DAI HOC QUÓC
GIÀ HA NÓI
TRUÒNG KHOA
HOC XÀ
HÒI VA
NHÀN VÀN
^:f;:i;^:r;^:|;^:^;^f;:ì;:^;:^
VÒ DÌNH
HUÒNG
CA DAO CUA
NGI/OI VIÉT VE LICH SU
LUÀN
.AN
TRAC SÌ KHOA HOC
NGL'
V.AN
.
V.Ll/.^ H
HA
NO
[-1996
DAI HOC QUOC
GIÀ
HA NOI
TRUÒNG KHOA HOC XÀ HÒI
VA NH.AN
VÀN
~Jfi
:i:
:i,< ^.
iif^

:^~ i: :i~
;':
;i'
;;;
'->.
VÒ DÌNH
HU'ONG
"V
y\
CA DAO CUA
NGUOi VIET
VE UCH SU
CHIAÉN
NGHÀNH
V.ÀN
HOC
D.VN
GIAN
MA SO: 50407
LUAN AN THAC SI KHOA HOC
NGU'
V.AN
NGUÒI HL'ÒNG
DAN KHOA HOC
H.A
NOI-1996
MIJC LIJC
Md'DAU
I.
Ly do chqn de

tai
II.
L^ch
su van
d^
III.
Giai thuyet khai
nlqm
rv.
Phgm
vi tu
li^u
su
di^g
V.
Phuong
phap
nghlèn cuu
VI,
Nhung
dong gop cua
lu§n
an
VII.
Bo
cu:c
cua
lu^n
an
CHl/ÓNG

M(5T
I.
Ga
dao ve
l^ch
su
phan
anh qua
trinh
dLjng nucc
II.
Ca dao
v§
l^ch
su
phan
anh qua
trinh
giù nuac
CHl/dlTG
RAI
I.
Doi tuqng
va
phuong phap phan
anh,
the
hi^n
cua ca dao
v^

l^ch
su
II.
So
3anh
ca dao
v^
l^ch
su vai
truyèn
thuyet
va
hgi
le ve
i^ch
sii
III.
So
sanh
ca dao ve
l^ch
su vói ca dao
noi
chung
KET
LUIN
TÀI Llgu TEAÌA KRÌO
PKIJ^yC
Trang
2

2
3
12
.14
16
16
17
18
19
34
68
69
73
77
84
37
90
2
-
MÒ'DXU
I.
Lf
DO CHQN
DE
TAI
Trong kho tàng ca dao
lon lao
cua
nguai
Vi|t,

co
mqt bq
ph^n
khong lon
du<7c
ggi la ca dao
v6
l^cì^
su (ma
nhi^u
nguai
qu^n
gqi tat la ca dao
l^ch
au).
Bq ph$n Ce
dao nay
vtfn
da
khong lon
l^i
khó
xac
d^nh
va de
bi
that
truy^n,
mai
mqt nen

so
luqng
khong
nhi^u.
Theo thong
ke
cua nhóm cac tac
già
Kho tàng ca dao
nguài Vigt ^ "^
do Nguyen
Xuan Kfnh
va Phan
Dàng Nh|t
chu bien,
hi§n co
75 bai ca dao
v6
l^ch
su
trong
tong 36 11 •325 bài ca dao cua ngucri
Vi^t.
Con
3^
75 bài ca
dao
dò
c(5 the
c^\ia

hàn
la con
B6
cuo'i
cùng
nhimg
cung du de
noi
lén tlnh
chat xt oi cua bq
ph^n
ca dao
nay»
Khong lon,
khong
nhiSu v6 màt so luqtig
khong
dftng
nghia vai
nhó,
yeu
vfe
m^t
chat
lu(7ng,
v%
già
tr^,
y nghxa cua
nqi

dung ; do là cam
nh^n
cua chung toi
v^
ca dao
l^^h
su.
Bai
vi,
chxnh no chu
khong
phai bQ ph$n
ca dao nao
khac
da
g<Ji len
mqt cach ro
net nhat
tri^Sn
thong
l^ch
3^
ve
vang,
dang
t7
hào cua dan
tqc
Vi^t Uam ta» ^he
nhung truac nay cac nha

nghien
cuu cua
ta
chufa
co
sijr
quan
tàm
dung
muc dé'n
no va
chua co duyc
nhung
Gong trinh
t§p
trung nghien cuu
v^
no.
Thi/c tr^ng dò oó
tao
dqng khong xt den
suy
nghi cua chung toi : Phai
chàng
bq
ph4-
ca dao nay khong
Q6
sue hap
da^,

loi
cuon cac
ahà
nghien cuu
La
mainh
dat xt
ai
cay xai, chac dq phx cua no hay con cao ?
Chung ta thu
dSu
tu cong suo vào
do xem
sao,
biet
dàu
co
g^
-
3 -
hai,
thu
ho^ch
?
Giua lue
con phan
vàn,
can
nh^c thì
bq sach

Kho
tàn^
GB
dao
n^uoi
Vigt,
trong do c6
d"^
c$P
d^n
ca dao
v^
l^ùh
su ra mat
b§n
dqc,
dat dan chung toi di vào
d'è
tai nay.
Dau
r^g
d&
tài khong
co sue
hap din lon nhu mqt
d&
tai
v^
a
dao trur txnh nhung

dà v4
trx, y nghxa quan
trqng
va
tfnh
cha"
tucmg
d5i
mai me cua no
nén nò
van co the
duqrc
coi la man3
dat
"Ig"
can
ducyc
quan tam khai thac,
cham
sóc vun
xoi.
II.
LICH
SITY/N
BÌl
ò^mt^c
I, Chung toi da
neu th\fc
trqng cac nhà nghien cuu
cua ta chua quan

tam
dung
muc
den ca dao cua
nguoi Vi|t
v^
lich
sur
va
chua
co d«7C
nhung cong trinh
t$p
trung nghien
cui
v^
nò.
V^y
cac nhà nghien
cuu
cua
ta
da nghien cuu nhu
th^
nao va
icet
qua
ci^
the
ra

sao
vS
bq
ph^n
ca dao nay ?
Ngoài
mqt
so
y
kien
tàn
m^n,
tuy
co
d^
c|p
den ca dao
cua ngucri
Vi^t vfe
l^cìi
su nhung khong
th|t
3\f
hcrong
vao
mijc
d£ch nghign cuu bq
ph$n
ca dao
naj ma

chung toi xet thay
khoi
cSn thift néu lan a
day, la ba
y
kien dang chu y cua
Nguyir
Vàn
Mqi,
Vu Ngqc
Phan va Chu
luan
Dien.
Truac het la y
ki^n
cua Nguyen
Vàn
Mgi.
Nguyen Vàn
Mgi
v5h
la mqt vien quan cua
tri^u
Nguyen vao nhung nàm
dSu
cua
thè"
ky XI. Truac khi
làm
quan, Nguyen

Vàn Mqi co dgy
hqc a
trucmg
Quoc hqc
r8i giù
chuc
Th^
lang
Hqc bq
va
sau dò là
chuc Bo
ciianh aa cr
txnh Thanh
HÒa.
Gong
vi^c
chxnh cua ong
khong phai la nghien cuu vàn hqc ma la
lam
quan va dgy hqc,
nhung nhung
lue ranh
roi, ong
thuòng
lui tai
bgn
be cùng dàm
d§o
v^

vàn
chuong.
Do nhan quan
chfnh
tr^
va
dia
v^
:3ca
hqi
- 4
cua ong
n§n
cach nhin
nh|n
cua ong ve
auqc
song
va
vàn hqc
khong phai bao già cung
du^g
dan. Vigt
Nam
phong
su
là
cuon sach do ong bien
sogn.
Trong lai

dfe tijfa
a
d'eli
cuiJn
sach
ong da giai thxch y nghia ten sach cua minh nhu sau : "Phong
là gì ? - La
t^cf
ca dao
v?
phong
ti^c
cua nhan dan. Su la gì
'
- Là
tffin^Uòng sang
de
soi
ma biet
vi^c
phai trai,
vifc thifn
ac,
vi^c
khen che,
vi^c
khuyen khxch va
trtmg
phgt.
Phong sac

l^i
gqi là su ? - La
vi
nhan
lem
phong
ti;c
cua nhan dan ma
biet
d^<io
qUoc
su.
" •
Cung trong lai
d? tgra
dò,
o^g
dà nói :ro
mijc
dxch, dqng
ca, quan
ni^m
lam sach cua mxnh la
"ahqn li/a
thu
nh4t
rqng
rai nhung tha phong dao, chqn nhung cau nao co the lam
gucm^
ve sgr

khuyen khxch
di^u thifn
va giai trùng
di^u
ac, duqrc
mq"
tram
thien,
lay
tha phong dao lam chanh vàn,
lay Vi^t
su, dà
sur
ngogi truygn
tieu
thuyet
lam
ahu
thxch Cho nen khong
nq hu l$u
chu thxch co sai lam va them
ngh^
lu|n
theo y minh
Vao,
chi (je
lam thanh quyen sach cho dàn bà oca tre
dqc v$y
xnoi'.
Chung ta

h^t
sue
tran trqng nhung dong gòp
qui
bau cua
Nguyen Vàn
M§i vi
dò la ket qUa cua ca mqt qua trinh lam
vi^c
cong
phqi^
ti mi,
b?n
bi da giup ich khong xt cho
th^
h^
hom nay. Nhung chung
ta
khong the
khòng nh^n
thay nhung sai
lam,
thieu sót
cua tac
già
ca trong khau thu
th$p
tu
ligu
lan chu thich

diln tich lich
su va
ngh^
lu^n.
Ngoài mqt
aS
bài (chuong hay thien, theo cach gqi cua
sogn
già) da phan
à
duq'c
l^ch
sU
vai nhung nhan
v$t,
3»;
kifn cij
the nhu cac bài
(chuong) 10, 61, 77, 97, 100, trong Vigt
Naiq ohong su co
rat
- 5 -
nhiSu
bài (chucrng)
khòng lien
quan gì den
l^ch
su
ho^c co
th

co
lien quan
d^n
l^ch
3U
nhung vai nhan
v|t
nao,
si/
ki^n
nao
thì khong
co
càn cu nao vung chac
de
tin
c§y
van
du^c
tac
gi
chu
thich,
nghi
lu^n
y nhu
th§t
nhu nhung bai (chuong) sau :
+
"Sem

khuya thiep mai hòi chang
Cau kho
àn Toi tr^u ^ang
xung khong ?" (chuong 5)
+ "Sang tràng trai chieu hai hang
Ben
a^^
dqc sach, ben nang quay
ta".(chtrang
54)
+
"Cò
con phai kho
vi
con
Lay
chSng
phai ganh giang
san
nhà
chSng".
(chuong
8
+ "Mqt ngày
d\fa
ra^n
thuy^n rtsng
Con
hon muon
kiep a trong thuyen

chai",
(chuong 34)
+
"Tiec
thay
h^t
g^o
trang
nglan
Da vo
nu^c dtjc Igi V3n lua
rom".
(chuong 40)
Hai
ciiufong
5 va 54 la nhung lai dùa vui hon nhien va
nhung
hinh
anh
d^p,
nen tha cua nhung
c^p
v7
chong ly
tuong
thài xua
nh&mg duqc
tac già coi la "phong su" voi mqt quan
ni^m
kha

rqng
rài va thieu
ch^t
che. Con ba chuong
3,
34 va
40
co
lien quan
dftì
l^ch
sU
chàng ?
Ta
hay txm hieu lan
luc/t
tùng chuong mqt. Chuong 8
r^t
cò
the là lai than tha
v^
noi
ci;c
nhqc cua nguoi
phij nuf di
lay chong thoi xua. Nhung theo
tac già,
chuomg
nay nói
v^

Cu Hoàng
h4u
(nguoi Tàu) lay
chBn
là
Trigu
Minh
Vuong
(nguoi
Vi^t)
de ra con la
Tri§u
Al Vuang
ma van dan dxu vai Thieu Quy a ben Tàu, muon mang con
v6
- 6 -
co quoc va
mu.Sn nh$p Vi§t
Nam ta vao nha Han. Chucrng 34 neu
lén
mqt
nh^n
thuc, mqt quan
ni^m
cua nguai xua la mqt ngày
duqrc
di/a
vào
man thuyen
cua vua hay

song
trong
cung^dign
cua
vua cung la vinh
hgnh
lam
r^i,con
hom
vgn
kiep
lenh
denh
trén thuyen
chai
va
song nuac.
So^
già
giai thxch : Tran
Thai Tong
lue
nhó vào hau
hg
trong cung vua Ly Chieu Hoang dì
làm cho Ly phai long
ma nhucmg
ngoi cho, chang khac nao mqt
giac ma
rang

da dua y den cho
quy^n
uy
va huong
Igc.
Chucmg
40 cò le cung nói
v^
thàn phgn
dang
buQn
cua mqt nguoi
phi^
ni
d^p
nguoi
d9P net ma
phai lay mqt
nguòi ch8ng
xSu.
xx,
vi^ng vì
Igi
con
bi
m^
chong ruong ray nua. Nhung than
ph$n
dang bu5n
dò cung duqrc sogn

già
giai thxch : dò la noi
ti^c
thucmg cua
nguoi dai doi
vcJi
nang cong chua
Huy^n
Tran my
mi^u
ma
bi
c<?ng
gà cho vua Chiem
rtti Igi bi
quan
ngt/
su Tran Khac
Qhung
lam
nhi^c.
Tren
co so
mqt so
di^u
da trxnh bay va qua mqt
so
bai
(hay chuong)
ca

dao da
dan,chung ta
cò the khang dinh
v^
Nguyen
Vàn Mgi
nhu sau :
5ng
là nguai co cong trong vifc thu
gom,
luqrm
l^t
ca dao rai rac trong nhan dan va trong cac
sacl
va
ròi tgp hqrp Igi
trong sach
Vjgt
Nam phong
su.
Voi tinh
than làm vige
say me cSn
man, ong dà mang
Igi
cho chung ta
mqt
nguSn
tu
lifu

quy
v^
ca dao va mqt so
nh§n dinh
kha xac
dang
v^
chung. Nhung thanh
tgru va
uu diem dò cua ong
du^c
cac nhà nghien cuu sau ong het
sue
tran trqng va coi dò la
nhung dòng gòp quy bau.
Ben canh
do, ong cung
phgm
mqt s3 sa:
làm
trong
vi^c
chqn
li7a,chu
thich dien
tich va
nghi
in^n
ve
ca dao. Nhung sai lam,

khuy^t
diem dò chu yeu do nhan quan
- 7 -
chxnh tri,
do
nhgn
thuc
chu
quan khong
phu
hqrp
vai
si;
thgrc
khach quan
gay nen.
Vi
vgy,
dqc
Vigt
Nam
phon^
su cua ong
chung
ta
phai xuat phat
tu
quan diem mai, tien
bq va
phuon

phap nghien
cuu
mai, khoa
hqc de
nhln nhgn
va
danh
già
cho
dung.
Sau
Nguyen
Vàn
Mgi,
nha
nghign
cuu vàn hqc
dàn
gian
-* - ( 21
)
Vu
Ngqc
Phan trong
cùon Tue
n^\i
ca dao dan ca
Vigt
Nam
cung bàn den ca dao

v§ lich
su. Ong to ra bàn
khoàn nhieu v§
nhung
hi^n tuqiig nhlm
lan dang tiec
do'i
vai ca dao cua nguoi
Vigt
v& lich
su.
va
de chung minh cho suy
nghi,
y kien cua
minh
v^
nhung
hifn tuqoig nham
lan d6, trong cuon sach noi
trén,
ong da
d^ra
ra nhieu dan chung
va
cò nhung kien giai kh.
ci^
the. Theo ong,
vi^c
xac

dinh
nqi ham cua nhung bài ca dao
v^
lich su
qua khong don giàn. Bai
vi,
ca dao (va ca
tijc
ngu
cua ta
it
nói
d^n
tén nguoi, tén
d^t,
xt nói
dén
nhung bien
chuyen lon trong xa hqi ; ca dao (va
tue
ngu)cua ta thucmg
nói
nhi^u
d^n
thien nhien, den lao dqng san xuat
va
quan
hf
txnh cam, ma nhung cai nay thay doi
ch$m nèn

kho the
hifn
ró
vao trong bai ca ; trong khi dò,
do
txnh chat truyen
migng
cua nò, ca dao (va
ti^c
ngu) cua ta qua thai gian
va
khong
gian da
bi
thay doi, sua chua
nhi^u,
khong con nguyen
vgn
nu
Vai nhung
d^c
diem nhu
v|y
cua ca dao
(va f4C
ngu)
c^a
ta
nén txnh
trgng

nham lan, gan ghep
tùy
tign,
thieu co
so
vung
chac giua ca dao (va
ti|c
ngu) nói chung vai ca dao ve lich s
nói riéng la mqt
thyrc
te
dB
tùng dien ra* Chang
hgn
cau ca
dao :
"Tgnh
trai
may cuon
v^
non
H^n
cung cay co cò con mong
mua"
-
8
là chi
mSl
quan

hg mày
mua
-
cay co : co may thi co
mua,
ma
cò mua thì cay cò mai tot tuoi
duq^c.
Cho nen, cay co cung co
"tình
nghia", "duyén
nq'"
vai may mua day !
Do
la nghie den
cua cau
ca
dao. Con nghie bong CUG
ne
re sao
IQÌ
la
chuygn
khac.
Nhung cò nguai
da
gan cho nò mqt nhan
v$t
(Thành Dóng)
mqt

su:
ki§n
lich
su
(dành
gigc
An). Theo
hq,
sau
khi
d^p
gi^
xong,
Thanh DÒng bay lén
trai
ve
h^n
vói nhan gian
rang
nhi'
vi^
cua
mxnh da xong, dung ai mong
dq^i
gi
nua.
Hogc càu
ca dao :
"Trong
c^Lua

ai danh
thV
i'Uuno
Cua chung
ai
kheo vay vung thanh riéng"
rat co the
chi
nhung hanh dqng ma am, thieu cong minh cua bq]
hao ly
xua,
nhung cung
co
nguoi da gàn cho no mqt nqi dung
khac : dò la
logn
muai
hai
su quan sau khi Ngo
Quy^n
mat,
dà]
den tình
trgng
chia cat dat nuac,
moi
nguoi hung cu mqt
phuoi
Trén day la hai trong
so*

nhi^u
dan chung ma nha
nghien
cuu vàn hqc dàn
gian
Vu Ngqc Phan khang
dinh
la cò
si/
nham
lan hay gan ghep tuy
tifn
giua ca dao
v^
lich
su vai ca dao
(va
ti^c
ngu) noi chung. Nhung ong khong dung
Igi
a nhung dan
chung nhu
v$y
; ong tiep
tt^c tìm tòi va
dua ra mqt
s5
dan
chung khac
ma

theo 5ng, dich thgrc dò là ca dao
v5 lich
su
vi
ohung
da •'noi lén nhung
si;
rifc lieti sur
han
hoi"
nhu nhung
cau
ca
dao sau :
+
"Ru
con con ngu cho
lanh
De
m§
ganh nuac rua bành cho voi"
"Dai vua Thài To Thài Tong
5on
b^,
con dat, con
bSng,
con mang".
- 9 -
Dau sao, ong van cò doi chut bàn khoàn, bai
thòi

gian
xuat
hign
cua chung khong
du^c
ro
ràng.
^ng
nói
:
'^V^
nhung
càu ca dao
lich
su trén day, chung tòi thay nò cò nói lén
duqfc
mqt vài khia
cgnh
cua nhung
vige
xay ra vào nhung thòi
gian nhat dinh trong
lich
su, nhung nò xuat hign vào thòi
nà<
chung ta van khong the
bi^t
duq^c",
vi rat cò
thè

cac tac già
thoi sau van cò the dien ta
I9Ì
chung y nhu mòi xay ra. Do
dò,
"vifc
d|t
ti^c
n^^
ca dao cua ta vào tùng thòi ky
lich si
là mqt vifc chung ta chua làm
dU7c",
nhung "chung ta cò the
lam
ducyc
trong mqt chùng
mijrc
nhat dinh" a "cong trinh bién
sogn
lich
su vàn hqc dàn gian
Vift
Nam sau nay". Nhu
v^y
la
trong Tqc ngu. ca dao, dàn ca Vigt
Nam,
Vu Ngqc Phan da chi
ra

duq^c
nhung lam lan dang
tilc ^iùa
ca dao
v^
lioh
su vai
Zi
dao (va
ti^c
ngu) noi chung do khong nam vùng nqi
hàm
cua
khai nigm nhung chua
phgn dinh du^c
rgch
ròi
thòi gian xuat
hign
cua
nhung bài ca dao
v5 lich
su,
Tiep sau
Vu Ngqc
Phan, nhà
nghien
cuu vàn hqc dàn gian
Chu
luàn

Dien, trong giào trinh
Vàn
hoc gàn gian
^^^ (tgp
li;
viet
chung voi Dinh
Già
Khanh,
xuat
bàn nàm
19 73
cung
d^
cgp
den ca dao
v? lich
su. Chu Xuàn Dién da cò nhung nhgn xét xac
éang dcTi
vai vifc làm cua Nguyen Vàn
Mgi.
Chu Xuàn Dien da
nhac
d^n
mqt
stf
càu ca dao ma
o dò
cò
si/

nham lan cua Nguyen
Vàn
Mgi
2
+ "Thucmg
chBng
nén phai gang cong
Nao ai xucmg sat da dong chi
day
?"
+
"Tuòng ràng
chi ngà
em
nang
Cliang
hay chi nga em mung em reo".
-
10 -
Càu ca dao thu nhat the hign tinh cam va
3\f
hy sinh cao
cà cua nguoi
phij
nù Vigt Nam doi vói ch3ng nhung
du^c Nguyei
Vàn
Mgi gan vào ahuyfn
Bà
Trung dành

gige.
Càu ca
Aao
thu ha:
phé phàn hgng nguoi bgc beo, khong cò txnh nghia chu dàu pha:
chuygn Trinh Tung tranh
cuop quy^n
cua anh la
Trinh
Coi nhu
Nguyen Vàn Mgi
hièu
lam. Barn sat càu chu cua tùng bài ca dao
va
xet cà "y tgi ngon
ngogi"
cua chung nua, van khong thay
h€
Iq
mqt nhàn
vgt lich su
nào a
dSij
ca.
TÙ
dò, Chu
luàn
Dién
k^t
lugn

: "Qua vige
lién
tuong xa xoi ma xac
dinh
cho ca
dac
mqt nqi dung
lich
su nao dò la mqt phucmg phap chu quan" cua
Nguyen
Vàn Mgi.
Ta
de cò thém càn cu cho nhung nhgn dinh do
cua minh, ong da dua ra nhung dan
chung
chinh xac
vS
ca dao
lich
su :
+
"Ru
con con ngu cho lanh
9e
mg gành nuac rùa bành con voi".
"Nhong nhong
ngi;a
ong da
v§,
Cat co Bo

Uè
cho
ngi/a
ong àn"
+
"Anh di theo chua Tày San
Sn
v^
cay cuoc ma
thuong
m^
già"
+ "Vgn
Nién la
Vgn
Nién nao
Thanh xày xuong
linh
hao dào
màu
dàn".
Chu
iuàn
Dién da di den nhung nhgn
dinh
kha hoàn chinh
- 11 -
v^
ca dao nói ve
lich gU

: "Ca dao
lich
su la nhung càu
va
nhung bài ca
ngixi
lay
d^
tai a nhung
syr
kifn
lich
su. Nhung
bi^n
co
lich
su
dut?c
ghi
Igi
trong ca dao
lich
su la nhung
bien co it
nhi^u
cò anh huomg
d&
doi song nhàn dàn duong
thoi ".
**Trong

ca dao
lich su,nhàn
dàn
chi
nhac
d^n
lich si
de nói lén thài
dq^
quan diem cua minh ma
thoi".
"Trong khi
chua ké cuu
du^c
tuong tan lai lich cua tùng càu ca dao,
chung ta
chi cò
the coi la ca dao
lich su
nhung càu nao noi
den
lich
su
bang
mqt thu ngon ngu
tri/c
ti^p.
DÒ la cac càu
ca dao con
giù Igi

duqrc nhung danh
tu
riéng
chi
tén nguoi,
tén
d^t,
tén
tri^u
dgi hay it ra cung phan anh ahung
dgc
diem riéng bigt
co
the nhgn ra ngay duqrc cua mqt giai dogn
lich
su nhat dinh nao do".
Sau dò, Chu Xuàn Dién tiep
t^c
ma rqng phgm vi phàn ành
lich su cua ca dao dàn ca
d^n
sty
"phan ành
lich
su - xa hqi
nói chung".
Gag
nói : "Ca dao dàn ca
Vift
Nam phàn ành

lich
su
Vift
Nam khong
chi
voi y nghia la ghi
Igi
nhung
syr
kifn
dqt xuat trong lich
su
dan
tqc **,
ma con "phàn ành
lich
su
-
xà hqi nói chung,
va vfe màt
nay, co the coi ca dao dàn ca
Viét
Nam la mqt kho tai
lifu
phong phu
v§
phong
tijc tgp
quàn
Cf

n5ng thon ngày xua".
Va
ong da ma "kho tai lifu phong phu"
do ra qua rat
nhi^u
dàn chung
s^ng
dqng
va
giau sue tai hifn
"Hai Vàn bat
ngat nghin
trùng", "Nui cao chi lam nui ai -
Nui che
m^t
trai chàng thay nguoi thuong",
"Song
Chu nuac
chay
b<?n
mua", "Song Thuong nuac chay doi dòng",
"Duòng
vo
xu Nghf quanh quanh -
Mon
xanh
nuóc
biec nhu tranh hqa
dft",
"Cày

d^ng
dang buoi ban trua - Mo hoi thành thòt nhu mua
- 12 -
ruqng cày", "Chong chai
vq*
luoi
oon càu - Ménh mong be Sa
biet dàu là nha", "Anh di lam
thq^
noi nao - De em ganh
di^c
gành bào theo sau",
"Muon
àn bành it là gai - Lay chong
BÌnh
Dimh s7 dai
duorag di", "Trai
làng
a gòa con dong - Co sao
em
Igi
lay
chBng ngij
cu", "Ru
nhau
lén mieu ma the -
Gurom
deo truòc
m^t
chu

d^
sau
lung",
"Thày
m^
toi
ep
lay chong
trong làng - Toi chi nói ngang ch5ng con chi vqi - De toi di
hqi,
hat
diin
chai bòi", vàn vàn
va
vàn vàn.
Day la nhung càu, bài ca dao co phan ành
lich
su xa hqi
nhung khong phai la ca dao
v§ lich
su. Neu nhung càu, bài nhu
the
naj
d\iqc
coi la ca dao
ve
lich su thi trong kho tàng ca
dao nguoi Vift,
s*?
luqrng

ca dao
v^
lich su s©
chiem mqt ty
If
rat lon.
Và
nhu
vgy thi
vige "tach" bq phgn "ca dao
v^
lich
su" ra khòi kho tàng
ca
dao nói chung
se
tra nén phuc tgp vo
cung. Boi
vi
khong
nhi^u thi
it,
ca dao cua
ta
noi ahung
dfeu
co
dinh
dàng
d^n

si/
kifn nay, nhàn vgt nq, canh quan
kia
trong qua khu. Chinh cho nay da gay
ra
khong it noi bàn khoàn
ho^c
hieu lam dang tiec a mqt so nguoi,
thgra
chi
o
cà nhung
nhà nghien cuu truac
day ve
ca dao
lich
su. Thanh thu khài
nigm "ca dao
v^
lich su" can phai
duqfc
xac dinh cho
th^t
ro.
III.
Gidl THUYET KHJI
Nl^
ò^dày^
khi nói
d^n

ca dao
vS lioh
su la
chi
giai hgn
trong phgm vi ca dao ve
lich
sur cua nguoi Vift chu khong phai
la ca
v^ve
lich
gu
noi
ahung.
Vi
vgy,
ngoai
ca dao cua nguoi
Vigt,
ca
dao
cua
cac dàn tqc khac trén
dat
Vift
Nam
v%
lich
- 13 -
su se khong duqrc d'e cgp

d^n.
Ca dao
v^
lich su la mqt
bq
phgn
cua ca dao co
truyen^
noi chung
du^c luu
hanh truac nàm 1945.
vi
là mqt bq phgn cua ca dao co
truyen
nén ngoai txnh chat
lich su la bao trùm, ca dao ve
lich
su cung
hogc
co txnh
chat trù tình
hogc
co txnh chat trao phung nhu ca dao noi
chung.
NÒi
d^n
ca dao
v9
lich su, truac nay dà tung
tSn

tgi
nhung qUan nifm
r^t
khac
nhau.
Nguyen Vàn Mgi vói cach
nhin
kha rqng rai va
tiiieu chat
che, da dua ca nhung bài ca dao
khong lién quan
gì
d^
lich
su vao
Vjgt
Nam phong su. Hon the
nùa,
ong
da
gan ca dao voi
lich su
mqt cach hai tùy
tifn
và
thieu co so khoa hqc. Vu Ngqc Phan, tuy thgn trqng hon, nhung
do dà
dgt
nén cung chua
d8

xuat
du^c
gì
nhi§u vS
ca dao
lich
su.
Chu Xuàn Dién dà cò nhung y kien mai hon va dòng gòp quan
trqng hom nhung cung chua phai la hoan hao.
Vi
vgy, vige tiep
tijc
lam ro hon khài nifm "ca dao
v^
lich
su" la mqt yéu
cfeu
c§n
thiet.
Trén co
so
ly
lugn
chung ve
ca
dao và y kien cua
nhiing
nguoi di truac,
tu thi/c
tien sang tao cua ca dao

v^
lich
su
o Vift Nam, chung ta cò the di
d^n
mqt quan nifm nhu sau :
Ca
dao
ve
lich
su la mqt bq phgn cua ca dao co
truyen
noi
chung, cò nhifm
vij
phàn anh
lich
su cua dàn tqc, chu yeu
thong qua nhung nhàn vgt
lich
su và nhung
sgr
kien
lich
su.
Nhung nhàn vgt
lich
su và nhung
si/
kifn

lich
su dò noi chung
là cò thgt và thuong là tiéu bieu nhung qua hu
cafu
nghf thugt
da
dtrq^c
to diem thém trong muc dq ma the
logi
cho phep. Truac
nhung
31/
kifn và nhàn vgt
lich
su, nhàn dàn da to ro tình cam
và thai dq cua minh
: ho4c
bieu duong, ca
ng^i
n^u
sgr
kifn do
- 14 -
nhàn vgt dò la tot (nhu cong cuqc
di/ng
nuac và
giù
nuóc vi
dgi
c^a

dàn tqc ta
v<5i
biet bao nguoi con uu
tiì,
kién
cuomg,
bat khuat va sàng tgo) hogc phé phan, lén àn
né'u
gì/
kifn dò,
nhàn vgt dò la
x^u
(nhu cac cuqc xàm
lu^c
và nhung hanh dqng
tàn bgo cua
kè
thù cùng
s»/
bgc
nhuq^c,
dSu
hang hay
y^u
at
chong
CI/
cua
cac tgp doan phong kien Vift Nam). Trong khi
phàn ành lich su cua dàn tqc, ca dao

v6 lich
su
khSng
sa vào
ke
chtiyfn,
miéu
tà chi
ti^t
ma chu y nam bat nhung net bàn
chat cua nhàn vgt và
3\f
kifn de the hifn.
Si/
phan ành, the
hign do chu yeu thong qua nhung bài ca dao ma
nghia"chung
la
nghia
tri/G
tiep
tu
vàn ban và qua mqt
s^
bifn phap nghf
thiigt
thich
hq'p.
IV.
PHAM

VI TI?
Llgu
SIJ'DUNG
De nghien cuu và viet
v^
d^
tài "Ca dao cua nguòi Vift
ve
lich su",
c^òng
toi dà su
di/ng
nhung
nguSn
tu lifu sau :
a) Bq
sach
Kho tàng
CR
dao
n^uoi
Vjgt
do Nguyen Xuàn
Kinh và Phan Dàng
Nhgt
chu bién, la nguon cung cap tu
ligu
chu yeu
c^o
vifc

nghien
cuu và
vi^t
lugn an.
Day
la bq sach bién
gogn
ca dao duqrc xuat bàn
gàn
day
nhat, cò dq day lon nhat,
duq'c
Hqi Vàn nghf dàn gian Vift Nam
dành già cao,
duc/c
du lugn dành già tot
^"'"
.
D^c
bigt, diem
(+)
Xin xem Tgp
chi
Vàn hòa dàn gian,
19§6,
so
1,
mijc
Tin
tue

bào Vàn
nghf,
19^6,
so 15, bai cua Phgm DÌnh
tn
; bào
Nguòi
Ha
Nqi,
19f6,
so 23, bài cua Phan Thu Soan.
- 15 -
thu ba (nhàn
vft lich
su,
si/
kifn lich su) cua
mi^c
chu
d^
thu
nhat (Dat nuóc và
lich su)
trong tgp IV
gGm
nhung tu lifu
quan trqng da giup
ich
chung toi rat
nhi^u.

b)
Sau hq
Bach
này la mqt
sÒ
sach quan trqng khac :
+
Tue
ngu ca dao dàn ca Vigt Nam cua Vu Ngqc Phan
Trong Quon sàch
này,chung
toi chi
di
vào diem B (Nhung
"ca dao
lich
su" thgrc chat nò nhu
th^
nao
?7
c^a
mi^c
I la
diem
mqc
cò y kien phàt bieu
c^ia
tàc
già
ve ca dao

lich
su.
+ Bq
giào
trinh
Vài;
hoc dàn gian (Hai tgp) cua Dinh
Già
Khành và Chu Xuàn Dién.
ò'bq
sàch này, chong toi tgp trung chu yeu vào diem II
(Lich su và xa hqi,
dSt
nuac va con nguoi trong ca dao dàn
ca Vift Nam) cua mgc C (tgp II) la diem mgc cò y kien cua
Chu Xuàn Dién
v^
ca dao
lich
su.
+
TÌm
hieu tien trinh vàn
hoc
dàn gian Vigt Nam cua
Cao Huy Dinh là cuon sàch
gòm bay
chuong,
dU7c
trinh

bay
theo
tien trinh lich su cua vàn hqc dàn gian Vift Nam tu buoi bxnh
minh cua
lich
su dàn tqc den thai ky cgn
dgi;da
mang
Igi
cho
chung toi nhung hieu
bi^t
can thiet
v5
cac thoi ky vàn hqc
dàn gian da qua.
"*• Dia
chi vàn hòa dàn gian Thàng Long
-
Dong Do -
Ha Ngi
mqt cuon sàch
day
cò ngu5n tu lifu khà phong phu, trong
do co mqt
sÒ
chuong gom nhung ngu5n tu lifu
^uy
ma chung toi
da su

di*ng.
+ Ca dao xu Hue
blnh
giài , tgp
1/là
cuon sàch cò
nhi^u
tu ligu lién quan den lugn àn.
+ Vàn hoc dàn gian
Nghi^
Bình "tgp I
voi
mijc
"Ve
- 16
chang Lia" da giup
chiing
toi hieu ro han càu ca dao :
"Chi^u chi?u
in
ligng Truòng
Mày
Càm
thuong chu
Lia bi
vày trong thanh"
và phong trào nong dàn the ky XVIII a Binh
Dinh
do Lia lanh
dgo.

e) Ngoài ra, mqt
s5"
sach khac nùa cung cò nhung tu lifu
cln
thiet cho vifc nghien cuu và viet lugn àn nhung khong
nhifeu
và khong giù vi tri quan trqng nhu nhung sàch ke trén
nèn
chung toi khong ghi a
dèy
ma
se
thong ké vao
mi/c
tài lifu
tham khao a cuoi
lugh
an.
V.
PHI/O'NG
PHAP
NGHigN Cifo
Trong qua trinh
nghien
cuu, xu ly
d^
tài va viet lugn àn,
chung toi da
su dyng
nhung phuong phàp

nghien
cuu chu
y^u
sau : phàn txch và chùng minh, so
sành
va doi chieu, dien
dich
va quy ngp.
VI.
NHIJ^G
DÓNG
G<5P
CÙA
LUAN
XN
a) Hf thong
hoa
nhùng y kien quan trqng khàc nhau
v^
ca
dao
lich
su, dua ra mqt giai thuyet cò phan mòi
v?
ca dao
v^
lich
su.
b) Tgp trung phàn tich nqi dung và hinh thuc nghf thugt
cua ca dao

vS lioh
su; qua ket qua
nghien
cùu lam ro
duq^c
cài
riéng cùa bq phgn ca dao nay trong kho tàng
ca
dao nguòi Vift
và trong qUan hf doi sành vói
truyìn
thuyet va hqi le ve
- 17 -
lich
3^^
VII.
BQ
CUC
CÙA LUAN AN
Ngoai ma dàu,
k^t
lugn, tai lifu tham khào va
phtj
l'^c,
lugn an gom hai chuong :
a) Nqi dung cùa
ca
dao
v^
lich su

b)
Nghg
thugt
cua
ca dao
v^
lich
su
I I
v.U/ij*
18 -
("
HIJCJNG
M^T
N9I
DUNG
CÙA
CA DAO
VE
LICH
SlJ'
-
19
-
Ca dao phàn ành
lich
su Vift Nam
.chu ye'u
thong qua
nhung nhàn vgt

lich
su và nhùng
gy
kifn
lich
su. Nhùng nhàn
vgt,
SI/
kifn dò tuy co nhùng
gac
màu, dàng ve khàc nhau nhung
d5u
phàn ành nhung vàn
d^
co't
loi cùa hifn thgrc và duqrc the
hifn trong hai
màng
hifn
thi/c
lan la hifn
thi/c dgcng
nuóc và
hifn
thi/c
giù
nuoc.
I. CA DAO VE LICH
Slf*PHÌN
ANH QUA TRINH

DÙNG NlfdC
Sgr
nghifp di/ng
nuac
vi dgi
cua nhàn dàn ta da trai qua
may nghìn nàm
lich
su. DÓ là mqt quà trinh vgn dqng di
len
day gian lao thu thàch nhung vo cung oanh lift. Tu cho
3hi
biet
dgra
vao
ti/
nhién
de
gong den cho biet chàn
nuoi,
trftng
trqt la ca mqt
buoc
tien
dai
cua nguoi Vift co. Sach
Ljch
su
Vigt Nam
^

da
cung sap
cho chùng ta nhùng hieu
bi^t cSn
thiet
v^
cuqc
song ginh
hogt cua hq. Nguai Vift co da biet
chàn nuoi tràu,
bò,
cho,
l^n,
gà,
vit
biet trSng
lùa,
khoai,
dOy
rau
mau
va càc logi cày
àn
qua khac, biet trong
day, trong dàu chàn tam lay
sq'i
dft vài,
lija.
'^u
ngu3n

luong
thi/c,
thi/c
pham mai tgo ra, hq bat dàu lam nén nhùng mon àn
dgm dà huomg
vi
dàn tqc nhu bành chung, bành
dBy,
già
vi,
nuoc chàin, Nghe
trBng
lùa nuac doi hòi phài
cò
nhùng cong
trinh
tuoi,
tiéu nuoc. Càu chuyfn Som Tinh
chien
thang Thuy
Tinh phài
c^^àng
la thién anh hùng ca
d^p
ca
ng^i
chien cong
cùa nguòi Lgc Vift doi vói
lù
li^t.

Trong trqt, chàn nuoi phat
trien lam nay no
Cae nghS
thu cong nhu
luyfn
kim dong
thau.
- 20 -
gòm,
dft, mqc vói nhùng
san
pham khà
dadgng.
Thuyen la phuong
tifn giao
tiiong
qUan trqng.
Si;
phàn oong lao dqng, xa hqi
va
quan hf trac doi, giao luu hàng hòa cò
nhi^u
tien
bq.
Dai
song vàn hòa, tinh thàn ngay mqt nang cao. Nhùng
hinh chgm
khac trén trong dong va cae di
chi
khao co hqc da minh chùng

cho
thi/e
t^
dò. Vift Nam thòi
Sy duq^c
coi la mqt trong nhung
qué huomg cùa
loai
nguoi. Vai thoi
dgi d8ng
thau phat trien,
nuóc Vàn Lang - nha nuoc so khai
d?iu
tién trén manh
dSt
Dong
Nam & ra dòi.
Va
voi sgr ra dòi cùa nuóc Vàn Lang, mqt thoi
d^i
mói - thòi
dgi
càc vua Hùng cùng bat dau trén dat nuóc ta.
càc vua Hung da co vai trò hqrp nhat tat ca càc bq
l^c
Igi
thanh nha nuoc Vàn Lang. Nha nuoc vua moi phoi thai da phai
dàm ducmg nhùng su mfnh cao ca va het
sue
n^ng

n^
la xày
di/ng
và bào vf nò. Chinh
vi
le dò ma trong thòi dgi ngày nay,
BQC
Ho kinh yéu cùa chùng ta da cò lan nhac nha chùng ta :
"Càc
vua Hung da
co
cong dgng nuóc, Bac chàu ta phai cung nhau
^iù
lay
nuóc*.
Vai
tro
và
cong lao to lan 3y cua càc vua HÙng
itrcyc
lich su
dai dai ghi nhó. Khu di tich
d^n
Hung con
Igi dSn
ngày
nay
la mqt
bang
chung hung hon nói lén rat ro

di^u
dò.
DÒ la mqt quan the kien trùc
d^p
và da dgng trén nui Nghia
Linh
thuqc xa Hy Cuong, huyfn Phong Chàu, tinh Vinh Phu. Quàn
the
klin
trùc g3m ba ngoi
dSn l&n
là
dSn
Hg,
dSn
Trung và
iSn
Thuqng.
D&n
Hg la noi ma
m^
^u
Co (theo
truyen
thuyet) da
le
ra bqc tram trùng, no thanh
t^^am
con
trai,

trong dò nàm
muoi
con theo mg lén nui da ton nguoi
anh
ca lén lam vua, lay hifu
là HÙng Vuong,
dat
tén
nuéc
là
Vàn
Lang, dóng do a dat Phong
Chàu.
Chech
v^
dong nam
dfen
Hg là
d^n
Gieng, noi
co
gieng
Igqc
- 21 -
trong vat ma xua kia hai nang cong chua Tién Dung va Ngqc Hoa
hang soi bòng, chài
toc
và van
khan
a day. Ngoi den lon thù

hai là den Trung, noi vua HÙng thuong lui toi bàn vifc nuoc
cùng càc lgc hau, lgc tuóng, noi hoàng tu
nghèo
cò hieu
Lang Liéu dàng bành chung bành
dSy
lén vua cha nhàn ngày
t^t
cà.
và
ng5i
d§n
lori thù ba
-
d^n
Thucyng -
noi vua HÙng cùng
càc bo lao
Igp
dàn te Tròi Dat và càu than LÙa,
dtng
thòi
cùng là noi vua HÙng thù sàu
Igp
d^n
tho Thành DÒng thang
gi3c
Jfn.
Cgnh
d^n

cò làng và mq to. Chech sang phai cò cqt dà
the ma
Thi^c
An Duong
Vuromg
dà tùng the truac vong
linh
tién
to nguygn mài mài giù vùng giang san nha HÙng. Tu
day,
phòng
tam mat
ra
xa
v^
phia truóc se thay 99 ngqn nùi
lón
nho nhu
bay voi quy dang
huong
v^
nùi
M^
uy
nghiém,
Toàn bq khu di tich vói quan the kien trùc da dgng là
thanh qua, san pham cò y nghia cùa tai nàng sàng tgo va
sue
lao dqng can cu,
b^n

bx cua ong cha ta xua. No
gqi
lén
truyen
thong ve vang, dang tgr hao cua ca mqt dàn tqc
duqfc
mo
dSu
bang thòi dgi cae vua Hung.
Ngày nay, moi dq xuàn qua, he toi, nhàn dàn ca nuóc
Igi
no nùc keo
v§
dat To, thàm
d^n
HÙng, tuóng nigm càc vua Hung
va tham
già
càc hogt dqng vui
choi
dgm dà y nghia. Khong
nhùng
thi',
day con la dip de cho cac
caP
tài tu giai nhàn ma
ca dao lich su thuong noi
d^,
han huyén tàm
si/,

on
Igi
dong
doi con Hong chau Tién cua mxnh va chùc nhau giau sang, song
làu,
mgnh
kho
e :
"Din day sum
hqp vui cuoi
Truéc
la le To vieng noi mq phan
- 22 -
Sau la tai tu giai nhàn
Han huyén ke noi ke gan nguoi
la
Gan
xa
ta cung mqt nha
Cung dong Hong Lgc cung la viém bang
Chùc
ràng
phu qui thq khang
To cho phuc trgch blnh an muon nha".
Nhà nuóc Vàn Lang ra dai va thoi dgi càc vua Hung la mqt
cqt
moc
quan trqng, mqt buoc tien dai cua xa hqi Vift Nam tho
co
dgi»

Nhung nhu trén da nói, nha nuóc Vàn Lang chi mói la
hinh
thùe nhà nuoc
so
khai,
nhà nuóc a trinh dq thap. CÙng
vói
si/
phat trien cua kinh
ti
và xa hqi, nha nuóc ay
t^t
phài dòi thay và tien lén mqt trinh dq cao hon. Vao nùa sau
thi
ky III truóc Cong
nguyen,
trén
n^n
tang kinh
ti -
xa hqi
mai,
d^e
biét la truóc nhu cau chong ngogi xàm, mqt thu linh
cùa nguoi Au Vift la
Thi^c
Phan da hqrp nhat hai thanh phan dàn
tqc Lgc Vigt va Au Vift, hai vung lanh tho dong bang va
mi^n
nùi

Igi
thành mqt quoc
già th<?hg
nhat lay tén la
5u
Lgc. Nuoc
Tu
Lgc ra dòi la
si/
icl"
tije
và phat trien a mqt trinh dq cao
hcm han nuoc
Vàn
Lang cua thoi ky dau tién. Sàch Ljch su
Vigt
Nam
^
cùng da cho chùng
ta bilt
khà nhieu
vS
nhung hogt
dqng kinh te - ky thugt, vàn hòa - xa hqi thòi ky tu Lgc.
Kinh
t^,
ky thugt da cò buoc phàt trien khà. Trong nong
nghifp,
vige
dung tràu bo cày keo va càc logi nong

cij
khàc
nhau kha pho bien.
Vi
nong
cij,
ngoai
dS
dà
vÓn
cò tu làu,
d5
dong (luoi cày
dQng,
liìm
hai
d^ng,
rlu dftng )
và do sat
(rlu
sat, cuoc
sàt )
da xuat hifn. Nong
san
(lùa, ggo, khos
dgu, )
và cae logi hoa qua (chuoi, cam,
qnit,
vai, nhan,
- 23 -

dùa,
na, ) ngày mqt
nhiiu.
Vung dat bài ven song là noi
tr3ng dàu chàn
tlm
khà phàt dgt. Nhieu vùng dat khàc
duc/c
dùng
trSng
mia de ep mgt, lam
duròng.
Vuòn nhà nào cùng
tr^ng
cau và
trSu
khong, và cò li
ti^c
nhuqm ràng àn tràu dà cò tu
dò.
Nam ó vùng dong
bang
chàu tho phi nhieu, cò
nhiiu
h5 dàm,
song
Igeh
và bò bien dai, Au Lgc khong nhùng cò uu the
v^
trong trqt ma cung cò thugn

Iql
lón
v?
chàn nuoi
già
sue,
già
clm
(tràu,
bc),chò,
Iqn,
gà, vit, ) va danh cà song, cà bien
Ngu3n thgrc pham phong phu la co so
tó"t,
dam bao cho doi
só'ng
vgt
cliat
cua nguòi Au Lgc ngày mqt nàng cao. Thu cong nghifp
cùng
tiln
bq hom truóc.
càc
ngh^
luyfn kim,
g5m,
dft, mqc,
dan
làt
da manh nha tu truóc, duqrc tiep

tijc
duy tri va phàt
trien.
Ngh^
nung ggch, lam ngòi dà ra doi. Vifc giao luu kinh
te,
vàn hòa trong nuóc và vói
ben
ngoai
du^c
tàng cuong và
ma rqng.
Chq-
bua
hinh
thanh. Trong lao dqng và sinh hogt,
qua càc
hinh
thùc lao dqng khac nhau (trong trqt, chàn
nuoi,
lam
nghi
thù
cong ),
qua cae hogt dqng vàn nghf, vui choi
giài tri lanh mgnh (hqi mua, ca mùa nhgc, ve tranh,
due
tuqmg,
)
va qua cac

tijc
tho than
m^t
trai,
thàn nui, thàn
song,
tha sinh thgrc khi, ma
thugt, con
nguoi cang gan bò
vói
ti/
nhién, vói càc hinh thùc ton giào, tin nguomg cò
truyei
Cung voi nhùng hogt dqng kinh
te
- ky thugt, vàn hòa
-
xa hqi
nói trén, càc hogt dqng trong linh
vi/c
quàn
si/
cùng cò nhùng
buoc truong thanh dàng ke, nhat la trong
vige
che tàc vù khi
(cung, no, tén). Nàm
1959,
o càch chàn thanh Co Loa khoang
hai tram

met
v^
phia
Nam, nguoi ta da phat hign
duq'c
mqt
icho
mui tén
d^ng
gom hang vgn chiec vói nhieu
hinh
logi khàc nhau