cha nghiêm nghị
nhìn cậu con trai nhỏ và nói: “Giờ thì chúng ta cần phải tính toán chi phí để sữa chữa chiếc cửa sổ
này, sau đó sẽ cân nhắc xem con cần tiết kiệm tiền tiêu vặt trong bao lâu để hoàn thiện nghĩa vụ đền
bù thiệt hại”.
William từ từ nuốt từng lời cha nói và bắt đầu nhận ra hậu quả của lỗi lầm mình vừa gây ra.
Trong khi đó, cha của William cũng thấy tránh nhiệm đang đè nặng lên hai vai nhỏ bé của con trai
mình.
Thế là, anh quay sang thú nhận với cậu bé, đang chăm chú lắng nghe từng lời của mình: “Con
biết không, lúc bằng tuổi con bây giờ, ông nội cũng từng bắt cha phải tự bỏ tiền sửa vì tội làm vỡ

cửa sổ đấy”.
“Thật ạ?”
“Đó là một nhiệm vụ tốn kha khá thời gian”, người cha trả lời. “Nhưng từ đó trở đi, cha không
bao giờ làm vỡ thêm bất cứ cái cửa sổ nào nữa. Bây giờ thì con hãy mang chổi và hót rác lại đây,
chúng ta sẽ quét dọn chỗ kính vỡ này”.
Trách móc và hình phạt không tạo nên sự gần gũi, mà chỉ khiến trẻ xa cách bạn. Sự thật là tất cả
chúng ta đều mắc sai lầm, và rồi những sự cố không hay vẫn xảy ra. Những lúc như vậy, việc đưa
ra những thông điệp hữu ích sẽ giúp trẻ rút ra bài học kinh nghiệm, thấy rõ mối quan hệ giữa việc
chúng vừa gây ra với sự kiện trong quá khứ, đồng thời hiểu rõ điều chúng cần làm để sửa chữa và
sắp xếp lại mọi thứ.
Cằn nhằn, cằn nhằn, cằn nhằn
Có thể chúng ta không nhận ra, liên tục cằn nhằn và phàn nàn cũng là một hình thức chỉ trích.
Ẩn sau những lời cằn nhằn là thông điệp: “Mẹ không tin con sẽ nhớ làm điều đó hoặc cư xử cho
phải phép”. Cách nói tiêu cực như vậy không những không giúp ích cho trẻ, mà còn gây phản tác
dụng với chính chúng ta. Khi bị cằn nhằn thường xuyên, bọn trẻ, từ bé tới lớn, sẽ học cách “giả
điếc” với bố mẹ, đặc biệt là những cô bé, cậu bé tuổi dậy thì.
Thay vì cằn nhằn, tốt hơn hết là bạn hãy thiết lập hệ thống những thói quen có thể dự đoán với
kỳ vọng hợp lý. Chẳng hạn như, tôi thường khuyên các bậc cha mẹ áp dụng một cách thức đơn giản
nhưng hiệu quả khi muốn nhắc nhở con mình làm gì, đó là: đừng bao giờ nói “đừng quên”, mà thay
vào đó là “hãy nhớ”. Hãy nói với con trẻ những gì bạn muốn chúng ghi nhớ và thực hiện: “Nhớ bỏ
tất vào giỏ quần áo bẩn con nhé” hay “Nhớ để con búp bê ở nhà đấy”. Cách nói như vậy sẽ giúp tạo
sắc thái khích lệ - điều vô cùng quan trọng với trẻ ở mọi lứa tuổi, và làm nên sự khác biệt vô cùng
to lớn. Nó đặc biệt hữu ích với những trẻ còn nhỏ, đang làm quen với cuộc sống gia đình. Hơn tất
thảy, hãy dành cho trẻ niềm tin để hoàn thiện mình. Những lời khen ngợi như “Con thật là ngoan
khi phụ mẹ cho tất bẩn vào giỏ” sẽ giúp trẻ hiểu bạn đang tán dương và kỳ vọng gì ở chúng.
Giống như cằn nhằn, phàn nàn cũng là một cách phi hiệu quả để dạy dỗ, cũng như khiến trẻ thay
đổi. Phàn nàn chủ yếu xoay quanh những khó khăn, sự kém cỏi hay nỗi thất vọng, chứ không phải
các giải pháp. Chẳng ai trong chúng ta muốn con mình nhìn thế giới bằng con mắt tiêu cực và thụ
động, cũng như chỉ biết phàn nàn khi đối mặt với khó khăn. Hãy bắt tay vào hành động thay vì ngồi
kêu ca, hãy tạo thật nhiều giải pháp sáng tạo và để trẻ lựa chọn một trong số chúng.

Nếu ngẫm lại xem mỗi ngày mình phàn nàn bao nhiêu lần, chắc hẳn bạn sẽ ngạc nhiên khi biết
mình phàn nàn nhiều như thế nào, từ công việc cho đến mọi người xung quanh, thậm chí cả thời
tiết. Có thể trong cuộc sống, đôi lúc chúng ta cũng phải than thở một chút, nhưng nhớ rằng khi đã
làm cha mẹ, tốt nhất hãy thiết lập chế độ “đừng than vãn”.
Trong muôn kiểu than vãn, than thở về vợ hoặc chồng là điều tối kỵ nhất. Nó khiến bọn trẻ cảm
thấy cần phải lựa chọn đứng về phía cha hoặc mẹ. Vô tình bạn đã khiến con mình vướng vào rắc rối
hôn nhân của người lớn. Đây là điều hoàn toàn không có lợi cho trẻ, bởi nó khiến trẻ cảm thấy bị
giằng xé giữa tình cảm dành cho cả hai. Tương tự, than thở về ông hoặc bà cũng khiến bọn trẻ rơi
vào tình thế khó xử. Nếu cảm thấy không hài lòng với hai bên nội, ngoại, chúng ta nên nói riêng
với một nửa của mình và tránh không làm ảnh hưởng tới mối quan hệ tốt đẹp giữa bọn trẻ và ông
bà. Sớm muộn gì, bọn trẻ cũng sẽ nhận ra những rắc rối trong gia đình, nhưng đừng để những lời
than vãn của chúng ta đè nặng lên vai chúng. Không những thế, bọn trẻ cần được thấy những người
lớn trong gia đình đối xử với nhau bằng sự tôn trọng, cả trong lời nói lẫn hành động. Thông qua
ứng xử của người lớn, trẻ sẽ học về các mối quan hệ cũng như cách hòa thuận với những người
thân trong gia đình.
Hoà mình cùng niềm hạnh phúc của con trẻ
Bọn trẻ không ngừng học hỏi từ chúng ta. Ngược lại, chúng ta cũng học được nhiều điều từ
chúng. Sau một buổi đi chơi tối, một vài người bạn của tôi chỉ chăm chăm lùa hai cậu con trai, bảy
và tám tuổi, ra khỏi ô tô và bắt chúng lên giường càng nhanh càng tốt. Như thường lệ, chẳng cậu
nhóc nào chịu đi ngủ sớm. Khi cả gia đình trở về nhà, cậu con trai nhỏ hỏi: “Liệu chúng ta có thể
ngắm sao một chút không ạ?”.
Cha mẹ cậu bé dừng lại một lúc. Họ có quyền lựa chọn. Họ có thể nói: “Con đúng là đứa thích
trì hoãn. Đừng bướng bỉnh như thế. Muộn quá rồi, con cần lên giường đi ngủ”. Nhưng họ đã không
làm như vậy. Đêm đó, họ đã dành vài phút để tận hưởng bầu trời đêm cùng niềm hân hoan ánh trên
khuôn mặt hai cậu con trai.
“Ngắm sao” hoàn toàn khác với “nhìn sao”. Với người lớn, họ chỉ ghé mắt “nhìn sao” và nhanh
chóng chuyển sang những việc cần phải làm. Ngược lại, bọn trẻ “ngắm những vì sao” bằng cả sự
kinh ngạc và niềm hân hoan. Những bài học của trẻ về cách nhìn nhận thế giới sẽ giúp tạo nên trải
nghiệm tươi mới về cuộc sống gia đình, ở đó chúng ta có thể học hỏi và trưởng thành cùng trẻ.
Nếu sống trong môi trường thù địch, trẻ sẽ học thói gây gổ

Chẳng ai trong chúng ta thừa nhận mình là một người hiếu chiến. Chúng ta ý thức được rằng gia
đình chúng ta trong sạch, khác với nạn bạo hành gia đình hay ngược đãi nhan nhản trên khắp các
trang báo. Nhưng, chúng ta vẫn có thể vô tình tạo ra một bầu không khí xung đột nhè nhẹ dưới mái
ấm của mình bằng việc kìm nén giận dữ, điều mà dần dần khiến cột trụ gia đình mục ruỗng và sẵn
sàng sụp đổ bất cứ lúc nào.
Tất nhiên, văn hoá ứng xử loài người là nguyên nhân của rất nhiều điển hình về sự hiếu chiến và
gây gổ. Trong giây phút chúng ta ngồi đây đọc cuốn sách này thì đâu đó trên thế giới, chiến tranh
vẫn đang xảy ra. Ngay cả trên đất nước này, mặc dù chúng ta căm ghét những tội ác, sự ngược đãi,
đánh lộn nhưng nó vẫn là một phần trong cuộc sống hàng ngày. Không những thế, trẻ em cũng có
hàng ngàn cơ hội tiếp xúc với những hình ảnh về bạo lực, chiến tranh qua ti vi và phim ảnh. Thái
độ thù địch thậm chí có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong hoạt động thường ngày của lũ trẻ: những
tranh cãi giữa anh chị em trong nhà, giữa bạn học ở trường hay chứng kiến những xung đột của
người lạ trên đường, trên xe hay bên nhà hàng xóm. Bọn trẻ cũng có thể phải đối mặt với những
cuộc cãi lộn giữa cha mẹ với người khác, với sếp và với những người xung quanh.
Sống trong môi trường thù địch khiến bọn trẻ dễ bị tổn thương. Một số trở nên hung bạo, lúc nào
cũng trong trạng thái được lập trình sẵn để phản kháng lại rắc rối xung quanh hay thậm chí tìm
kiếm những rắc rối này. Số khác thì trở nên hoảng sợ. Chúng tránh xa mọi xung đột nhiều nhất có
thể, dù chỉ là đôi chút căng thẳng nhẹ nhàng. Sự phân tầng này dễ dàng quan sát thấy trên bất kỳ
sân chơi tại trường tiểu học nào.
Các cuộc gây hấn trong gia đình có thể nhồi nhét trong đầu bọn trẻ ý nghĩ rằng bạo lực là cần
thiết, là giải pháp của một sự thiết lập thứ hạng xã hội. Chúng có thể lớn lên với kỳ vọng rằng cuộc
sống là một cuộc tranh đấu, nơi sẽ không có sự công bằng, trừ phi chúng phải giành giật lẫn nhau
hoặc giả để giành lấy nó hoặc là để sinh tồn. Đó hẳn không phải là những gì chúng ta mong muốn
khoác lên mình con trẻ. Cách thức chúng ta, những bậc làm cha làm mẹ, giải quyết vấn đề cũng
như xử lý khủng hoảng gia đình sẽ tạo ra nền tảng giúp trẻ học hỏi cách đối mặt với xung đột: hoặc
là dùng bạo lực phá tan tất cả, đối đầu, hoặc là đối thoại một cách xây dựng để tìm ra giải pháp.
Những đám mây giận dữ
Một ngày trôi đi, hiếm khi chúng ta không bị những rắc rối dù nho nhỏ làm cho bực mình và khó
chịu, dẫn đến tâm trạng thất vọng, thậm chí là cáu giận, kiểu như “giọt nước làm tràn ly” hay “con
giun xéo lắm cũng phải quằn”. Cùng với mức độ stress, chúng ta sẽ đánh mất tâm trạng thư thái,

nhất là khi trở về nhà sau một ngày dài mệt mỏi và bụng thì đói meo.
Cậu bé 4 tuổi Frank trong câu chuyện sau đây cũng trải qua một ngày không hề vui vẻ gì ở
trường mẫu giáo. Máy tính không đợi được đến lượt cậu sử dụng và chàng trai nhỏ cảm thấy cô
giáo không công bằng giữa mọi người. Rồi thì, cha cậu bé lại đến đón muộn do vướng phải việc
khẩn cấp tại công ty.
Trên đường về, mặc dù đang rất mệt mỏi, nặng đầu và ức chế nhưng người cha vẫn dành cho cậu
con trai nhỏ sự hứng thú và phấn khích “Hôm nay ở trường thế nào, con trai?”.
“Bình thường ạ”, Frank bé nhỏ trả lời cụt lủn từ dãy ghế sau xe, phóng mắt nhìn một cách chán
nản ra phía cửa sổ. Đài radio phát tin tức cuối ngày. Ngoài đường, dòng xe tan tầm chật cứng, lưu
hành một cách chậm rãi.
Về đến nhà, người mẹ của Frank đang hớt hải bận rộn nấu bữa tối trong bếp. Ti vi trên kệ đang
phát đi những tin vắn trong ngày. Ai cũng đói rã rời. Trong lúc cởi áo khoác ngoài, Frank đã vô ý
làm rơi chiếc hộp đựng bữa trưa khỏi kệ bếp, làm vương vãi vụn bánh quy khắp sàn nhà.
Cảnh tượng này có vẻ không lấy gì làm xa lạ với chúng ta và không khó để mà tưởng tượng ra
những gì sẽ xảy ra tiếp theo. Rất nhiều người trong số chúng ta cũng có cuộc sống bận rộn như gia
đình Frank; và bạn biết đấy, để có thể giải quyết khéo léo mọi tình huống là một thử thách không hề
dễ nhằn. Khả năng đương đầu với stress của chúng ta phụ thuộc vào mức độ kìm chế sự thiếu kiên
nhẫn, thất vọng hay bực bội, cáu bẳn trong lúc nóng giận. Những sự việc nhỏ nhặt cần được giải
quyết một cách tế nhị ngay từ trong trứng nước, nếu không, lâu ngày tích tụ lại nó sẽ hình thành
một khối u to đùng, nhức nhối, cháy âm ỉ và sẵn sàng phát nổ bất cứ lúc nào, gây tổn hại trong
những thời khắc quan trọng. May mắn là, người mẹ trong câu chuyện trên đây đã biết kìm chế sự
bực bội của mình và giải quyết tình huống một cách khôn ngoan.
Người mẹ đưa cho Frank một chiếc chổi và gầu hót rác “Không sao, con yêu. Đây, con sẽ dùng
cái này để dọn dẹp chúng nhé!”. Sau khi bỏ gà vào lò nướng, người mẹ quỳ xuống bên cạnh chỗ
chàng trai nhỏ bé và nói một cách động viên: “Chà, con yêu, con sắp dọn dẹp gần hết rồi này. Để
mẹ giúp con thu nốt những mảnh vụn còn sót lại nhé”. Nói rồi, người mẹ cầm lấy chiếc chổi nhỏ,
vun những mảnh vụn còn sót lại vào chiếc gầu hót rác Frank đang cầm. Cậu chàng thở phào nhẹ
nhõm với nụ cười vô cùng biết ơn.
Không khó để chúng ta mường tượng ra tình huống này và nghĩ tới không ít cách giải quyết khác
nhau. Giả dụ như, sau khi làm rơi hộp đựng bữa trưa, Frank sẽ bực tức và hét lên: “Con ghét chiếc

hộp này! Con ghét đến trường!”. Người mẹ cũng có thể sẽ đổ lỗi cho cha đứa trẻ và cất tiếng nhiếc
móc: “Sao anh có thể bước vào nhà và để mặc Frank trong bếp trong khi thừa biết em đang nấu ăn
bận thế nào?” hoặc sẽ chỉ trích Frank: “Lại đống lộn xộn gì nữa đây? Tại sao con không thể cẩn
thận hơn được nhỉ?”.
Tất nhiên, việc kiểm soát cơn nóng giận ngay cả với người lớn chúng ta cũng là rất khó, chứ
chưa nói đến là chúng ta phải giải quyết khi đối mặt với bọn trẻ. Nhưng, bọn trẻ sẽ học theo cách
chúng ta ứng xử; chúng dễ dàng chuyển từ việc mất bình tĩnh đến thái độ thù địch rồi thậm chí
đánh lộn ngay tức thì. Nhưng, điều thú vị là chúng ta có thể học hỏi cách giải quyết trạng thái cáu
giận vô cùng hiệu quả từ trẻ nhỏ. Khi bọn trẻ dừng công việc đang làm lại và chuyển sang các hoạt
động tiêu hao năng lượng như chạy, vẽ, chơi đồ hàng , theo bản năng, mọi tức tối sẽ trôi qua hết.
Như vậy, thay vì để cho cảm xúc bị đẩy lên dẫn đến mất bình tĩnh, chúng ta có thể xua tan cơn
nóng giận bằng cách làm những công việc sử dụng sức lực như đi bộ nhanh, cuốc đất trong vườn
hay thậm chí rửa xe ô tô. Nếu không có thời gian cho những hoạt động này, chúng ta có thể đơn
giản tập trung hít thở, hít một hơi thật sâu rồi từ từ thở ra, đếm từ 1 đến 10, giống như bà của chúng
ta hay làm vậy. Mục đích ở đây là giúp xua tan bực dọc và lấy lại sự thư thái trước đó. Cách thức
này không chỉ tốt cho chúng ta mà có thể giúp bọn trẻ noi gương tốt.
Trong một vài tình huống, nếu bọn trẻ không chọn cách đẩy lui mọi nóng giận tự nhiên qua các
trò chơi, chúng ta có thể dạy chúng kiểm soát cảm xúc qua các trò chơi mang tính tưởng tượng. Sau
một ngày “tăm tối” ở trường về, cha mẹ của Frank có thể hỏi cậu bé: “Hôm nay, con cảm thấy mình
giống với trạng thái cảm xúc của con vật nào, con yêu?”. Và cậu bé có thể trả lời “Con cảm thấy
mình đang grừ grừ giống hệt một con sư tử vậy”. Tương tự như vậy, họ cũng có thể lặp lại câu hỏi
với cậu bé khi ở nhà và câu trả lời là: “Giờ thì con cảm thấy mình như một con cún vậy”. Những
câu trả lời như vậy sẽ giúp cha mẹ biết được cậu bé đang cần được ôm ấp và cưng nựng sau một
ngày dài đầy khó khăn.
Đương đầu với “mưa giông”
Trẻ em cũng có quyền cố hữu là được bày tỏ và biểu đạt cảm xúc, bao gồm cả sự tức giận như
người lớn. Tất nhiên, nó không bao hàm quyền được phép ngắt lời, ám hại người khác hay đập phá
đồ đạc. Một số hành động như đấm, đá, cào cấu hay xô đẩy đối phương đều không được khoan
nhượng mà cần đưa vào khuôn phép, giống như kỷ luật “treo giò”. Trẻ nhỏ đặc biệt cần được chúng
ta hướng dẫn cách biểu đạt cảm xúc qua lời nói hơn là dùng tới chân tay. Là bậc làm cha, làm mẹ,

chúng ta cần học cách chấp nhận cũng như tôn trọng cảm xúc dù là nóng giận của con trẻ bên cạnh
việc duy trì khuôn phép cũng như đặt ra những giới hạn cư xử. Duy trì sự cân bằng phù hợp thật sự
là một thử thách.
Một buổi chiều nọ, trong lúc Tessa, 9 tuổi đang tranh cãi nảy lửa với cô bạn viếng thăm nhà, thì
mẹ cô bé can thiệp: “Nổi nóng trước mặt bạn không phải là một việc hay ho đâu các cô bé. Giờ thì
cả hai, dừng lại ngay”.
Ngay sau đó, người mẹ quở trách Tessa vì việc không đánh răng. Cô bé đáp lại: “Nổi nóng trước
mặt con gái cũng không phải là một việc hay ho đâu mẹ”. Người mẹ nổi cơn tam bành.
Nếu người mẹ biết dừng lại, hít thở thật sâu, cô ấy sẽ nhận ra rằng Tessa không hề có ý chế nhạo,
bắt chước hay mưu đồ làm suy giảm quyền năng của người mẹ. Cô bé đơn giản chỉ muốn đối chất
vì thông điệp thiếu thống nhất của mẹ mình mà thôi. Trong đầu cô gái bé nhỏ tồn tại một thắc mắc
to lớn rằng tại sao người lớn có thể nổi nóng còn trẻ con thì không; hoặc giả tại sao mọi người có
thể nổi cáu với cô bé nhưng ngược lại, cô bé không được phép tức giận với bất kỳ ai. Trong trường
hợp này thì cô bé đã đúng: việc phân định hai chế độ đối xử này chắc chắn không phải là điều mà
chúng ta muốn dạy dỗ con trẻ.
Lời khuyên của tôi dành cho các bậc phụ huynh là hãy cho trẻ cơ hội để nêu lên cảm xúc của
chính mình. Mẹo nhỏ là hãy biến các câu khẳng định thành dạng câu hỏi. Ví như, thay vì nói
“Cha/mẹ biết con tức giận vì ” thì hãy thử nói theo cách “Điều gì làm phiền lòng con vậy ?” hay
“Con buồn vì điều gì à ?”. Sau đó, bạn sẽ tiếp tục: “Điều gì sẽ giúp con cảm thấy tốt hơn?”. Đây là
cách thức tiếp cận giúp trẻ nhận thức đúng đắn về cảm xúc và khám phá ra nhiều cách thức để giải
quyết vấn đề hơn.
“Mây đen” của riêng chúng ta
Cách chúng ta giải toả những bức xúc, bực bội, tức tối hay ghen ghét trong thực tế sẽ ảnh hưởng
mạnh mẽ tới bọn trẻ hơn là mớ lý thuyết suông mà chúng ta ra rả nhét vào đầu chúng. Chúng ta
không muốn dồn lên trẻ ám khí nhưng chúng ta cũng không muốn phải giả vờ như không có gì xảy
ra khi thực tế là rất bực. Dù trong trường hợp nào thì hãy cứ nên trung thực với chính mình, vì dù
bạn có cố che đậy cảm xúc của mình đến đâu thì lũ trẻ cũng đủ tinh ý để nhận ra.
Một buổi sáng thứ bảy nọ, mẹ của Sam đang bận rộn dọn dẹp nhà sau một tuần làm việc căng
thẳng. Quan sát thấy mẹ mình ném chiếc gối tựa với thái độ hục hoặc, cậu con trai 9 tuổi cất tiếng
hỏi: “Mẹ đang tức tối vì con sao?”.

Người mẹ dừng lại, tiến về chỗ cậu bé và nói: “Ồ, không đâu con yêu. Sao mẹ lại tức tối với con
chứ”.
Cậu bé Sam chạy ra ngoài chơi, với cảm giác bối rối không yên nhưng lại chẳng biết phải làm gì
để giải quyết cả. Đáng lẽ ra người mẹ cần trung thực hơn và nói: “Ừ, mẹ hơi buồn một chút. Mẹ
ước gì con đã không vứt đồ chơi bừa bộn trong phòng khách thế này. Nếu không phải nhặt nhạnh
cất chúng đi thì mẹ cũng có khá nhiều việc phải làm rồi. Con trai yêu quý có thể giúp mẹ dọn dẹp
đồ chơi của con không?”. Với cách này, Sam sẽ biết được cảm nhận của mình là đúng, mẹ đang tức
giận. Và hơn thế, cậu bé biết được chính xác mình cần phải làm gì.
Bọn trẻ cũng cần phải hiểu rằng cha mẹ cũng có lúc bất đồng nhưng vẫn có thể thoả hiệp. Một
buổi tối nọ, cô bé Carla, 7 tuổi, tỉnh dậy giữa đêm và bắt gặp cha mẹ đang to tiếng với nhau. Cô bé
sợ hãi, trùm chăn kín mít nhưng thật may là cuối cùng cô bé cũng chìm vào giấc ngủ. Sáng hôm
sau, đoán được Carla đã nghe được cuộc cãi vã hôm trước, người cha giải thích cho cô bé: “Con
yêu, chỉ là cha mẹ đang thảo luận về việc chi tiêu thôi. Cha mẹ xin lỗi vì làm cho cô con gái nhỏ
tỉnh giấc nhé”.
Việc Carla hiểu được thực tế cha mẹ có tranh luận nhưng mọi thứ vẫn ổn thực sự rất quan trọng.
Cha cô bé có thể giải thích thêm rằng: “Mẹ con và cha có một chút bất đồng quan điểm, nhưng cha
nghĩ là hai người đã tìm được cách thoả hiệp. Nếu không được, chúng ta sẽ cùng tìm ra cách khác
phù hợp hơn”. Với cách trấn an như thế này, Carla sẽ hiểu được rằng chúng ta, ai cũng có lúc buồn
bực và tranh cãi, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta không yêu quý nhau. Hơn nữa, cô bé
cũng nhận thức được rằng không phải quyết định nào cũng dễ dàng, đôi khi nó nảy sinh những bất
đồng buộc chúng ta phải cố gắng và nỗ lực tìm ra giải pháp. Như vậy, bằng việc trung thực với trẻ
trước những tình huống khó khăn không tránh khỏi trong cuộc sống, đặc biệt là khi sống chung với
một ai đó, chúng ta có thể xoay chuyển tình huống từ một sự việc mang vẻ tiêu cực trở thành cơ hội
tuyệt vời để đưa ra những bài học giá trị về kỹ năng thương lượng và thoả hiệp - kỹ năng vô cùng
quan trọng mà tất cả chúng ta cần áp dụng hôm nay và mai sau cho trẻ.
Trời quang mây tạnh
Đối với hầu hết chúng ta, thái độ thù địch đến và đi cũng giống như những đám mây. Chúng ta
dễ dàng đẩy mình vào cảm giác sợ hãi nghĩ đến những điều không hay sẽ xảy ra với chúng ta, và
chúng ta hầu như không có khả năng kiểm soát vấn đề, nhất là những vấn đề thuộc về “ông trời”
như thời tiết. Một khi chúng ta làm chủ được phản ứng của mình, chúng ta sẽ xem xét được khả

năng xảy ra các tình huống. Càng giữ thái độ chủ động và xây dựng, chúng ta càng dễ kiểm soát
cơn giận và đẩy lui thái độ thù địch, nguồn cơn của sự gây gổ. Bạn biết đấy, đánh lộn chỉ tiếp diễn
đánh lộn mà thôi.
Điều đáng buồn ở đây là chúng ta dường như dễ trút cơn giận lên những người thân trong gia
đình hơn là các mối quan hệ bạn bè, xã giao khác. Vì vậy, việc kiểm soát các cảm giác bức bối ngay
khi nó vừa le lói xuất hiện trở nên quan trọng hơn bao giờ hết, trước khi nó có cơ hội bùng cháy.
Những khó chịu sẽ dễ dàng được đẩy lùi hơn cơn nóng giận tràn ly.
Một điều vô cùng thiết thực bạn cần nắm vững là chúng ta không nhất thiết phải hoàn hảo trong
mắt bọn trẻ. Sẽ có những lúc chúng ta nóng giận. Nếu chúng ta nhận thức được vấn đề, đánh giá
được lỗi lầm của mình và xin lỗi kịp thời thì bọn trẻ sẽ học tập theo. Chúng biết rằng: Cha và mẹ
chúng cũng vẫn đang ngày ngày học hỏi để cư xử tốt hơn. Trẻ con cũng cần được chỉ dẫn rằng tức
giận không phải là một kẻ thù cần ngăn chặn; nó là một nguồn năng lượng vượt ngưỡng mà chúng
ta cần kiểm soát và sử dụng một cách hợp lý, vì sự tốt đẹp cho bản thân chúng ta, cho gia đình và
cho xã hội. Tóm lại, hành động thường nhật của chúng ta là nhân tố tạo nên triết lý sống cho cả gia
đình, điều mà con cái chúng ta sẽ thấm nhuần và truyền đạt lại cho những thế hệ tương lai - cháu
chắt của chúng ta.
Nếu sống trong môi trường lo sợ, trẻ sẽ trở nên e dè
Trẻ con luôn thích tự thử thách mình trong các thái cực của sự sợ hãi. Chúng thích các trò chơi
hăm doạ, hay rùng mình với các câu chuyện hoặc bộ phim kinh dị. Tôi nhớ, cái hồi tiền-teen (pre-
teen) mình cũng rất thích tụ tập bạn bè vào các buổi tối thứ Sáu, cả lũ ngồi vây quanh chiếc radio
nhỏ, tắt đèn tối om. Và tất cả những gì chúng tôi dỏng tai nghe là chương trình Những câu chuyện
phù thuỷ (The Witches Tales) ; trong thời đại ngày nay nghe nó có vẻ nhàm chán nhưng thực sự với
chúng tôi ngày xưa thì cũng khá sợ hãi. Công việc khó khăn nhất (và cũng là nỗi sợ hãi cực điểm
nhất) là khi chúng tôi phải cố gắng tỏ ra anh dũng khi phải đi bộ về nhà trong bóng tối sau đó. Tôi
cảm giác như adrenaline đang được tiết ra cực mạnh, tim như vỡ tung, dường như có bóng ai đó
đang ẩn nấp, rình mò chúng tôi mặc dù trong thâm tâm tôi biết rằng mình an toàn và sẽ sớm về đến
nhà để tận hưởng cảm giác ấm cúng cũng như không gian tràn ngập ánh sáng.
Adrenaline: Một loại hormone được sản xuất ra trong cơ thể khi bạn sợ hãi, tức giận hay thích
thú, làm cho nhịp tim đập nhanh hơn và cơ thể chuẩn bị cho những phản ứng chống lại sự nguy
hiểm.

Tuy nhiên, sống trong nỗi sợ hãi thật sự là một câu chuyện hoàn toàn khác, dù đó là nỗi sợ hãi
của bạo hành, ngược đãi tinh thần, sự ruồng bỏ, căn bệnh thảm khốc hay thậm chí nỗi sợ hãi nhỏ
nhặt nhất đến từ một kẻ hàng xóm hung hãn, hay bắt nạt hoặc quái vật dưới gầm giường. Sống
trong sự sợ hãi ngày qua ngày sẽ làm trẻ giảm mất sự tự tin cũng như cảm nhận an toàn tối thiểu.
Bên cạnh đó, sợ hãi còn tạo ra một môi trường thiếu tích cực ngăn cản trẻ phát triển, khám phá, học
hỏi. Tất cả bao quanh chúng chỉ là sự e dè, trẻ thậm chí đánh mất kỹ năng căn bản về giao tiếp cũng
như cảm thấy bất an khi phải đối mặt với điều gì đó mới mẻ.
Những tiếng động reo rắc nỗi kinh hoàng về đêm
Có rất nhiều nguyên nhân khiến một đứa trẻ sợ hãi và điều này có thể khiến cha mẹ hoàn toàn
bất ngờ vì đó là những thứ mà người lớn chúng ta cảm thấy bình thường. Trong định danh của đứa
trẻ, nỗi sợ hãi có thể mang tên một chú chó mới của nhà hàng xóm hay một cây phong với cành lá
cằn cỗi, khẳng khiu. Một đứa trẻ 3 tuổi mà tôi biết đã từng hỏi mẹ rằng “Mẹ ơi, có phải mẹ đang
tuyệt vọng không? Con thấy mẹ nói thế với dì Cathy”. Trẻ đôi lúc có thể suy diễn câu nói của
chúng ta theo cách vô cùng nghiêm trọng. Cô con gái nhỏ cần được mẹ giải thích ý tứ của mình,
trấn an và không quên kèm theo một cái ôm ấm áp.
Dù nguyên nhân là gì đi chăng nữa, khi con bạn cảm thấy sợ sệt, điều đó cũng có nghĩa là bạn
cần nhìn nhận vấn đề một cách nghiêm túc. Sợ hãi là định nghĩa bắt nguồn từ cái nhìn của người
đối mặt, vì vậy, chúng ta cần nhìn nhận từ phía góc nhìn của con trẻ.
Những câu nói dạng như “Đừng có ngớ ngẩn như vậy”, “Nó chẳng là gì cả”, “Làm ơn lớn lên
một chút đi”, “Đừng có ẻo lả như vậy chứ” chỉ khiến bọn trẻ cảm thấy bị coi thường. Không
những thế, cách tiếp cận này chỉ khiến nỗi sợ hãi của lũ trẻ được gieo mầm để từ đó tiếp tục phát
triển mà thôi.
Trong nhóm sinh hoạt các bậc phụ huynh của tôi, các thành viên thường đặt ra câu hỏi rằng
“Làm thế nào cô biết được đứa trẻ đang sợ hãi thật sự hay chúng chỉ đang câu kéo sự chú ý của
người khác?”. Câu trả lời là, bạn sẽ không thể nhận biết được chính xác. Cha mẹ cũng không nên
quá để ý tới việc này. Việc mong muốn nhận được sự chú ý của con cái bạn cũng thiết thực như nhu
cầu được ăn sung mặc sướng. Đôi khi, nhu cầu của đứa trẻ là cả hai: chúng sợ và chúng mưu cầu sự
chú ý.
Trường hợp cậu bé Adam, 3 tuổi sau đây là một ví dụ điển hình cho vấn đề này. Gia đình Adam
vừa mới chuyển đến căn nhà mới, cậu bé đã bắt đầu học mẫu giáo trước đó và cô em gái nhỏ thì

vừa mới chào đời. Đối với cha mẹ cậu, đây là niềm vui lớn nhưng với Adam, sự thay đổi này như
đặt dấu chấm hết cho cuộc sống mà cậu đã từng trải qua. Nó là một sự đảo lộn. Một buổi tối, khi
mẹ cậu bé vắng nhà, Adam đã đến chỗ người cha với đề nghị khác lạ.
Cậu bé nước mắt lưng tròng: “Con sợ lắm. Cha bảo vệ con nhé”.
Có thể người cha sẽ đáp lại: “Bảo vệ con ư? Vì điều gì? Con đã là anh cả và con không nên sợ
hãi như thế” rồi yêu cầu Adam bé bỏng trở lại giường ngủ một mình.
Nhưng không, người cha hiểu chuyện và đáp lại cậu con trai: “Bảo vệ con ư? Chắc chắn rồi,
không có vấn đề gì cả. Hãy lại đây nằm cạnh cha, chàng trai, và chúng ta sẽ cùng an toàn”. Sự thấu
hiểu và gần gũi đã giúp Adam cảm thấy được an tâm để sẵn sàng vượt qua giai đoạn khó khăn và
vững bước đi tiếp.
Cha mẹ có thể đẩy lùi nỗi sợ hãi của con trẻ một cách thần kỳ. Hai anh em nọ, một lên sáu và
một lên tám, thỉnh thoảng lại cảm thấy sợ hãi với những con ma được cho là trên tầng gác mái. Cây
chổi giấu kín trong tủ quần áo là “báu vật” được người mẹ cất giữ để trưng dụng vào những dịp như
thế này. Khi bọn trẻ nước mắt giàn giụa chạy vào phòng mẹ, mắt mở to đầy sợ hãi thì người mẹ sẽ
bình tĩnh lấy chiếc chổi ra, chạy khắp nhà, la hét và dùng cây chổi như một thứ vũ khí lợi hại. Bọn
nhóc sẽ chạy đằng sau mẹ, cười hân hoan và chắc mẩm rằng mẹ chúng đang “hoá phép” đuổi bất
kỳ sinh vật đáng sợ nào ra khỏi ngôi nhà.
Khi phép màu không linh nghiệm
Tất nhiên, cũng có lúc phép màu không đủ thiêng để xua đuổi nỗi sợ hãi trong trẻ. Khi gia đình
thật sự lâm vào khủng hoảng thì một bà mẹ với cây chổi thần kỳ hay một ông bố với cái ôm nồng
ấm cũng chẳng thể là liều thuốc hữu hiệu. Thời khắc khó khăn nhất là lúc những thói quen thường
nhật trong cuộc sống gia đình bị đảo lộn. Trẻ em thường cảm thấy an toàn với những nhịp sống ổn
định, chính vì vậy, trong mắt chúng, khủng hoảng xảy ra đồng nghĩa với thế giới quanh chúng có
nguy cơ sụp đổ.
Bên cạnh trường hợp cha hoặc mẹ qua đời thì ly hôn được coi là một trong những sự kiện đáng
sợ nhất trong cuộc đời một đứa trẻ. Nhiều em luôn sống trong nỗi sợ hãi ly hôn dù rằng nỗi sợ đó
có trở thành hiện thực hay không. Chỉ cần nghe ai đó, cha hoặc mẹ phàn nàn về người kia cũng
khiến đứa trẻ lo lắng. Đằng sau nỗi sợ về sự ly hôn, trên hết là nỗi sợ bị bỏ rơi trong tâm hồn con
trẻ. Chúng nghĩ rằng khi cha hoặc mẹ chúng rời đi thì chúng cũng sẽ phải rời khỏi mái ấm hiện tại.
Khi cha mẹ ly hôn, trẻ sẽ cảm thấy mình bất lực trước thế giới rộng lớn. Một trong những thử

thách lớn nhất đối với cặp đôi ly dị là chọn cách hành động vì lợi ích của đứa trẻ, tạm gác qua
những tổn thương, sự bức bối hay nóng giận về nhau. Trong mọi trường hợp, trẻ em cũng là người
thiệt thòi mắc kẹt giữa cả hai, vì vậy khi tiếp xúc với trẻ, cả hai cần có sự thoả thuận “ngừng chiến”
nhất định. Nói thì bao giờ cũng dễ hơn là làm, nhất là với cặp đôi nóng nảy và đang chiến tranh
lạnh. Nhưng hãy nhớ rằng, đó mới chính là lúc bọn trẻ cần được trấn an nhiều nhất, chúng cần được
hiểu rằng dù cho chuyện gì xảy ra đi chăng nữa, chúng vẫn còn cả cha và mẹ để cùng nhau chăm
sóc chúng.
Dù đánh giá đúng hay sai tình huống thì bọn trẻ cũng đều cảm nhận được khi xảy ra bất trắc.
Nghe được câu chuyện người cha có thể bị mất việc, cô bé Lynne, 6 tuổi trở nên sợ hãi với ý nghĩ
rằng gia đình mình sẽ bị đuổi khỏi nhà, vô gia cư và chết đói. Người cha lúc này đã phải giải thích
với cô bé là: “Chúng ta sẽ tìm cách để thích nghi như cắt giảm một số khoản chi tiêu và chúng ta sẽ
cùng nhau vượt qua”. Lynne như được tiếp thêm sức mạnh và sẵn sàng đảm đương phần trách
nhiệm thuộc về mình: “Có lẽ con không thật sự cần đôi giày thể thao mới này nữa, chưa thật sự
cần”, cô bé nói.
Lo lắng cho con trẻ
Thường thì chẳng mấy ai nhận ra, nhưng sự thật là trẻ quan sát và tiếp nhận mọi nỗi lo lắng của
người lớn. Hãy thử nhẩm tính tần suất bắt đầu với những ngữ điệu kiểu như: “Tôi sợ rằng ”, “Có
lẽ, nó sẽ không ” hay như “Tôi lo rằng ” của bạn. Nếu trẻ thường xuyên tiếp xúc với những câu
nói chứa đựng sự e ngại như vậy, chúng sẽ định hình nên hệ tư duy dè chừng, sợ hãi. Hi vọng sẽ
dần dần bị nguội lạnh và suy nghĩ tiêu cực thì ngày càng trở thành vòng luẩn quẩn. Những người
quẩn quanh - quanh quẩn như vậy thường được bắt gặp với câu cửa miệng: “Tôi nghĩ rằng mọi thứ
sẽ trở nên vô cùng tồi tệ, đó là những gì luôn xảy ra với tôi”.
Điều đáng buồn là ngày nay, mối lo ngại của các bậc phụ huynh không hề giảm đi mà ngược lại,
ngày càng gia tăng. Nhưng, làm thế nào để có thể bảo vệ cũng như cảnh báo trẻ về các mối nguy
hiểm mà không cần tỏ ra lo lắng thái quá, không cần thiết. Đơn cử như, làm thế nào để cảnh báo
bọn trẻ thận trọng với người lạ nhưng không được vơ đũa cả nắm rằng ai trong họ cũng hung hãn
và nguy hiểm. Chúng ta không muốn bọn trẻ rời khỏi tầm mắt nhưng nếu chẳng may chúng ta
không thể bên cạnh theo dõi chúng thì chúng ta phải chắc chắn rằng chúng không gặp nguy hiểm.
Nuôi dạy một đứa trẻ tự lập nhưng vẫn đủ an toàn trong vòng tay bạn luôn luôn là một thử thách.
Sẽ không có một công thức chung nào áp dụng cho toàn bộ lũ trẻ, cha mẹ phải tự cân nhắc cụ thể

cho trường hợp con cái của mình, đâu là giới hạn tự lập cho phép và sẽ nới rộng thế nào theo từng
độ tuổi. Với yêu cầu được đi chơi ngoài công viên của cô bé Allison 4 tuổi, người mẹ sẽ từ tốn nói:
“Được thôi, Allison yêu quý. Mẹ sẽ ra đó chơi cùng con và sẽ trông chừng cho con nhé”. Nhưng
với trường hợp cậu bé Ken đã 10 tuổi, cha mẹ của cậu nên biết ghìm sự lo lắng xuống mức độ vừa
phải, cân bằng với mong muốn rèn luyện tính tự lập cho con trai và để cậu tự đi bộ đến trường một
mình.
Các bậc phụ huynh đôi khi cũng lo lắng rằng con cái mình sẽ phải trải qua những nỗi sợ hãi
tương tự như khi mình còn nhỏ. Sự lo lắng thái quá này đôi khi khiến chúng ta hành động một cách
kỳ quặc. Cha của Carl có mỗi nỗi ám ảnh nặng nề với bộ môn T-ball và ông khiến mọi người, từ vợ
ông đến huấn luyện viên hay cậu con trai nhỏ 7 tuổi của mình cảm thấy vô cùng khó chịu. Người
cha lý giải với tôi rằng “Khi bằng tuổi Carl bây giờ, tôi tỏ ra là một người không hề có tố chất thể
thao. Tôi vẫn nhớ mình luôn được coi là sự lựa chọn cuối cùng khi gom đội thi đấu và điều đó thật
khủng khiếp. Tôi rất sợ điều tương tự lại xảy ra với Carl”.
T-ball là một môn thể thao dựa trên môn bóng chày và được xem như một bộ môn mang tính
khởi đầu, giúp trẻ làm quen với kỹ năng chơi bóng chày và thoải mái vui đùa.
Carl cần được tự do khám phá tố chất thể thao của chính bản thân, bỏ ngoài tai toàn bộ những ký
ức không tốt đẹp của người cha. Nói tóm lại, cha của cậu cần thả lỏng người, không can thiệp quá
sâu và để cậu con trai có cơ hội tự trải nghiệm. Chúng ta cần biết rằng bọn trẻ ngày nay khác xa với
chúng ta ngày xưa và chúng có quyền, kể cả chịu đựng những điều bất hạnh.
Nỗi sợ hãi thường nhật
Thế giới của trẻ là một thế giới khác hẳn so với của người lớn và không phải lúc nào chúng cũng
tâm sự hết với chúng ta. Vì vậy, cha mẹ đôi khi khó có thể nhận ra được những nỗi sợ thường nhật
đang ẩn chứa trong trái tim non nớt của con cái mình. Đó có thể là những nỗi sợ không tên như bị
những đứa trẻ khác ở trường hay hàng xóm, thậm chí là anh chị em của mình doạ nạt bằng các hình
thức như lớn tiếng quát nạt, đe doạ, xướng tên trêu ghẹo hay quấy rầy. Những chú chim sâu non nớt
có thể không biết cách biểu đạt cảm xúc sợ hãi hay tổn thương còn những anh chị lớn thì nghĩ rằng
chúng đã đủ lông cánh và có thể tự thân giải quyết. Chúng ta cần bố trí thời gian trò chuyện với trẻ,
hỏi han xem mỗi ngày trôi qua đã có chuyện gì xảy ra với chúng.
Mẹ của Andrew, một cậu bé 5 tuổi sau đây luôn hỏi han cậu bé: “Hôm nay, điều gì đã xảy ra ở
trường vậy con?” (Cách đề cập dạng này dường như nặng nề và áp đặt sự việc không mong muốn

hơn là cách nói nhẹ nhàng: “Hôm nay ở trường thế nào con trai?”).
“Joey đã giành lấy chiếc xe tải của con. Con là người lấy chơi trước chứ”.
“Sau đó, chuyện gì đã xảy ra nào?”.
Adrew hướng mắt nhìn xuống và lẩm bẩm: “Không có gì cả. Con không biết gì hết”.
Người mẹ đã tinh ý nhận ra rằng hẳn Joey đã hăm doạ cậu con trai bé nhỏ của mình và cố gắng
giúp cậu bé tìm cách đương đầu với kẻ cậy thế bắt nạt. “Giả sử rằng Joey vô cùng hung hãn đến
giành chiếc ô tô tải của con và làm con khiếp sợ. Nếu được suy nghĩ lại, con nghĩ là mình sẽ làm
gì?”, người mẹ nhẹ nhàng đặt vấn đề với hi vọng giúp cậu con trẻ suy ngẫm cách giải quyết mới
cho tình huống nan giải.
Adrew véo von rằng cậu sẽ đòi lại chiếc xe tải, mách cô giáo, tìm đồ chơi và chơi với nhóm bạn
khác, tránh xa Joey xấu tính. Như vậy, người mẹ không cần thiết phải chỉ dạy cho Adrew nên làm
gì, tất cả chỉ cần lắng nghe và để cậu bé tự khám phá những giải pháp mới thay cho lựa chọn đứng
im thụ động như đã xảy ra. Bạn cũng có thể giúp trẻ khơi mở ý kiến bằng những câu hỏi tương tự
như: “Nếu có một điều ước, con ước sự việc đã xảy ra như thế nào?”.
Lúc này, Andrew sẽ đáp lại rằng:
“Con ước gì con có được chiếc xe tải đó”.
Một khi đứa trẻ phát biểu rành mạch được điều chúng muốn, chúng sẽ tự vạch ra được một kế
hoạch hành động hiệu quả: “Con nghĩ con sẽ lấy lại chiếc ô tô tải đó vào sáng mai, và nếu Joey có
cố gắng tranh giành nó của con, con sẽ nói rằng ‘Không, cái này là của tớ!’”.
Với đa số bọn trẻ, những trải nghiệm đầu đời luôn là một nỗi sợ hãi cần né tránh, như: ngày đầu
tiên đi học, chuyến viếng thăm nha sĩ đầu đời hay chuyến du ngoạn đầu tiên bằng máy bay. Sự
động viên và khích lệ của các bậc phụ huynh lúc này là liều thuốc vô cùng bổ dưỡng khiến con cái
họ vượt qua các cột mốc đáng nhớ trong cuộc đời. Bày tỏ sự tin tưởng trẻ là cách tốt nhất để chúng
cảm thấy tự tin vào chính mình. Hãy để ý những biểu đạt trên gương mặt cũng như cử chỉ của lũ trẻ
khi bạn bày tỏ sự tin tưởng của mình trong lần kế tiếp “Con sẽ làm được thôi. Cha/mẹ tin tưởng con
có thể hoàn thành xuất sắc”.
Ở độ tuổi quá nhỏ, trẻ sẽ cần được chuẩn bị kỹ lưỡng hơn cho những trải nghiệm đầu đời này.
Bạn có thể cho bé đến tham quan các lớp mẫu giáo trước thời gian nhập học chính thức. Sau khi
khám phá mọi ngóc ngách ở môi trường học tập mới, một bà mẹ mà tôi biết đã hỏi cô con gái bé
nhỏ của mình: “Con nghĩ là mình sẽ muốn làm điều gì đầu tiên, con yêu?”.

“Con sẽ cho cá ăn”, cô bé Sandy đáp lại với vẻ hứng khởi như thể đã sẵn sàng cho ngày mình sẽ
được chính thức gia nhập lớp học lý thú này.
Sự sợ hãi của đứa trẻ cũng có thể đến từ chiếc tivi với đầy rẫy các chương trình bạo lực, từ tin
tức, phim ảnh, quảng cáo đến các vở kịch sân khấu. Trẻ nhỏ sẽ khó có đủ hiểu biết để phân biệt
giữa đâu là thật, đâu là hư cấu và chúng cần được bảo vệ dù trong bất cứ trường hợp nào. Ở độ tuổi
lớn hơn, trẻ có thể chứng kiến các vụ tai nạn, những chấn động không mong muốn, hay các cảnh
bạo lực, chém giết trên ti vi và vượt qua dễ dàng. Nhưng một số có thể trở nên buồn bực và bị ám
ảnh. Chúng ta cần hiểu rõ tâm sinh lý của con cái mình để cân nhắc và đưa ra những quy định giới
hạn phù hợp về phạm vi cảnh bạo lực trẻ được phép xem trên truyền hình.
Thi thoảng Ai cũng có lúc sợ hãi
Là cha mẹ, chúng ta luôn muốn mình lúc nào cũng mạnh mẽ để con cái có thể dựa dẫm và cảm
thấy được che chở, an toàn.
Nhưng đôi khi, chúng ta cũng cần lấy hết dũng khí để tỏ ra yếu mềm nhằm có cơ hội chia sẻ
cảm giác buồn tủi như chú sư tử bất hạnh Cow- ardly Lion trong bộ phim Phù thuỷ xứ Oz . Ai trong
cuộc đời cũng có những lúc cảm thấy yếu đuối và sợ hãi. Điều khiến ta khác biệt là cách chúng ta
giải quyết mỗi khi gặp vấn đề. Bằng cách chia sẻ cảm xúc, chúng ta sẽ giúp bọn trẻ nhận thức rằng
chúng ta là con người và chẳng ai là hoàn hảo cả, ai cũng sẽ cần được ủng hộ và đôi lúc là sự động
viên, an ủi để cảm thấy vững tâm. Cảm giác có được một cử chỉ âu yếm yêu thương cùng một bản
tay bé nhỏ vỗ về quả thật vô cùng tuyệt vời.
Nguyên gốc: The Wizard of Oz, là một bộ phim Mỹ năm 1939, thuộc thể loại phim thần thoại,
đạo diễn chủ yếu Victor Fleming và chuyển thể từ tiểu thuyết thiếu nhi năm 1900 The Wonderful
Wizard of Oz của L. Frank Baum .
Phoebe mới tám tuổi nhưng cô bé biết rằng mẹ mình đang rất lo lắng vì buổi gặp bác sĩ ngày
hôm đó. Phoebe không biết cặn kẽ vấn đề và điều này cũng không cần thiết và quá sức với một đứa
trẻ. Nhưng sáng hôm đó, khi người mẹ nhoài người ra ôm tạm biệt cô con gái nhỏ, Phoe- be đã chủ
động là người trấn an tinh thần. Người mẹ cảm thấy chiếc ôm hôm đó vô cùng bất ngờ và tuyệt
diệu, xuýt xoa: “Cảm ơn con, Phoebe. Con đã giúp mẹ rất nhiều”.
Trẻ sẽ học cách đương đầu với những rắc rối trong cuộc sống thông qua việc quan sát những gì
người lớn hành động. Hãy để trẻ chứng kiến cách chúng ta tìm kiếm sự động viên dù lớn dù nhỏ từ
người chồng/ người vợ của mình, từ bạn bè hay từ người thân trong gia đình hay trong một số

trường hợp là cách chúng ta bày tỏ sự quan tâm lo lắng cho họ. Cách nhìn nhận ra cảm xúc và giải
quyết vấn đề của chúng ta sẽ được trẻ coi là hình mẫu để học tập và áp dụng trong cuộc sống.
Nếu sống trong sự thương hại, trẻ sẽ cảm thấy tự thương hại bản thân
Sự thương hại bản thân cũng đồng nghĩa với việc tự đào mồ chôn bản thân. Sẽ có một thế lực “bí
hiểm” nào đó kéo tụt tinh thần bạn cho đến khi bạn trở nên tuyệt vọng và cảm thấy vô dụng. Ước
mong duy nhất của bạn lúc này là sẽ có ai đó xuất hiện và cứu rỗi tâm hồn bạn.
Nhưng, đó tuyệt nhiên không phải chìa khoá dẫn đến thành công. Dù thương hại bọn trẻ hay tự
thương hại chính bản thân mình thì vô hình trung, chúng ta cũng đã dạy trẻ cách tự thương hại bản
thân chúng. Kết quả là, trẻ sẽ hoàn toàn xa lạ với những khái niệm như sự hứng khởi, kiên trì hay
nhiệt huyết. Lúc này, chúng chỉ như những ánh đèn leo lắt đêm giông, hiu hắt phản lại chân dung
tiều tuỵ và ngán ngẩm.
Là cha mẹ, điều chúng ta mong muốn là con cái mình sẽ trở nên tháo vát, biết khám phá điểm
mạnh cá nhân cũng như biết lúc nào cần tìm tới sự ủng hộ và giúp đỡ từ những người xung quanh.
Nhưng để dẫn dắt được trẻ, bản thân cha mẹ cần phải noi gương thực hiện trước. Chúng ta không
cần phải tỏ ra quá hoàn hảo hay đôi lúc là như vậy, chỉ cần đủ để khích lệ sức mạnh tiềm thức trong
trẻ. Cụ thể hơn, chúng ta cần can đảm đối diện với những thách thức trong cuộc sống. Chúng ta
cũng cần phải đặt lòng tin ở trẻ, cho chúng cơ hội để đương đầu với những khó khăn, bất trắc trong
cuộc sống.
Thay đổi suy nghĩ, thay đổi cục diện
Trong cuộc sống, sẽ có lúc nào đó chúng ta cảm thấy tủi thân như khi làm việc quá tải, cảm thấy
không được trân trọng hay đại loại là cuộc sống không phải lúc nào cũng màu hồng như chúng ta
trông đợi. Những lúc như vậy, chúng ta thường đặt ra những câu hỏi tự vấn như “Tại sao lại là
tôi?”. Thế nhưng, nếu không bản lĩnh, chúng ta có thể biến trạng thái buồn bã nhất thời thành nỗi
đau khổ đến tuyệt vọng. Tất cả những suy nghĩ và hành động của ta lúc này chỉ để trang điểm thêm
cho một diện mạo “bất hạnh” mà ta tưởng tượng ra, thiển cận và luẩn quẩn, một chuỗi những viễn
cảnh ảm đảm và vô vọng.
Nếu chẳng may rơi vào tình huống này, tốt nhất là bạn nên chấm dứt mọi mạch suy nghĩ tiêu cực
và cố gắng kéo lý trí của mình vào một công việc nào đó, bất kỳ điều gì! Lời khuyên của tôi là hãy
dành thời gian để đạp xe, leo núi trong nhà hay đơn giản là nhắm mắt và tưởng tượng mình đang
chìm đắm trong một không gian yêu thích. Đây là cách thức được kiểm nghiệm là vô cùng hữu hiệu

với một trong số những học viên của tôi, Kate. “Tôi cảm giác mình như osin trong nhà, người ta sai
bảo và khinh thường”, cô nói, “Ba đứa trẻ đủ làm tôi quay như chong chóng, chồng tôi thì đi làm
suốt ngày và thường thì trở về nhà với bộ dạng thiểu não, kiệt sức. Thật sự là tôi đã rất tức giận và
buồn bã, nhưng tôi cũng chán ngán cái việc phải nghĩ là mình tội nghiệp. Vì vậy, tôi cố gắng bình
tĩnh, thả mình vào thế giới tưởng tượng như những gì trên lớp chúng ta thảo luận. Điều đầu tiên tôi
nghĩ tới là tôi cần những tràng vỗ tay cổ cũ. Vì vậy, tôi tưởng tượng mình đang đứng giữa sân vận
động, xung quanh là hàng ngàn người đang đứng lên vỗ tay hoanh nghênh và hét lớn ‘Kate là một
người phụ nữ vĩ đại!’. Rồi sau đó, tôi cũng bắt đầu vỗ tay, giống như giai điệu xưa cũ: ‘Hai, bốn,
sáu, tám, ai là người xứng đáng được tán dương? Kate!’, tôi hét lớn vào bức tường trong nhà bếp.
“Tôi nhận ra rằng mình cần gần gũi với chồng nhiều hơn cũng như khiến bọn trẻ nhận ra tôi đã
hi sinh thế nào vì chúng. Tôi muốn nhận được sự quan tâm. Và thế là, tôi nấu những món ăn cả nhà
yêu thích, đặt lên bàn kèm theo lời nhắn nhủ: ‘Kate thật là tuyệt vời. Nếu đồng ý, hãy ôm tôi một
cái thật chặt nhé’. Kết quả thì không ngoài mong đợi, tôi nhận được những cái ôm thắm thiết và vợ
chồng tôi còn bàn bạc kế hoạch gửi lũ trẻ nhờ dì tôi trông hộ để trốn đi chơi vào dịp cuối tuần. Tôi
không dám nói rằng, chính những thay đổi trong suy nghĩ và hành động đã giúp tôi thay đổi cuộc
sống, nhưng chắc chắn nó giúp tôi thoát khỏi vũng lầy ngồi gặm nhấm và thương xót bản thân”.
Kate không phải là người duy nhất hưởng lợi từ sự thay đổi này. Lũ trẻ nhà cô ấy cũng học hỏi
từ mẹ cách đối diện và giải quyết vấn đề một cách chủ động và tích cực. Hơn nữa thì, cô ấy cũng
“thu lợi” được kha khá từ khoảng thời gian ở bên cạnh chồng. Việc hâm nóng tình yêu là một nhu
cầu vô cùng quan trọng và thiết yếu để duy trì hôn nhân gia đình. Bạn thấy đấy, chỉ một hành động
nhưng kết quả lại đến với tất cả các thành viên, mọi người sẽ yêu thương và trân trọng nhau hơn.
Con có biết là con sướng lắm không?
Một trong những “bài ca theo cùng năm tháng” quen thuộc của cha mẹ là so sánh cuộc sống của
con cái họ ngày nay với những gì thuộc về xưa cũ họ trải qua khi ở độ tuổi chúng. Judith, cô gái
mười một tuổi đã quá quen thuộc với những kiểu tiếp cận như vậy của mẹ mình. Thường thì người
mẹ sẽ mở đầu bằng câu chuyện tuổi ấu thơ của mình, và rồi chuyển sang việc Judith đang được bố
mẹ tạo điều kiện cho quá nhiều nhưng cô bé không nhận ra và không biết trân trọng sự hi sinh, nỗ
lực của cha mẹ. Mặt khác, câu chuyện luôn diễn ra trên ô tô, khi mà Judith không có sự lựa chọn
nào khác ngoài việc ngồi im lắng nghe.
Mẹ của Judith sẽ mở đầu câu chuyện kiểu như: “Bọn trẻ ngày nay thật không biết trân trọng

những gì cha mẹ làm vì chúng, chúng cũng giống như những tên trộm cắp vậy”.
Judith không thể nói gì hơn ngoài việc ngồi sụp trên ghế và lầm bầm: “Ừ hứ”. Nhưng đó mới chỉ
là màn dạo đầu.
“Con có biết rằng khi bằng tuổi con, mẹ đã phải đi làm thêm công việc bảo mẫu ba buổi trong
tuần và thêm buổi chiều thứ bảy nữa không? Mẹ đâu có thời gian chơi bời với bạn bè suốt ngày”.
Judith đảo mắt và thở dài. Nhưng đến lúc này thì con bé không thể ngồi yên được nữa: “Mẹ, con
không chơi bời với bạn bè suốt ngày. Con phải làm một đống bài tập về nhà”, con bé ngừng lại một
lúc rồi nói tiếp, “Và có lẽ là nó nhiều hơn là mẹ phải làm ngày xưa”.
Câu chuyện đã vô tình tạo ra cuộc cãi vã, tranh luận giữa hai mẹ con về việc ai là người có
quyền tự thương hại cho bản thân hơn. Có lẽ, chủ ý của người mẹ chỉ là để Judith hiểu được những
cố gắng và hi sinh của cha mẹ và biết trân trọng công ơn ấy. Nhưng ý tứ lại được hiểu ra rằng “Mẹ
ghen tị và buồn vì mẹ không có điều kiện tốt như con hiện nay”, kèm theo đó là thông điệp ngầm
truyền đạt “Con nợ cha mẹ nhiều đấy”. Sẽ không lạ gì nếu Judith cứ tiếp tục thở dài mỗi khi người
mẹ tua lại câu chuyện muôn thuở này.
Việc muốn được ai đó ghi nhận công lao của mình là một đòi hỏi chính đáng. Nhưng, thay vì
phản ứng như vậy, khi đón Judith từ trường về, người mẹ có thể nói: “Mẹ rất vui vì mẹ có thể làm
những việc thế này cho con, và mẹ sẽ vui hơn nữa nếu con biết trân trọng những cố gắng hi sinh
của cha mẹ”. Sai lầm của người mẹ là yêu cầu sự ghi nhận bằng việc kể lể công lao và đẩy mình
vào thế tự thương hại bản thân. Dĩ nhiên, không ai trong chúng ta có thể dám chắc được phản ứng
của trẻ nhưng mọi thứ sẽ trở nên tốt đẹp và dễ dàng nếu chúng ta biết cách truyền tải thông điệp
một cách rõ ràng, mạch lạc và nhẹ nhàng, tránh xa những thông điệp gây ra sự nặng nề.
“Mẹ ơi, con đau bụng”
Trẻ em là bậc thầy trong việc nhập vai với bộ mặt thiểu não, nũng nịu để khơi dậy lòng trắc ẩn
của cha mẹ cũng như để thoả mãn một loạt những lợi ích “bổ trợ” như được chú ý, được ôm ấp hay
được vuốt ve dỗ dành.
“Mẹ ơi, con đau bụng”, cô bé Tracy, 4 tuổi nũng nịu than vãn khi mẹ chuẩn bị đưa đi trẻ. “Con
không muốn đi học đâu”, cô bé vừa ôm bụng vừa mếu máo.
Đây có lẽ là “thảm cảnh” không cha mẹ nào thoát được. Liệu Tracy có đau bụng thật sự? Tốt
hơn hết là để con bé ở nhà hay đi đến trường? Có cần đi khám bác sĩ chuyên khoa không? Hay con
bé đang né trách điều gì hoặc ai đó ở trường? Con bé làm vậy để gây chú ý? Có khi nào con bé chỉ

là muốn có một ngày nghỉ để thoải mái tận hưởng cảm giác thân thuộc ở nhà với cha mẹ không?
Mẹ của Tracy sẽ cần phải phân tích được tình huống và đưa ra giả thiết hợp lý nhất. Điều quan
trọng là không được để cho Tracy hiểu rằng con bé có thể mè nheo mỗi khi đòi hỏi cái gì.
Nếu người mẹ cho rằng việc đau bụng chỉ là một cái cớ để không phải đi lớp thì cô ấy cần phải
hỏi lại Tracy: “Nếu hôm nay phải đi học thì con sợ nhất điều gì?”, “Nếu mẹ cho con nghỉ, con
muốn mình sẽ làm gì nào?”, “Con muốn ngày hôm nay sẽ diễn ra như thế nào?” hay “Mẹ có thể
làm được gì cho con nào, con yêu?”.
Bằng việc trả lời những câu hỏi trên, Tracy sẽ giải phóng mình khỏi trạng thái tự thương hại và
xác định rõ nhu cầu, mong muốn của mình. Đây cũng là cơ hội để người mẹ thấu hiểu con gái mình
hơn. Có thể đôi lúc, trẻ chỉ giả vờ bị đau để được cha mẹ chú ý. Lúc này, chúng ta cần kiểm điểm
nhìn nhận lại bản thân xem có phải gần đây chúng ta thường hay bận rộn và không có thời gian
dành cho trẻ không. Nếu đúng thì chúng ta cần sắp xếp lại công việc và dành thời gian chơi với
chúng nhiều hơn.
Trẻ cũng tự mở cánh cửa đưa mình vào thế giới tự trắc ẩn bằng cách phủ nhận: “Con không thể”.
Đây có thể là lý lẽ, là phòng tuyến phản kháng cuối cùng được trẻ dựng lên để khỏi phải làm quen
với những kỹ năng mới. Câu chuyện có thể được châm ngòi bằng “Cha mẹ không thể bắt con làm
những gì con không muốn. Con không đủ khả năng để làm điều đó”. Tuy nhiên, ý mà những cô bé
cậu bé muốn đề cập đơn giản là “Con không muốn làm điều này” hay cực đoan hơn là “Con sẽ
không làm đâu”.
Dễ dàng thoả hiệp với trẻ cũng đồng nghĩa rằng chúng ta thừa nhận trẻ không đủ khả năng làm
việc nào đó. Đây là điều chúng ta không mong muốn. Vì vậy, cho dù sự thể có khó khăn thế nào đi
chăng nữa, đôi khi bậc làm cha làm mẹ cũng cần phải bỏ ngoài tai những lý lẽ biện minh, khích lệ
trẻ đối mặt thử thách với niềm tin tươi sáng. Bằng cách như vậy, chúng ta cũng có cơ hội để cùng
trẻ phân tích và vượt qua trạng thái bất an từng khiến chúng muốn dừng bước.
Cậu bé Ben cảm thấy sợ hãi khi phải làm bài tập về nhà môn Toán và than vãn: “Con không thể
làm được đâu. Nó quá khó đối với con”.
Cha của Ben đánh giá được sự việc nhưng bỏ ngoài tai sự cầu khẩn, tập trung động viên con trai
tiếp tục cố gắng: “Con có nhớ không, khi con cũng gặp vấn đề với môn toán vào năm ngoái ấy?”,
ông bố bắt chuyện, “Con đã nhờ đến sự giúp đỡ của thầy giáo và chúng ta đã cùng nhau giải quyết
ổn thoả mọi việc. Con đã vượt qua lúc đó, thì chắc chắn giờ đây con cũng sẽ vượt qua. Chúng ta

cùng xem xét lại vấn đề này nhé!”.
Các bậc phụ huynh thường có xu hướng bày tỏ sự cảm thông khi trẻ đánh mất dũng khí thực
hiện một công việc nào đó. Tuy nhiên, điều này chỉ khiến trẻ ngày càng chìm đắm trong sự bất
hạnh tự thương hại trong khi cái chúng cần nhất là sự bền bỉ và kiên nhẫn. Nếu người cha trong ví
dụ trên đáp lại sự mè nheo của con trai: “Được thôi, Ben bé nhỏ, cha biết đúng là bài toán rất khó.
Tại sao con không gấp sách vở lại và chúng ta sẽ nghỉ ngơi tối nay nhỉ?” thì vô hình trung đã khiến
cậu bé tiếp tục tuân theo lối mòn trong suy nghĩ là mình rất yếu môn Toán. Điều chúng ta mong
muốn là giúp trẻ chinh phục mọi cánh cửa đang mở rộng phía trước, vì vậy, đừng để sự lo sợ hay
yếu điểm của bản thân mình bao trùm lấy trẻ. Giả sử cha của cậu bé Ben cũng học kém môn Toán,
anh ấy sẽ dễ dàng bỏ qua cho Ben. Nhưng như thế chưa chắc đã tốt.
Việc xác định được chính xác lúc nào thì chúng ta cần can thiệp để giúp trẻ đối diện khó khăn và
lúc nào không cần không phải là dễ dàng. Giúp đỡ trẻ đôi lúc lại mang đến rào cản cho trẻ. Trẻ cần
tự mình hoàn thành công việc để có thể phát triển sự tự tin. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp,
nếu không giúp đỡ trẻ thì có thể gây hại cho trẻ. Khi trẻ cảm thấy lúng túng và quá sức, phụ huynh
cần can thiệp để giúp trẻ lấy lại tự tin, thay vì tước đoạt nó. Trong một vài trường hợp khác, cách
tốt nhất là hãy giúp đỡ trẻ trong giai đoạn khởi đầu, và sau đó khuyến khích trẻ hành động theo
cách của chúng.
Trên cương vị là cha, là mẹ, chúng ta cũng cần xem xét, đánh giá và cập nhật thường xuyên
những quyết định về cách thức, thời điểm cũng như có cho phép trẻ làm điều gì đó hay không, bởi
nhu cầu và năng lực của trẻ cũng thay đổi dần theo độ tuổi. Những gì hữu ích với một đứa trẻ 3 tuổi
có thể lại trở thành chướng ngại vật ở tuổi lên 5. Cha mẹ cần cân nhắc kỹ để biết được lúc nào nên
can thiệp và lúc nào nên đứng ngoài cuộc với sự khích lệ từ xa. Cần phải nhớ rằng tranh đấu là một
quy luật tự nhiên không tránh khỏi và nó thậm chí sẽ tốt hơn trong quá trình học hỏi của trẻ.
Trong cơn bĩ cực
Ngay cả khi tai họa có ập xuống thì sự thương hại cũng chẳng thể xoay chuyển được cục diện.
Nó chỉ là một trạng thái tình cảm sáo rỗng. Chúng ta cảm thấy thương xót những nạn nhân xấu số,
đồng thời tự cảm thấy được an ủi, thậm chí đặt mình cao hơn vì mình tốt số hơn họ. Trong khi đó,
sự thấu hiểu mang đến cho con người cảm giác gần gũi, biết đặt mình vào vị trí đối phương để cảm
nhận và chia sẻ. Sự thấu hiểu còn đi kèm với lòng trắc ẩn, khiến mọi cảm xúc trở nên tự nhiên,
chúng ta sẽ chủ động suy nghĩ nên làm gì vì lợi ích của đối phương.

Điều kỳ diệu là chỉ trong hoàn cảnh khốn khó nhất, chúng ta mới khám phá được sức mạnh tiềm
ẩn của bản thân. Những người kém may mắn luôn tìm thấy nguồn sức mạnh và động lực kỳ diệu để
sống. Ví dụ như, những trẻ em tàn tật có xu hướng cung cấp cho cha mẹ cái nhìn lạc quan về cuộc
sống hơn là những gì cha mẹ chúng chỉ bảo. Với những đứa trẻ không may mắc bệnh hiểm nghèo,
đáng nhẽ chúng sẽ là người dễ rơi vào trạng thái tiêu cực, chán nản, thế nhưng chúng không chịu
dừng bước.
Cô bé Sue, 10 tuổi trong câu chuyện sau đây mắc căn bệnh ung thư giai đoạn cuối. Cô bé vẫn
thường tất bật với việc chạy đi chạy lại giữa trường học - nơi cô bé học lớp 5 - và khoa ung thư nhi
của bệnh viện. Mái tóc dài, vàng óng ả của cô bé đã rụng dần do việc hoá trị. Cô bé có thể chọn
cách trốn tránh mọi người và sống trong mặc cảm về bản thân. Nhưng không, với sự giúp đỡ của
gia đình, Sue vẫn duy trì cuộc sống như bao cô bé bình thường khác ở cái tuổi lên mười, được lúc
nào hay lúc ấy. Cô bé nhỏ nhắn quấn khăn che đi cái đầu trọc lốc, vui vẻ đến trường, vẫn làm bài
tập về nhà và gặp gỡ bạn bè cùng trang lứa. Trong cô bé vẫn là niềm khao khát sống, vẫn mạnh mẽ,
thậm chí cô bé còn tổ chức tiệc liên hoan cho cả lớp. Bọn trẻ, kể cả Sue, quả thật đã có những
khoảng thời gian lý tưởng.
Nếu các bạn chỉ biết thương hại Sue thì chắc hẳn chúng sẽ không thể có những cuộc rượt đuổi
vui đùa đầy gay cấn và hơn hết là bình-thường đến vậy. Không phải bọn trẻ không biết tình trạng
sức khoẻ của Sue hay thờ ơ với cô bé. Chúng đã có những buổi thảo luận với thầy cô giáo, đặt mình
vào vị trí Sue để cảm nhận và chúng hiểu được rằng, chúng nên ủng hộ Sue, để cô bé hoà mình vào
những hoạt động thể chất như mọi người thay vì chỉ chăm chăm đến việc bảo vệ bạn mình.
Giải pháp, không phải là sự thương hại
Cô bé Janice, 10 tuổi ngồi phịch xuống chiếc ghế sofa bên cạnh mẹ trong phòng khách và phàn
nàn: “Con là người duy nhất không được mời đến bữa tiệc của bạn Melissa”.
Người mẹ hiểu ngay vấn đề và lường trước được cô bé đang lái câu chuyện đi theo hướng nào.
Vì vậy, cô vòng tay qua cổ, đặt lên vai Janice bé nhỏ và hỏi han: “Người duy nhất không được mời
ư?”.
“Thật ra thì”, Janice thú thực, “cũng có một vài bạn khác không tham dự như con”.
“Thế tối hôm đó, con muốn mình sẽ làm gì nào?”, người mẹ hỏi.
“Có lẽ con chỉ quanh quẩn và buồn rũ ở nhà thôi”, Janice đáp lại, vừa nghiêm túc, vừa có phần
như nảy ra một ý kiến nào đó khi nhìn mẹ.

“Đó cũng là một ý kiến”, mẹ Janice đáp lại, tuyệt đối không hùa theo cảm giác bất hạnh của cô
con gái nhỏ.
“Vậy, con có thể tổ chức một bữa tiệc pyjama với những người bạn cũng sẽ không tham gia bữa
tiệc như con không mẹ?”, Janice lý lắc hỏi. “Ồ, nghe thú vị đấy”, mẹ cô bé trả lời, “Con cũng có
thể tự nướng
những chiếc bánh hạnh nhân socola mà con vẫn thích nữa”.
Đối với những trạng thái buồn nho nhỏ như thế này thì chúng ta hoàn toàn có thể giúp trẻ có cơ
hội đưa ra những lựa chọn hiệu quả như câu chuyện trên. Hãy lắng nghe trẻ bày tỏ cảm xúc, đưa ra
lời gợi ý cách thức giải quyết, hay tốt hơn hết là hướng chúng tự nảy ra những ý tưởng tuyệt vời
của bản thân, để từ đó nói lời tạm biệt với sự tủi thân và đón chào sự tự tin mới. Bằng việc tin
tưởng trẻ, chúng ta đã truyền cho trẻ sự tự tin vào chính bản thân mình. Điều này quan trọng hơn tất
cả những nỗ lực đo lường “độ tủi thân” từng ngày của trẻ.
Nếu sống trong môi trường bị cười chê, trẻ sẽ trở nên nhút nhát
Bản chất của chế nhạo là sự tàn nhẫn. Đáng buồn, nhiều người lại coi đó như một thứ giải trí
bông đùa: “Ồ, thôi nào. Tớ chỉ đùa thôi mà. Cậu không thể coi nó là một trò đùa được sao?”.
Mánh khoé biện minh dường như là một chiêu trò hữu hiệu để lật ngược tình huống, quy chụp sự
xấu xa cho bất kỳ phản ứng nào xảy ra tiếp sau của nạn nhân, người bị dồn vào thế tiến thoái lưỡng
nan. Phản kháng sự giễu cợt này, họ có thể sẽ bị nhạo báng nhiều hơn. Còn ngược lại, chấp nhận
cho qua đồng nghĩa với việc họ tự vơ vào mình nỗi bất hạnh và lòng tự trọng bị tổn thương.
Một đứa trẻ trong trường hợp như vậy sẽ khó quyết định được xem mình nên khoan nhượng bỏ
qua hay chống đối lại những kẻ xấu tính. Trạng thái mâu thuẫn này khiến chúng tiến không được,
thoái cũng không xong, giống như bạn vừa hãm phanh lại vừa đạp ga khi lái xe vậy. Đối diện với
nó, trẻ trở nên nhu nhược và xấu hổ, sợ hãi với những gì xảy ra và luôn cố gắng để phân tán mọi sự
chú ý nhắm tới bản thân.
Sự e dè xấu hổ xuất phát từ tiền sử bị chế nhạo hoàn toàn khác với sự e dè bẩm sinh. Trong
trường hợp là một phần tính cách, trẻ sẽ chỉ ngại tiếp xúc với người khác chưa quen. Còn trong
trường hợp thứ hai, khi trẻ biểu hiện nhút nhát và thu mình lại để tránh bị cười chê thì bạn nên nhìn
nhận một cách nghiêm túc và giúp đỡ trẻ. Lúc này, việc nên làm là lắng nghe, cố gắng tìm hiểu
chuyện gì đang xảy ra và giúp trẻ tìm cách đối mặt với rắc rối.
Tung hô hay giễu cợt?

Chế nhạo hay đi kèm cười đùa nhưng chúng hoàn toàn không phải là cặp bài trùng hoàn hảo.
Trên thực tế, chế nhạo có thể được nhìn nhận như một dạng biến thái của những tràng cười hả hê.
Theo ý nghĩa nguyên sơ và đẹp đẽ nhất thì nụ cười chia sẻ giúp mang lại sự nhẹ nhõm và thanh
thản cũng như thắt chặt thêm tình bằng hữu. Trái lại, chế nhạo mang hàm nghĩa mỉa mai đối
phương. Sự thoải mái bạn có lúc này lại được đánh đổi bằng sự tổn thương của người khác. Việc
phân biệt giữa một điệu cười giải trí và sự cười khẩy chế nhạo không hề dễ dàng với trẻ, đặc biệt là
khi chúng ta cười ngặt nghẽo với những sự cố đáng thương của các nhân vật hoạt hình, truyện tranh
và phim truyền hình. Chẳng hạn như khi chú hề đang đi bộ tông phải tường, chúng ta sẽ không thể
nhịn được cười. Thế nhưng, bạn cần phải giải thích cho trẻ hiểu được rằng những gì đang diễn ra
trong hài kịch chỉ là kịch mà thôi, nó không phải là sự thực. Nếu gặp phải trường hợp như vậy
trong thực tế, trẻ không nên cười trước sự không may mắn của người khác, hãy cố gắng để giúp họ.
Nếu không được giải thích cặn kẽ, trẻ có thể không biết được việc cười trên nỗi bất hạnh của người
khác là sai và đừng quên, cười người hôm trước hôm sau người cười.
Câu chuyện sau đây kể về tình huống của cậu bé tên là Scott, 10 tuổi khi được giao trọng trách
“người quan trọng” trong một trận đi đấu bóng chày mặc dù bản thân cậu không hề có năng khiếu
thể thao. Những thành viên của đội đối thủ đã hô hào tên Scott như có vẻ tung hô cậu bé “Scott,
Scott, Scott”. Tiếng cổ vũ ngày một áp đảo.
Mới đầu, Scott có vẻ cảm thấy khá khoái chí khi là trung tâm của mọi ánh nhìn, nhưng ngay khi
cậu bé đánh bóng bị trượt 1 lần, rồi 2 lần liên tiếp, cậu chợt nhận ra rằng lũ trẻ chỉ đang dè bỉu
mình. Từ chỗ bối rối, Scott trở nên bực bội, tiếp tục cầm chày đỡ bóng và kết quả vẫn không có gì
khác. Sự châm biếm còn đeo đuổi cậu cả khi cả đội rời khỏi sân đấu. Đến lúc này thì mặt Scott đỏ
bừng. Cậu bé tội nghiệp cảm thấy bẽ bàng, không biết là mình nên rút lui khỏi trận đấu hay tảng lờ
những đứa trẻ xấu tính và tiếp tục thi đấu.
Nụ cười đi kèm với sự khinh miệt sẽ tạo ra trò chế nhạo đáng ghét và làm trẻ bối rối dù ở độ tuổi
nào đi chăng nữa. Scott tội nghiệp đã nhí nhảnh thích thú hoà cùng niềm vui với chúng bạn mà
không nhận ra hàm ý không mấy tốt đẹp của lũ nhóc xấu tính. Vì vậy, khi chợt hiểu rằng mình đang
bị chế giễu, cậu bé cảm thấy vô cùng lúng túng và không biết phải phản ứng ra sao.
Nếu những lời lẽ châm chọc này liên tục ập xuống đầu chàng trai bé nhỏ, Scott sẽ dễ dàng lâm
vào tình trạng chán nản và tìm cách xa lánh lũ trẻ hàng xóm. Nặng hơn, trẻ có thể thu mình lại, e dè
và ít nói, thậm chí là có những phản ứng tiêu cực. Càng dễ bị tổn thương, trẻ lại càng trở thành tầm

ngắm của sự châm chọc và càng khó để hoà nhập với hội nhóm. Lúc này, sự lựa chọn duy nhất của
chúng là cô lập bản thân và sống trong đơn độc.
Bọn trẻ không phải lúc nào cũng kể cho chúng ta những câu chuyện xảy ra xung quanh chúng,
phần vì ngại, phần vì xấu hổ. Dù gì, việc trở thành nạn nhân của trò chế nhạo cũng không hay ho
gì. Hơn nữa, trẻ cũng có thể nghĩ rằng người lớn không thể giúp ích gì. Đáng buồn vì đó là sự thật.
Chúng ta không thể bảo vệ bọn trẻ khỏi sự chê cười của các bạn đồng trang lứa, sự can thiệp này
đôi khi còn khiến cho sự việc trở nên trầm trọng hơn. Nhưng, hãy là động lực tiếp thêm sức mạnh
cho trẻ vượt qua mọi biến cố, khích lệ trẻ tìm đến những người bạn phù hợp hơn với mình.
Cũng có trường hợp con cái chúng ta lại là người đóng vai phản diện trong các trò chế nhạo. Khi
đó, chúng ta cần trung thực hơn với bản thân, cho dù không dễ dàng gì, để thừa nhận rằng những
việc làm của trẻ lúc đấy là sai trái. Những câu trách mắng thông thường như “Đừng có nói như
vậy” hay “Đó không phải là cách cư xử lịch sự đâu con” không thật sự đánh trúng vấn đề. Nó có
thể chỉ khiến trẻ trở nên cảnh giác để chúng ta không phát hiện ra nếu chúng có những phát ngôn
tương tự lần sau mà thôi. Thay vào đó, để giúp trẻ hiểu được việc làm của mình là không đúng, hãy
nói với trẻ “Nếu người bị trêu chọc là con, con sẽ cảm thấy như thế nào?” hay “Con có quan sát
thấy nét mặt của người bạn con vừa châm chọc không. Cha/mẹ nghĩ là cậu bé không ổn chút nào”.
Chúng ta cần dạy cho trẻ về sự cảm thông và tình nhân ái. Và cách tốt nhất chính là ở bên cạnh
chúng và cho chúng hiểu rằng “Có cha/mẹ ở đây rồi, cha/ mẹ hiểu con mà”. Chỉ khi chính trẻ nhận
được lợi ích từ sự cảm thông trong cuộc sống, chúng mới có thể dễ dàng đồng cảm với bạn bè và
cư xử một cách khiêm nhường.
Sự đồng hành của cha mẹ
Mặc dù không thể kiểm soát được cách những đứa trẻ khác đối xử với con mình nhưng bạn vẫn
có thể giúp mọi việc trở nên tươi sáng. Hãy tinh ý hơn với những biểu hiện thay đổi cảm xúc của
trẻ như thu mình lại, xấu hổ hoặc thấp thỏm lo âu một cách bất thường. Ngoài ra, cũng cần nghe
những câu chuyện trẻ kể lại một cách nghiêm túc, đặc biệt là khi chúng nói rằng các bạn gọi réo tên
con, xúc phạm hay đe doạ con. Đây có thể là những dấu hiệu thông báo trẻ đang là nạn nhân sự bắt
nạt. Đừng chỉ qua loa “Không sao đâu con”, “Quên chuyện đó đi con” hay “Các bạn không có ý gì
đâu con”. Nó sẽ đẩy sự việc đến ngõ cụt. Điều bạn cần làm đầu tiên là lắng nghe câu chuyện của
trẻ, động viên trẻ giãi bày những cảm nhận của bản thân: tủi thân hay bối rối. Nếu con bạn mới ở
độ tuổi đi học lớp mẫu giáo, hãy nói chuyện với giáo viên và kêu gọi mọi người xung quanh cùng

giúp sức. Mục đích không phải là để chỉ trích và đổ lỗi cho những đứa trẻ khác hay tìm cách bảo vệ
con bạn một cách tuyệt đối. Để giải quyết các vấn đề tâm lý luôn cần sự giúp sức của một tập thể.