Lời nói đầu
Chống buôn lậu, gian lận thương mại luôn là mối quan tâm của nhiều
quốc gia trên thế giới . Tệ nạn buôn lậu và gian lận thương mại ở nước ta
trong những năm gần đây có nhiều diễn biến phức tạp và đang là một trong
những trở ngại lớn cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước . Chính vì
vậy, Đảng và Nhà nước ta hết sức coi trọng lĩnh vực đấu tranh phòng, chống
buôn lậu, gian lận thương mại và đã đề ra nhiều chủ trương, chính sách để
ngăn chặn, phòng ngừa tệ nạn này.
Thủ đô Hà Nội là một trung tâm lớn về chính trị, kinh tế, văn hóa của cả
nước. Hàng năm, với khối lượng hàng hóa xuất nhập khẩu và lưu lượng
phương tiện vận tải lớn, có kim ngạch đầu tư nước ngoài đứng thứ hai trong
cả nước. Tuy không có cửa khẩu trực tiếp với biển, biên giới, nhưng Hà Nội
có hệ thống giao thông tỏa đi khắp các miền trong cả nước và sân bay quốc tế
Nội Bài là cửa khẩu lớn đón nhận lưu lượng hàng hóa rất lớn đến Hà Nội qua
đường hàng không. Hoạt động xuất nhập khẩu trên địa bàn Hà Nội diễn ra rất
sôi động, đa dạng và phức tạp với đủ loại hình của trên hàng nghìn doanh
nghiệp, công ty trong và ngoài nước. Nhưng cùng với sự phát triển về hoạt
động xuất nhập khẩu, lưu thông hàng hóa cũng phát sinh không ít những hoạt
động buôn lậu, gian lận thương mại và những vi phạm pháp luật Hải quan.
Trước những tiêu cực đó, Cục Hải quan TP Hà Nội nói chung và Đội
Kiểm soát Hải quan Hà Nội nói riêng đã từng bước khắc phục kịp thời những
sơ hở thiếu sót trong công tác giám sát quản lý tăng cường công tác thuế,
thanh kiểm tra đặc biệt đẩy mạnh công tác đấu tranh chống buôn lậu. Phối
hợp với các lực lượng trong ngoài Ngành để tổ chức điều tra, xác minh những
vụ việc trọng điểm, phát hiện phương thức, thủ đoạn mới của gian thương, để
ngăn chặn và xử lý kịp thời, góp phần bảo vệ an ninh quốc gia, an toàn xã hội.
Được sự phân công và giúp đỡ của thầy cô giáo và kiến thức đã học
tại trường, em xin viết chuyên đề: Hải quan Hà Nội với công tác chống
buôn lậu và gian lận thương mại. Do hiểu biết còn hạn chế nên bài viết này
không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong được sự giúp đỡ của các thầy cô.
1

Phần thứ nhất
Buôn lậu,gian lận thương mại và vai trò của Hải quan trong công tác
chống buôn lậu,gian lận thương mại
I. Khái niệm về gian lận thương mại và buôn lậu.
1. Khái niệm về gian lận thương mại
Gian lận thương mại là hành vi dối trá, mánh khóe, lừa lọc trong lĩnh
vực thương mại thông qua hoạt động mua, bán, kinh doanh, xuất nhập khẩu
hàng hoá, dịch vụ nhằm mục đích thu lợi bất chính. Mục đích của hành vi
gian lận thương mại là nhằm thu lợi bất chính do thực hiện trót lọt hành vi lừa
đảo, dối trá. Chủ thể tham gia hành vi gian lận thương mại bao gồm: người
mua, người bán, hoặc cả người mua và người bán thông qua đối tượng là hàng
hóa.
Gian lận thương mại là một hiện tượng mang tính lịch sử, chỉ khi có
sản xuất hàng hóa, các sản phẩm được mang ra trao đổi trên thị trường, có
người mua, người bán nhằm thực hiện phần giá trị được kết tinh trong hàng
hóa thì gian lận thương mại cũng mới xuất hiện. Sản xuất hàng hóa ngày càng
phát triển, thị trường ngày càng mở rộng, các sản phẩm đưa ra trao đổi, buôn
bán trên thị trường ngày càng nhiều, tiêu chuẩn và chủng loại hàng hóa ngày
càng đa dạng, phong phú thì gian lận thương mại cũng ngày càng phức tạp và
tinh vi hơn. Ngày nay, mặc dù người ta khó có thể tiến hành xã hội hóa toàn
cầu nhưng toàn cầu hóa về kinh tế lại là một quá trình tất yếu khách quan dẫn
đến gian lận thương mại mang tính toàn cầu trên cơ sở sự khác biệt các Nhà
nước, quốc gia độc lập.
Gian lận thương mại ở Việt nam không phải là vấn đề mới, từ xa xưa,
ông cha ta đã đúc kết hành vi gian lận thương mại thành câu:" Buôn gian, bán
lận" để chỉ những mặt trái của việc buôn bán, để mọi người cảnh giác với thủ
đoạn,mánh khóe,lừa dối khách hàng của các gian thương. Hiện nay chúng ta
đang phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế
thị trường có sự điều tiết của Nhà nước. Chấp nhận cơ chế thị trường tất yếu
phải chấp nhận cạnh tranh. Cạnh tranh là động lực để phát triển. Nguyên nhân

và động cơ cuối cùng của cạnh tranh là lợi nhuận. Trong cạnh tranh chắc chắn
sẽ xuất hiện hình thức và thủ đoạn gian lận thương mại phức tạp và tinh vi thể
hiện ở các hành vi trốn thuế, lẩn tránh sự kiểm soát của Nhà nước, buôn lậu,
2
lừa đảo, hối lộ, lấy cắp bí mật sản xuất, cạnh tranh tiêu cực phi kinh tế... như
vậy, có thể thấy mục đích hành vi gian lận trong lĩnh vực thương mại nhằm
thu được lợi nhuận không chính đáng.
Ơ nước ta hiện nay chưa có một văn bản pháp luật nào đề cập một cách
đầy đủ khái niệm về gian lận thương mại cũng như gian lận thương mại trong
lĩnh vực Hải quan. Mặc dù vậy, thuật ngữ gian lận thương mại được sử dụng
một cách rộng rãi ở các Bộ, ngành, các tổ chức khác nhau. Sau đây, chúng ta
xem xét quan điểm của tổ chức Hải quan Thế giới định nghĩa về gian lận
thương mại .
1.1. Gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan
Khác với gian lận thương mại nói chung, gian lận thương mại trong
lĩnh vực Hải quan là những hành vi gian lận nhằm trốn tránh việc kiểm soát
của cơ quan Hải quan để trốn thuế xuất nhập khẩu.
Việc xác định khái niệm gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan
đã được Hội đồng hợp tác Hải quan quốc tế (nay là tổ chức Hải quan thế giới
World Customs Organization-WCO) thảo luận nhiều lần. Ngày 9/6/1977, các
nước thành viên họp tại Nairobi (CH Kenya) đã đưa ra định nghĩa: "gian lận
thương mại trong lĩnh vực Hải quan là hành vi vi phạm pháp luật Hải quan,
lừa dối Hải quan để lẩn tránh một phần hoặc toàn bộ việc nộp thuế xuất nhập
khẩu, vi phạm các biện pháp cấm hoặc hạn chế do luật pháp Hải quan quy
định, để thu được một khoản lợi nào đó qua việc vi phạm pháp luật này”.
Hiện nay trong xu thế toàn cầu hóa, thương mại quốc tế ngày càng phát
triển, gian lận thương mại ngày càng phức tạp và tinh vi hơn. Vì vậy, tại hội
nghị quốc tế lần thứ 5 về chống gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan
do WCO triệu tập tại Brussels, Bỉ ngày 9/10/1995 đã thống nhất đưa ra một
định nghĩa mới như sau: "gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan là

hành vi vi phạm các điều khoản pháp qui hoặc pháp luật Hải quan nhằm trốn
tránh hoặc cố ý trốn tránh nộp thuế Hải quan, phí và các khoản thu khác đối
với việc di chuyển hàng hóa thương mại hoặc nhận và có ý định nhận việc
hoàn trả trợ cấp hoặc phụ cấp cho hàng hóa không thuộc đối tượng đó hoặc
đạt được hoặc cố ý đạt được lợi thế thương mại bất hợp pháp gây hại cho các
nguyên tắc và tập tục cạnh tranh thương mại chân chính". Hội nghị cũng đã
phân tích, tổng hợp, đúc kết và liệt kê 16 loại hành vi gian lận thương mại chủ
yếu.
3
Trên cơ sở đó với thực tiễn ở Việt Nam, khái niệm gian lận thương mại
được biết đến như sau: "gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan là hành
vi gian lận các luồng sản phẩm xuất nhập khẩu bằng cách lợi dụng sơ hở của
luật pháp, chính sách và quản lý của các cơ quan Nhà nước để lẩn tránh việc
kiểm tra kiểm soát của Hải quan nhằm trốn tránh nghĩa vụ đối với Nhà nước
và thu lợi bất chính cho riêng mình".
1.2. Sự khác nhau giữa buôn lậu và gian lận thương mại
Căn cứ vào điều 153 Bộ luật hình sự có thể, rút ra khái niệm buôn lậu
"Buôn lậu là hành vi buôn bán trái phép qua biên giới hàng hóa, tiền Việt
Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý hoặc vật phẩm thuộc di tích lịch sử văn
hóa".
Theo tổ chức Hải quan Thế giới WCO: "gian lận thương mại trong lĩnh
vực Hải quan là hành vi vi phạm pháp luật Hải quan, lừa dối Hải quan để lẩn
tránh một phần hoặc toàn bộ việc nộp thuế xuất, nhập khẩu, vi phạm các biện
pháp cấm hoặc hạn chế do luật pháp Hải quan quy định, để thu được khoản
lợi nào đó trong việc vi phạm này".
So sánh khái niệm gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan với
khái niệm buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới
có thể thấy có những điểm khác nhau sau:
- Gian lận thương mại thực chất đó là tiến hành hoạt động xuất nhập khẩu
có phép tắc, công khai đến cơ quan Hải quan để làm thủ tục (khai báo, kiểm

tra, nộp thuế) và công khai, hợp pháp đưa hàng hóa qua cửa khẩu. nhưng lợi
dụng những kẽ hở để khai báo gian dối như về mẫu mã,về số lượng, về chất
lượng...nhằm đạt được kết quả cuối cùng là gian lận về mức thuế phải nộp.
Hành vi này có khi chỉ là thủ đoạn riêng của chủ hàng khi có sự tiếp tay của
một số nhân viên Hải quan biến chất.
- Buôn lậu là hành vi lén lút đưa hàng hóa xuất nhập khẩu qua biên giới
trốn tránh hoặc chống lại sự kiểm tra, kiểm soát của Hải quan bằng cách
không đi qua cửa khẩu, hoặc tuy có đi qua cửa khẩu nhưng dùng thủ đoạn bí
mật bất hợp pháp như trà trộn hàng lậu trong các hàng hóa khác có làm thủ
tục, cấu tạo chỗ bí mật để giấu hàng lậu...để che dấu hàng hóa, trốn tránh,
chống lại sự kiểm tra của Hải quan, nhằm đạt được lợi ích cuối cùng là thu
được lợi nhuận thặng dư siêu ngạch. Hành vi buôn lậu có khi chỉ có giá trị
4
nhỏ, nhưng hầu hết phải do những tổ chức bất hợp pháp có đường dây bất hợp
pháp qua biên giới, có khi xuyên quốc gia thực hiện.
Vấn đề đặt ra là ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới, hai khái
niệm này chưa được phân định rõ ràng. Nhiều nước coi buôn lậu cũng là hành
vi gian lận thương mại. Tổ chức Hải quan Thế giới tại hội nghị lần thứ 5 về
chống gian lận thương mại đã xếp buôn lậu vào một trong những hình thức
gian lận thương mại nhưng coi đó là loại hình gian lận thương mại đặc biệt
nguy hiểm.
Ơ Việt Nam hiện nay, buôn lậu được coi là hành vi vi phạm pháp luật,
không đồng nhất với gian lận thương mại.
Theo Bộ Luật hình sự 2000 quy định tại điều 153 và điều 154, buôn lậu
và vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới, là hành vi vi phạm
pháp luật hình sự và bị coi là phạm tội. Hai tội danh này tương ứng với hai
khung hình phạt khác nhau. Tội buôn lậu (Điều 153) hình phạt thấp nhất là
phạt tiền 10 triệu đồng hoặc phạt tù từ 6 tháng, cao nhất là tử hình. Tội vận
chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới (Điều 154) hình phạt thấp
nhất là phạt tiền từ 5 triệu đồng, cải tạo không giam giữ 2 năm hoặc vào tù 3

tháng, hình phạt cao nhất là phạt tù 10 năm.
Trong Bộ luật hình sự 2000, hành vi GLTM không được đề cập đến,
như vậy có thể nói gian lận thương mại có sự tách biệt với tội danh buôn lậu.
Xét về góc độ áp dụng luật pháp có thể khởi tố hình sự tất cả các chủ thể có
hành vi thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội "vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền
tệ qua biên giới" (Điều 154 Bộ luật hình sự). Điều này cho phép xác định ranh
giới giữa buôn lậu, vận chuyển hàng hoá trái phép qua biên giới với hành vi
gian lận thương mại.
Tuy nhiên, đối với trường hợp chủ hàng giấu diếm hàng hóa hoặc
không có giấy tờ hợp lệ khi xuất nhập khẩu hoặc khai báo gian dối khi qua
biên giới, thì cũng có thể coi là vận chuyển trái phép hàng hoá để khởi tố theo
Điều 153 Bộ luật hình sự hoặc xử phạt theo quy định tại điều 12, 13 Nghị
định 138/2004/NĐ-CP về xử phạt hành vi trong lĩnh vực hải quan. ở đây, một
vấn đề nổi cộm là cùng một hành vi vi phạm như không khai báo hoặc khai
báo không đúng khi vân chuyển hàng hoá qua biên giới ...việc xử lý có thể áp
dụng điều 153 Bộ luật hình sự ghép vào tội danh "tội buôn lậu", nhưng cũng
hành vi đó cũng có thể áp dụng điều 12 Nghị định 130/2004/NĐ- CP về quy
5
định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý nhà nước về Hải
quan. Do đó, việc phân định rõ ràng ranh giới để xác định tội danh buôn lậu
và gian lận thương mại là một vấn đề bức xúc cần được nghiên cưú giải
quyết.
Theo pháp luật Việt Nam, gian lận thương mại không phải là một tội
danh trong Bộ luật hình sự, nhưng các biểu hiện đặc trưng của nó lại trùng
hợp với tội buôn lậu, một bộ phận của gian lận thương mại là buôn lậu và
buôn lậu bao gồm cả gian lận thương mại. Hai khái niệm này thường đi đôi,
gắn liền với nhau trong tiềm thức xã hội, chúng có phần giao thoa với nhau
nhưng không bao hàm tất cả. Đặc biệt là gian lận thương mại, ngoài buôn
lậu, gian lận thương mại còn bao gồm nhiều yếu tố khác như: buôn bán hàng
giả, ăn cắp mẫu mã, khai báo sai về số lượng, chất lượng hàng hóa...

Sự khác nhau cơ bản giữa gian lận thương mại và buôn lậu là buôn lậu
trước hết là:
- Hành vi gian lận thương mại nhưng ở mức cao hơn, tính chất phức tạp
và nghiêm trọng hơn. Nó là trường hợp đặc biệt của gian lận thương mại.
- Về bản chất của những kẻ buôn lậu là mạo hiểm, sử dụng "cơ bắp" và
các phương tiện cần thiết để đưa hàng qua biên giới.
- Bản chất của gian lận thương mại là "cơ mưu, trí não" lợi dụng sự sơ
hở, không rõ ràng, không chính xác khoa học và đầy đủ của luật pháp, chính
sách của các cơ quan quản lý chức năng để thực hiện hành vi gian dối, lừa gạt
qua cửa khẩu một cách công khai nhằm thu lợi bất chính. Phạm vi của khái
niệm gian lận thương mại rộng hơn khái niệm buôn lậu.
- Nếu xép ở mức độ nguy hiểm đối với nền kinh tế thì hành vi buôn lậu
mang ảnh hưởng nghiêm trọng hơn nhiều.
- Nếu xét ở khía cạnh xử lý thì xử lý gian lận thương mại trong lĩnh vực
Hải quan khó khăn hơn và khung hình phạt nhẹ hơn.
- Nếu xét ở góc độ nhận biết thì buôn lậu dễ nhận thấy hơn còn gian lận
thương mại thông thường núp dưới những vỏ bọc hợp pháp.
Có thể nói, buôn lậu trước hết là hành vi gian lận thương mại trong lĩnh
vực Hải quan có mức độ nguy hiểm cho xã hội đáng kể. Điều đó có nghĩa là
hành vi khách quan và hàng hóa gian lận thương mại phải ở mức bị coi là
nguy hiểm đáng kể, phải xử lý hình sự (về tội buôn lậu hoặc vận chuyển trái
6
phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới). Dưới mức đó thì bị coi là gian lận
thương mại nguy hiểm chưa đáng kể và chỉ bị xử lý hành chính.
2. Các hình thức gian lận thương mại
Trong nhiều năm, hiện tượng gian lận thương mại trong hoạt động quốc
tế đã trở nên phổ biến trên toàn thế giới và trở thành mối đe dọa thực sự đối
với sự phát triển về kinh tế, văn hóa, xã hội và an ninh chính trị của các quốc
gia. Những hậu quả xấu của nó có tác động rõ rệt và nghiêm trọng đến mọi
mặt của đời sống xã hội, đi ngược lại với lợi ích của Nhà nước, làm tổn hại

đến quyền lợi của người dân, phá hoại môi trường cạnh tranh lành mạnh của
nền kinh tế Thế giới, đồng thời gây tốn kém không nhỏ cho ngân sách các
quốc gia trong việc thực hiện các biện pháp phòng chống gian lận thương
mại.
Vì những tác hại nghiêm trọng của tệ nạn này, tổ chức của Hải quan
Thế giới đã triệu tập Hội nghị chống gian lận thương mại với sự tham gia của
đại diện Hải quan từ hơn 50 nước và tổ chức quốc tế. Hội nghị đã xác định
các hình thức gian lận thương mại và đề ra các biện pháp cụ thể phòng chống
tệ nạn này.
Theo tài liệu số 36 623 ngày 28/5/1995 của Hội nghị Quốc tế lần thứ V
về chống gian lận thương mại do WCO họp tại Brussels ( Bỉ ) đã khẳng định
gian lận thương mại tồn tại dưới 16 hình thức sau:
1- Buôn lậu hàng hóa qua biên giới hoặc ra khỏi kho Hải quan
2- Khai báo sao
3- Khai tăng, giảm giá trị hàng hóa
4- Lợi dụng chế độ ưu đãi xuất xứ (kể cả chế độ hạn ngạch thuế )
5- Lợi dụng chế độ ưu đãi hàng gia công
6- Lợi dụng chế độ tạm nhập tái xuất
7- Lợi dụng yêu cầu về giấy phép xuất nhập khẩu ( qua thỏa thuận lợi
dụng giấy phép nhập hàng dệt cho trang bị quân đội để nhập hàng dệt
nói chung)
8- Lợi dụng chế độ quá cảnh (mang hàng hóa quá cảnh để tiêu dùng ở
nước hàng đi qua )
9- Khai sai về số lượng, trọng lượng, chất lượng hàng hóa
7
10- Lợi dụng chế độ mục đích sử dụng, kể cả buôn bán trái phép hàng
được ưu đãi thuế (Lợi dụng sự ưu đãi của Chính phủ về thuế xuất khẩu
dành cho những đối tượng sử dụng nhất định )
11- Vi phạm đạo luật về diễn giải thương mại hoặc quy định về bảo vệ
quyền lợi người tiêu dùng

12- Sản xuất và lưu thông hàng giả, hàng ăn cắp mẫu mã
13- Hàng giao dịch buôn bán không có sổ sách
14- Yêu cầu giả, khống việc hoàn hoặc truy hoàn thuế Hải quan (kể cả làm
chứng từ giả về hàng đã xuất khẩu)
15- Kinh doanh "ma", đăng ký kinh doanh lậu liễm nhằm hưởng tín dụng
trái phép
16- Thanh lý có chủ đích (nghĩa là thành lập Công ty kinh doanh một thời
gian ngắn, để nợ thuế, khi số tiền nợ thuế lên cao thì tuyên bố thanh lý
để tránh nộp thuế, giám đốc Công ty đó thành lập Công ty mới ngay
sau đó với cùng ý định. Loại gian lận này còn được gọi là " Hội chứng
phượng hoàng")
Ngoài ra, gian lận thương mại còn biểu hiện trong việc chuyển tải hàng
hóa. Đó là việc thông qua một nước thứ 3 để che dấu nguồn gốc thực sự của
hàng hóa nhằm che mắt Hải quan nước nhập khẩu. Trong trường hợp này,
nước thứ 3 là nước cung cấp tài liệu giả hoặc dùng các thủ đoạn thay đổi
nguồn gốc hàng từ nước xuất khẩu sang nước quá cảnh. Đến khi hàng được
nhập vào nước nhập khẩu sẽ tránh được các quy định hạn chế mặt hàng của
nước nhập khẩu như: hạn ngạch, chế độ ưu đãi, bản quyền sản xuất...
Cách phân loại trên thể hiện cái nhìn khoa học và là kết quả nghiên cứu
các vấn đề thực tiễn trong nhiều năm của hoạt động thương mại quốc tế ở
nhiều nước trên thế giới. Nó mang những nét chung cuả tình hình gian lận
thương mại Thế giới, trong đó có Việt Nam. Tình hình thực tế ở nước ta thời
gian qua cũng cho thấy các thủ đoạn gian lận thương mại trong hoạt động
thương mại quốc tế cũng chính là các hình thức mà tổ chức Hải quan Thế giới
đã xác định như đã nêu trên.
8
II. Thực trạng buôn lậu và Gian lận thương mại ở Việt Nam thời gian
qua
Hoạt động buôn lậu và gian lận thương mại trong cả nước diễn biến hết
sức phức tạp và sôi động đặc biệt ở khu vực các cửa khẩu với nhiều thủ đoạn

tinh vi xảo quyệt để qua mặt Hải quan. Bọn gian thương lợi dụng lợi thế về
địa hình và những khó khăn của Hải quan vùng biên để tuồn hàng lậu và trốn
thuế.
Thực trạng gian lận thương mại trên các tuyến đường, các kênh tiêu thụ
ở Việt Nam biến động tùy thuộc vào mức độ kiểm tra và kiểm soát trên các
tuyến đường, tại mỗi cửa khẩu, tuy nhiên dòng vận động của hàng hóa gian
lận được dịch chuyển tới nơi nào đó nó được bồi hoàn tốt nhất. Dòng hàng
hóa gian lận lẩn tránh các khu vực cửa khẩu ngặt nghèo và tìm đến nơi nào
cho phép chúng thịnh vượng lâu hơn. Các con số thống kê có thể là rất xác
thực, song cũng chỉ mang tính chất tương đối bởi vì chúng chỉ được nhìn nhận
trên những con số thu được, còn phần không nắm bắt được lại muôn hình,
muôn vẻ. Hơn nữa, ngay bản thân các con số thu được cũng đã qua một quá
trình xử lý và tiến hành các hoạt động điều chỉnh mà người ta cho rằng phù
hợp với thực tế hơn.
Cùng với sự thiết lập của hàng rào thuế quan, hầu hết các cửa khẩu
trong cả nước đều diễn ra hiện tượng và gian lận thương mại. Tuy nhiên ở
những vùng giáp ranh với các nước khác nhau thì những mặt hàng, thủ đoạn
và cách thức gian lận có dấu hiệu đặc thù riêng.
Tình hình gian lận thương mại trên từng tuyến như sau:
1. Tuyến đường bộ.
Nước ta có 24 tỉnh biên giới tiếp giáp với 3 nước Trung quốc, Lào,
Cămpuchia. Trong đó, các tỉnh biên giới phía Bắc và miền Trung là các tỉnh
miền núi. Đặc điểm chung các tỉnh biên giới là ngoài cửa khẩu quốc tế còn có
các cửa khẩu quốc gia và các cửa khẩu địa phương. Đáng chú ý dọc tuyến
biên giới còn có nhiều đường mòn, chợ biên giới do dân cư hai nước thường
qua lại mua bán, trao đổi hàng hóa. Biên giới Tây- Nam địa hình tuy bằng
phẳng nhưng trải dài, qua lại dễ dàng. Nhìn chung, địa hình biên giới đường
bộ nước ta đa dạng và phức tạp, đây là mảnh đất màu mỡ cho gian thương lợi
dụng trong buôn bán.
9

- Trên tuyến biên giới Việt-Trung, trọng điểm của buôn lậu và gian lận
thương mại là Quảng Ninh và Lạng Sơn. Hàng hóa thường được "cửu vạn"
vận chuyển bằng phương thức xé lẻ, thu gom nhiều lần, sau đó dùng hoấ đơn
buôn chuyến, hóa đơn mua hàng để lưu thông hàng hóa nhằm trốn thuế xuất
nhập khẩu.Trong những năm qua, đã phát hiện hàng trăm vụ với tổng trị giá
hàng lậu là hàng chục tỷ đồng.
Tại hang Dơi-Lạng Sơn, mỗi ngày lượng hàng lậu nhập vào nội địa lên
đến hàng tỷ đồng. Vụ án đường dây buôn lậu tại hang Dơi được xét xử tháng
9 năm 2002 là một ví dụ điển hình. Chỉ tính riêng trong tháng 9 năm 2002,
trên toàn quốc đã có tới 576 vụ buôn lậu và gian lận thương mại xảy ra.
Mặt hàng buôn lậu và gian lận thương mại chủ yếu là những mặt hàng
thuộc diện Nhà nước quản lý dán tem hoặc những hàng hóa có thuế suất cao
như đồ điện cao cấp, điện dân dụng, phương tiện vận tải, hàng tiêu dùng, hàng
điện tử, vật liệu xây dựng, hàng tạp hóa ...
- Trên tuyến biên giới Việt-Lào, tình hình nổi lên là buôn lậu thuốc phiện,
heroin từ Lào qua biên giới vào Việt Nam, nhập lậu thuốc lá ngoại chủ yếu
diễn ra ở cửa khẩu Lao Bảo, Quảng Trị, đồng thời xuất gạo, pháo nổ, xăng
dầu, kim loại mầu.. Trên tuyến này, hình thành các tổ chức buôn lậu và gian
lận thương mại xuyên quốc gia, gian thương người Lào tập kết hàng từ Thái
lan về Bản Đen, chợ Krôn của Lào rồi dùng nhiều thuyền máy chở hàng hóa
dọc sông Sepôn , khi thấy vắng lực lượng kiểm tra, chúng lao thuyền sang
phía bờ sông Việt Nam. Một lượng hàng lậu lớn cũng tuồn vào Việt Nam theo
các lối mòn biên giới ở 2 bên cánh gà cửa khẩu Lao Bảo.
Ngoài ra, hiện tượng lợi dụng tiêu chuẩn hành lý miễn thuế của Nghị
định 66/2002/NĐ- CP vẫn còn phổ biến. Một số người buôn bán chuyên
nghiệp đã lợi dụng mua lại chế độ của lái xe và công nhân nhập cảnh để buôn
bán kiếm lời. Đặc biệt có một số tư thương núp bóng doanh nghiệp Nhà nước
làm hộ chiếu sang Lào công tác, khi về mang hàng hóa theo tiêu chuẩn hành
lý miễn thuế và dùng tiêu chuẩn đó để vận chuyển nhiều chuyến hàng cùng
loại được nhập lậu từ Lào về sâu trong nội địa.

- Tuyến biên giới Tây-Nam
Trên tuyến biên giới Tây nam, gian thương đã buôn bán trái phép qua
biên giới xe máy, gỗ, thuốc lá ngoại, rượu ngoại, hàng điện tử, đồ xa xỉ
phẩm... Địa bàn chủ yếu là các tỉnh Long An, Tây Ninh, An Giang, Bình
10
Phước .. Đáng lưu ý, tình hình buôn lậu và GLTM qua biên giới xảy ra cực kỳ
nghiêm trọng ở huyện Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, đặc biệt ở xã Mỹ Đức, có
gần 7000 nhân khẩu, nhưng có tới 60% dân sống bằng nghề buôn lậu, nhưng
vẫn còn rất nghèo.
Có những vụ buôn lậu và gian lận thương mại lớn trị giá hàng chục,
hàng trăm tỷ đồng bị phát hiện tại tuyến biên giới này. Ví dụ: Vụ án buôn lậu
qua biên giới trị giá hàng trăm tỷ đồng bị phát hiện và xét xử trong năm 1998
tại Long An..
2. Tuyến biển
Tình hình buôn lậu và gian lận thương mại trên các vùng ven biển nước
ta có nguy hại không kém gì các tuyến khác, nó diễn ra liên tục, ngày càng có
tổ chức chặt chẽ với các thủ đoạn tinh vi và hoàn hảo hơn.
Mặt hàng xuất lậu chủ yếu vẫn là kim loại, quặng kim loại và gỗ. Mặt
hàng nhập lậu chủ yếu vẫn là các mặt hàng cấm nhập khẩu, những mặt hàng
tạm ngưng nhập khẩu và những mặt hàng Nhà nước điều tiết nhập khẩu bằng
thuế suất cao.
Các cơ quan chuyên trách đã phát hiện ra một số đường dây buôn lậu
và gian lận thương mại lớn liên kết trong nước với nước ngoài, được tổ chức
rất chặt chẽ, có sự chỉ huy thống nhất từ trung tâm, được trang bị và lợi dụng
các phương tiện kỹ thuật hiện đại của Nhà nước để thông tin liên lạc bí mật,
nhanh chóng và chính xác.
Tình hình buôn lậu trên từng vùng biển của nước ta diễn ra với quy mô,
tính chất phức tạp khác nhau.
Tại vùng biển tiếp giáp Trung Quốc, buôn lậu và gian lận thương mại
ngày càng tăng về số lượng và quy mô hoạt động. Gian thương thường sử

dụng các loại tầu nhỏ có sức chở từ 50 tấn đến 400 tấn với tốc độ cao để hoạt
động. Với đầy đủ phương tiện thông tin liên lạc tiên tiến, khi có sự cố, bọn
đầu nậu có thể huy động đông đảo cửu vạn đến ứng cứu nhằm giành lại hàng
hoặc tẩu tán khi bị cơ quan chức năng thu giữ.
Tại 4 tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh,Quảng Bình với chiều dài bờ
biển 430 km, tình hình buôn lậu và gian lận thương mại trên tuyến biển diễn
ra rất phức tạp. Từ cảng Cửa Lò, Nghệ An hàng lậu như: hàng điện tử, xe đạp,
quạt điện, nồi cơm điện của Nhật (chủ yếu là đồ cũ), vật liệu xây dựng của
11
Trung quốc được nhập lậu bán tại địa phương hoặc chuyển tiếp đi các tỉnh
khác.
Khu vực bờ biển từ Quảng Ngãi, Phú Yên cho đến cảng Sài Gòn,tình
trạng buôn lậu và gian lận thương mại cũng diễn ra sôi động, đặc biệt là vùng
biển Quy Nhơn, Bình Định nơi mà hàng lậu thường được thuyền viên các tầu
viễn dương giấu diếm đưa vào.
Thủ đoạn buôn lậu và gian lận thương mại thường được lợi dụng là
phương thức vận chuyển hàng bằng container, hàng chuyển cảng, chuyển
khẩu.. Bọn gian thương đã xếp hàng cũ vào hàng mới, hàng tốt vào hàng xấu,
hàng cấm hoặc hàng có giá trị và thuế suất cao vào hàng có giá trị và thuế
xuất thấp, hàng cấm hoặc hàng quản lý bằng hạn ngạch, chất lượng, xuất xứ
để trốn thuế.. Hàng nguyên chiếc tháo rời khai là hàng gia công lắp ráp để
hưởng thuế suất thấp, hàng gia công lắp ráp thường lẫn lộn giữa SKD, CKD
và IKD khai báo lấp lửng, chung chung hoặc tự ý trưng cầu giám định lấy kết
quả lấp lửng.
Lợi dụng phương thức chuyển khẩu, tạm nhập tái xuất, đầu tư liên
doanh, gia công để buôn lậu và GLTM hoặc làm hồ sơ giả, kinh doanh sai
mục đích. Lợi dụng một giấy phép để đi nhiều chuyến hàng, hoặc làm thủ tục
xin cho chuyển tiếp hàng hóa về tỉnh làm thủ tục Hải quan, nhưng trên đường
đi lợi dụng sơ hở hoặt móc ngoặc, hối lộ nhân viên áp tải để tẩu tán hàng lậu
ngay ở địa phương có cửa khẩu như ở Thừa Thiên Huế, Cần Thơ trong vụ

Tân Trường Sanh.
3. Tuyến hàng không.
Từ năm 1990 trở lại đây, lượng khách hàng và phương tiện xuất nhập
cảnh ra vào Việt Nam chủ yếu qua hai cửa khẩu : Sân bay quốc tế Nội Bài và
Tân Sơn Nhất ngày càng tăng. Hành khách xuất nhập cảnh đa dạng và phức
tạp, phương tiện xuất nhập cảnh cũng nhiều và đa dạng hơn. Trong thời gian
qua, hàng không Việt Nam đã mở thêm nhiều tuyến bay mới, theo đó, tình
hình buôn lậu và gian lận thương mại các loại hàng cấm như: ma túy, đồ
cổ,vàng, đá quý, ngoại tệ qua đường hàng không có xu hướng gia tăng, đặc
biệt nhiều vụ vi phạm nghiêm trọng.
Những dấu hiệu nổi cộm dễ nhận thấy, đó là:
- Một bộ phận không nhỏ hành khách xuất nhập cảnh lợi dụng chế độ miễn
thuế khi nhập cảnh đã mang theo những hàng hóa gọn nhẹ, nhưng giá trị lớn
12
như điện thoại di động .. hoặc ra vào nhiều lần, hoặc nhờ người khác mua hộ,
mang và khai hộ nhằm mục đích buôn bán kiếm lời. Lợi dụng tiêu chuẩn hành
lý miễn thuế, gian thương đã thu gom tờ khai hành lý của khách nhập cảnh, tổ
chức nhập hàng theo các tờ khai này để hưởng tiêu chuẩn miễn thuế.
- Lợi dụng chế độ quà biếu, gửi hàng có giá trị lớn, gửi nhiều lần, nhiều địa
chỉ qua đường bưu điện để buôn bán kiếm lời.
- Cùng các thủ đoạn gian lận thương mại, tình trạng buôn lậu qua đường
hàng không cũng hết sức tinh vi: việc xuất lậu hàng cổ vật có đối tượng chủ
yếu là khách du lịch, thương nhân thuộc quốc tịch Mỹ, Pháp, Đức, Đài Loan,
Hồng Kông...với thủ đoạn cất giấu, để lẫn hàng trong tư trang, trong hàng
gốm sứ, giả cổ..
- Việc vận chuyển trái phép các chất ma túy ra và vào Việt Nam đã xuất hiện
khá nhiều. Đối tượng chủ yếu là người nuớc ngoài và Việt kiều có quan hệ
móc nối với một số phần tử và người thân trong nước. Thủ đoạn xuất nhập lậu
ma túy thường được ngụy trang, cất giấu rất tinh vi như để trong đế giầy,
trong va li 2 đáy, ép vào khuôn tranh sơn mài.. Điển hình như 2 vụ lớn đã bị

Hải quan phát hiện là vụ nhập lậu 18,1 kg heroin bị Hải quan Tân Sơn Nhất
phát hiện và vụ xuất lậu 5,1 kg heroin bị Hải quan Nội Bài bắt giữ. Đây là 2
vụ xuất và nhập lớn nhất từ trước tới nay ở nước ta do Hải quan phát hiện.
Nhìn chung, nước ta có địa hình phức tạp, lại nằm trong khu vực và gần
kề với những nước như: Trung Quốc, Thái Lan, Singapore, Hàn Quốc... hàng
hóa của những nước này có chất lượng khá hơn hoặc giá rẻ hơn và đang trong
tình trạng dư thừa. Bằng con đường tiểu ngạch, con đường buôn lậu và gian
lận thương mại, họ đã đẩy hàng hóa thừa ế vào thị trường nước ta để vừa khỏi
ứ đọng vốn, vừa giải quyết vấn đề thất nghiệp.
Vì lợi ích cục bộ, một số địa phương, huyện, tỉnh đã thu thuế nhẹ hơn
thuế nhập khẩu, hoặc làm ngơ để cho hàng lậu vào nội địa, tổ chức đón lõng ở
tuyến sau để thu thuế buôn chuyến, nhằm tăng và thu hút nguồn thu. Làm như
vậy, vô hình chung đã hợp thức hóa cho việc vận chuyển hàng buôn lậu và
gian lận thương mại vào tiêu thụ trong nội địa. Thực tế cho thấy buôn lậu và
gian lận thương mại luôn có xu hướng bùng phát rất phức tạp, tạo thành
những điểm nóng với hậu quả là lượng hàng lậu tuồn vào nội địa là rất lớn.
Theo số liệu thống kê, chúng ta thấy số vụ buôn lậu và gian lận thương
mại bị phát hiện và xử lý luôn tăng qua các năm.
13
Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ, ước tính tổng trị giá hàng hóa buôn
lậu và gian lận thương mại vào Việt Nam mỗi năm vào khoảng 10000 tỷ
đồng. Thất thu thuế xuất nhập khẩu tiểu ngạch qua biên giới đất liền chiếm
khoảng 30% (3000 tỷ đồng/năm), thất thu thuế qua cửa khẩu đường bộ và
đường biên giới khoảng 20% (2000 tỷ đồng/năm).
Từ năm 1990 trở lại đây, hoạt động buôn lậu và gian lận thương mại
trên các tuyến đều có xu hướng gia tăng. Nếu quan niệm hàng và tiền mang
theo cả cột mốc biên giới, thì có thể nói Tổ quốc ta đang ở trong tình trạng bị
đe dọa xâm lăng. Tại nước ta, không có nơi nào không có bán hàng ngoại và
cũng có thể không có nơi nào không có hàng lậu được bày bán công khai. Với
bức tranh toàn cảnh trên ta thấy thực trạng buôn lậu và gian lận thương mại ở

nước ta đang ở một tình thế bức xúc, cần tiên lượng được nó và có những giải
pháp hữu hiệu phòng, chống trong thời gian tới
III. Vai trò của Hải quan trong công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận
thương mại
Chức năng về quản lý Nhà nước về Hải quan thể hiện ở hai mặt: quản
lý bằng chính sách pháp luật và bằng hoạt động kiểm tra, giám sát. Nhà nước
tạo điều kiện thuận lợi đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh,
nhập cảnh qua biên giới trên cơ sở tuân thủ pháp luật Việt Nam, điều ước
quốc tế có liên quan đến hoạt động Hải quan mà Việt Nam ký kết và công
nhận.
Hải quan Việt Nam, khi tiến hành kiểm tra, giám sát, kiểm soát, có
nhiệm vụ tổ chức đấu tranh chống buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng
hoá, ngoại hối, tiền Việt Nam qua biên giới; áp dụng các biện pháp phát hiện,
ngăn chặn, điều tra, xử lý các vi phạm theo quy định của pháp luật.
Xuất nhập khẩu là hoạt động kinh doanh buôn bán ở phạm vi quốc tế.
Vì vậy, các nước đều phải có luật pháp và các cơ quan chức năng ngăn ngừa,
phòng chống các tệ nạn trong lĩnh vực thương mại.
Việc tăng cường giao lưu để hợp tác, trao đổi là một đòi hỏi tất yếu để
hoà nhập với nền kinh tế thế giới. Trong mối quan hệ đa phương đó, sự xâm
nhập của các yếu tố tiêu cực có tính quốc tế là không thể tránh khỏi được, và
một khi có sự gian lận trong hoạt động xuất nhập khẩu, gian lận thương mại
thì tình trạng tham nhũng, tiêu cực vẫn còn xảy ra và phát triển.
14
Công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại là một nhiệm
vụ quan trọng của ngành Hải quan, được tiến hành bằng các biện pháp nghiệp
vụ, thực hiện đúng theo chính sách pháp luật vừa tạo điều kiện thuận lợi cho
hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh, đồng thời phải quản lý chặt chẽ ,
chống buôn lậu và gian lận thương mại.
15
Phần thứ hai

Thực trạng công tác đấu tranh chống buôn lậu
và gian lận thương mại tại Cục Hải quan thành phố Hà Nội
A. Khái quát chung về cục hải quan thành phố Hà Nội
I. Chức năng, nhiệm vụ của Cục Hải quan thành phố Hà nội
Cục Hải quan thành phố Hà nội thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy
định của Luật Hải quan, các quy định khác của pháp luật có liên quan và
những nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể như sau:
1. Tổ chức, chỉ đạo, hướng dẫn và triển khai thực hiện các quy định của nhà
nước về thủ tục hải quan.
Cục hải quan thành phố Hà nội có nhiệm vụ tổ chức, chỉ đạo, hướng
dẫn, triển khai thực hiện các quy định của nhà nước về thủ tục hải quan
trên địa bàn quản lý của Cục, bao gồm:
a.Thực hiện thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan đối với
hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu, chuyển cửa khẩu, quá cảnh và
phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh theo quy định
của pháp luật.
b. Thực hiện các biện pháp nghiệp vụ cần thiết để chủ động
phòng,chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới
trong phạm vi địa bàn hoạt động. Phối hợp thực hiện nhiệm vụ
phòng, chống buôn lậu, vận chyển trái phép hàng hoá qua biên giới
ngoài phạm vi địa bàn hoạt động của Cục Hải quan theo quy định của
pháp luật và của Tổng cục Hải quan.
c. Thực hiện Pháp luật về thuế và thu khác đối với hàng hoá xuất khẩu,
nhập khẩu, đảm bảo thu đúng, thu đủ và kịp thời vào ngân sách nhà
nước.
d. Thực hiện kiểm tra sau thông quan theo quy định của pháp luật
e. Thực hiện thống kê Nhà nước về hải quan đối với hàng hoá xuất
khẩu, nhập khẩu, quá cảnh và phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập
cảnh, quá cảnh thuộc phạm vi quản lý của Cục Hải quan theo quy
định của Tổng cục.

16