Giáo viên : Lê Hồng Hải
Giáo án lý thuyết
Môn : Lịch sử mỹ thuật
Bài 2.3 :Mỹ thuật thời Trần(1226- 1400)
(Phần nghệ thuật điêu khắc)
A. Mục đích, yêu cầu:
I. Mục đích:
- Cung cấp cho sinh viên những kiến thức cơ bản nhất về nghệ thuật điêu khắc trong mỹ thuật thời Trần.
- Sinh viên nắm bắt đợc những đặc điểm của nghệ thuật điêu khắc thời Trần, một số tác phẩm tiêu biểu của
nghệ thuật điêu khắc thời kỳ này.
- Cung cấp kiến thức nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên học tập, nghiên cứu và sáng tác mỹ thuật.
II. Yêu cầu:
- Sinh viên hiểu đợc vẻ đẹp, giá trị của các tác phẩm tiêu biểu trong nghệ thuật điêu khắc thời Trần.
- Sinh viên nhận thức đợc tầm quan trọng của việc giữ gìn, bảo vệ các di tích văn hoá, nghệ thuật nơi mình học
tập và công tác.
B. Chuẩn bị:
I. Đối với giáo viên:
- Sách giáo trình, tài liệu tham khảo.
- Giáo án điện tử.
- Thiết bị trình chiếu để giảng giáo án điện tử.
II. Đối với sinh viên:
- Sách giáo trình Lịch sử mỹ thuật Việt Nam, tài liệu tham khảo về nghệ thuật điêu khắc thời Trần.
- Vở ghi.
C. Phơng pháp giảng dạy:
- Phơng pháp trực quan.
- Phơng pháp thuyết trình + vấn đáp.
- Phơng pháp đàm thoại.
- Kết hợp linh hoạt các phơng pháp dạy học khác.
1
Giáo viên : Lê Hồng Hải
D. Tiến trình lên lớp: (45 )

I. ổn định tổ chức: Kiểm tra sĩ số. (2)
II. Kiểm tra bài cũ: (2- 3)
Tiết trớc chúng ta đã học về Nghệ thuật kiến trúc thời Trần, vậy em hãy trình bày những hiểu biết của
mình về kiến trúc Thành Thăng Long trong nghệ thuật kiến trúc thời Trần?
III. Bài mới:
1. Đặt vấn đề (1):
Vậy là trong bài Mỹ thuật thời Trần, các bạn đã đợc học về Bối cảnh lịch sử xã hội và Nghệ thuật kiến trúc.
Hôm nay chúng ta sẽ cùng đi vào tìm hiểu về nghệ thuật điêu khắc thời Trần.
2. Nội dung bài mới:
Nội dung bài giảng Thời
gian
Phơng pháp Hoạt động của GV và SV Phơng tiện
dạy học
Của GV Của SV
III. Nghệ thuật điêu khắc thời
trần:
1. sự kế thừa những tinh hoa của mỹ
thuật thời lý:
- Nếu nh ở thời Lý, Phật giáo có thể coi nh là Quốc
giáo thì sang thời Trần, Phật giáo vẫn tiếp tục phát
triển nhng ảnh hởng không sâu rộng bằng thời
Lý.Đạo Nho bắt đầu có u thế rõ rệt do nhu cầu
của việc trị nớc của chính quyền, nhng Phật giáo
vẫn lớn mạnh và là chỗ dựa cho cuộc sống tinh
thần của quảng đại quần chúng.
- Nhà Trần khi bắt đầu đợc thành lập đã đợc thừa
hởng toàn bộ gia sản văn hoá nghệ thuật của thời
Lý, trong đó có nghệ thuật điêu khắc. Những tác
phẩm nghệ thuật điêu khắc từ thời Lý là cơ sở,
nền móng cho Mỹ thuật thời Trần phát triển. Mỹ

thuật có sự thay đổi về phong cách phù hợp với
điều kiện, hoàn cảnh xã hội. Tuy vậy cũng không
thể có ngay một phong cách khác, mà cần có thời
gian. Sự chuyển biến về phong cách sẽ diễn ra từ
từ trên cơ sở kế thừa những tinh hoa của nghệ
thuật thời Lý. Trong chạm khắc ta lại gặp những
5- 8 - Thuyết
trình.
- Trực quan
- Giáo viên
giảng bài
trên giáo án
điện tử
- Đặt câu
hỏi(sẽ trả
lời vào cuối
giờ): Có ý
kiến cho
rằng Mỹ
thuật thời
Lý đồng
nhất với Mỹ
thuật thời
Trần. Điều
này theo em
đúng hay
sai? Tại
sao?
- SV
quan sát,

nghe
giảng,
ghi bài.
- Phơng tiện
trình chiếu
Power point
2
Giáo viên : Lê Hồng Hải
nội dung, đề tài quen thuộc: đó là sóng nớc,rồng,
hoa sen, phợng, ngời chim
- Nhìn chung những tác phẩm điêu khắc trang trí
thời Trần vẫn mang phong cách mềm mại, nhẹ
nhàng, bộc lộ trí tởng tợng phong phú và tài năng
sáng tạo của cha ông ta. Những nét tinh hoa của
văn hoá tạo hình thời Lý vẫn trở lại trên các tác
phẩm mỹ thuật thời Trần.
- Nhà Trần trải qua ba cuộc chiến chống quân
Nguyên Mông, tuy đạt đợc thắng lợi nhng các
công trình văn hoá nghệ thuật của nớc nhà đã bị
tổn thất rất nhiều dới sự giày xéo của quân giặc.
Chiến tranh đã tàn phá nhiều công trình chùa
tháp. Kiến trúc thời kỳ này chủ yếu là trùng tu
hoặc xây dựng lại các công trình đã có từ thời tr-
ớc. Còn nghệ thuật điêu khắc thời kỳ này, bên
cạnh việc kế thừa từ thời Lý, các nghệ nhân thời
Trần còn sáng tạo nhiều tác phẩm đặc sắc và
mang một phong cách riêng của thời Trần.
2. Những thay đổi và sáng tạo
trong Nghệ thuật điêu khắc thời
Trần:

a. Tợng:
- Thời kỳ này điêu khắc vẫn gắn với kiến trúc, đi
cùng kiến trúc và mang đặc điểm, phong cách
phù hợp với kiến trúc. Đi cùng kiến trúc chùa
tháp có tợng phật, tợng thờ, tợng rồng Với lăng
mộ có tợng quan hầu, tợng thú; vừa mang tính
chất trang trí cho lăng mộ, vừa là ngời canh gác,
hậu cần cho sự trang nghiêm, tĩnh lặng của ngôi
mộ, tạo sự bình yên cho linh hồn ngời đã khuất.
Nếu các bức tợng, phù điêu còn lại của thời Lý
tập trung nhiều ở chùa Phật Tích, chùa Dạm Thì
ở thời Trần các tác phẩm tìm đợc lại tập trung ở
các khu lăng mộ là chính.
- Trong số những tác phẩm điêu khắc còn lại của
10-12 - Thuyết
trình.
- Phân tích.
- Vấn đáp.
- GV giảng
bài.
- GV đặt
câu hỏi:
Thời kỳ này
tợng tập
trung ở các
lăng mộ là
chính. Vậy
em cho biết
tợng đợc
xây dựng ở

các lăng mộ
nhằm mục
đích gi?
- GV kết
luận.
- SV
nghe
giảng,
ghi bài.
- SV trả
lời câu
hỏi.
- Phơng tiện
trình chiếu
Power
point.
3
Giáo viên : Lê Hồng Hải
thời Trần có rất nhiều tợng đá. Tợng Phật hầu nh
cha tìm đợc tác phẩn nào, nhng bệ đá hoa sen thì
lại tìm đợc khá nhiều nh bệ đá chùa Ngọc
Đình(1374), chùa Bối Khê(1382)
- Trong một số lăng mộ của vua quan thời Trần có
tợng những con vật gần gũi với đời sống ngời dân
nh con trâu, con chóMặc dù vậy, ngay cả những
pho tợng thể hiện đề tài chính thống vẫn bắt gặp
những nét hình dân gian, chất hiện thực sống
động và biểu hiện cảm xúc mạnh mẽ. Trên các
pho tợng thời Trần, trang trí hoa văn đơn giản và
bớt đi nhiều so với thời Lý.

b. Chạm khắc trang trí:
* Về đề tài:
- Các tác phẩm chạm khắc trang trí vẫn thể hiện
những đề tài quen thuộc nh: rồng, phợng, mây,
sóng, nớc, hoa láNgoài ra,do ảnh hởng từ bên
ngoài,một số yếu tố văn hoá ấn ta có thể thấy
trong hình tợng các vũ nữ múa, các nhạc công,
các tợng chim kiểu kinnari, chim thần kiểu
Garuda
- Hình tợng tiên dâng hơng, dâng hoa đều thể hiện
trong hình thức nửa ngời nửa chim rất phong phú
và sinh động. Hình tợng này gặp nhiều trong
trang trí ở chùa Thái Lạc(Hng Yên). Mật độ hoa
văn trang trí thoáng hơn. Đờng nét bớt sự đều đặn
và phóng khoáng hơn. ở một số nơi còn trang trí
bằng các đề tài mang đậm chất dân gian nh tác
phẩm Dê, hoa lá ở bệ tợng phật chùa Bối Khê
( Hà Tây).
- Đề tài chạm khắc trang trí thời Trần rộng hơn
thời Lý, vừa tập hợp hết các đè tài chính thống lại
còn có những đề tài gần gũi với dân gian hơn và
có tính hiện thực hơn.
* Về cách thể hiện:
- Thuyết
trình.
- Vấn đáp.
- GV giảng
bài.
- GV đặt
câu hỏi: Em

hãy nêu lại
những đề tài
chạm khắc
trang trí
thời Lý?
- GV cho
SV xem các
hình ảnh
minh hoạ
trên máy
chiếu.
- SV
nghe
giảng,
ghi bài,
quan sát.
- SV trả
lời câu
hỏi.
- Phơng tiện
trình chiếu
Power
point.
4
Giáo viên : Lê Hồng Hải
- Chạm khắc trang trí của thời Trần không bay bớm
nh thời Lý nhng sự khoẻ khoắn hiện ra trong từng
nét chạm khắc tinh xảo.Chất dân gian đã đợc thể
hiện trong đờng nét và bố cục hình khối tạo cho
trang trí thời Trần mang một đặc điểm riêng dễ

nhận diện.
- Bố cục cân xứng, đờng nét mềm mại, đôi lúc gân
guốc nhng điêu luyện. Những mảng khối đầy đặn
ẩn chứa sự chắc khoẻ là đặc điểm nổi trội của
chạm khắc trang trí thời kỳ này. Thứ đến, nét bình
dị và hiện thực cũng là một đặc điểm không thể
thiếu trong trang trí thời kỳ này.
- Hình tợng con rồng thời Trần: Nếu nh con rồng
thời Lý có thân hình tròn trặn, có nhiều khúc lợn
thoăn thoắt, thân dài và nhỏ dần về phía đuôi,
mang dáng dấp của con rắn, đầu tỉ lệ với thân,
chân thanh mảnh thờng có ba ngón, khúc uốn của
thân nh một đồ án trang trí, có nhiều hình tròn đ-
ợc nối lại với nhau thành một chuỗi dài liên tiếp,
thể hiện ở thế nhìn nghiêng. Thì sang thời Trần,
hình tợng con rồng mặc dù về cơ bản vẫn giữ
nhiều nét kế thừa rồng thời Lý song trong cách
biểu hiện lại có sự thay đổi: Các khúc uốn không
còn đều đặn thoăn thoắt mà khúc doãng, khúc
mau tạo sự sống động và hiện thực. Những nét
mềm mại trong rồng thời Lý bớt đi nhiều, thay
vào đó là nét khoẻ khoắn, mập mạp và cứng cáp
hơn.
Nh vậy bớc sang thời Trần, hình tợng con
rồng phát triển thêm một bớc mới dựa trên thành tựu
con rồng thời Lý. Con rồng thời Trần thờng mập
khoẻ, chiếm lĩnh không gian xung quanh, chứ không
đều đặn mảnh dẻ, hoà tan vào nền trang trí nh con
rồng thời Lý. Rồng thời Trần không đợc gọi là rồng
rắn, rồng giun nữa mà là con rồng dữ tợn hơn, t-

ợng trng cho vơng quyền. Đó là một bớc tiến mới về
cách nghĩ trong trang trí con rồng. Con rồng thời
- Thuyết
trình.
- Vấn đáp.
- GV giảng
bài.
- GV đặt
câu hỏi: Em
hãy xem
hinh ảnh
con rồng
thời Trần và
so sánh với
hình ảnh
con rồng
thời Lý đã
học?
- GV kết
luận.
- SV
nghe
giảng,
ghi bài.
- SV trả
lời câu
hỏi.
5
Giáo viên : Lê Hồng Hải
Trần ngày càng xa rời nhân dân. Trò chơi rồng rắn

vẫn phổ biến trong nhân dân, nhng các con rồng đợc
trang trí trong cung vua mang dáng điệu khác với con
rồng đợc trang trí trên chùa tháp Phật giáo.
3. Những tác phẩm điêu khắc tiêu
biểu thời Trần:
a. Tợng hổ Lăng Trần Thủ Độ( Hng Nhân, Thái
Bình):
- ở thời Trần, bên cạnh Lăng các vua, còn có lăng
một số viên quan có nhiều đóng góp cho triều
đình. Trần Thủ Độ là một trong số đó. Lăng của
Trần Thủ Độ đợc xây dựng năm 1264.
- Tợng hổ có kích thớc dài 1,43m, cao 0,75m, rộng
0,64m và đợc diễn tả trong t thế nằm nghỉ ngơi,
chân thu về phía truớc, đầu ngẩng cao. Các nghệ
sĩ thời Trần đã sáng tạo hổ với hình khối đơn
giản, chọn lọc. Đờng nét khoẻ,dứt khoát. Khối
đuôi đợc thể hiện thành khối chữ nhật, đờng nét
thẳng, sắc đã tạo thế vững chãi cho hình tợng con
hổ. Tợng không lớn, tuy vậy bằng sự kết hợp tài
tình các yếu tố khối, đờng nét, dángđã tạo vẻ
ung dung, đờng bệ và hoành tráng cho bức tợng.
Cách thể hiện mang đậm tinh thần dân tộc và tính
cách của con ngời Việt Nam. Tợng hổ thể hiện
sức mạnh, song đó là một sức mạnh tiềm ẩn dới
vẻ ngoài trầm lặng, hiền lành. Bằng dáng vẻ ung
dung, th thái, sức mạnh dờng nh đợc tăng lên rất
nhiều. Điều này cho thấy tài năng của cha ông ta
khi tìm một hình thức phù hợp để biểu hiện ý tởng
sáng tạo một cách sâu sắc nhất.
b. Tợng thú và quan hầu ở lăng Trần Hiến Tông

(An Sinh, Đông Triều, Quảng Ninh):
- Lăng Trần Hiến Tông đợc xây dựng vào giữa thế
kỷ XIV. ở đây tìm đợc một số tợng thú nh: tợng
trâu, tợng chó bằng đá và hai pho tợng quan hầu.
- Tợng trâu và chó đều đợc diễn tả trong t thế nằm,
12-15
- Thuyết
trình.
- Phân tích.
- Trực
quan.
-GV giảng
bài.
- GV cho
SV xem các
hình minh
hoạ trên
máy chiếu.
- SV
nghe
giảng,
ghi bài.
- SV
quan sát.
- Phơng tiện
trình chiếu
Power
point.
6
Giáo viên : Lê Hồng Hải

đầu cúi, toàn thân đặt trên bệ đá gắn thành một
khối, cả hai pho tợng kích thớc đều nhỏ. Hai pho
tợng đều thể hiện trong trạng thái tĩnh lặng. Song
sự phong phú về đờng nét, hình khối đã tăng vẻ
động cho pho tợng. Hai pho tợng hai cách tạo
khối khác nhau nhng đều chung một phong cách,
một tinh thần biểu cảm. Đó là sự đơn gian, chân
thực, chặt chẽ. Hình tợng nghệ thuật gần gũi với
đời thờng. ở đây ta bắt gặp cái đẹp khoẻ mạnh,
chất phác, thực thà khác hẳn vẻ đẹp mang tính
khái quát cao nh tợng hổ ở lăng Trần Thủ Độ.
- Tợng quan hầu đợc tạo ra từ một khối đá hình
chữ nhật, tay bó vào thân tạo khối khoẻ, chắc
chắn. Đờng nét thẳng, dứt khoát. Tợng trong dáng
đứng cân đối, vững vàng. Những nếp áo chạy dọc
theo tay, thân đã phá vỡ ấn tợng về bề mặt rộng
của mảng khối lớn và đó cũng là những nét trang
trí cho pho tợng. Toàn bộ pho tợng trong thế tĩnh
lặng, trang nghiêm rất phù hợp với không khí tĩnh
mịch của ngôi mộ.
c. Nhóm nhạc công và ngời chim dâng hoa,chạm
trên cốn ở chùa Thái Lạc( Hng Yên):
- Đây là một trong những bức chạm trên gỗ tiêu
biểu của thời Trần. Toàn bộ bức chạm sử dụng
những đờng nét cong mềm mại. Khối nổi thay đổi
phong phú giữa mảng ngời, chim và nền tạo hiệu
quả ánh sáng rất sinh động. Hình tợng đợc thể
hiện to, khoẻ và đơn giản. Hình mây xen kẽ làm
nền cho các nhân vật, tạo sự bay bổng cho các
hình tợng. Sự thay đổi về mảng to nhỏ rất phong

phú. Đờng nét phóng khoáng, thoáng hơn so với
chạm nổi thời Lý. Độ nổi hình tợng không cao,
song các nghệ nhân đã tạo nhiều mảng vênh. Khi
ánh sáng chiếu vào, các hình tợng sẽ động hơn và
nổi khối hơn.
- Hình tợng ngời chim mang nét bình dị và hiện
thực. Đây là một hình tợng nghệ thuật mang tính
- Thuyết
trình.
- Phân tích.
- Trực
quan.
- GV giảng
bài.
- GV cho SV
xem hình ảnh
minh hoạ trên
máy chiếu.
-SV
nghe
giảng,
ghi bài,
quan sát.
-Phơng tiện
trình chiếu
Power
point.
7
Giáo viên : Lê Hồng Hải
thần thoại nhng vẫn mang khuôn mặt đẹp, trầm t

của con ngời thế tục.
d. Bia chùa Hàn( Nhật Tân, Tứ Lộc, Hải Dơng):
- Bia đợc làm bằng đá và có chiều cao 1,5m ,rộng
0,8m đợc đặt trên lng một tợng rùa đá. Một mặt
bia khắc một bài văn dài, mặt kia có khắc chữ
Phật lớn . Đây chính là một tác phẩm nghệ
thuật. Chữ đợc quy trong khung chữ nhật, xung
quanh là diềm bia đợc trang trí hình rồng.
- Dới chữ Phật là một nét ngang đậm nh làm bệ
cho chữ, tôn sự vững chắc bề thế cho chữ.
- Đặc biệt ở hai góc dới, các nghệ nhân đã khắc
một bên là lá phớn đang bay trên đầu một chú cò.
Bên kia là hình quỷ đội đỉnh đang cháy và bớc đi.
Toàn bộ tác phẩm chữ này đợc bố cục một cách
chặt chẽ, song vẫn thoáng và nêu đợc những quan
niệm của nhà Phật.
e. Hình chạm trên ngai gỗ chùa Thầy( Sài Sơn,
Quốc Oai, Hà Tây):
- Đề tài bức chạm rất đặc biệt. ở đây là sự kết hợp
nhiều hình tợng. Bố cục gần giống lá đề. Dới
cùng chạm sóng nớc, nhô lên từ mặt nớc là hai
chiếc rìu đầu hình rồng. Chính giữa là hai sừng
bắt chéo nhau, ngoài cùng là hai nhánh lá.
- Tác phẩm bộc lộ vẻ đẹp cân xứng, hài hoà. Sự
phối hợp nhịp nhàng giữa các hình tợng nghệ
thuật, giũa sự mềm mại, nhẹ nhàng với đờng nét
khối dứt khoát, khoẻ khoắn đã tạo cho tác phẩm
một vẻ đẹp độc đáo.
- Thuyết
trình.

- Phân tích.
-GV giảng bài.
-GV cho SV
xem các hình
ảnh trên máy
chiếu.
-SV
nghe
giảng,
ghi bài,
quan sát.
-Phơng tiện
trình chiếu
Power
point.
IV. củng cố bài học:(2 )
GV trở lại với câu hỏi đầu giờ, gọi SV trả lời câu hỏi.
GV chốt lại kiến thức của tiết học: Kết luận về Nghệ thuật điêu khắc thời Trần:
8
Giáo viên : Lê Hồng Hải
Kế thừa di sản nghệ thuật từ thời Lý, Nghệ thuật điêu khắc thời Trần đã phát triển theo một con đờng riêng, tạo
ra một thời đại phát triển rực rỡ nữa của Phật giáo. Khác với sự tinh vi, chau chuốt trong nghệ thuật thời Lý.
Phong cách nghệ thuật giai đoạn này giản đơn, khoẻ khoắn, nh muốn thoát khỏi lễ nghi thể hiện trong từng nét
chạm trổ và kiến trúc.Chạm khắc trang trí thời Trần đã để lại những nét riêng với hình dáng chắc khoẻ. đề tài
gần gũi ngời dân và mang tính hiện thực cao hơn.
Nếu nh Mỹ thuật thời Lý hớng tới sự mẫu mực, lý tởng hoá thì Mỹ thuật thời Trần hớng tới hiện thực sống
động, biểu cảm, nó có sự kế thừa những tinh hoa mỹ thuật thời Lý.
V. Giao nhiệm vụ về nhà cho SV:
- Học bài và đọc trớc phần Nghệ thuật hội hoạ thời Trần.
- Tìm tài liệu có liên quan bài tiếp theo.

VI. rút kinh nghiệm sau giờ giảng.
VII. Tài liệu tham khảo:
- Giáo trình Lịch sử mỹ thuật Việt Nam( Phạm Thị Chỉnh)- NXB ĐHSP 2006.
- Mỹ thuật Lý- Trần, Mỹ thuật Phật giáo(Chu Quang Trứ)- NXB Thuận Hoá - 1998.
- Mỹ thuật thời Trần ( Nguyễn Đức Nùng)- NXB Văn Hoá- 1977.
9