Bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học nông nghiệp hà nội




Nguyễn thị liễu


Nghiên cứu bệnh xoăn vàng lá cà chua
vụ thu đông năm 2010 tại hà nội và
vùng phụ cận



luận văn thạc sĩ nông nghiệp



Chuyên ngành : bảo vệ thực vật
Mã số : 60.62.10

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học : PGS.TS. ngô bích hảo




Hà nội 2011

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam oan rng, toàn b s liu và kt qu nghiên cu trong lun
văn là hoàn toàn trung thc và chưa tng ưc s dng  bo v mt hc v nào.
Tôi xin cam oan mi s giúp  cho vic thc hin lun văn này ã
ưc cm ơn và các thông tin trích dn trong lun văn này ã ưc ch rõ
ngun gc.

Hà Nội, ngày 20 tháng 11 năm 2011
Tác giả luận văn


Nguyễn Thị Liễu
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

ii

LỜI CẢM ƠN

 hoàn thành lun văn này, ngoài s c gng ca bn thân, tôi luôn
nhn ưc s quan tâm giúp  ca các thy cô giáo và bn bè ng nghip.
Tôi xin chân thành cm ơn Vin ào to sau i hc, khoa Nông hc
trưng i hc Nông nghip Hà Ni, cùng các thy cô giáo ã to iu kin giúp
 tôi ưc tip cn vi nhng kin thc trong thi gian hc tp ti trưng.
Trong sut quá trình hc tp, ngoài s n lc ca bn thân, tôi còn nhn
ưc s giúp  ca các tp th, cá nhân trong và ngoài trưng.
 hoàn thành lun văn này, tôi ã nhn ưc s giúp  tn tình ca
các thy cô trong Vin nghiên cu rau qu Hà Ni, Trung tâm bnh cây nhit

i, B môn Bnh cây trưng i hc Nông nghip Hà Ni, mà trc tip là
cô giáo PGS.TS. Ngô Bích Ho.
Sau khi hoàn thành lun văn, tôi xin bày t lòng bit ơn chân thành ti
nhà trưng, các thy cô giáo, các cơ quan, bn bè ng nghip cùng ngưi
thân ã ng viên và to iu kin giúp  tôi trong thi gian hc tp và
nghiên cu thc hin  tài.
Hà Nội, ngày 20 tháng 11 năm 2011
Tác giả


Nguyễn Thị Liễu
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC iii
DANH MỤC CÁC BẢNG vi
DANH MỤC CÁC HÌNH viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ix
PHẦN I: MỞ ĐẦU 1
1.1. T VN  1
1.2. MC ÍCH VÀ YÊU CU CA  TÀI 3
1.2.1. Mc ích 3
1.2.2. Yêu cu 4
PHẦN II: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 5
2.1. NHNG NGHIÊN CU  NƯC NGOÀI 5
2.1.1. Tình hình nghiên cu bnh virus hi cà chua trên th gii 5

2.1.2. Nhng nghiên cu v TYLCV (Tomato yellow leaf curl virus) 5
2.1.3. Nhng nghiên cu v ToMV (Tomato mosaic virus) 11
2.2. NHNG NGHIÊN CU TRONG NƯC 13
PHẦN III: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU 17
3.1. i tưng, a im và thi gian nghiên cu 17
3.1.1. i tưng nghiên cu 17
3.1.2. Thi gian và a im nghiên cu 17
3.2. Vt liu nghiên cu 17
3.3. Ni dung nghiên cu 18
3.4. Phương pháp nghiên cu 18
3.4.1. Phương pháp iu tra din bin t l bnh và mt  b phn trên ng
rung 18
3.4.2. Phương pháp thu mu nghiên cu 19
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

iv

3.4.3. Xác nh ph ký ch ca bnh xoăn vàng lá cà chua và giám nh virus
gây bnh bng phương pháp cây ch th 19
3.4.4. Kho sát hiu qu ca s dng by dính màu vàng i vi phòng tr
bnh xoăn vàng lá cà chua 22
3.4.5. Kho sát hiu qu ca s dng thuc hóa hc i vi phòng tr bnh
xoăn vàng lá cà chua. 22
3.4.6. Phương pháp b trí thí nghim ng rung 23
3.4.7. Giám nh virus gây bnh bng phương pháp PCR 23
3.4.7.1. Chit DNA tng s t mu mô thc vt 24
3.4.7.2. Tin hành phn ng PCR 25
3.4.7.3. in di sn phm PCR: 26
PHẦN IV: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 27

4.1. Kt qu iu tra trên ng rung 27
4.1.1. Mô t triu chng ngoài ng rung 27
4.1.2. Kt qu iu tra tình hình bnh xoăn vàng lá cà chua và mt  b phn
trên ng rung hi cà chua v thu ông năm 2010 ti Hà Ni và ph cn 34
4.1.2.1. Tình hình bnh xoăn vàng lá cà chua thu ông 2010 ti Hà Ni và
vùng ph cn 34
4.1.2.2. Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua
HT25 và VL2000 v cà chua thu ông năm 2010 ti xã a Tn – Gia Lâm –
Hà Ni. 36
4.1.2.3. Din bin ca bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà
chua lai F1 và Mec 89 v cà chua thu ông năm 2010 ti xã Dương Xá – Gia
Lâm – Hà Ni 38
4.1.2.4. Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua
P375 và Hng Châu v cà chua thu ông năm 2010 ti xã ng Xá – Gia
Lâm – Hà Ni 41
4.1.2.5. Din bin bnh xoăn vàng lá cà chua trên tp oàn ging cà chua
năng sut cao ti khoa Nông hc – Trưng i hc Nông nghip Hà Ni v
cà chua thu ông năm 2010 44
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

v

4.1.2.6. Din bin bnh xoăn vàng lá trên tp oàn ging cà chua qu nh ti
khoa Nông hc – Trưng i hc Nông nghip Hà Ni v cà chua thu ông
năm 2010 47
4.1.2.7. Din bin bnh xoăn vàng lá trên tp oàn ging cà chua ti Vin
nghiên cu rau qu - Gia Lâm - Hà Ni v cà chua thu ông năm 2010 49
4.2. Kt qu phòng tr bnh xoăn vàng lá cà chua bng by dính màu vàng và
bin pháp hoá hc 51
4.2.1. Din bin mt  b phn vào by dính màu vàng trên ging cà chua

HT156 ti Vin nghiên cu rau qu - Gia Lâm – Hà Ni v cà chua thu ông
năm 2010 51
4.2.2. Kt qu phòng tr bnh xoăn vàng lá cà chua bng bin pháp hoá hc
và by dính màu vàng trên ging cà chua P375 v thu ông năm 2010 55
4.2.2.1. Din bin mt  b phn vào by dính màu vàng trên ging cà Chua
P375 ti khu trng rau Qung An- Tây H – Hà Ni v cà chua thu ông năm
2010 55
4.2.2.2. Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn gia các công thc
phòng tr bnh trên ging cà chua P375 ti Qung An – Tây H – Hà Ni v
thu ông năm 2010 59
4.2.2.3 Thành phn côn trùng vào by dính màu vàng ti rung cà chua ging
P375 ti Qung An – Tây H – Hà Ni v thu ông năm 2010 64
4.3. Kt qu lây nhim nhân to xác nh ký ch ph ca bnh xoăn vàng lá
cà chua 65
4.4. Kt qu kim tra PCR các mu cà chua thu thp ngoài ng rung năm
2010 69
PHẦN V: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 74
5.1. Kt lun 74
5.2  ngh 75
TÀI LIỆU THAM KHẢO 76

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bng 1. c im triu chng bnh virus gây hi cà chuav thu ông 2010 ti
Hà Ni và vùng ph cn 28
Bng 2. T l các loi hình triu chng bnh virus gây hi cà chua v thu

ông 2010 ti Hà Ni và vùng ph cn 31
Bng 3. T l bnh xoăn vàng lá cà chua v thu ông 2010 ti Hà Ni và
vùng ph cn 35
Bng 4: Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua HT25
và VL2000 v thu ông năm 2010 ti xã a Tn – Gia Lâm – Hà Ni 36
Bng 5: Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua lai

F1 và ging Mec – 89 v thu ông năm 2010 ti xã Dương Xá – Gia Lâm –
Hà Ni 39
Bng 6: Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua
P375 và Hng Châu v thu ông năm 2010 ti xã ng Xá – Gia Lâm – Hà
Ni 42
Bng 7: Din bin bnh xoăn vàng lá trên tp oàn ging cà chua năng sut
cao ti khoa Nông hc – Trưng i hc Nông nghip Hà Ni v cà chua thu
ông năm 2010 45
Bng 8: Din bin bnh xoăn vàng lá trên tp oàn ging cà chua qu nh ti
khoa Nông hc – Trưng i hc Nông nghip Hà Ni v cà chua thu ông
năm 2010 48
Bng 9: Din bin bnh xoăn vàng lá trên tp oàn ging cà chua trng ti
Vin Nghiên cu Rau qu v thu ông năm 2010 50
Bng 10: Din bin mt  b phn vào by dính màu vàng và t l bnh trên

ging cà chua HT156 ti Vin nghiên cu rau qu - Gia Lâm – Hà Ni v thu

ông năm 2010 52
Bng 11: Din bin mt  b phn vào by dính màu vàng và t l bnh trên
ging cà chua P375 ti Qung An – Tây H– Hà Ni v cà chua thu ông
năm 2010 56

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………


vii

Bng 12: Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn gia các công thc
phòng tr bnh trên ging cà chua P375 ti Qung An – Tây H – Hà Ni v
thu ông năm 2010 61
Bng 13: Thành phn côn trùng vào by dính màu vàng 65
Bng 14: Kt qu lây nhim nhân to xác nh ký ch ph ca bnh xoăn
vàng lá cà chua 66
Bng 15: Kt qu kim tra PCR phát hin begomovirus trên cà chua thu thp
ngoài ng rung năm 2010 69



Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1: Triu chng trên ging P375 ta Qung An – Tây H – Hà Ni 29
Hình 2: Triu chng trên ging Méc 89 ti xã Dương Xá – Gia Lâm – Hà Ni 29
Hình 3: Triu chng trên ging HT25 ti xã a Tn – Gia Lâm – Hà Ni. 30
Hình 4 :Triu chng trên ging Hng Châu ti ng Xá- Gia Lâm – Hà Ni 30
Hình 5: Treo by vàng trong nhà lưi s 4 – Vin nghiên cu rau qu. 55
Hình 6. Treo by vàng ngoài rung trng cà chua P375 ti Qung An–Tây
H– Hà Ni. 58
Hình 7. B trí thí nghim trng các loi cây lây bnh 68
Hình 8. Lây bnh nhân to cho cây cà chua bng phương pháp Agronilation68
Hình 9. Lây bnh nhân to cho cây cà chua bng b phn 68

Hình 10: Kt qu xác nh Begomovirus bng cp mi BegoAFor1/BegoARev1
ging s 1 n ging s 24 tương ng là các mu theo th t trong bng 15 71
Hình 11 : Kt qu kim tra PCR bng cp mi TYF1/TYR1 (c hiu
TYLCVNV 72
Hình 12: cp mi ToF2/ToR2 (c hiu ToLCVV) M là thang DNA
(GeneRuler 1 kb, Fermentas) 72



Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

ix

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

 th 1: T l các loi hình triu chng bnh virus gây hi cà chua v thu
ông 2010 ti Hà Ni và vùng ph cn 32
 th 2: Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua
VL2000 và HT25 v thu ông năm 2010ti xã a Tn – Gia Lâm – Hà Ni 37
 th 3 : Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua
lai F1 và Mec – 89 v thu ông năm 2010 ti xã Dương Xá – Gia Lâm – Hà
Ni 40
 th 4: Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn trên ging cà chua
P375 và ging Hng Châu v thu ông năm 2010 ti xã ng Xá – Gia Lâm
– Hà Ni 43
 th 5: Din bin mt  b phn vào by dính màu vàng và t l bnh trên
ging cà chua HT156 ti Vin nghiên cu rau qu - Gia Lâm – Hà Ni v thu
ông năm 2010 53
 th 6: Din bin mt  b phn vào by dính màu vàng và t l bnh trên
ging cà chua P375 ti Qung An – Tây H – Hà Ni v thu ông năm 2010 57

 th 7: Din bin bnh xoăn vàng lá và mt  b phn gia các công thc
phòng tr bnh trên ging cà chua P375 ti Qung An – Tây H – Hà Ni v
thu ông năm 2010 62
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

1

PHẦN I
MỞ ĐẦU

1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Cây cà chua (Lycopersion esculentum Mill.), thuc h cà (Solanaceae)
có ngun gc  Trung M và Nam Châu M. Cây cà chua ưc phát hin vào
th k th XVI. Cà chua là cây có giá tr dinh dưng, giá tr kinh t cao, ưc
nhiu nưc xp vào loi cây chim v trí hàng u trong ngành sn xut rau.
Hin nay, cà chua là loi rau ăn qu ưc trng và s dng ph bin trên th
gii. V sn lưng, cà chua chim 1/ 6 sn lưng rau hàng năm trên th gii
[30]. Din tích trng cà chua hàng năm trung bình 2,5 triu ha, ng  v trí
th hai sau khoai tây. Châu Á ng u v sn lưng cà chua, sau ó là Châu
Âu, riêng  M ng u v c năng sut và sn lưng. Hy Lp là nưc ng
th hai v năng sut, Italia ng v trí th ba [7].
Cà chua là ngun cung cp vitamin A và vitamin C quan trng, là loi
rau ưc s dng  nhiu phương thc như ăn tươi, nu chín, làm salat. c
bit, cà chua ch bin dng bt, cà chua cô c, tương cà chua, nưc ung cà
chua là các mt hàng có giá tr dinh dưng, mang li hiu qu kinh t cao.
Ngoài giá tr v dinh dưng, cà chua còn có giá tr kinh t và giá tr s
dng cao so vi nhiu loi rau như: ci bp, su hào, các loi rau h thp t
khác. Theo Wane G.W và Mc. Collin (1997), bình quân thu nhp trên 1ha 
M như sau: cà chua là 4610 USD, lúa mỳ là 174 USD, lúa nưc là 1027
USD và các loi rau khác là 2537 USD.

 Vit Nam, cà chua ưc trng cách ây trên mt trăm năm, din tích
cà chua hàng năm bin ng t 12 – 13 nghìn ha.  min Bc, cà chua ưc
trng ph bin  các tnh thuc ng bng sông Hng như Hi Dương, Hưng
Yên, Hà Ni Khu vc ng bng Bc B hình thành ba v trng cà chua,
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

2

bao gm các v: v Hè thu, v ông xuân, v Xuân hè [7]. T năm 1996 –
2001, din tích cà chua ca nưc ta tăng nhanh t 7.500 ha lên 17.834 ha
nhưng năng sut li thp và không n nh t 151,4 t/ ha xung 151,17 t/
ha, so vi năng sut trung bình trên th gii còn thp ch t 60 – 65% [1].
Theo báo cáo ca Cc Nông nghip (2005), các tnh ng bng sông
Hng trng cà chua cho thu nhp t 1 – 2 triu ng/ sào, trng cà chua xuân
hè bng các ging chu nóng cho thu nhp 4 – 5 triu ng/ sào. Như vy cà
chua cho thu nhp 120 -140 triu ng/ ha gieo trng. c bit, trong nhng
năm gn ây, nhu cu rau qu cho tiêu dùng ngày càng tăng, bình quân mt
ngưi Vit Nam tiêu th 71 kg/ ngưi/ năm. Các vùng thành th như Hà Ni,
thành ph H Chí Minh mc tiêu th lên n 159 kg/ ngưi/ năm. Nhu cu
xut khu các loi rau qu cũng ngày mt gia tăng, ch tính t năm 1996 n
năm 2001 Vit Nam t tc  xut khu tăng ti 30%. Năm 2001 t 330
triu USD, gp 3,6 ln so vi năm 1996. Mc tiêu kim ngch xut khu rau
qu ca Vit Nam t 1 t USD vào năm 2010, trong ó mt trong các trng
tâm xut khu là cà chua [2].


Tuy nhiên, thc t sn xut cà chua còn gp rt nhiu khó khăn do chu
tác ng ca nhiu yu t bt li, trong ó vn  sâu bnh là nguyên nhân
chính làm gim năng sut, gây thit hi v kinh t cho ngưi nông dân. Sâu
bnh hi trên cà chua rt phong phú và phc tp, cà chua là ký ch ca 499

loài dch hi khác nhau, trong ó có 52 loài c di, 10 loài nhn, 203 loài côn
trùng, 109 loài nm, 37 loài vi khun/ phytoplasma. 43 loài virus/ viroid. 42
loài tuyn trùng, 2 loài nhuyn th và 1 loài ng vt có xương sng [35].
Theo nghiên cu tình hình bnh hi cà chua trong nhà lưi và ngoài
ng rung năm 2003 – 2005 ti Hà Ni ã tìm ra ưc 19 loài gây hi, trong
ó có 2 bnh do virus, 3 bnh do vi khun, 11 bnh nm, 2 bnh sinh lý và
tuyn trùng. Theo thng kê ca nghiên cu trên: bnh hi do virus chim s
lưng nh nht nhưng t l li lên ti 29.38% i vi bnh xoăn vàng lá cà
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

3

chua (Tomato yellow leaf curl virus) [27]. Bnh xoăn vàng lá cà chua là mt
trong các bnh hi chính trên cây cà chua, gây tn tht ln v năng sut và
phm cht cà chua. Bnh làm cho lá cà chua xoăn nh li, cây gn như không
có qu. Thit hi 60-70% năng sut, thâm chí tht thu hoàn toàn. Bnh xoăn
vàng lá cà chua thưng phát sinh và gây hi nng vào mùa khô, mt s vùng
như Hà Ni, Hưng Yên, Hi Phòng , ôi khi vn thy bnh xut hin trong
mùa mưa nhưng không i trà như mùa khô. Bnh xoăn vàng lá cà chua 
nưc ta không truyn qua ht ging và sát thương cơ hc, bnh ch lan truyn
ưc duy nht qua b phn Bemisia spp. vi t l phát bnh rt cao [20]. B
phn (Bemisia spp.) là loài a thc gây hi trên nhiu loi cây trng và c di,
 nưc ta chúng phát trin quanh năm trên ng rung. iu này ã làm cho
vic phòng tr b phn truyn bnh gp nhiu khó khăn. Viêc s dng thuc
hóa hc mt cách tùy tin ã làm tăng tính chng thuc ca b phn và gây
hi n sc khe ca ngưi tiêu dùng cũng như làm ô nhim môi trưng.
Do ó, vic tin hành các nghiên cu v virus xoăn vàng lá cà chua và
bin pháp phòng tr bnh trên ng rung  m bo năng sut và phm
cht cà chua là cn thit.
Xut phát t thc t và nhu cu sn xut, ưc s phân công ca B môn

Bnh cây, khoa Nông hc – trưng i hc Nông nghip Hà Ni, dưi s hưng
dn ca PGS.TS Ngô Bích Ho chúng tôi tin hành  tài:
“ Nghiên cứu bệnh xoăn vàng lá cà chua vụ thu đông năm 2010 tại Hà
Nội và vùng phụ cận”.
1.2. MỤC ĐÍCH VÀ YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI
1.2.1. Mục đích


Nghiên cu bnh xoăn vàng lá cà chua (Tomato yellow leaf curl virus) v
thu ông 2010 ti Hà Ni và vùng ph cn và kho sát bin pháp phòng tr.

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

4

1.2.2. Yêu cầu
- iu tra tình hình bnh virus xoăn vàng lá cà chua v Thu ông năm
2010 ti Hà Ni và vùng ph cn.
- Mô t triu chng bnh và giám nh bng phương pháp PCR và
phương pháp cây ch th.
- Xác nh nh hưng ca bnh xoăn vàng lá n năng sut cà chua.
- Tìm hiu phương thc lan truyn và phm vi ký ch ca bnh xoăn
vàng lá cà chua.
- Th nghim bin pháp phòng tr môi gii bng thuc hóa hc và by
dính màu vàng.




Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………


5

PHẦN II
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU


2.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI
2.1.1. Tình hình nghiên cứu bệnh virus hại cà chua trên thế giới
Theo nghiên cu trên th gii hin nay ã phát hin ưc 977 loài virus
khác nhau xp trong 70 ging [58]. Theo Georgen N. Agrios [45] tng s các
loài virus phát hin ưc khong 2000 loài. Mt phn tư trong tng s các
loài virus phát hin ưc có kh năng tn công và gây hi cho thc vt.
Cây cà chua b nhiu loài dch hi tn công, theo s liu thng kê ca
CABI, 2005, hin có 499 loài dch hi gây hi trên cà chua, trong ó virus có
41 loài. Mc dù ch chim mt phn nh trong tng s tt c các loài dch hi
trên cà chua nhưng bnh hi do virus gây thit hi rt ln cho các vùng trng
cà chua trên th gii. Chính vì vy, bnh virus hi cà chua ã và ang ưc
rt nhiu nhà khoa hc trên th gii quan tâm, nghiên cu v c im sinh
hc, sinh thái hc cũng như phương thc lan truyn  ưa ra bin pháp
phòng tr hiu qu nht.
2.1.2. Những nghiên cứu về TYLCV (Tomato yellow leaf curl virus)
+ V trí phân loi
Virus có tên khoa hc là Tomato yellow leaf curl virus, thuc h
Geminiviridae, ging Begomovirus. Ngoài ra nó còn có tên khoa hc khác là
Tomato yellow leaf curl bigeminivirus, Tomato leaf curl virus, Tobacco leaf
curl virus.
Tên Tomato yellow leaf curl virus (TYLCV) ưc t ra vào nhng
năm u ca thp niên 60  mô t mt loài virus gây hi trên khoai truyn
qua b phn (Bemisia tabaci)  Israel [38]. Bnh virus này tr thành mt vn

 nghiêm trng v kinh t khi chúng thưng xuyên gây thit hi 100% năng
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

6

sut ca nhng cánh ng cà chua vào u nhng năm 70  Trung ông [38].
TYLCV ưc phát hin  ông Nam Á trong nhng năm u ca thp niên
80 [37].
Phương pháp phân tích trình t DNA tr thành phương pháp giám nh
hiu qu, cho phép xác nh chính xác virus và ánh giá ưc mi quan h
ca chúng vi Isolate TYLCV khác. Nhng virus có trên 90% ng phân
(homology) trong trình t nucleotide ưc coi là các chng ca mt virus, s
ng phân ít hơn 90% ưc coi là các loài virus khác nhau [59]. Năm 2000,
y ban phân loi virus quc t (ICTV) xác nh virus TYLCV thuc ging
Begomovirus, h Geminiviridae.
+ Phân b a lý
TYLCV phân b rng khp trên th gii, nó xut hin  hu ht các
khu vc như: Pháp, c, Th Nhĩ Kì, Bán o  Rp, Châu Phi, Châu M,
n , Trung Quc
+ Ph ký ch
Theo nghiên cu ca Cohen.S, Nitzany.Fe (1966), ph ký ch ca virus
TYLCV gm 15 loài cây trng thuc 5 h thc vt [37]. Hu ht các cây h
cà u là ký ch ca virus gây bnh [38]. Ging cà chua thun (Lycopersicon
esculentum) là ký ch chính ca TYLCV. Hu ht các loài cà chua hoang di
như Lycopersicon chilense, Lycopersicon hirsutum, Lycopersico peruvianum
và Lycopersicon Pimpinellifolium không có triu chng [69] hay min dch
vi virus [68]. Mt s loài cây trng là ph ký ch ca virus và có biu hin
triu chng nghiêm trng như: cây u (Phaseolus vulgaris), cây dã yên tho
(Petunia hybrida), cà c dưc (Datura stramonium) [34]. Nhng loài thc
vt dùng  nuôi b phn như bông và cà tím min dch vi virus. Mt s loài

cây không nhim ưc bng b phn như Nicotiana benthamiana và
Nicotiana tabacum có th lây nhim bng cách tiêm các dòng DNA ca virus
s dng [52].
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

7

+ Môi gii truyn bnh
Theo Cohen. S và Harpaz I (1964) thì TYLCV ưc truyn qua b
phn [37], loài côn trùng này xut hin rt ph bin  vùng nhit i và bán
nhit i. Tác gi Limma và cng s (2002) cho bit b phn (Besmisia
tabaci) là trung gian truyn bnh ca hơn 60 loài virus thuc các ging
Geminivirus, Closterovirus, Nepovirus, Calarvirus trong ó Geminivirus là
ging virus gây hi nghiêm trng nht cho cây trng [38].
B phn Besmisia tabaci Genn thuc h ry phn (Aleyrodidae), b
cánh u (Homoptera).
Theo Gerling và cng s (1996) b phn Besmisia tabaci hoàn thành
mt vòng i khong 20 – 30 ngày  iu kin thích hp. Trung bình có
khong 11 – 15 la/ năm [42]. B phn phát trin mnh trong iu kin khô
và nóng, mưa nhiu làm gim mt  b phn.
 Tây Ban Nha, mt  b phn trên cánh ng cà chua có 2 nh cao:
khong tháng 7 – 8 và tháng 1 – 2 năm sau [61].
Murugan (2001) ã t by dính b phn theo dõi mt  b phn trên
cánh ng bông  n  cho thy nh cao ca mt  b phn khong tháng
11 n tháng 1 năm sau [13].
B phn có ký ch rt rng, ít nht là 6 h thc vt [36].
Theo Cuodiet và cng s (1985) trên th gii có khong 500 loài cây là
ký ch ca b phn [13].
Cho n nay trên th gii có 2 loài b phn ưc công nhn ó là
Besmisia tabaci và Besmisia argentifolii. Loài Besmisia argentifolii ưc tìm

thy nhiu  M, Nht, Pháp, Colombia, Israel, Ai Cp, Trung Quc S
khác nhau gia hai loài B. tabaci và B. argentifolii ưc th hin là loài B.
argentifolii ăn tp, mn  hơn, gây ri lon c t cho cây trng (bc lá),
ng thi có di enzym không c hiu [13].
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

8

+ Mi quan h gia Vectơ và virus
TYLCV ưc truyn qua b phn theo phương thc bn vng. Khong
thi gian truyn hiu qu t 15 – 30 phút, giai on tim n t 8 – 24 gi (thi
gian  virus nâng cao nng  trong cơ th b phn) và thi gian nhim hiu
qu ít nht là 15 phút [68]. Thi gian chích hút ca b phn dài hơn thi gian
truyn dch virus sang cây kho và thi kì tim n là 21 gi [50]. Virus có th
phát hin  mi giai on phát trin ca vectơ tr giai on trng [46] và
không truyn li virus cho i sau [50]. Con cái truyn hiu qu hơn con c,
kh năng truyn ca vectơ gim i theo tui ca chúng. Sau khi chích cây cà
chua nhim bnh khong 48 gi, DNA ca TYLCV s tn ti cùng vi b
phn trong sut vòng i ca chúng [61]. Thi gian tn ti ti a ca virus là
8 ngày t khi kt thúc giai on chích np. Triu chng phát trin trên cây con
b nhim t 2 – 3 tun sau khi b b phn chích. T l bnh tăng nhanh và có
th n 100% khi thu hoch.
TYLCV không truyn bng cơ hc [50]. Cho n nay chưa có mt
công trình nghiên cu nào v s lan truyn qua ht ca TYLCV.
Mc dù TYLCV có ph ký ch rng nhưng chúng ch yu gây hi trên
cây cà chua. Bnh làm gim mt s lưng ln qu to ra. ã có nhiu nghiên
cu v nh hưng ca TYLCV n năng sut ca cà chua. Lây nhim bnh
cho cây sau khi trng ưc 3 tun trên ng rung  Libăng cho thy năng
sut gim 63% so vi cây kho [56]. Nhng nghiên cu trong nhà kính 
Jordan ch ra rng khi lây nhim TYLCV 10 tun sau khi gieo năng sut gim

63%, trong khi ó công thc lây nhim sau 15 tun, năng sut gim không
áng k. Thí nghim trên ging mn cm, lây bnh khi cây có mt lá tht thì
năng sut gim ti 99% so vi công thc không lây nhim [30].
+ Hình thái ca virus
Tomato yellow leaf curl virus thuc ging Begomovirus, có hình chy
nh, kích thưc 20 x 30 nm. Si DNA ca virus có dng si ơn gm 2800
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

9

nucleotide cha trong 6 gen.  dng si ôi gm 2 phân t DNA: DNA A và
DNA B. Mi phân t có khong 2600 nucleotide, si DNA A cơ bn như si
ơn còn si DNA B ch gm 2 gen [43].
+ Bin pháp phòng tr
TYLCV có ph ký ch rt rng, phân b rng khp trên th gii nên
vic phòng tr là rt khó khăn. Nhiu nhà khoa hc ã và ang nghiên cu 
tìm ra cách phòng tr hiu qu nht.
Cohen. S (1982) ã  xut các bin pháp hóa hc  tr b phn, bin
pháp canh tác và sn xut ging kháng bnh [37].
TYLCV ch truyn qua b phn vì vy bin pháp phòng tr tt nht là
iu khin môi gii truyn bnh Besmisia tabaci thông qua các loài thiên ch
bt mi hay ký sinh, s dng hàng rào t nhiên  cách li b phn vi ngun
bnh và cây trng, chn to các ging cà chua có c im không ưa thích i
vi b phn.
Theo Ryvany và Gerling (1987), 2 loài ong Encasia ruteola và
Eretmocerus ã ưa vào phòng tr b phn trên cây bông  Israel [62].
Hoddle MS (1998) thì loài ong Encasia formora ưc s dng rng rãi trên
th gii  phòng tr b phn trên rau và cây cnh trong iu kin nhà lưi
[48]. Bin pháp phòng tr b phn bng bin pháp sinh hc có rt nhiu ưu
im, cn ưc các nhà khoa hc tip tc nghiên cu  m rng.

Bin pháp canh tác nhm cách ly b phn là phương pháp d thc hin
và có chi phí u tư thp. Có th luân canh cây cà chua vi cây không ưa
thích ca b phn như lúa nưc, ngô [51]. Ngoài ra còn có th kt hp bin
pháp canh tác vi nh b cây cà chua b bnh nhm hn ch ngun bnh trên
ng rung. Năm 1982, Al – Musa cho bit nên tránh xen canh cà chua vi
nhng cây là ký ch ca bo phn như bí ngô, dưa chut bi vì chúng là
ngun thu hút b phn n rung cà chua [34].

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

10

Bin pháp dùng thuc hóa hc  tiêu dit b phn là bin pháp ưc
s dng rng rãi và ph bin, cho hiu qu phòng tr bnh khá cao. Vào
nhng năm 90 ca th k XX thì mt s loi thuc hóa hc ưc s dng tr
b phn rt hiu qu như Applaud, Sumilarv, Pegasus, Armir [57]. Tuy nhiên
vic lm dng bin pháp hóa hc gây ra mt s nguy cơ như: ng c cho
ngưi tiêu dùng, tăng tính chng thuc ca b phn và c bit là nguy cơ ô
nhim môi trưng. Năm 1990, Elbert ã thông báo v tính kháng thuc ca b
phn vi thuc Imidaclopoid ch sau mt vài năm s dng. Ngoài vic s
dng thuc hóa hc thì du khoáng cũng ưc dùng  tr b phn (Smith và
cng s 1973). N. S. Butter và cng s (1973) ã s dng du khoáng sa
0,37 – 2%  tr b phn cho kt qu tt [34].
Da vào xu tính ca b phn Besmisia tabaci, các nhà khoa hc ã
nghiên cu phương pháp by mu vàng nhm làm gim mt  ca chúng
trên ng rung. D. Shuter và cng s (1989) ã tin hành nghiên cu bin
pháp che ph t bng nilon có mu sc khác nhau nhm hn ch mt  b
phn trên cà chua. Kt qu cho thy năng sut cà chua cao nht  công thc
che ph lynon vàng (62.3 tn/ ha), sau ó là da cam (54.8 tn/ ha), ri n
mu ánh bc (52.7 tn/ ha) [9].  Ai Cp, các thí nghim ng rung t năm

1988 – 1990 cho thy khi che ph vưn ươm cà chua bng vi muslin trng
 bo v cây con không b b phn xâm nhp ã làm gim s truyn lan ca
bnh xoăn vàng lá, vưn ươm ưc che ph vi ã làm tăng năng sut t 413
– 490% (M. F Haydar) [34].
Nhng năm gn ây, cùng vi tin b ca khoa hc k thut, các nhà
khoa hc ã to ra nhng ging cà chua kháng bnh xoăn vàng lá cà chua.
Kh năng kháng bnh ca cây là chng chu b phn hoc chng li s xâm
nhim, tái t hp ca virus trong t bào cây. Theo Nakhla và cng s (1998),
cơ s khoa hc ca s dng ging cà chua chng chu b phn là s dng
nhng ging có nhiu túm lông tơ ngăn cn b phn chích hút dch cây,
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

11

nhng ging có lông tit ra nha dính ging như by dính hoc cây trng có
tuyn tit dch  xua ui b phn. Trong các ging cà chua thì các ging có
ngun gc hoang di như L. Hirsutum. L. Glabratum, L. Penellii có nhng
c im trên [57]. Trung tâm nghiên cu và phát trin rau châu Á (AVRDC)
ã lai to ra nhng dòng cà chua có tính kháng rt cao vi b phn Besmisia
tabaci cũng như bnh xoăn vàng lá cà chua như: LA 1777, LA 1418, LA 407,
LA 716, LA 171418, PI 344818 [57].
2.1.3. Những nghiên cứu về ToMV (Tomato mosaic virus)
+ V trí phân loi
Virus có tên khoa hc là Tomato mosaic virus, thuc ging Tobamovirus
gm 12 loài chính thc và 2 loài không chính thc [31]. Ngoài ra nó còn có tên
khoa hc khác là Lycopersicum virus 1 (Rev. appl. 36:303).
Virus khm lá cà chua ToMV ưc phát hin và mô t ln u bi
Clinton (1909).
+ Phân b a lý
ToMV phân b rng khp trên th gii, do s phát tán mt cách vô ý

thc ca con ngưi thông qua buôn bán ht ging nhim bnh mà ngày nay
loi virus này ã xut hin khp các vùng trng cà chua trên th gii [33].
+ Ph ký ch
ToMV ph ký ch rt rng. Chúng gây hi trên 127 loài thc vt thuc
23 h khác nhau [33].
- Ký ch chính: Cây t chùm (Capsicum annuum), cây t ca gà
(Capsicum frutescens), cây cà chua (Lycopersicon esculentum).
- Ký ch ph: Cây t (Capsicum), Cây sơn thù du (Cornus florida), cây
rau dn (Gomphrena globosa), cây thuc lá (Nicotiana tabacum), cây thuc lá
cnh (Petunia), cây vân xam (Picea rubens), cây khoai tây (Solanum
tuberosum), cây t inh hương (Syringa vulgaris).
- Cây ký ch c di: Cây rau mui (Chenopodium murale), cây Physalis.
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

12

+ S lan truyn ca virus
ToMV có th tn ti trên ht ging. Chúng tn ti  bên ngoài cht
nhy, trên v ht và trong ni nhũ nhưng không nm trong phôi ca ht thu
thp  cây m b nhim bnh [67]. T l b nhim rt khác nhau, trung bình
khong 50% nhưng cũng có khi lên n 94% [33]. Các ging cà chua khác
nhau thì t l virus truyn qua ht là khác nhau [55]. Virus nhim vào ht khi
qu bt u chín. T l truyn qua ht cao nht là chng gây triu chng
khm xanh. Khi xâm nhim cùng Potato virus X và virus CMV làm tăng t l
truyn qua ht ca ToMV.
S lây nhim cũng nh hưng n cht lưng ca ht ging. Nhng ht
không b nhim ny mm nhanh hơn nhng ht b nhim ToMV [55].
ToMV không lan truyn qua con ưng côn trùng môi gii mà ch yu
qua con ưng tip xúc cơ hc t cây, gc ghép, cành ghép, dng c gieo
trng b nhim virus (Boradley, 1972). ToMV cũng truyn qua t. Lanter và

cng s (1982) ã phát hin thy ToMV trong tàn dư cây bnh và t thu t
cánh ng trng cà chua b nhim trong nhng năm trưc [53].
+ Hình thái và cu trúc
ToMV có hình gy, kích thưc 18 x 300 nm, im ng in pH 4.5, h
s kt ta 195 s, t trng 1.325 g/ cm
3
và trng lưng phân t 40.000.000 [33].
B genome là RNA, si ơn, hình xon c.
+ Bin pháp phòng tr
- X lý ht ging khi mi thu hoch bng dung dch axit hydrochloric
s làm mt hot tính ca virus bám trên v ht.
- X lý nhit khô  70ºC trong 2 – 4 ngày [54]
- Ngâm ht trong dung dch tri – sodium photphat 10% trong 20 phút
cũng có th loi b virus bám trên b mt ht [33].
- S dng ht ging sch bnh, bón phân xanh ã  hoai mc, vô trùng
các dng c khi tin hành chăm sóc cây có th làm gim và thm chí ngăn
chn s xâm nhim [33].
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

13

2.2. NHỮNG NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC
Bnh virus u tiên ưc ghi nhn  Vit Nam là bnh lúa vàng li  Tây
Bc hi trên lúa np vào năm 1910 và Lng Sơn năm 1920 [19]. n nay, bnh
virus hi thc vt ã ưc chú trng nghiên cu t nhiu tác gi: Nguyn Thơ,
Nguyn Hu Thy, Vũ Triu Mân, Hà Minh Trung, Ngô Bích Ho
-  Vit Nam, ã có 2 loài begomovirus ưc phát hin gây ra bnh
xoăn vàng lá cà chua. Loài th nht là Tomato leaf curl Vietnam virus
(ToLCVV), ưc phân lp t cây cà chua b bnh xoăn vàng lá  min Bc
vào năm 2001 (Green et al., 2001). Loài th hai là Tomato yellow leaf curl

Kanchanaburi (TYLCKaV), ưc phân lp u tiên  tnh Kanchanaburi
(Thái Lan) vào năm 2002 (Green et al., 2002) và ưc phát hin trên cây cà
chua ti Vit Nam vào năm 2005 (mã s Genbank ca mu Vit Nam là
DQ169054, -55).
- Gn ây, t mt mu cà chua b bnh xoăn vàng lá thu thp ti Hà Ni,
cùng vi ToLCVV, mt loài begomovirus th ba cũng ã ưc phân lp. Loài này
ưc t tên là Tomato yellow leaf curl Vietnam virus (TYLCVNV). Trên mu cà
chua này, mt phân t DNA -β mi cũng ã ưc phát hin (Ha et al., 2007).
Phân t DNA - β là mt phân t DNA vòng ơn, có kích thưc khong
1,35 kb. Các phân t DNA - β ph thuc vào begomovirus  nhân lên và
ưc xem là các phân t v tinh ca begomovirus. Vai trò ca phân t DNA -
β trong hình thành triu chng bnh không thng nht, mt s loài
begomovirus ch có th to triu chng cùng vi s có mt ca phân t DNA -
β trong khi ó mt s loài khác li không cn.
- Nguyn Thơ và Bùi Văn Ích (1968) ã xác nh ưc bnh xoăn vàng
lá cà chua (TYLCV)  Vit Nam là khá ph bin và gây thit hi ln trên cà
chua. Bnh lan truyn qua b phn (Bemisia tabaci) t 3 – 4 b phn tip xúc
cây bnh và lây lên cây khe ã có kh năng truyn bnh tt [15].
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

14

- Bùi Văn Ích và cng s (1970) bưc u nghiên cu nguyên nhân gây
bnh và vectơ truyn bnh xoăn vàng lá cà chua [15].
- Nguyn Thơ (1967 – 1969) cho bit mc  phát sinh bnh xoăn vàng
lá cà chua có quan h rt cht vi mt  b phn. Tác gi cho bit t l bnh
v hè thu và v xuân hè cao hơn nhiu so vi v ông. Nguyên nhân là do
nhit  hai v này cao hơn, thích hp cho b phn phát trin cũng như tăng
kh năng truyn bnh [20].
- Nguyn Thơ (1984) cho bit bnh xoăn vàng lá cà chua gây thit hi

n 80 – 90% năng sut. Cũng theo tác gi, khi mt  b phn (Besmisia
tabaci) t 56 – 58 con/ cây cà chua thì t l bnh xoăn vàng lên ti 99,44%.
Khi ghép cây mang mm bnh vi gc cây khe thì t l bnh là 100% [20].
- Nguyn Văn Viên (1999) cho bit bnh xoăn vàng lá là ph bin, t l
bnh cao hơn nhiu so vi bnh khm lá dương x và khm vàng lá. V xuân hè,
v ông sm, ông chính t l bnh cao, v ông xuân t l bnh thp nht trong
4 v. Tác gi ã  xut bin pháp phòng tr là nh b cây bnh kt hp phun
thuc hóa hc tr b phn là bin pháp cho hiu qu tt [26].
- Vin BVTV (1970) ã khng nh bnh xoăn vàng lá truyn bng b
phn, cây thuc lá và cây lu lu là ký ch ca bnh. Trên ng rung có hai
nh v mt  b phn là tháng 3 – 6 và tháng 9 – 11. Khi mưa to, rét m
thì mt  b phn gim [26].
- B môn côn trùng – trưng HNN Hà Ni (2004) khng nh tác hi
ln ca b phn là làm môi gii truyn bnh xoăn vàng lá cà chua. T l bnh
xoăn lá cà chua trên ng rung tăng khi mt  b phn tăng cao [4].
- Theo Lê Th Liu (2004) trên cây cà chua  giai on còn non có 2
con b phn có th truyn ưc bnh xoăn lá, vi s lưng b phn 5 con/ cây
tip xúc liên tc trong 6 gi ng h thì bt u truyn ưc bnh và tip xúc
lâu hơn thì kh năng truyn bnh ln hơn [13].

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp…………………

15

- Theo Nguyn Văn Viên (1994) thì t l bnh xoăn vàng lá  nưc ta cao hơn
nhiu so vi bnh khm lá dương x và bnh khm vàng lá [25]. Tác gi còn cho bit
s dng thuc Bi 58 50EC nng  0,1% phun bn ln, mi ln cách nhau 14 ngày k
t sau khi trng và dng phun thuc trưc khi thu hoch mt tháng s cho hiu qu tt.
-  phòng tr bnh xoăn vàng lá cà chua, Bùi Văn Ích, Lê Trưng,
Nguyn Thơ (1971) ã s dng thuc Bi 58 dit b phn bng cách phun nh

kỳ và tưi ã có hiu qu.
- Theo Lê Trưng và ctv (1971) dùng thuc Wofatox hoc Bi58 nng
 0.1% phun mi tun t khi trng n khi cây ra 5 chùm hoa ã hn ch
ưc tác hi ca b phn và bnh xoăn lá [22].
- Vũ Triu Mân và cng s (1993) ã s dng bin pháp tng hp là
phun thuc kt hp vi nh b cây bnh  phòng tr b phn và bnh virus
trên cà chua có hiu qu rt cao [16].
- Trn Khc Thi (1999) cho bit có th s dng Mornitor và Nuvacron
 phòng tr bo phn [8].
- Nguyn Văn Tut và cng s [23], Phm Văn Biên [5] cho rng s
dng Trebon, Padan, Pegasus, Sherpa, Admire, Bassa cùng vic ta b lá già
 phòng tr b phn.
- Theo Vũ Triu Mân (1984) trên cà chua ngoài bnh xoăn vàng lá cà
chua (TYLCV) còn có các bnh virus khác thưng gp là PVY, PVX, CMV
và TMV [17].
- Năm 1967: Nguyn Hu Thy ã xác nh ưc s có mt ca Virus
X khoai tây.
- Năm 1972: Nguyn Thơ xác nh virus X và mt s loi virus khác
xut hin trên khoai tây  Gia Lâm – Hà Ni.
- Theo Vũ Triu Mân (1981) thì virus khoai tây hi trên cà chua vi t
l 20% trong v ông và trong v xuân hè gn 25% tng s cây bnh. Các
chng PVX 1, PVX 2 u có mt trên cà chua [17].