Đôi điều về chiêng Êđê
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (197.23 KB, 5 trang )
1
Đôi điều về Cồng Chiêng Ê Đê
Nguyễn Công Tích
I.Giới thiệu sơ lược:
Đăklăk, vùng đất bazan hùng vĩ, nơi tập trung sinh sống của người Ê đê hay Ra
đê… biến âm tên gọi của cụm từ Yang Aê Diê có nghĩa là (Con cái của trời). Người
Ê đê là cộng đồng thống nhất về ý thức tộc người, theo chế độ mẫu hệ. Vì vậy, trong
gia đình chủ nhà là phụ nữ, họ chủ động trong hôn nhân. Đàn ông khi được cưới về
sẽ cư trú luôn bên nhà vợ, con cái mang họ mẹ…
Ngoài trồng trọt nông sản như lúa, ngô, khoai… họ còn chăn nuôi trâu, lợn,
gà… Ngày nay do sự thay đổi và phát triển của xã hội họ chuyển sang trồng cây công
nghiệp là chính. Người Ê đê có một nền văn hóa độc đáo và phong phú, đáng kể là
các sử thi (Khan), nghệ thuật điêu khắc và độc đáo nhất là âm nhạc dân gian mà cụ
thể hơn là âm nhạc Cồng chiêng Ê đê, một trong những thành tố góp phần để tổ chức
UNESCO công nhận không gian văn hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên là di sản phi vật
thể của nhân loại.
II.Khái niệm, tên gọi Cồng Chiêng Ê đê:
1. Khái niệm:
Cồng Chiêng là tên người Kinh gọi để chỉ loại nhạc cụ được đúc hay gò bằng
đồng, Cồng có núm ở giữa, Chiêng không có núm ở giữa.
1.1. Tên gọi: Cả Cồng và Chiêng người Ê đê gọi chung là Cing (Ching).
1.2. Ching Ê đê: Được gọi là nhạc cụ thuộc bộ gõ định âm vì khi diễn tấu phát ra
cao độ, tiết tấu, trường độ và âm sắc. Đó là những thuộc tính của âm thanh có tính
nhạc.
1.3 Cũng như các dân tộc Tây Nguyên khác: Cồng Chiêng được xem là nhạc cụ
linh thiêng nên thời kỳ đầu, chinh Ê đê sử dụng để kết nối giữa con người và thần
linh, về sau mới được sử dụng trong các lễ hội dân gian.
1.4 Ching Ê đê: còn có tên gọi khác là Ching Knăh.
2. Lịch sử, nguồn gốc Ching Ê đê:
Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian cho rằng Ching Ê đê có nguồn gốc từ
Cồng Chiêng đá (Gong lu) có nhiều ở Đăklăk và Đăknông. Tiếp đến họ sử dụng tre
nứa để làm Ching vì vật liệu này có sẵn và dễ tìm hơn đá phát ra âm thanh. Người Ê
đê gọi nó là (Ching Kram) Chiêng tre. Đến thời đại đồ đồng, Cồng Chiêng đồng mới
ra đời.
Giảng viên khoa Âm nhạc Di sản – Học viện Âm nhạc Huế
2
Có nhiều luồng ý kiến trái ngược nhau về lịch sử nguồn gốc Ching Ê đê: “Ching
xuất hiện từ bao giờ, Ching xuất hiện như thế nào? Đó là vấn đề đặt ra cho các nhà
nghiên cứu âm nhạc, dân tộc học khi nghiên cứu dân tộc Ê đê”. (Ngô Đức Thịnh –
văn hóa dân gian Ê đê).
Một số nghệ nhân thì nói rằng: “ngày trước, cha ông họ từ Nam Đảo đến Tây
Nguyên bằng đường biển, mang theo bộ Chiêng truyền thống của mình nhưng không
thể chế tác được Chiêng nữa, họ phải mua ở những vùng miền khác như Ching Lao
(Chiêng Lào) Ching Kur (Chiêng Campuchia) Ching Juăn (Chiêng kinh)… về thẩm
âm lại cho phù hợp với hàng âm cao độ của dân tộc mình để sử dụng.
3. Phân nhóm – Cao độ – Tiết tấu Chiêng Ê đê:
3.1. Phân nhóm: qua chuyến đi khảo sát điền dã tại Tỉnh Đăklăk chúng tôi đã
gặp một số nghệ nhân để lấy số liệu, đo đạc và tìm hiểu về cồng chiêng Êđê và đã ghi
lại được cao độ tiết tấu bộ chiêng Ê đê sau:
3.1.1. Nhóm (Ching núm)
- Ching Char (Sar) : Ông
- Ching Ana : Mẹ
- Ching Mdu : Bố
- Ching Moong : Cậu
3.1.2. Nhóm H’liang (Ching bằng)
- Ching Knah di : Con gái lớn
- Ching H’ liang : Con gái thứ hai
- Ching H’luê H’liang : Con gái thứ ba
3.1.3. Nhóm Khơk (Ching bằng)
- Ching Khơk : Con trai lớn
- Ching H’Luê Khơk : Con trai thứ hai
- Ching H’Luê Khơk Điêt : Con trai út
3.2. Cao độ: Ching Ê đê có khá nhiều loại. Vì vậy, không phải dàn Ching Ê đê
nào cũng có kích cỡ và cao độ giống nhau, nhưng thường gặp các bộ Chiêng có cao
độ gần chuẩn như sau:
3
3.3. Tiết tấu:
Dù giai điệu và hòa âm nghe rất rõ ràng nhưng tiết tấu vẫn nổi trội lên hàng đầu
khi nghe diễn tấu Ching Ê đê. Ching Char làm bè trầm, còn Ching Ana, Ching
moong, và Ching Mdu giữ tiết tấu cho các Ching còn lại đi giai điệu.
4.Cách diễn tấu – một số bài bản Ching Ê đê: (Giới thiệu hình ảnh minh
họa).
4.1. Cách diễn tấu:
Điểm khác biệt ở cách diễn tấu Cồng Chiêng của người Giarai, Banar,
M’nông… so với diễn tấu Ching Ê đê là: nghệ nhân xếp thành vòng tròn, luôn di
chuyển, người hơi khom lưng về phía trước, thường kết hợp với múa xoan… Còn
người Ê đê diễn tấu Cồng Chiêng ngay trong nhà dài, trên ghế K’pan (một loại ghế
dài nằm ở phía Tây trong nhà dài). Chỉ vài trường hợp Ching Ê đê được đánh ngoài
trời là khi cúng bỏ mả, cúng bến nước, tang lễ… Các Ching núm được đánh bằng dùi
gỗ có bọc vải mềm, Ching Bằng đánh bằng dùi gỗ không bọc gì, các Chiêng Bằng
đều được đánh vào mặt trong của Chiêng, đó cũng là điểm khác biệt trong cách diễn
tấu Cồng Chiêng của người Ê đê với các tộc người Tây Nguyên khác
4.2. Một số bài bản Ching:
4.2.1. Các bài thường:
- Drông Tuê (Đón khách)
- Cing ngăn
- Mời rượu
- Đua tài đánh chiêng
4.2.2. Các bài theo điệu dân ca:
- Ai ray
- Ciricira
4.2.3. Các bài cúng lễ:
- Nga Yang (Cúng Giàng)
- Droong Yang (Gọi Giàng)
- Báo nhà có người chết
- Nga Yang Atâo (Cúng báo ông bà) và một số bài đã thất truyền
4
* Dưới đây là bài Ching Ê Đê (Cing Ngăn)
Kí âm: Vũ Lân
III. Kết luận và đề xuất:
Kết luận:
Ngày 30 -09 – 2009 vừa qua UNESCO công nhận Quan Họ Bắc Ninh là di sản
phi vật thể, ngày 01 – 10 – 2009, UNESCO lại công nhận Ca Trù là di sản phi vật
thể của nhân loại. Vậy là Việt Nam ta đã có 4 Di sản phi vật thể của nhân loại, niềm
hãnh diện mà quốc gia nào cũng mong muốn.
Với phạm vi thời gian và khuôn khổ chật hẹp của một bài giới thiệu, trình độ về
Cồng Chiêng Ê đê có hạn nên những vấn đề nói trên vẫn còn đang là chưa thật đầy
đủ, nhưng để hỗ trợ cho những người mới làm quen với Ching Ê đê, chúng tôi nghĩ
cũng rất cần thiết.
1. Một vài đề xuất:
- Hội thảo xong, chúng ta sẽ làm gì với bộ môn Cồng Chiêng?
Đây là câu hỏi không dành riêng cho ai, có rất nhiều ý kiến trái ngược nhau
trong buổi hội thảo “vấn đề đào tạo âm nhạc di sản khu vực Miền Trung và Tây
Nguyên” nhưng chung quy lại vẫn chưa có kết luận cụ thể.
5
- Học viện Âm nhạc Huế và khoa Âm nhạc Di Sản làm gì khi Việt Nam được
công nhận thêm 2 loại hình âm nhạc di sản phi vật thể của nhân loại?
- Là những giảng viên thuộc khoa Âm nhạc Di Sản, chúng tôi rất mong mỏi câu
trả lời thẳng thắn và có trách nhiệm hơn từ cấp lãnh đạo Học viện Âm nhạc Huế.
CT
