A
a
K
Cn
Cy
Cx
c
F
G
l
M
m
^.
A/,
M^
^'v
m.
m.
P
R
S
U
V
X
Y
7
)
NHUNG Kt HIÈU
CHINH.
He
so'

khi
dóng.
Toc
dò
àm
thanh à dò cao
ma mày
bay dang bay
Day
cung
khi
dóng trung bình
ciia
cành.
He
so'
lue khi
dóng toàn
pbàn.
He so'lue
nàng.
He so'lue
càn.
He
so'
lue càn khi
lue nàng
bang khóng.
Tiéu diém
khi

dóng ciia
mày
bay.
Trong
luofng cria
mày bay.
Sài cành.
So'
Mach.
Khó'i
luofng
ciia
mày bay.
Mó men ngang.
Mó men huóng.
Mó men doc.
He so mó men ngang.
He so mó men huóng.
He
so'
mó men doc.
Lue
d^y
ciia dóng
ca.
Lue khi
dóng toàn phàn.
Dien
tich
bình chié'u

bang
cùa cành.
Toc
dò
ciia
nhiéu dóng.
Toc
dò bay.
Lue
càn cùa mày bay.
Lue
nàng cùa mày bay.
Góc tà'n cùa mày
bay.
Trong
tàm
cùa mày bay.
MUC
LUC
Trang
NHtJNG Kf
HIÈU CHINH. 1
MUC LUC. 2
MÒ DAU. 4
CHUONG
1. TÓNG QUAN
CHUNG.
7
1.1.
Khài quàt

ve
tinh 6n
dinh cùa mày bay. 7
1.1.1.
NhiJìig
già thié't ccr bàn. 8
1.1.2.
Càc
he
truc toa dò. 8
1.1.3. Càc lue
va
mó men tàc dung
lén
mày bay trong khi bay. 12
1.1.4.
Su càn
bang
cùa càc lue
va
càc mó men, 24
1.1.5.
Tmh
ón
dinh cùa mày bay. 25
1.1.6.
Tinh ón
dinh tmh doc cùa mày bay. 27
1.2. Ành
huòtig

cùa nhiéu dóng dén qua tài tàc dung lén mày bay, 34
1.2.1.
NhiJng
nguyén nhàn
gay
ra càc nhiéu dóng trong bau
khi
quyén. 34
1.2.2.
Qua
tài khi bay qua nhiéu dóng. 35
1.2.3.
Anh huóng cùa càc thóng
so'
dé'n
qua
tài khi bay qua nhiéu dóng. 37
1.2.4.
Xàc dinh
qua
tài
lón
nhà't khi bay qua vùng nhiéu dóng.
39
CHUONG
2. BÀI TOÀN VE ON DINH CHUYEN DÒNG DOC
CÙA
MÀY BAY. 40
2.1.
Xày dung he

phuong
trình
chuyén
dóng doc cùa mày bay. 40
2.1.1.
Càc thóng
so'
dac trUng cho
chuyén
dóng cùa mày bay. 40
2.1.2.
Càc phuong trình chuyén dóng cùa mày bay trong khóng gian. 43
2.1.3.
Càc phuong trình chuyén dòng doc cùa mày bay. 53
2.2.
Giài so he phuong trình
chuyén
dóng doc sau khi
co nhiéu dóng. 55
2.3.
Dành già
ành huòng
cùa nhiéu dóng dén
6n
dinh chuyén dóng doc
cùa mày bay. 62
CHUONG
3.
VÀN DE HAN
CHE,

KHÀC PHUC ÀNH
HlTÒNG
CÙA
NHIÉU DÓNG DÉN ON DINH CHUYEN DÒNG DOC
CÙA MÀY
BAY.
64
3.1.
NhOrng
dac diém phoì
tri khi
dóng nhàm bào dàm
tình
òn dinh
va
tình
diéu khién doc cùa mày bay. 64
3.1.1.
Òn dinh tiéu diém
khi
dóng theo
so'
M. 65
3.1.2.
On dinh tiéu diém
khi
dóng theo góc tàn. 67
3.2.
Bào
dàm

tình òn
dinh doc
va tinh
diéu khién doc trong khai thàc
ky thuat hàng khóng. 69
KÉTLUÀN.
71
PHU LUC. 73
TÀI
LIÉU
THAM KHÀO. 85
«
MÒDÀU
Vàn
de
bào dàm an toàn, hieu
qua
trong khai thàc
khi
cu bay nói chung
va
mày bay nói riéng,
luón
là nhiém vu
thuòfng
xuyén, càp bàch cùa ngành ky
thuàt hàng khóng.
Viéc bào dàm an toàn bay
va
su dung hé't càc

tinh
nàng bay cùa mày bay,
duoc nghién
cuu,
dành già khóng chi trong
qua
trình thié't
ké,
che tao mày bay,
ma con
phài duy
tri lién
tue trong
qua
trình khai thàc mày bay.
Viéc bào dàm an toàn bay
va str
dung hé't càc
tinh
nàng bay cùa mày bay,
chi
co thè
dat duoc trong thuc
té'bay
khi mày bay
co tfnh ón
dinh càn thié't.
Tfnh 6n
dinh nói chung là khà nàng cùa mày bay tu
tra ve

che do bay ban
dàu, khóng co sU can thiep cùa phi cóng hoac càc thié't bi tu dóng lai. Dói vói
càc mày bay co
tinh
6n dinh tot, trong khi bay phi cóng
co thè
tàp trung
sufc
lue
va tri tue
cho càc nhiém vu chié'n dàu
ma
khóng ành
hucmg
dé'n an toàn bay.
Thuc té'
bau khi
quyén xung quanh chung ta, vùng
ma
mày bay
thuòng
xuyén boat dóng khóng phang
lang ma
luón
co nhOng
bié'n dóng do nhiéu
nguyén nhàn
kbàc
nhau. NhiJng bié'n dóng này duoc goi chung là càc nhiéu
dóng. NhiJng nhiéu dóng trong bau

khi
quyén sé
làm
thay doi càc thóng so'
chuyén dóng cùa mày bay (nhu góc tà'n, toc
do
)
va
ành huóng tói
tinh
ón
dinh, diéu khién cùa mày bay. Khóng
it
nhung
truòng
bop nhiéu dóng
gay
mal
an toàn hoac uy
hiép
an toàn bay,
làm
xuàt hien
nhiJng
hòng
hòc
dot bié'n trong
ké't cà'u cùa mày bay.
Vi
vày, viéc nghién

culi
ành huóng cùa nhiéu dóng dé'n tfnh
ón
dinh cùa
mày bay là hé't
siJc
càn thié't. Tuy nhién, trong càc tài
liéu thuyét
minh ky thuàt
hien co, tmh òn dinh cùa mày bay nói chung
va
ành huóng cùa nhiéu dóng
dén
imh
ón dinh cùa mày bay nói riéng chi
duofc
cho duói dang rà't so
lugc.
Vi
vày
viéc phàn
tich mot
càch chi tié't, khoa hoc phàn ùng cùa mày bay khi bay qua
vùng nhiéu dòng gap rà't nhiéu khó khan, Diéu do khóng nhiJng làm han che
chat
lirong
giàng day món hoc "dòng
lue
hoc bay" tai càc nhà truòng,
cQng

nhu
chat lugng
dào tao dói
ngii
phi cóng mói tai càc don vi,
ma con
ành huóng tói
viéc tìm hiéu nguyén nhàn dàn tói càc tai nan bay.
De
nghién
ciJu
tfnh ón dinh cùa mày bay nói chung
va
ành huóng cùa nhiéu
dóng dé'n tfnh ón djnh cùa mày bay nói riéng, ta phài xem xét chuyén dòng cùa
mày bay trong khóng gian. Khi nghién
cùu
chuyén dòng cùa mày bay trong
khóng gian,
nguói
ta
thuóng
chia chuyén dòng cùa mày bay thành chuyén
dòng doc
va
chuyén dóng canh. Trén co
so
phàn chia chuyén dóng cùa mày
bay thành chuyén dòng doc
va

chuyén dóng canh co
thè
nghién cùu ón dinh
chuyén dòng doc
va
ón dinh chuyén dóng canh cùa mày bay.
Xuàt phàt
tu
nhiJng yéu càu thuc té'
va
co so khoa hoc néu trén, tàc già chon
de
tài
"nghién ciJu
ành huóng cùa nhiéu dòng
dén
ón dinh chuyén dóng doc
cùa mày
bay".
Muc
dich
cùa de tài là:
- Chon
mot
mó hình thfch bop
de
mó phòng chuyén dóng cùa mày bay.
- Dành già su ành huóng cùa nhiéu dòng dé'n ón dinh chuyén dòng doc
cùa mày bay dói vói mot
so'

che' dò bay cu
thè
.
- Phàn tfch càc bien phàp khàc phuc ành huóng cùa nhiéu
dén
ón dinh
chuyén dòng doc cùa mày bay.
De
giài quyé't càc vàn
de
trén luàn vàn bao góm :phàn mó dàu, ké't luàn
va
3
chuong.
Nói
dung chù yé'u cùa chuong I là:
- Chon càc he truc toa dò khi xem xét chuyén dòng cùa mày bay trong
khóng gian.
- Xàc dinh càc
lue va
mó men trong chuyén dóng doc.
- Càc khài niém co bàn
ve
càn
bang,
ón dinh
va
diéu khién cùa mày bay,
- Tfnh ón dinh tình doc cùa mày bay.
- Ành huóng cùa nhiéu tói tài tàc dung

lén
mày bay.
Nói dung chù yé'u cùa chuong 2 là:
- Thié't
làp he
phuong trình chuyén dóng cùa mày bay trong khóng gian,
he
phuong trình chuyén dòng doc khi khóng
co
nhiéu dòng
va
sau khi
co
tàc dóng cùa nhiéu .
- Giài
so'
he
phuong trình chuyén dòng doc sau khi
co
tàc dòng cùa nhiéu.
- Dành già ành huóng cùa nhiéu
dén
ón dinh chuyén dòng doc cùa mày
bay.
Nói dung chù yéu cùa chuong 3 là:
- Càc bién phàp phó'i trf khf dòng nhàm bào dàm tfnh ón dinh doc
va
tfnh
diéu khién doc cùa mày bay.
Bào dàm tfnh ón dinh doc

va
tfnh diéu khién doc cùa mày bay trong
khai thàc ky thuàt hàng khóng.
CHU^ONG
1
TÓNG QUAN CHUNG
1.1. Khài quàt
ve
tinh ón djnh cùa mày bay.
Càc tfnh nàng bay cùa mày bay duoc xàc dinh
bòi
khó'i
lugng va
càc dac
trung khf dòng cùa mày bay,
lue
day
va
tinh kinh té cùa dóng co. Càc tfnh nàng
bay trén
chi
co thè dat duoc trong thuc té bay néu mày bay
co
tfnh ón dinh va
tfnh diéu khién càn thié't.
Chuyén dòng cùa mày bay dugc xàc dinh
bòi
su tuong tàc cùa
nò
vói càc

vàt thè khàc nhu: mat dà't, khóng khf,
luóng
khf
tir
dòng co. Hay nói mot càch
khàc chuyén dòng cùa mày bay dugc xàc dinh bòi su tàc dòng cùa càc ngoai
lue.
De
thuc hien càc
che'
dò bay khàc nhau trong khóng gian càn phài
co
su
càn
bang
cùa
mot
pbàn, hoac tà't cà càc ngoai lue tàc dung lén mày bay. Khà
nàng càn
bang
mày bay trong khi bay là yéu càu
so'
mot
dò'i vói tà't cà càc mày
bay.
Yéu càu
thii
hai dói vói tà't cà càc mày bay là tfnh ón dinh, nghTa là khà
nàng mày bay tu trò
ve che

do bay ban dàu khóng
co
su can thiep cùa phi cóng
hoac càc thié't bi tu dòng
lai.
Yéu càu
thii
ba là mày bay phài
co
tfnh diéu khién,
nghia
là mày bay phài
phàn
ùng mot
càch phù hgp vói càc tàc dóng cùa phi cóng, nhàm thay dói hoac
duy
tri che
dò bay ban dàu.
GiiJa càn
bang,
ón dinh
va
diéu khién
co
mói lién he chat che vói
nhau.
Chi
co
thè nói tói ón dinh khi
co

càn
bang.
Tfnh diéu khién lai phu thuoc rat nhiéu
vào tfnh ón djnh.
Mot
mày bay co tfnh ón dinh tot, se
co
tfnh diéu khién kém.
Vi vày trong thuc té, tuy vào muc dfch su dung cùa mày bay
nguòi
ta chon
giài phàp trung
boa giùa
tfnh ón dinh va tfnh diéu khién. Dói vói càc mày bay
vàn tài càn phài
co
tfnh ón djnh tò't, do
dò
khi thié't ké,
che
tao nguói la uu tién
cho tfnh ón dinh.
Nguge
lai, dói vói càc mày bay chié'n dàu nói chung, nguói ta
lai uu tién cho tfnh diéu khién.
Viéc nghién cùu chuyén dòng cùa mày bay trong khóng gian nói chung,
tfnh ón dinh cùa mày bay nói riéng, phu thuoc rat nhiéu vào càc già thiét
va
càch chon càc
he

truc toa dò. Sau
day
chung ta sé xem xét nhiJng già thiét
va
càc
he
truc toa dò thuóng dugc
sir
dung khi nghién cùru chuyén dòng cùa mày
bay.
1.1.1 Nhurng già thiét co bàn.
De
giàm bót
nhùng phùc
tap khóng càn thié't khi xày dung mó bình chuyén
dòng cùa mày bay trong khóng gian, nguòi ta dua ra càc già thiét sau:
- Mal dà't dugc coi là
bang
phang.
-
Già
tó'c trong truòng khóng dói (g=const).
-
Trai
dà't dugc coi là bà't dóng.
Vói boat dòng thuc té cùa mày bay, dac biet là càc mày bay tiém kfch vói
bàn kfnh boat dòng khóng lón, thì càc già thiét trén khóng
gay
ra nhiJng sai
so'

dàng kè.
1.1.2.
Càc he truc toa do.
Su thuàn tién trong
qua
trình khào sàt chuyén dòng cùa mày bay trong
khóng gian phu thuoc rat nhiéu vào viéc chon càc he truc toa dò. Khi nghién
cùu chuyén dòng cùa mày bay nguòi ta thuòng su dung càc he toa dò sau:
- He toa dò mat dà't
OoXQy^ZQ,
- He toa dò lién két
OJC,>',Z,
.
- He toa dò
toc
dò
Oxyz.
- He toa dò toc dò thàng dùng
Ox^.y^z^
Trong dò he toa dò mat dà't là he toa dò
bài
dòng gàn vói mal dà't, càc he toa
dò
con
lai là càc
he
toa dò di dòng gàn vói mày bay.
+ He toa dò mat dà't
Of^x^y^z^.
(hình 1.1)

- Gó'c toa dò là
mot
diém trén mat dà't (thuòng trùng vói diém bàt dàu chay dà
hoac diém tiép dà't khi ha cành).
- Truc
OQXQ
nàm trén mat dà't, huóng tu chon (thuòng trùng vói huóng chuyén
dóng cùa mày bay khi chay dà hoac khi chay hàm dà).
- Truc
Oo^^o^^^^g góc
vói mat phang ngang, huóng lén trén.
- Truc
OQZO
vuòng góc vói mat
phàngOg^oj^o »
huóng theo quy tàc bàn tay phài.
+ He truc toa do lién két
Oxi^^iZ,.
(hình 1.1)
-
Gò'c
toa dò trùng vói trong tàm cùa mày bay.
- Truc
OJC|
trùng vói truc doc cùa mày bay
va
huóng
ve
phfa truóc.
- Truc

0;^,
nàm trong mat phang dò'i
xùng
cùa mày bay
va
vuòng góc vói
OJC,
.
- Truc Oz, vuòng góc vói mat phang
Ox^y^
va
huóng theo quy tàc bàn tay phài.
+ He toa do toc dò Oxyz, (hình 1.3)
- Gó'c toa dò trùng vói trong tàm cùa mày bay.
- Truc
Ox
huóng theo véc to toc dò bay.
- Truc
Oy
nàm trong mat phàng dói
xùng
cùa mày bay
va
vuòng góc vói truc
Ox
- Truc Or vuòng góc vói mat phang
Oxy va
huóng theo quy tàc bàn tay phài,
+ He toa dò toc do thàng
dù^ng

Ox
^z,
•
(hình 1.2)
- Gó'c toa dò trùng vói trong tàm cùa mày bay,
- Truc
Ox^
huóng theo véc to
toc
dò bay (truc
Ox^
trùng vói truc
Ox
).
- Truc
Ox
vuòng góc vói truc
Ox^
va
nam trong mat phang thàng dùng.
- Truc
Oz^
vuòng góc vói mat phàng
Ox^>^^.
va
huòng theo quy tàc bàn tay phài.
Ngoài càc he toa dò trén, trong
mot
so truòng hgp dac biét nguòi ta
con

su
dung mot
so'
he toa dò khàc.
10
Hình
P-là
mat phàng
thàng duì.gchua truc
doc.
n^-Iàmàtphàngdó'ixrnigcùamaybay.
He toa dò mat dà't 0
0^0
^'o^o va he toa dò lién két
Ox
i>^i^,.
lì
^-^à
mat
phàng ngang
Ox
y.^.
>x
O^.^',
-
là mat phàng dói
-^-•^àhétoadòtocdao^
^•^•Hetoadòhènkét
o.,^.
12

1.1.3. Càc
lire
va mó men tàc dung lén mày bay trong khi bay.
1.1.3.1.Càc
lire.
Càc
lue
tàc dung lén mày bay trong
qua
trình bay góm: lue
day
cùa dóng co
P,
lue
khf dòng toàn phàn R, trong lue cùa mày bay G. (Hình
1.6).
+
Lire
day cùa dóng co P.
Lue
d^y
cùa dòng co là
lue
do dòng co sinh ra ò
mot che
dò làm viéc nhà't
dinh cùa dòng co (ò
mot
vi trf xàc dinh cùa tay ga).
Lue day

cùa dòng co
co
thè dugc xàc dinh theo cóng
thiJc
sau:
p =
m^c V)
(1.1)
Trong dò:
m^-
là khó'i lugng khóng khf qua dòng co trong
mot
giày
(luu
lugng khóng khf qua dòng co).
C5
- là tó'c dò dòng khf sau mieng phun cùa dóng co.
K
- là
toc
dò bay (toc do cùa mày bay so vói khóng khf).
Thóng thuòng vói càc mày bay
co mot
dòng co
va
dòng co dugc dal ò trong
thàn, thì duòng tàc dung cùa lue
ddy
P trùng vói truc doc cùa mày bay.
Su phu thuoc cùa

lue
d^y
P vào
che
dò làm viéc cùa dòng co (vào toc dò
vòng quay cùa tuò'c bin) , vào toc do bay
va
do cao bay dugc thè hien ó càc do
thj sau:
P(N)
1-
tuong
ùìig
vói che
dò
vòng
quay nhò
nhàì
cùa dòng ca.
2 — tuong
irng vói
4000
(vòng/phùt).
3 - tuong
iJng
vói 6000
(vòng/phùt).
4 - tuong
ùtig
vói 8000 (vòng/phùt).

5 - tuong
ùng
vói che dò vòng quay cuc dai
0
12
3 4 5
/?
(vòng/phùt)
Hình
1.4.
Su phu thuoc cùa lue
day
vào
che
dò làm viéc cùa dòng co.
13
PiS)
75*10
50*10
25*10'
H=OKm
- H = 6
Km
H=9Km
Hình
1.5.
Dàc tfnh
toc
dò
va

dò cao cùa dòng co.
Qua càc do thi trén ta thà'y:
- Néu toc dò
va
dò cao bay khóng
dói,
thì khi tàng so vòng quay cùa tuò'c
bin,
lue day
cùa dòng co tàng lén.
Vi
khi tàng toc do vòng quay (khi
tàng ga) luu lugng khóng khf vào dòng co
(
w^
) va
lugng nhién liéu
cung càp cho dòng co déu tàng.
- O mot
che
dò làm viéc nhàt
dinh
cua dòng
ca,
dói
vói tàt ca càc do cao
khi tàng toc dò bay dàu tién
lue
day cùa dòng co giàm nhe, sau dò tàng
lén

va
dat già tri cuc dai tai mot
so'
M nào dò, rói giàm manh néu tiép
tue
tàng tó'c dò bay. So M
ma
tai dò
lue day
cùa dòng co dal già tri lón
nhàt dugc ky hiéu là
A//,,^^^.
0 nhùng dò cao nhò hon
11
Km
M,,^^^^
tàng
khi tàng dò cao,
con
ò nhùng dò cao lón hon
1 IKm
M,,^^^^
bau nhu
khóng dói.
- Khi tàng dò cao
lue day
cùa dòng co giàm, vi màt dò cùa khóng khf
giàm làm cho luu lugng khóng khf vào dòng co giàm.
+ Lire khi
dòng toàn phàn R.

14
Khi chuyén dòng trong khóng khf càc bò phàn cùa mày bay se làm bién
dang càc tia cùa dòng chày bao. Do dò dién tfch thiét dién cùa càc tia sé thay
dói
tir
diém này qua diém khàc, làm cho
toc
dò
va
àp suà't
cQng
thay dói theo.
Nhu vày se xuàt hien su chénh
léch
àp suà't giua càc bò phàn cùa mày bay. Su
chénh léch àp suà't này sé làm xuàt bién
lue
àp suà't tàc dung lén càc bò phàn
cùa mày bay. Mal khàc, do khóng khf
co tinh
dfnh,
nén khi mày bay chuyén
dòng trong khóng khf sé xuà't bién
lue
ma sàt. Hgp cùa càc
lue
àp suà't va càc
lue
ma sàt ggi là lue khf dóng toàn phàn R. Khi xét chuyén dòng doc cùa mày
bay ta coi góc trugt canh

bang
khóng
(y9 =
0),
nén
lue
khf dòng toàn phàn R
nàm trong mat phàng dò'i
xùng
cùa mày bay. Chiéu R lén phuong cùa véc to
toc
dò bay ta dugc
lue
càn X. Chié'u R lén phuong vuòng góc vói toc dò bay ta
dugc
lue
nàng Y.
Truòng hgp mày bay bay vói góc trugt canh
{/]
^0),\\ic
khf dòng toàn phàn
R khóng nàm trong mal phang dói xùng cùa mày bay . Khi dò sé xuàt hién
thém thành phàn lue canh Z (chùng ta khóng di sàu xem xét truòng hgp này).
Hình 1.6. Càc
lue
tàc dung lén mày bay (khi
^
=
0
)

Lue
khf dòng toàn phàn R dugc xàc dinh theo cóng
thùc:
15
R
=
c,e^s
(1.2)
Trong dò:
C^^
- là
he
so'
lue
khf dòng toàn phàn.
p -
là màt dò cùa khóng khf ó dò cao
ma
mày bay dang bay.
V - là
toc
dò bay.
5
- là dién tfch hình chiéu
bang
cùa cành còng vói dién tfch phàn
cành bi thàn chiém.
Q
phu thuoc vào góc tàn (a),
so'

Mach
(
A/
),
dò dàn
dai
cùa cành
(
A
), dò
day
tuong dò'i cùa prò-fin
( C
),
góc
mùi
tén cùa cành
( /
)
Tuong tu nhu dói vói lue khf dóng toàn phàn,
lue
nàng
va lue
càn cùa mày
bay dugc xàc dinh theo càc cóng thùc sau:
Y =
C,^S
(1.3)
X =
C,P^S

(1.4)
Trong do:
C\
- ggi là he
so'
lue nàng.
Cy
- goi là he
so'
lue
càn.
Cy,
Cy
cung phu thuoc vào góc tà'n (a), so Mach
(M),
dò dàn
dai
cùa
cành
(A
),
dò
day
tucmg dói cùa prò-fin
(C),
góc mùi tén cùa cành
(^)l
I
He
so'

lue
càn
Qcó
thè dugc xàc dinh thóng qua he so
lue
nàng
C",
bang
còng thùc sau:
C,=C,,^ACl
(1.5)
Trong dò:
C^Q-
là he
so'
lue càn khi
lue
nàng bang khóng.
^
- là he so phu thuoc vào kfch thuóc cùa cành
va
toc dò bay.
- Néu
toc
dò bay nhò hon toc do cùa àm thanh thi :
^~
(1.6)
Vói
A,
=^

(1.7)
1 + ^
5,
X^
- là dò dàn
dai
hiéu dung cùa cành.
/l
- là dò dàn
dai
cùa cành.
16
5"^
- dién tfch hình chiéu
bang
cùa cành.
5^
- là dién tfch phàn cành bi thàn
va
noi dóng co chiém.
Néu tó'c dò bay lón hon toc dò cùa àm thanh thì :
A =
Vói
a
=
^'
da
(1.8)
(1.9)
Trong

càc
yé'u
to'
ké trén thì góc tà'n (a),
so'
Mach (A/ )
va
góc mùi tèn cùa
cành,
ành
hiróng
tói
he
so'
lue
nàng
va he
so'
lue
càn manh hon cà. Su ành
huòng cùa
chùng dugc thè
hién
a
càc
dò
thi sau:
À
e
^

J'
max
^
^
«0
i
M
=
(^,H
const
\
/r2 >
X\
^
w
a
a) b)
Hình
1.7.
Càc yéu
to'
ành huòng tói he so
lue
nàng
Qua càc do thi trén ta thà'y:
- Khi so M khóng dói, néu tàng góc tà'n a thi he so lue nàng
Q
tàng. 0
nhung góc tà'n nhò, he so lue nàng tàng tuyé'n tfnh theo góc tà'n
va co

thè
dugc xàc dinh theo còng thùc
Cy =
Cy{a-a^^).
Trong dò
aolà
góc tà'n khi
lue
nàng
bang
khóng. Khi góc tà'n dat già tri tói han
{a„,)
he so
lue
nàng
dat già tri lón nhàt (C,
,„,,
). Néu tiép tue tàng góc tàn he so
lue
nàng sé
giàm.
17
- Néu tàng góc mui tén cùa cành thi ò
mot
góc tà'n xàc dinh he so
lue
nàng
sé giàm, dóng thòi góc tà'n tói han
va he
so'

lue
nàng lón nhàt cùa mày
bay
cQng
sé giàm.
- O nhùng
so'
M nhò he
so'
lue
nàng ft thay dói theo
so
M. Khi
M >
M,,^,
néu tiép tue
tàng
so'
M thi do su xuà't hién cùa vùng toc dò trén àm ò mat
trén cùa cành (trong vùng này àp suà't giàm), he so lue nàng sé tàng
manh theo
so'
M. Tuy nhién, do su xuà't hién
va
phàt trién vùng toc dò
trén àm ò màt trén
va
ò màt duói cùa cành hình
chiì
nhàt

( ^
=
0
) khóng
xày ra dóng thòi, nén su thay dói he so lue nàng theo
so'
M cùa mày bay
co
cành hình chù nhàt phùc tap hon cùa mày bay co cành hình mùi tén.
M =
const
c
a,
a.
a
M
Hình 1.8. Càc yé'u
to'
ành huòng tói he so
lue
càn.
A
M
->
Hinh 1.9. Anh huòng cùa
so M
tói
he
so A .
18

Qua càc dò thi trén ta thà'y:
- Khi
toc
dò bay khóng dói, ò nhùng góc tà'n nhò su phu thuóc cùa he so
lue
càn
(C^
)
vào góc tà'n (a)
co
dang pa-ra bón.
Vi
nhu ò phàn trén ta
dà biét, ò nhùng góc tà'n nhò he
so'
lue nàng phu thuóc tuyé'n tfnh vào
góc tà'n.
Con
ò nhùng góc tà'n lón hon góc tàn tói han
{a,^),
néu góc tàn
tàng
Cy
giàm, trong khi dò lue càn àp suàt tiép tue tàng
(C\„
tié'p
tue
tàng),
vi vày he
so'

lue
càn tàng chàm theo góc tà'n.
- O nhung so M nhò lue càn àp suà't ft thay dói theo so M, nén he so
lue
càn khi
lue
nàng
bang
khóng
(Qo) bau
nhu khóng thay dói theo
so
M.
Khi
M >
M,^,
néu tàng so M hién tugng khùng hoàng
song
tàng manh,
làm cho
lue
càn
song
tàng manh. Do dò he so
lue
càn khi
lue
nàng
bang
khóng

(C\o)
tàng manh. 0 nhung
so
M >1, néu tàng
so'
M cuòng dò cùa
càc song kfch dàu
va song
kfch duói ò mày bay giàm, lue càn
song
giàm.
Do dò
C^ogiàm.
+ Trong
lire cùa
mày bay G.
Vi mày bay góm nhiéu bò phàn khàc nhau (cành, thàn, duói, càng, dòng
co,
càc vàt treo
ngoàiI
I), nén trong lue cùa mày bay nói chung là hgp cùa càc
trong
lue
thành phàn. Diém dat cùa trgng lue cùa mày bay ggi là trong tàm cùa
mày bay. Trong
qua
trình bay do tiéu bao nhién liéu, thà bom, bàn tén
lùai
i,
nén trong

lue
cùa mày bay sé thay dói cà
ve
dò lón
va
diém dat. Tuy vày khi
xét tfnh ón djnh cùa mày bay ta
co
thè coi trgng lue cùa mày bay khóng dói cà
ve
dò lón va diém dat, vi khoàng thòi gian
ma
ta xem xét khóng lón
(ti^
vài giày
tòi vài phùt).
1.1.3.2.
Càc mò
men tàc dung lén mày bay trong
qua
trình bay.
Càc mó men tàc dung lén mày bay trong
qua
trình bay bao góm: mó men
ngang
A/^,
mò men huòng
A/^và
mò men doc
M^.

Tuy vày, ò day chùng ta
19
chi
pbàn tfch sàu
ve
mò men doc, là mò men ành huòng dén chuyén dòng doc
cùa mày bay.
+ Mó men ngang
M^
là tóng càc mó men làm mày bay quay quanh truc Ox,.
A/,>
0 néu nò làm mày bay nghiéng sang cành phài,
M^<
0 néu nò làm
mày bay nghiéng sang cành
trai.
Mò men ngang dugc xàc dinh theo cóng thùc:
pV
M,=m^^^^—S!
(1.10)
Trong dò:
m^
- là
he so
mó men ngang.
/ - là sài cành.
+
Mò men huòng
A/^là
tóng càc mó men làm mày bay quay quanh truc

0>',.
A/^,>
0 néu nò làm dàu mày bay quay sang
trai,
M^<
0 néu nò làm dàu mày
bay quay sang trai.
Mò men huóng dugc xàc dinh theo cóng thùc:
M^^m^^Sl
(1.11)
Trong dò:
m^,
- là he so mò men huóng.
+ Mò men dgc
M^
là tóng càc mò men làm mày bay quay xung quanh truc
ngang Oz,.
A/^
> 0 néu no làm dàu mày bay ngòc lén (truòng hgp này ggi là mò
men ngòc).
M^<0
néu nò làm dàu mày bay chùc xuòng (truòng hgp này ggi là
mò men chùc).
Mó men dgc cùa mày bay dugc xàc dinh theo còng thùc:
M,=nK^^Sb,
(1.12)
Trong dò:
m^
-
là

he so mò men dgc.
b^-
là
day
cung khf dòng trung bình cùa cành.
20
Dàu cùa
he
so mò men dgc trùng vói dàu cùa mò men dgc.
- Truóc tién la xem xét biéu thùc cùa mò men dgc khi cành
lai
dò cao ò vi trf
'
trung làp, duòng tàc dung cùa lue
day
trùng vói truc dgc cùa mày bay.
De
tién
cho viéc phàn tfch càc thành phàn cùa mò men dgc, ta chuyén
lue
khf dóng
toàn phàn
tu
tàm àp suà't
ve
tiéu diém khf dòng F cùa mày bay (tiéu diém khf
dòng cùa mày bay là diém dat cùa lue nàng sinh thém khi góc tàn thay dói),
dóng thòi bó sung thém mó men dgc
A/^o.
Thóng thuòng vói càc mày bay

co
tfnh ón dinh tình theo góc tà'n, thi tiéu diém khf dòng nàm sau tàm àp
suà't.
Vi
vày mò men
A/^^là
mó men ngòc. Nhu vày khi góc tàn cùa mày bay thay dói
mot lugng là
Aa
,
lue
nàng cùa mày bay se thay dói mot lugng là
AK,
diém dat
cùa
AK
cbfnh là tiéu diém khf dòng
F.
Do dò su thay dói cùa góc tà'n khóng
làm ành huòng dé'n già tri cùa mò men
Myj^.
Hay nói càch khàc mò men
A/^„
cbfnh là mó men dgc khi
lue
nàng
bang
khóng (khi
a^a^^).
Chiéu R lén truc dgc cùa mày bay (truc

Ox,)
ta dugc
X^,
Chiéu R lén truc
0;^,
ta dugc
y,.
Càc
lue
X^
va
K,
duge xàc dinh theo còng thùc sau:
X,
=
C,
pV
Y,=Cy
pV
Hinh 1.10. Su hình thành càc mó men dgc khi cành
lai
dò cao
ò vi trf trung làp.
21
Trong càc tài liéu
ve
khf dòng hgc cùa mày bay ta dà biét ò nhùng
a <
10'^15'
thì:

Q,
=Cy va
Q,
=Q
-Cya.
Nhu vày ta
co
thè coi:
pV
y,
=Cy^—s = Y
Khi dò ta
co:
^z
=^7.0
+ ^(^1-Xi)-^\yi
m.
—^Sb^=
m^^^-Sb^+Cy—^S{x,
~x,)-C_,,~^Sy.,
Chia cà hai
ve
cho
pV
(1-13)
Sb,
ta se duoc bièu thùc xàc dinh
he
so mò men
X-

•
X •
V-
•
doc nhu sau:
m^
=
m^^
+ Cy
{—
-) -
C^.,
^^
^A ^A ^A
Ta ky hiéu:
x,
= -^
,
x,,
= —^,
y-,~
II
b
^A ^A ^A
Tacò:
niy
=myj,+Cy(x,
-^/.)-CvJ/
Dò'i vói càc mày bay
co

toc dò gàn
va
trén àm,
de
dàm bào tfnh ón dinh va
tfnh diéu khién càn thiét cho mày bay, cành thuòng dugc gàn ó giùa thàn. Do
dò
;^/ =
0 hoac rà't nhò, nén ta
co
thè bò qua thành phàn
C^^y-^.
«
^z
=^zo
+Q(^/
-X,.)
(1.14)
- Khi nghiéng cành
lai
dò cao mot góc
<p,
ò duói ngang sé xuàt hién lue
AY,.
Hinh
1.11.
Su hinh thành mò men dgc khi nghiéng cành lai dò cao.
22
Trong truòng hgp cành
lai

dò cao nghiéng xuòng phfa duói
{(p>0),
lue
AYj
sé huóng lén trén
va
tao ra mó men dgc
Af^^
< 0 làm dàu mày bay bi chùc
xuòng.
Mò men dgc
M^^dxxoc
xàc dinh theo còng thùc:
M
-^^^^PL
7.<p
mlq)~ Sb.
=Mt(p
(1.15)
Trong
dò:
OT^ =
-^
<
0,
M|
=
^^^
(1.16)
d(p '

''
d(p
Nhu vày trong truòng hgp này he so mó men dgc sé là:
m^
=
W;7o
+
Cy
(Xf.
-
Xj,
) +
my(p
Ngoài càc mò men dgc kè trén, khi mày bay quay quanh truc ngang (Oz,)
con
xuà't hién càc mó men dgc do chuyén dòng quay cùa mày bay tao ra.
- Mò men càn quay dgc
(
M^^^
).
Khi mày bay quay quanh truc ngang (Oz,) vói toc dò góc quay
co^
>0,
thì
duói ngang sé chuyén dòng xuòng phfa duói vói toc dò là: AV
=
co^Lj.
Hinh
1.12.
Su hình thành mó men càn quay dgc.

Nhu vày tó'c dò cùa duói ngang so vói khóng khf trong truòng hgp này sé
là:W^
=
F +
ÀK.
Góc tà'n cùa duói ngang sé tàng mot lugng là
Aa.
Trong
dò
23
AV
tgAa
=
—.
Do góc tà'n cùa duói ngang tàng, nén lue nàng cùa duói ngang tàng
mot
lugng là
AYj.
Mò men
ma
AY^
tao ra sé làm dàu mày bay chùc xuòng. Mò
men dò duge ggi là mò men càn quay dgc
(A/^^^
).
Mó men càn quay dgc dugc xàc djnh theo cóng thùc:
M,^^=AY,L,=m,^^^Sb,
(1.17)
Trong dò:
m^^^^

=
m'^'co^
.
Vi
m'y/
là dai
Itrgng co
thù nguyén, trong khi
ò
càc phuong trình
ta
thuòng
su
dung càc dai lugng khóng thù nguyén, nén ta dat:
co/
=
^ "^
V
—
-
—
Khi do ta
co:
m^
= ^7^z ~ ^T —^^ = ^T ^^
'
b,
Trong dò:
mf
=m''/

—
b.
Nhu vày ta co;
A^z.,
-
^z.,
^Sb,
=
m^/co,
^Sb,
=
mfco,
^Sb,
=
M'poJ,
(1.18)
- Mò men do chàm dat dòng
(
A/^^
).
Khi mày bay quay quanh truc Oz, vói tó'c dò góc
co^^
>
0,
góc tà'n cùa
mày
bay sé thay dói vói toc dò góc là:
à
=
—. Do ành huòng cùa cành sé xuàt hién

hién tugng dat dòng
ò
duói ngang. Hien tugng dat dòng làm giàm góc tà'n cùa
duói ngang, do dò nò làm giàm
lue
nàng cùa duói ngang. Vói mói già tri góc
tà'n cùa mày bay sé co
mot
già tri tuong ùng cùa góc dat dòng. Vi duói ngang
nàm sau cành mot khoàng xàc dinh, nén phài sau mot khoàng thòi gian, hien
tugng dat dòng mói ành huòng tòi duói ngang.
Nghia
là
khi góc tà'n cùa mày
bay tàng, góc tà'n cùa duói ngang chi giàm mot lugng tuong ùng vói góc dal
dòng cùa thòi diém truóc dò. Nhu vày lue nàng thuc
té
cùa duói ngang sé lón
hon
lue
nàng cùa nò tuong ùng vói góc tàn cùa mày bay tai thòi diém ma
ta
24
dang xét. Cbfnh su chénh léch lue nàng này cùa duói ngang sé tao ra mó men
dgc do chàm dat dòng.
Mó men do chàm dat dòng dugc xàc dinh theo cóng thùc:
^zà
=m;à^::—Sb^
(1.19)
^A

„.
Tuong tu nhu vói mò men càn quay, ta
cùng
dat: à
=
à^-
va
m'}
-= mf
—
Khi dò ta
co:
M,^
=
m]'à^^Sb^
= MJà
Su phu thuòc cùa
m^'
va m°
vào
so
M dugc the hién ò
dò
thi sau:
7
Hình
1.13,
Anh huòng cùa
so'
M tói he

so
mó men càn quay
va
he so mò men do chàm dat dòng.
Nhu vày biéu thùc day dù cùa mó men dgc sé là:
M,
=M,,+Y(x^
-x,)^Ml<p + Mfcò,+MÌà
(1.20)
Va biéu
thiJc day
dù cùa he
so
mó men dgc sé là:
my
=/w^o
+Cy{x,
-X,
)-^m'^(p
+
m'^'ùJ^
+^zd
(1.21)
1,1,4.
Su càn
bang
cùa càc
lire
va càc mò men.
Diéu kien càn thié't cùa tà't cà càc

che
dò bay ón làp là su càn
bang
cùa càc
lue.
Chi
khi
co
su càn
bang
cùa càc lue, trgng tàm cùa mày bay mói chuyén
dóng thàng déu. Già tri
va
huòng cùa càc lue khf dòng phu thuóc vào trang
25
thài cùa mày bay trong dòng khf, nghTa là phu thuóc vào góc tà'n, góc trugt
va
góc nghiéng. Nhu vày khi toc dò bay khóng dói, su càn
bang
cùa càc lue chi
co
thè dugc duy tri khi mày bay giù nguyén trang thài cùa nò trong dòng khf.
Chuyén dòng quay cùa mày bay dugc hinh thành do su tàc dòng cùa càc lue
khóng di qua trgng tàm cùa nò. Hiéu
qua
cùa càc lue trong chuyén dòng quay
dugc dành già bòi mùc tàng cùa tó'c dò góc quay
(già
toc góc).
Già

toc góc ty
le
vói tfch cùa lue
va
cành tay dòn,
nghìa
là ty le vói tfch cùa lue
va
khòang
càch
tu
trgng tàm cùa mày bay tói duòng tàc dung cùa lue. Tfch dò dugc ggi là
mó men cùa
lue
so vói trgng tàm cùa mày bay.
De
khóng xuàt hién chuyén
dòng quay càn phài
co
su càn
bang
càc mò men cùa tà't cà càc
lue.
Nhu vày
de
duy tri su càn
bang
cùa càc lue trong khi bay càn phài
co
su càn

bang
cùa càc mó men. Su càn
bang
cùa càc mó men dóng nghTa vói viéc hgp
cùa tà't cà càc
lue
tàc dung lén mày bay di qua trgng tàm cùa nò. Diém dat cùa
hgp
lue
nói trén ggi là tàm àp xuà't cùa mày bay. Nhu vày diéu kién
de co
su
càn
bang
cùa càc mò men là tàm àp xuàt trùng vói trgng tàm cùa mày bay.
Sir
càn
bang
cùa càc mò men càn thié't khóng
chi
cho
nhiìng che
dò bay
khóng
co
chuyén dóng quay,
ma
cà cho nhùng
che
dò bay vói toc dò góc quay

khóng dói.
1.1.5.
Tinh
ón
djnh
cùa mày bay.
Trong
qua
trình bay, mày bay
co
thè bi tàc dòng cùa càc nhiéu dòng trong
bau
khf quyèn. Ngoài ra mày bay
con
bj ành huòng bòi càc nhiéu dóng do tàc
dóng cùa phi cóng khi diéu khién mày bay (khi nghiéng càc cành
lai,
khi thà
bom, bàn tén
lùal
I). Khi bi tàc dòng cùa nhiéu, trang thài càn
bang
cùa mày
bay bi phà vo. Néu mày bay
co
khà nàng tu khói phuc trang thài càn
bang
ban
dàu, khóng
co

su can thiep cùa phi cóng hoac càc thiét bi tu dóng
lai,
sau khi
nhiéu
ngùng
tàc dòng, thì la nói mày bay
co
tinh ón dinh. Nhu vày mot mày
bay
co
tfnh ón dinh sé tu trò
ve che
dò bay ban dàu. Qua trình
irò ve che
dò
bay ban dàu dién ra theo thòi gian. Thuc té cho thà'y qua trình này phu thuóc
truóc tién vào càc lue
va
càc mó men xuàt hién khi
co
tàc dóng cùa nhiéu. Néu
khi càc thóng
so'
cùa
che
dò bay ban dàu bj thay dói,
ma
càc lue
va
càc mó men