225
thiïån àõa phûúng thûúâng bao gưìm nhûäng thânh viïn thåc têìng lúáp trung lûu vâ thûúång
lûu, nhûäng ngûúâi tònh nguån dânh thúâi gian ca mònh cho cấc hoẩt àưång cẫi thiïån cưång
àưìng. Àưëi tûúång phc v trûåc tiïëp mâ hổ chõu trấch nhiïåm trûåc tiïëp chđnh lâ cấc nhốm
àưìng àùèng bïn trong cưång àưìng ca hổ. Cấc cêu lẩc bưå dõch v xậ hưåi cố thïí thiïët lêåp àûúåc
uy tđn ca mònh trong cấc nhốm khấch hâng vò hổ sưëng trong cng mưåt cưång àưìng vúái
khấch hâng vâ tònh nguån thúâi gian ca hổ. Thânh viïn ca cấc cêu lẩc bưå dõch v xậ hưåi
nhû vêåy cố cấc k nùng vâ hổc vêën cố thïí gip nêng cao àûúåc tấc dng hûäu đch ca cấc tưí
chûác phi chđnh ph vúái tû cấch lâ mưåt tưí chûác cung cêëp dõch v. Mùåc d cấc lúåi đch ca mưåt
cêu lẩc bưå dõch v xậ hưåi àiïín hònh sệ tn th cấc lúåi đch ca giúái thûúång lûu àõa phûúng,
nhûng chng cố thïí khưng ùn khúáp chđnh xấc vúái cấc lúåi đch ca chđnh ph hay cưng
chng nối chung. Vđ d, mưåt tưí chûác phi chđnh ph dûúái dẩng mưåt cêu lẩc bưå dõch v xậ
hưåi cung cêëp thưng tin vïì AIDS cho cấc tâi xïë xe tẫi tẩi La-ho, Pa-kit-xtan, chó nïu àưåc
mưåt ngìn truìn nhiïỵm bïånh lâ do truìn mấu (Cấc dêëu hiïåu ca sûå thay àưíi ”. 1996).
Cấc tưí chûác phi lúåi nhån chiïëm àa sưë cấc tưí chûác phi chđnh ph úã hêìu hïët cấc nûúác.
Sûå phên biïåt giûäa mưåt tưí chûác lúåi nhån vúái phi lúåi nhån cng khấc nhau tûâ nûúác nây
sang nûúác khấc vâ tu thåc cẫ vâo låt thụë ca nûúác àố lêỵn tđnh hiïåu lûåc ca cấc låt
thụë àố. Nhûäng tưí chûác phi lúåi nhån tinh tïë nhêët lâ nhûäng tưí chûác giưëng cấc tưí chûác lúåi
nhån vïì mùåt cng cố khẫ nùng thu ht chun gia giỗi nhêët ca àêët nûúác, chõu trấch
nhiïåm theo cấc tiïu chín qëc tïë. Thïë nhûng cấc tưí chûác phi lúåi nhån, vúái sûå thån lúåi
vâ tđnh húåp phấp lúán hún so vúái cấc tưí chûác lúåi nhån, cố thïí xêy dûång cho mònh mưåt àưëi
tûúång phc v, cấc ngìn tâi trúå àưåc lêåp vâ cấc chûúng trònh nghõ sûå vúái cấc mc tiïu ca
riïng mònh. Tuy nhiïn, tưí chûác phi lúåi nhån thûúâng bõ giúái hẩn búãi mưåt àưëi tûúång phc
v nhỗ hún nhiïìu cố lệ chó bao gưìm nhûäng thânh viïn ca ban giấm àưëc ca nố vâ nhûäng
ngûúâi thên quen trûåc tiïëp vúái hổ mâ thưi. Sûå phất triïín núã rưå cấc tưí chûác phi lúåi nhån
nhùçm àấp ûáng trûúác viïåc cố cấc húåp àưìng dõch v phong ph àûúåc quan sất tẩi mưåt sưë
nûúác cho thêëy đt nhêët cng cố mưåt àưång cú lúåi nhån nâo àố. Vđ d, bưën nùm sau khi chđnh
ph Bra-xin bùỉt àêìu mưåt chûúng trònh viïån trúå khưng hoân lẩi cho cấc dõch v liïn quan
àïën AIDS, con sưë cấc tưí chûác phi chđnh ph àùng k vúái Bưå Y tïë tùng vổt tûâ 120 lïn túái
480. Bẫn bấo cấo àấnh giấ nùm 1996 so sấnh cấc tưí chûác phi chđnh ph trûúác àố vúái cấc tưí
chûác sau àố phất hiïån mưåt sûå thay àưíi hûúáng túái mưåt cú cêëu tưí chûác gổn gâng vâ chđnh

quy hún, ph thåc nhiïìu hún vâo sûå tâi trúå ca chđnh ph, vâ ch trổng nhiïìu hún vâo
viïåc cung ûáng dõch v trong khi hy sinh sûå ng hưå ca cưng chng. Sûå thay àưíi nây gúåi
cho thêëy hònh hâi ca mưåt tưí chûác phi chđnh ph Bra-xin trung bònh hoẩt àưång chưëng
AIDS giúâ àêy tiïën gêìn túái giưëng mưåt tưí chûác phi lúåi nhån hún lâ vúái mưåt tưí chûác cố quan
hïå vúái khấch hâng (mâ thûúâng àûúåc tưí chûác khưng chđnh quy bùçng) hay mưåt tưí chûác tûâ
thiïån cố cú súã rưång lúán (mâ thûúâng đt lïå thåc hún vâo ngìn tâi trúå ca chđnh ph).
Têët nhiïn mưåt tưí chûác phi chđnh ph cố thïí cố cho cấc àùåc àiïím ca hún mưåt loẩi tưí
chûác àiïín hònh vâ mưåt sưë cố cấc mc tiïu tn th chùåt chệ vúái lúåi đch cưng trong khi àố
vêỵn cố uy tđn cao vúái khấch hâng ca mònh. Khung minh hoẩ 5.2 miïu tẫ mưåt chûúng
trònh nhû vêåy tẩi Sonagachi, mưåt trong nhûäng khu àên àỗ lúán nhêët tẩi Can-cut-ta, ÊËn
Àưå. Chûúng trònh nây kïët húåp cẫ cấc àùåc tđnh ca mưåt tưí chûác phi lúåi nhån vâ mưåt cêu
lẩc bưå dõch v xậ hưåi.
Cấc chđnh ph àậ lâm tưët viïåc giao cho cấc tưí chûác phi chđnh ph thûåc hiïån cung cêëp
cấc dõch v phông ngûâa vâ giẫm nhể tấc àưång ca dõch bïånh nhû thïë nâo? Mưåt chûúng
trònh tẩi Bu-ki-na Pha-sư, mưåt trong bưën qëc gia Têy Phi cố dõch úã giai àoẩn lan rưång,
àûa ra mưåt vđ d cho thêëy chđnh ph vâ cấc tưí chûác phi chđnh ph àậ phưëi húåp vúái nhau
nhû thïë nâo àïí múã rưång phẩm vi ẫnh hûúãng ca cấc nưỵ lûåc phông ngûâa vâ giẫm nhể tấc
226
àưång ca bïånh AIDS vâ àẩt àûúåc chêët lûúång vâ sûå tiïëp cêån tưët hún so vúái viïåc nïëu mưỵi mưåt
bïn hoẩt àưång riïng rệ (Van der Gaag 1995). Dûå ấn nây, àûúåc Ngên hâng Thïë giúái tâi trúå,
àậ tòm cấch tùng viïåc sûã dng bao cao su vâ cấc phûúng tiïån trấnh thai khấc vâ thay àưíi
cấc hânh vi dïỵ tẩo lan truìn cấc bïånh lêy qua àûúâng tònh dc. Chđnh ph vâ cấc tưí chûác
phi chđnh ph cng chia sễ trấch nhiïåm vâ cấc chi phđ. Vai trô ca chđnh ph bao gưìm
cung cêëp vêåt tû vúái giấ bao cêëp; phất àưång chiïën dõch truìn thưng àẩi chng qëc gia
nhùçm khuën khđch viïåc mua bao cao su; vâ giẫng dẩy cấc thêìy lang dên gian cấch thûác
àiïìn vâo cấc bẫn kï àún thëc, chêín àoấn bïånh lêy qua àûúâng tònh dc, vâ giúái thiïåu cấc
trûúâng húåp mùỉc bïånh túái cấc cú súã y tïë. Viïåc àiïìu trõ cấc bïånh lêy qua àûúâng tònh dc ch
ëu àûúåc tiïën hânh nhúâ cấc tưí chûác phi chđnh ph, vûâa phi lúåi nhån lêỵn võ lúåi nhån; cấc
tưí chûác phi chđnh ph cng sệ tiïën hânh àâo tẩo cho cấc thêìy lang dên gian. Cẫ cấc tưí
chûác phi chđnh ph lêỵn cấc cú súã y tïë cưng cưång àïìu cung cêëp bao cao su miïỵn phđ cho

nhûäng ngûúâi cố hânh vi nguy cú cao. Chđnh ph cng khuën khđch vâ tẩo àiïìu kiïån cho
cấc tưí chûác phi chđnh ph tiïëp cêån àïí hổ cung cêëp cấc dõch v bưí sung. Loẩi hònh húåp tấc
nây àùåt nïìn mống cho sûå tùng cûúâng phưëi húåp trong tûúng lai giûäa hai bïn àưëi tấc vâ gốp
phêìn tẩo ra mưåt mưi trûúâng tin cêåy lêỵn nhau.
Nưỵ lûåc lúán nhêët vâ c thïí hoấ nhêët trong viïåc húåp àưìng ph cấc dõch v AIDS cho cấc
tưí chûác phi chđnh ph cố lệ lâ cåc ganh àua hâng nùm àïí giânh cấc khoẫn bao cêëp cho
Vâo nùm 1992, chđnh ph ÊËn àưå, cấc nhâ tâi trúå qëc tïë, ba tưí chûác phi chđnh ph súã tẩi, vâ nhûäng
ngûúâi hânh nghïì mẩi dêm tẩi Sonagachi - mưåt trong nhûäng khu àên àỗ lúán nhêët tẩi Can-cut-ta,
cng phưëi húåp phất àưång thânh cưng mưåt Chûúng trònh Can thiïåp Bïånh Lêy Qua àûúâng Tònh dc
vâ HIV. Chûúng trònh àûúåc biïët vúái tïn gổi tùỉt lâ SHIP àậ àâo tẩo nhûäng ngûúâi hânh nghïì mẩi dêm
thânh cấc nhên viïn giấo dc àưìng àùèng, cung cêëp cho hổ vưën kiïën thûác vïì cấc bïånh lêy qua
àûúâng tònh dc, viïåc sûã dng bao cao su, vâ cấc k nùng àâm phấn, lâ nhûäng nưåi dung rêët thiïët ëu
nïëu nhû nhûäng ngûúâi hânh nghïì mẩi dêm mën thuët phc àûúåc cấc khấch hâng ca mònh sûã
dng bao cao su mâ khưng cêìn cố hưỵ trúå ca nhûäng ngûúâi mưi giúái mẩi dêm vâ ch nhâ chûáa.
Thânh cưng ca cấch tiïëp cêån nây cố thïí nhêån biïët àûúåc qua mưåt sưë chó tiïu. Con sưë bao cao
su àûúåc phên phất thưng qua chûúng trònh mưỵi thấng tùng tûâ 1500 vâo lc bùỉt àêìu chûúng trònh lïn
túái 65000 vâo cëi nùm 1995. Con sưë cấc v nẩo thai vâ t lïå bïånh lêy qua àûúâng tònh dc trong sưë
cấc gấi mẩi dêm tẩi Sonagachi àậ giẫm àấng kïí. Vâ thêåt àấng kinh ngẩc t lïå nhiïỵm HIV trong sưë
gấi mẩi dêm vêỵn duy trò úã mûác dûúái 1,5%.
Phêìn lúán sûå thânh cưng ca chûúng trònh lâ nhúâ vâo cấc gấi mẩi dêm, nhûäng ngûúâi àậ trúã
thânh cấc nhên viïn giấo dc àưìng àùèng, do cấc gấi mẩi dêm khấc nhòn nhêån hổ nhû lâ nhûäng
ngûúâi ch xûúáng thay àưíi hânh vi àấng tin cêåy. Hún nûäa, viïåc sûã dng hổ trong chûúng trònh nây àậ
mang lẩi cho cưång àưìng sûå cưng nhêån, lông tûå trổng vâ nhên phêím, vâ àiïìu àố cng àậ àưång viïn
cấc gấi mẩi dêm khấc trúã thânh cấc nhên viïn giấo dc àưìng àùèng, qua àố àẫm bẫo rùçng chûúng
trònh nây vêỵn sệ tiïëp tc.
Chûúng trònh SHIP àậ àûúåc múã rưång sang bưën khu cố hoẩt àưång mẩi dêm khấc tẩi Can-cut-ta;
cho àïën nùm 1997 theo nhû bấo cấo nố àậ bao ph mưåt vng chiïëm túái trïn 80% sưë gấi mẩi dêm
hoẩt àưång trong thânh phưë.
Ngìn: Singh 1995.
Khung minh hoẩ 5.2. Gip àúä nhûäng ngûúâi hânh nghïì mẩi dêm tẩi Can-ct-ta

trấnh bïånh AIDS
227
dõch v tẩi Bra-xin. Àûúåc hưỵ trúå búãi mưåt khoẫn vay Ngên hâng Thïë giúái, chûúng trònh nây
àậ tâi trúå cho bưën loẩi tưí chûác phi chđnh ph phi lúåi nhån, bao gưìm cẫ cấc nhốm cố quan
hïå vúái khấch hâng nhû hiïåp hưåi nhûäng ngûúâi giẫ trang khấc giúái tđnh tẩi Ri-ư-àï Ja-nïi-
rư, vâ cấc tưí chûác phi lúåi nhån nhû trung têm nghiïn cûáu trûåc thåc trûúâng àẩi hổc tẩi
Sao Pao-lo. Khấch hâng bao gưìm trễ em, nhûäng ngûúâi mùỉc bïånh ûa chẫy mấu, ph nûä cố
mang, nhûäng ngûúâi hoẩt àưång nûä quìn, nhûäng ngûúâi giẫ trang khấch giúái tđnh, nhûäng
ngûúâi hânh nghïì mẩi dêm, ngûúâi nghiïån ma tu, t nhên, tâi xïë xe tẫi, vâ nhûäng ngûúâi
nam giúái cố quan hïå tònh dc vúái nam giúái. Trong khi cấc cåc thi dânh cấc khoẫn tâi trúå
àûúåc kiïím soất tẩi trung ûúng búãi mưåt vùn phông liïn lẩc tưí chûác phi chđnh ph thåc Bưå
Y tïë àùåt tẩi Bra-si-li-a, cấc cú quan tiïíu bang, qån huån cng nhû chđnh ph liïn bang
cng cung cêëp cấc ngìn tâi trúå bưí sung vâ cng phưëi húåp tđch cûåc trong viïåc thûåc hiïån
cấc chûúng trònh àûúåc tâi trúå. Trong lêìn àấnh giấ múái àêy àưëi vúái chûúng trònh nây, chó cố
7 phêìn trùm ca 111 tưí chûác phi chđnh ph hiïån àûúåc tâi trúå bõ àấnh giấ lâ khưng hoân
thânh àûúåc cấc mc tiïu àïì ra ca dûå ấn, vâ chó cố 2 phêìn trùm àang gùåp khố khùn
nghiïm trổng trong viïåc tiïëp cêån àûúåc cấc nhốm àưëi tûúång ca mònh. Nhûäng cú chïë kiïím
soất tâi chđnh do vùn phông liïn lẩc nây sûã dng, bao gưìm mưåt chuën kiïím tra thûåc àõa
mưỵi nùm mưåt lêìn tẩi tûâng tưí chûác nhêån tâi trúå vâ tiïën hânh kiïím toấn nhûäng tâi khoẫn
ca hổ, àậ phất hiïån ra viïåc quẫn l sai trấi nghiïm trổng úã khưng àêìy 1% tưíng sưë sưë dûå
ấn. Mùåc d vùn phông liïn lẩc cấc tưí chûác phi chđnh ph cố mưåt chûác nùng rêët múái vâ tưën
kếm cho Bưå Y tïë, trong bưën nùm tưìn tẩi ca mònh nố àậ tẩo àiïìu kiïån cho 308 dûå ấn àûúåc
tâi trúå vâ giẫi ngên àûúåc tưíng sưë 14 triïåu àư la. Mùåc d tấc àưång tưíng húåp ca hoẩt àưång
nây lïn t lïå lêy nhiïỵm HIV tẩi Bra-xin chûa àûúåc àấnh giấ, nhûng àiïìu rộ râng lâ khưng
mưåt cú quan chđnh ph nâo lẩi cố thïí trûåc tiïëp tiïën hânh àûúåc nhiïìu cấc hoẩt àưång àa
dẩng vâ hïët sûác têåp trung nhû vêåy vúái nhûäng ngìn lûåc nây.
Àấng tiïëc, theo nhû chng tưi àûúåc biïët, khưng cố mưåt nghiïn cûáu hïå thưëng nâo so
sấnh ûu àiïím ca nhûäng th tc khấc nhau ca chđnh ph trong viïåc àấnh giấ cấc àïì
xët ca tưí chûác phi chđnh ph cho mưåt húåp àưìng cung cêëp dõch v liïn quan àïën AIDS;
vâ chng tưi cng khưng biïët lâ cố mưåt nghiïn cûáu nâo àố so sấnh cấch thûác mâ cấc chđnh

ph tiïën hânh giấm sất hoẩt àưång ca tưí chûác phi chđnh ph dûúái mưåt húåp àưìng nhû vêåy
(Hưåi àưìng Nghiïn cûáu Qëc gia 1996, ph lc cho Chûúng 6). Àiïím xët phất cho mưåt
nghiïn cûáu nhû vêåy sệ lâ mưåt so sấnh cấc bâi hổc thu àûúåc tûâ kinh nghiïåm tiïën hânh húåp
àưìng dõch v gêìn àêy tẩi Bra-xin, Bu-ki-na Pha-sư, vâ Thấi Lan. Viïåc sùén cố mưåt loẩt cấc
th tc chín mûåc, minh bẩch, àûúåc qëc tïë cưng nhêån àïì cấc chđnh ph tn theo trong
khi giao viïåc cung cêëp dõch v cho cấc tưí chûác phi chđnh ph cố thïí tẩo thån lúåi lúán cho
sûå húåp tấc giûäa chđnh ph, vâ cấc tưí chûác phi chđnh ph vâ giẫm thiïíu àûúåc sûå thêët vổng
ca têët cẫ cấc bïn hûäu quan. Cấc nhâ tâi trúå AIDS, cấc tưí chûác phi chđnh ph, cấc nhâ
hoẩch àõnh chđnh sấch ca chđnh ph, vâ dơ nhiïn toân thïí cưång àưìng y tïë qëc tïë sệ
hûúãng lúåi tûâ nhûäng nghiïn cûáu vïì chi phđ vâ hiïåu quẫ ca cấc th tc thay thïë ấp dng
cho viïåc xấc àõnh nhûäng tưí chûác phi chđnh ph cố hiïåu quẫ lâm ngìn cung cêëp dõch v vâ
àïí giấm sất hoẩt àưång ca hổ.
Nhûäng nghiïn cûáu nhû vêåy chó múái lâ mưåt vđ d vïì mưåt hâng hoấ cưng cưång qëc tïë
hiïån àang cố nhu cêìu cêëp bấch, vâ àố lâ ch àïì cho phêìn sau ca chng tưi.
Ai sệ lâ ngûúâi àêìu tû vâo kiïën thûác vâ cưng nghïå múái?
Sûå hưỵ trúå ca nhâ tâi trúå cho cấc chûúng trònh AIDS qëc gia lâ rêët quan trổng vâ, trong
mưåt dõch bïånh úã giai àoẩn sú khai, thûúâng cố tđnh chêët quët àõnh; thïë nhûng cố nhûäng
hoẩt àưång quan trổng khấc trong àố cấc nhâ tâi trúå cố lúåi thïë so sấnh lúán hún vâ sûá mïånh
228
kinh tïë cưng cưång rộ râng hún. Do đch lúåi ca cấc chûúng trònh phông ngûâa ch ëu lâ
phc v cho ngûúâi dên ca nûúác àố, cho nïn têët thẫy mổi chđnh ph trûâ cấc nûúác nghêo
nhêët àïìu cố thïí vâ cêìn phẫi tâi trúå mưåt phêìn to lúán cho nhûäng chi phđ àố. Ngûúåc lẩi, cấc
nhâ tâi trúå cố mưåt võ thïë cố mưåt khưng hai àïí huy àưång sûå hưỵ trúå ca qëc tïë cho viïåc thiïët
lêåp vâ phưí biïën rưång rậi kiïën thûác vâ cưng nghïå mâ cố thïí chuín giao cho cấc nûúác àûúåc.
Phêìn nây trûúác tiïn thẫo lån vïì sûå àấp ûáng vïì tưí chûác vâ cấc àống gốp tâi chđnh ca cấc
nhâ tâi trúå song phûúng vâ cấc tưí chûác àa phûúng kïí tûâ khi dõch bïånh bùỉt àêìu. Sau àố
phêìn nây sệ giẫi thđch l do tẩi sao kiïën thûác vâ cưng nghïå phẫi àûúåc coi lâ mưåt hâng hoấ
cưng cưång qëc tïë mâ cố lệ chó riïng cưång àưìng cấc nhâ tâi trúå múái cung cêëp àûúåc mâ thưi.
Cëi cng, phêìn nây sệ thẫo lån sûå cêìn thiïët àưëi vúái cấc loẩi hònh kiïën thûác vâ cưng
nghïå c thïí, bao gưìm mưåt vacxin, vâ nhûäng cấch tên vïì tưí chûác àïí lâm sao cố thïí khai

thấc àûúåc nùng lûåc sấng tẩo vâ ngìn lûåc ca cấc cưng ty tû nhên.
Sûå tiïën hoấ ca chđnh sấch tâi trúå
Mùåc d bïånh AIDS lêìn àêìu tiïn àûúåc chêín àoấn vâo nùm 1981, mưåt sûå àấp ûáng qëc gia
vâ qëc tïë cố tđnh hïå thưëng àưëi vúái dõch bïånh nây chûa thêåt rộ nết lùỉm cho mậi túái cëi
thêåp niïn 1980. Tẩi nhiïìu núi trïn thïë giúái, cấc tưí chûác phi chđnh ph ài àêìu trong viïåc
cung cêëp cấc dõch v chùm sốc vâ phông ngûâa cho cấc cấ nhên vâ cấc cưång àưìng nhiïỵm
dõch bïånh nây (Mann vâ Tarantola 1996; bấo cấo ph trúå, Pyne 1997; Sittitrai 1994). Sûå
àấp ûáng gia tùng dêìn vâ tûúng àưëi hẩn chïë ca Tưí chûác Y tïë Thïë giúái trong nhûäng nùm
àêìu lâ do sûå chưëng àưëi ca nhiïìu nûúác thânh viïn trong viïåc àưëi phố vúái vêën àïì HIV/
AIDS (Viïån Panos 1989). Sûå thânh lêåp Chûúng trònh Toân cêìu phông chưëng AIDS ca Tưí
chûác Y tïë Thïë giúái (GPA) vâo nùm 1987 àậ gip tẩo ra mưåt àưång nùng thc àêíy cấc nưỵ lûåc
phông ngûâa vâ giẫm nhể bïånh trïn toân cêìu; cng nùm àố Àẩi hưåi àưìng Liïn hiïåp qëc
thưng qua nghõ quët khuën khđch cấc cú quan Liïn hiïåp qëc vâ cấc thânh viïn khấc
ca gia àònh Liïn hiïåp qëc bùỉt àêìu tiïën hânh cấc hoẩt àưång phông chưëng HIV/AIDS ca
riïng mònh (Mann vâ Tarantola 1996).
Trong nhûäng nùm àêìu GPA chun ch vâo viïåc trúå gip cấc chđnh ph qëc gia xêy
dûång cấc chiïën lûúåc nhùçm ngùn chùån sûå lan truìn ca dõch bïånh nây. Vâo nùm GPA
thânh lêåp, àậ cố 170 nûúác àïì nghõ xin gip àúä; cho túái nùm 1989, GPA àậ hưỵ trúå 151 nûúác
lêåp cấc chûúng trònh AIDS qëc gia, 102 nûúác phất triïín lêåp àûúåc cấc kïë hoẩch ngùỉn hẩn
(6 àïën 12 thấng), vâ 30 nûúác xêy dûång àûúåc cấc kïë hoẩch trung hẩn (3 àïën 5 nùm) (Viïån
Panos, 1989). Ch ëu nhúâ kïët quẫ ca cấc nưỵ lûåc to lúán ca GPA, ngây nay hêìu hïët têët
cẫ mổi nûúác àïìu àậ cố chûúng trònh qëc gia phông chưëng AIDS; hêìu hïët sưë àố àûúåc lêåp
vâo khoẫng giûäa nhûäng nùm 1985 vâ 1990.
Trong khi àố, hûúãng ûáng nghõ quët ca Àẩi Hưåi àưìng Liïn hiïåp qëc, UNDP, UNICEF,
UNFPA àậ xêy dûång mưåt vùn kiïån chiïën lûúåc HIV/AIDS chung vâ vùn kiïån àố àậ xấc
àõnh rộ cấc ngìn lûåc vâ nhên lûåc mâ tûâng cú quan cêìn phẫi phên bưí àïí chưëng lẩi dõch
bïånh nây. UNDP àậ àống vai trô nưíi bêåt nhêët, dânh túái 2,1% tưíng ngìn lûåc ca cú quan
nây vâ 0,43% tưíng nhên sûå ca mònh (Garbus 1996, nhû àậ àûúåc nïu trong bấo cấo ph
trúå, Pyne 1997). Cấc thïí chïë àa phûúng khấc cng àậ bùỉt àêìu cấc chûúng trònh AIDS.
Trong nùm 1987 Cưång àưìng Êu chêu àậ thânh lêåp Àưåi Àùåc Nhiïåm AIDS nhùçm tâi trúå cho

cấc chûúng trònh cố liïn quan túái AIDS úã cấc nûúác àang phất triïín. Ngên hâng Thïë giúái lâ
tưí chûác àậ dânh khoẫn cho vay àêìu tiïn ca mònh nùm 1986 dânh riïng cho viïåc chưëng
AIDS, àậ tâi trúå 61 dûå ấn tẩi 41 nûúác vúái tưíng sưë vưën cam kïët lïn túái 632 triïåu àư la tđnh
àïën cëi nùm 1996 vâ àậ trúã thânh mưåt ngìn tâi trúå lúán nhêët cho viïåc àûúng àêìu vúái
HIV/AIDS (bấo cấo ph trúå, Dayton 1996; Ngên hâng Thïë giúái 1996a).
229
Vâo cëi thêåp niïn 1980, cấc nûúác tâi trúå giâu cố hún, ngoâi viïåc bưí sung àống gốp cho
chûúng trònh GPA vâ hưỵ trúå thưng qua cấc tưí chûác àa phûúng, cng àậ phất àưång cấc
chûúng trònh HIV/AIDS ca riïng mònh. Cho túái nùm 1993, phêìn lúán nhêët ca chûúng
trònh nây lâ chûúng trònh ca Hoa K; àûúåc phất àưång vâo nùm 1988, chûúng trònh nây
bao gưìm Dûå ấn Kiïím soất vâ Phông ngûâa AIDS do trung ûúng tâi trúå (AIDSCAP) cng
nhû cấc hoẩt àưång khấc do cấc vùn phông USAID tẩi cấc nûúác khúãi xûúáng vâ tâi trúå
8
. Cấc
nûúác khấc vúái cấc chûúng trònh AIDS song phûúng rưång lúán hún bao gưìm Ca-na-da vâ Na-
uy (àûúåc phất àưång nùm 1987); Àan Mẩch, Àûác, Hâ Lan, Thu Àiïín, vâ Anh Qëc (1988);
Nhêåt Bẫn (1989); Bó vâ Phấp (1990); c (1991); vâ Thu Sơ (1993). Bẫng 5.2 cho thêëy cấc
con sưë tưíng chi tiïu trong thúâi gian nùm 1993 ca 12 nûúác tâi trúå lúán.
Dûúái sûå lậnh àẩo ca GPA, nhiïìu chûúng trònh qëc gia àậ àûúåc soẩn thẫo, nhiïìu
biïån phấp can thiïåp AIDS àậ àûúåc phất àưång, vâ nhiïìu ngun th qëc gia àậ thûác
àûúåc mûác àưå nghiïm trổng ca dõch AIDS. Lêìn àêìu tiïn cấc nhâ lêåp chđnh sấch cao cêëp àậ
thẫo lån hânh vi tònh dc ri ro cao vâ cấch thûác cấc chđnh ph phẫi àưëi phố nhû thïë
nâo. Tuy nhiïn dõch bïånh vêỵn tiïëp tc lan trân. Vâo àêìu thêåp niïn 1990, mưåt nhốm cấc
qëc gia thânh viïn, àùåc biïåt thưng qua cấc qëc gia tâi trúå lc bêëy giúâ àang tâi trúå cho
GPA, trúã nïn lo ngẩi rùçng, vúái tû cấch lâ mưåt bưå phêån ca Tưí chûác Y tïë Thïë giúái, nố vêỵn
khưng cố àêìy à sûá mïånh àïí àiïìu phưëi cấc nưỵ lûåc múã rưång chưëng lẩi dõch bïånh trong sët
hïå thưëng Liïn hiïåp qëc. Cưång àưìng tâi trúå thûác àûúåc rùçng GPA khưng à khẫ nùng àïí
hẩn chïë cấc nhâ tâi trúå khỗi cẩnh tranh rấo riïët vúái nhau thay cho viïåc húåp tấc vúái nhau
xoay quanh mưåt kïë hoẩch hânh àưång àậ àûúåc thưëng nhêët chung vâ ài àïën chưỵ tin rùçng
cêìn thiïët phẫi thânh lêåp mưåt thïí chïë qëc tïë chun mưn hoấ vúái mưåt sûá mïånh rộ râng lâ

àiïìu phưëi cưng viïåc ca cấc cú quan Liïn hiïåp qëc khấc tẩi cêëp àưå qëc gia. Kïët quẫ lâ hổ
àậ phưëi húåp vúái UNDP, Ngên hâng Thïë giúái vâ cấc tưí chûác àa phûúng khấc àïí thânh lêåp
mưåt chûúng trònh Liïn hiïåp qëc vúái mc àđch àùåc biïåt chun cho viïåc àêëu tranh vúái
AIDS. Chûúng trònh hưỵn húåp vïì AIDS ca Liïn hiïåp qëc, àûúåc biïët rưång rậi dûúái tïn gổi
tùỉt lâ UNAIDS, àậ chđnh thûác bùỉt àêìu hoẩt àưång ngây 1/1/1996. Nố cố tr súã tẩi Geneva
hoẩt àưång hïët sûác chùåt chệ vúái sấu cú quan àưìng tâi trúå ca mònh lâ: WHO, UNDP,
UNICEF, UNFPA, UNESCO, vâ Ngên hâng Thïë giúái. Nố àûúåc àiïìu hânh búãi Ban Àiïìu
Phưëi Chûúng trònh (PCB) gưìm 22 qëc gia thânh viïn vâ 6 tưí chûác àưìng tâi trúå, cưång vúái
lêìn àêìu tiïn trong hïå thưëng Liïn hiïåp qëc lâ 5 àẩi diïån lûu àưång khưng cố quìn bỗ
phiïëu ca cấc tưí chûác phi chđnh ph. Ban Àiïìu phưëi Chûúng trònh àậ giao cho UNAIDS
bưën vai trô lúán: thûá nhêët, nghiïn cûáu vâ xêy dûång chđnh sấch, tûác lâ phẫi chõu trấch
nhiïåm vïì phêìn tham gia lúán hún nûäa ca cấc hoẩt àưång ca UNAIDS so vúái trûúâng húåp
GPA; thûá hai, giưëng nhû trûúâng húåp GPA trûúác àố UNAIDS cố trấch nhiïåm ài àêìu trong
sưë cấc cú quan Liïn hiïåp qëc trong viïåc cung cêëp hưỵ trúå k thåt cho cấc chûúng trònh
phông chưëng AIDS qëc gia trïn toân thïë giúái; thûá ba, chûúng trònh nây cam kïët mưåt
cấch chđnh thûác hún nûäa àưëi vúái viïåc vêån àưång nhên danh phông ngûâa vâ giẫm thiïíu tấc
àưång ca HIV/AIDS so vúái GPA; vâ cëi cng, UNAIDS àûúåc giao mưåt nhiïåm v khố
khùn lâ àiïìu phưëi cấc àưìng tâi trúå ca mònh vâ cấc cú quan Liïn hiïåp qëc khấc. Trong
vai trô cëi nây, nố cố khẫ nùng giẫi quët cấc nhu cêìu àûúåc miïu tẫ trong phêìn tiïëp theo
bùçng cấch hoẩt àưång nhû mưåt diïỵn àân trong àố cấc nhâ tâi trúå song phûúng vâ àa
phûúng cố thïí àưìng àống gốp nhiïìu hún nûäa cho nghiïn cûáu, phông ngûâa vâ kiïím soất
AIDS so vúái trûúác àêy. Do húåp tấc vúái cấc nhâ tâi trúå khấc tẩi cêëp qëc gia sệ kếo theo viïåc
cấc chi phđ gia tùng àấng kïí cho tûâng nhâ tâi trúå vâ sệ tûúác àoẩt ca tûâng nhâ tâi trúå khẫ
nùng nhêån vai trô duy nhêët trong viïåc hưỵ trúå chđnh ph vïì mưåt hoẩt àưång c thïí, cho nïn
cú chïë nây khưng à khuën khđch cấc nhâ tâi trúå húåp tấc. Do UNAIDS thiïëu quìn lûåc
àïí bùỉt båc phẫi cố sûå húåp tấc tûâ cấc tưí chûác àa phûúng àưìng tâi trúå ca mònh, câng đt hún
230
tûâ cấc bïn song phûúng, hy vổng vïì hònh thûác húåp tấc nhâ tâi trúå thïë nây chó trưng cêåy
vâo sûå hẫo têm ca cấc cấn bưå nhên viïn ca cấc nhâ tâi trúå khấc nhau hoẩt àưång tẩi cêëp
qëc gia - cố thïí àûúåc tùng cûúâng sûå húåp tấc nây nhúâ thc ếp kiïn trò ca chđnh ph qëc

gia
9
.
Cấc nhâ tâi trúå cêìn têåp trung nhiïìu hún nûäa vâo hâng hoấ cưng cưång qëc tïë
Ch nghơa võ tha chđnh lâ mưåt sûå giẫi thđch cho sûå hưỵ trúå qëc tïë nhùçm gip àúä cấc nûúác
àang phất triïín chưëng lẩi dõch AIDS. Cng giưëng nhû nẩn àối vâ l lt tẩi hẫi ngoẩi cố
thïí tẩo ra àûúåc mưåt àúåt hưỵ trúå hâo phống dưìn dêåp tûâ nhûäng nûúác cố àiïìu kiïån thån lúåi
hún, cấc vêën àïì bïånh têåt ca cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp vêỵn thûúâng lâ ngun nhên cho
sûå àống gốp hâo phống ca chđnh ph cng nhû ca tû nhên.
Tuy nhiïn trong trûúâng húåp bïånh lêy nhiïỵm mâ thêåm chđ ngay cẫ cưng nghïå y hổc
tên tiïën nhêët cng khưng phẫi lc nâo cng chûäa trõ àûúåc, vđ d nhû bïånh lao khấng
thëc, virt Ebola hay HIV, thò cng chđnh lâ lúåi đch ca cấc nûúác cố thu nhêåp cao hún
phẫi gip cho cấc nûúác nghêo hún chưëng lẩi bïånh. Chûúng 1 lêåp lån rùçng chđnh ph cố
mưåt vai trô bùỉt båc àưëi vúái viïåc phông ngûâa vâ kiïím soất bïånh lêy nhiïỵm. Hònh 5.6 minh
hoẩ rùçng tẩi cấc nûúác cưng nghiïåp HIV àûúåc dûå tđnh lâ àậ gêy 65% sưë tûã vong ca ngûúâi
lúán do cấc bïånh truìn nhiïỵm trong nùm 1990, vâ dûå kiïën sệ chiïëm túái 96% ca nhûäng tûã
Tïn nûúác Song phûúng
Àa phûúng
Cẫ hai Tưíng
Nhêåp cû tõnh
(ngân)
M 82.0 34.0 1.0 117.0 793
Phấp 18.5 1.4 0.1 20.0 86
Anh qëc 7.8 8.4 n.a. 16.2 147
Àûác 7.8 0.9 4.1 12.8 788
Ca-na-àa 8.2 3.1 0.3 11.6 195
Thy Àiïín 3.7 5.1 1.0 9.8 20
Na-uy 4.6 2.5 2.3 9.4 10
Àan Mẩch 2.1 2.7 4.1 8.9 12
c 7.1 0.5 0.3 7.9 48

Hâ lan 2.7 2.4 0.9 6.1 43
Nhêåt Bẫn 1.0 4.5 n.a. 5.5 48
Luc-xam-bua 1.0 0.3 n.a. 1.2 6
Tưíng cưång ca
12 nhâ tâi trúå 146.4 65.9 14.1 226.3 2196
n.a. (Khưng ấp dng)
Ghi ch: cấc con sưë tưíng tâi trúå khưng bao gưìm t trổng vïì AIDS trong phêìn àống gốp qëc gia cho cấc tưí chûác cho vay
àa phûúng.
Ngìn: Laws 1996, bẫng 35-1; vâ OECD 1995, bẫng 1.1 trang 24.
Bẫng 5.2. Chi tiïu Qëc tïë vïì AIDS thưng qua cấc kïnh àa phûúng vâ song phûúng,
cấc nûúác tâi trúå chđnh trong nùm 1993 vâ sưë lûúång nhêåp cû tõnh (triïåu àư la trûâ
trûúâng húåp cố ghi ch khấc)
231
vong àố vâo nùm 2020 nïëu nhû khưng cố cấc phûúng phấp chûäa trõ múái chưëng virt cố
hiïåu quẫ vâ sùén cố rưång rậi vâ cố thïí chõu àûúåc vïì giấ cẫ
10
. Àêy lâ mưåt t trổng cao hún
so vúái t trổng ca HIV trong sưë tûã vong do cấc bïånh truìn nhiïỵm tẩi cấc nûúác àang phất
triïín (xem Chûúng 1).
Àậ lâ ngun nhên tûã vong chđnh do cấc bïånh truìn nhiïỵm úã cấc nûúác cưng nghiïåp,
HIV cố thïí gêëp hai lêìn sưë tûã vong ngûúâi lúán vâo nùm 2020 nïëu chûäa trõ khưng cố hiïåu quẫ
vâ cố thïí chõu àûúåc vïì kinh phđ vúái sưë àưng ngûúâi
Mûác àưå àống gốp hiïån tẩi vâ tûúng lai ca HIV vâo gấnh nùång cấc bïånh truìn nhiïỵm
bïn trong biïn giúái cấc nûúác cưng nghiïåp tẩo cho hổ hai l do àïí tiïu tiïìn vâo viïåc kiïím
soất HIV tẩi cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp. Thûá nhêët, bêët kïí mưåt bâi hổc nâo thu àûúåc vïì viïåc
lâm thïë nâo àïí giẫm tưëc àưå lêy lan ca dõch, cho d thưng qua thay àưíi hânh vi hay cấc
tiïën bưå cưng nghïå àïìu cố thïí àem ấp dng tẩi nûúác mònh. Thûá hai, do HIV cố thïí truìn
nhiïỵm vâ cấc nûúác cố thu nhêåp cao hún hâng nùm cố cấc cåc trao àưíi hâng ngân khấch
du lõch vâ thu ht hâng ngân kiïìu dên nhêåp cû cẫ húåp phấp lêỵn bêët húåp phấp vâo nûúác
mònh, cho nïn viïåc giẫm thiïíu t lïå hiïån mùỉc HIV tẩi cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp cố mưåt

hiïåu ûáng thûá cêëp lâ bẫo vïå cấc cưng dên ca cấc nûúác cố thu nhêåp cao hún. Bùçng chûáng
cho thêëy lâ cấc nûúác àậ nhêån thûác àûúåc vïì lêåp lån nây: nùm nûúác cố hưỵ trúå nhiïìu nhêët
cho nưỵ lûåc toân cêìu chưëng lẩi AIDS àưìng thúâi cng tiïëp nhêån nhiïìu kiïìu dên nhêët.
Giẫ àõnh rùçng lúåi đch tûå thên chđ đt cng lâ mưåt sûå giẫi thđch cho cấc nûúác cố thu nhêåp
cao àống gốp vâo viïåc phông ngûâa bïånh AIDS tẩi cấc nûúác àang phất triïín, thò àiïìu liïåu
nây cố à àïí tẩo ra àûúåc sûå chi tiïu tưëi ûu toân cêìu cho viïåc kiïím soất AIDS tẩi cấc nûúác
àang phất triïín hay khưng? Hậy nhúá lẩi thẫo lån trong Chûúng 1 vïì khố khùn trong
viïåc àiïìu phưëi cấc àống gốp cho viïåc kiïím soất mỵi ca têët cẫ mổi cấ nhên sưëng tẩi
nhûäng núi cố nhiïìu mỵi. Mưåt khi àậ hïët mỵi, thêåm chđ ngay cẫ nhûäng ngûúâi khưng cố
àống gốp gò cho nưỵ lûåc àố cng àûúåc hûúãng lúåi. Do mưỵi cấ nhên àïìu cố thïí hy vổng “ài xe
khưng mêët tiïìn” dûåa trïn àống gốp ca nhûäng ngûúâi khấc, cho nïn mưỵi cấ nhên giûä lẩi
khưng àống gốp mưåt khoẫn bùçng mûác mâ anh ta mong mën chi cho viïåc thanh toấn nẩn
Hònh 5.6. Sưë tûã vong hâng nùm
Àậ lâ ngun nhên tûã vong chđnh do cấc bïånh truìn nhiïỵm úã
cấc nûúác cưng nghiïåp. HIV cố thïí chiïëm hún gêëp 2 lêìn sưë tûã
vong ngûúâi lúán vâo nùm 2020 nïëu chûäa trõ khưng cố hiïåu quẫ vâ
cố thïí chõu àûúåc vïì kinh phđ vúái sưë àưng ngûúâi.
Ngìn: Murray vâ Lopez
232
mỵi. Mưåt vêën àïì “ài xe khưng mêët tiïìn” tûúng tûå àe doẩ viïåc cấc nûúác tâi trúå tûå nguån
àống gốp cho viïåc chưëng AIDS tẩi cấc nûúác àang phất triïín vúái mûác àưå mâ hổ nghơ lâ viïåc
thanh toấn dõch bïånh àấng cho hổ phẫi àống gốp. Do phẫi gấnh chõu tònh trẩng “ài xe
khưng mêët tiïìn” cố tđnh qëc tïë nhû thïë nây, cho nïn nưỵ lûåc chưëng AIDS cố thïí àûúåc nhòn
nhêån nhû mưåt hâng hoấ cưng cưång qëc tïë.
Mưåt loẩi hâng hoấ nûäa rêët dïỵ àïí cho tònh trẩng “ài xe khưng mêët tiïìn” xẫy ra àố
chđnh lâ thưng tin k thåt múái, vđ d nhû loẩi àûúåc tẩo ra nhúâ nghiïn cûáu y hổc àưëi vúái
àiïìu trõ bïånh AIDS vâ cấc bïånh cú hưåi, vacxin AIDS, hóåc nïëu cấc kïët quẫ àố àûúåc chuín
giao tûâ nûúác nây sang nûúác kia, thò àố côn lâ cấc thưng tin àûúåc tẩo ra búãi nghiïn cûáu tấc
nghiïåp vïì cấch thûác tưët nhêët tiïëp thõ xậ hưåi bao cao su àưëi vúái nhûäng ngûúâi dïỵ cố khẫ nùng
nhiïỵm vâ lâm lan truìn HIV nhêët.

Àïí giẫi quët cấc vêën àïì hâng hoấ cưng cưång àõa phûúng hay qëc gia thûúâng phẫi cố
can thiïåp ca chđnh ph. Tẩi cêëp àưå àõa phûúng thò àố lâ lúåi đch ca cấc cấ nhên cố liïn
quan phẫi hưỵ trúå chđnh ph àấnh thụë têët cẫ mổi ngûúâi vâ sûã dng sưë thụë àố àïí kiïím
soất mỵi vâ chưëng lẩi cấc bïånh truìn nhiïỵm khấc. Mưåt lêåp lån tûúng tûå cố thïí ấp dng
àûúåc cho mưåt chđnh ph qëc tïë cố thêím quìn àấnh thụë cấc nûúác vâ chi tiïu sưë tiïìn
thụë thu àûúåc cho cấc hâng hoấ cưng cưång qëc tïë vđ d nhû viïåc kiïím soất HIV/AIDS.
Tuy nhiïn do cấc nûúác khưng dïỵ gò trao nưåp ch quìn ca mònh cho mưåt siïu thïí chïë nhû
vêåy vò l do nây hay bêët cûá l do nâo khấc, cêìn phẫi tòm ra mưåt giẫi phấp khấc àưëi vúái vêën
àïì “ài xe khưng mêët tiïìn” qëc tïë.
Lâ mưåt giẫi phấp thay thïë chđnh ph, cấc cấ nhên sưëng tẩi nhûäng núi cố nhiïìu mỵi
cố thïí thûúng lûúång vúái vâ thuët phc lêỵn nhau (“Tưi àưìng sệ àống gốp nhiïìu hún nïëu
nhû ưng cng lâm nhû vêåy”) cho túái khi huy àưång àûúåc à tiïìn giûäa hổ vúái nhau àïí giẫi
quët vêën àïì chung ca hổ. Trong khi phẫi mêët nhiïìu thúâi gian vâ cưng sûác tûâ cấc cấ
nhên so vúái biïån phấp àún giẫn lâ àấnh thụë, thò giẫi phấp àûúåc thûúng lûúång lẩi khẫ thi
tiïìm tâng. Tẩi cêëp àưå qëc tïë, Liïn hiïåp qëc lâ mưåt diïỵn àân thûúng lûúång vâ thuët
phc nhû vêåy. Thưng qua tưí chûác nây, cấc nûúác cố thïí àûúåc thuët phc àïí àống gốp
“phêìn cưng bùçng” ca mònh cho hâng hoấ cưng cưång qëc tïë, vđ d viïåc kiïím soất AIDS.
Vêåy cho nïn theo quan àiïím ca kinh tïë hổc cưng cưång, thò khưng cố gò àấng ngẩc
nhiïn cẫ khi cấc nûúác tâi trúå àậ sùén sâng àống gốp cho viïåc kiïím soất AIDS vâ nghiïn cûáu
vïì AIDS. Tuy nhiïn, do vêën àïì “ài xe khưng mêët tiïìn”, chûa chùỉc cấc nûúác tâi trúå sệ cam
kïët àống gốp à nhiïìu vò lúåi đch chung.
Àêìu tû vâo hâng hoấ cưng cưång qëc tïë
Thưng tin cố thïí phưí cêåp àûúåc vûúåt ra khỗi mưåt nûúác mâ tẩi àố thưng tin àố àûúåc tẩo ra
thò cố thïí xët sûá tûâ cấc mưn khoa hổc xậ hưåi hay thïí chêët. Phêìn nây thẫo lån cẫ hai
loẩi kiïën thûác vâ mưåt loẩi hâng hoấ cưng cưång qëc tïë thûá ba: cấc thïí chïë qëc tïë.
Cấc mưn khoa hổc xậ hưåi vâ y hổc vïì dõch tïỵ hổc, xậ hưåi hổc, kinh tïë hổc, vâ nghiïn
cûáu tấc nghiïåp lâ cêìn thiïët àïí dội theo bïånh dõch vâ àïí nùỉm bùỉt xem loẩi can thiïåp nâo cố
thïí ngùn àûúåc hêìu hïët cấc trûúâng húåp lêy nhiïỵm HIV thûá cêëp phất cho mưỵi mưåt àư la
chđnh ph chi ra. Viïåc nghiïn cûáu khoa hổc xậ hưåi ûáng dng cố thïí tẩo ra àûúåc hy vổng
lúán nhêët cho viïåc ngay lêåp tûác giẫm thiïíu àûúåc sûå lan truìn ca AIDS vâ hy vổng cẫi

thiïån phc lúåi cho nhûäng ngûúâi sưëng sốt chõu tưín thêët nùång nïì nhêët.
Cấc mưn khoa hổc vïì sinh hổc nhû vi sinh hổc, miïỵn dõch hổc, vâ virt hổc, hiïån àang
233
cố cấc tiïën bưå chêåm chẩp hûúáng túái mưåt loẩi vacxin vâ mưåt phûúng thûác chûäa khỗi bïånh.
Tuy nhiïn nhûäng àiïìu khưng hoân hẫo ca cú chïë thõ trûúâng cố nghơa lâ chó mưåt t trổng
nhỗ ca cưng tấc nghiïn cûáu y sinh àûúåc thiïët kïë àïí cho ra àúâi cấc sẫn phêím hay kiïën
thûác àem lẩi lúåi đch cho cấc nûúác thu nhêåp thêëp. U ban Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu Y tïë ca
Tưí chûác Y tïë Thïë giúái dûå tđnh rùçng 95% chi tiïu cho nghiïn cûáu vâ phất triïín y tïë àûúåc
hûúáng túái giẫi quët cấc vêën àïì y tïë ch ëu ẫnh hûúãng túái 10% dên sưë giâu cố nhêët thïë
giúái; chó cố 5% sưë chi tiïu àố àûúåc hûúáng vâo cấc loẩi bïånh lâ ngun nhên ch ëu cho
gấnh nùång bïånh têåt ca 90% dên sưë côn lẩi ca thïë giúái (U ban Àùåc biïåt 1996, tr. 102).
Mưåt vai trô quan trổng ca cấc chđnh ph lâ, àùåc biïåt àưëi vúái cấc nhâ tâi trúå, lâm sao
khuën khđch àûúåc nhiïìu hún nûäa cho nghiïn cûáu y tïë phc v cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp.
Loẩi hâng hoấ cưng cưång quan trổng thûá ba lâ thïí chïë qëc tïë cố tấc dng tẩo àiïìu kiïån
cho mưåt nhốm cấc nûúác àiïìu phưëi hoẩt àưång ca hổ àïí phc v lúåi đch chung tưët nhêët ca
mònh. Hai loẩi thïí chïë qëc tïë cố liïn quan túái dõch AIDS lâ: nhûäng thïí chïë trong sưë cấc
nûúác cố thu nhêåp thêëp trong khu vûåc, vâ nhûäng thïí chïë àûa cấc nûúác nghêo vâ cấc nûúác
cố thu nhêåp cao lẩi vúái nhau trong mưåt cåc àêëu tranh chung chưëng HIV/AIDS.
Thưng tin tûâ cấc mưn khoa hổc xậ hưåi vïì cấc can thiïåp hânh vi. Bêët cûá biïån
phấp can thiïåp phông ngûâa thânh cưng nâo trong sưë nhûäng cấ nhên cố khẫ nùng lan
truìn virt nhêët sệ tẩo ra nhûäng hiïåu quẫ ẫnh hûúãng trân ra ngoâi cố tđnh tđch cûåc cho
nûúác ch nhâ, dûúái hònh thûác truìn nhiïỵm thûá phất giẫm, mâ dûúái mưåt chûáng mûác nâo
àố thò cng sệ mang lúåi đch cho cấc nûúác khấc nûäa. Nhûng kïët quẫ àêìu ra cố giấ trõ nhêët
ca mưåt can thiïåp nhû vêåy àưëi vúái thïë giúái bïn ngoâi àố chđnh lâ kiïën thûác cố thïí àem ấp
dng àûúåc vâo cấc nûúác khấc. Cấc nhâ tâi trúå nâo tâi trúå cho nhûäng can thiïåp vïì hânh vi
thò cố trấch nhiïåm àẫm bẫo cho cấc cú hưåi tẩo ra kiïën thûác múái tûâ nhûäng chûúng trònh
nhû vêåy khưng bõ bỗ phđ.
Mùåc d sûå thc bấch phẫi hổc hỗi tûâ nhûäng can thiïåp dûúâng nhû tûå thên nố àậ rộ, thïë
nhûng àấng ngẩc nhiïn lâ vïì phûúng diïån nây ngûúâi ta múái lâm àûúåc quấ đt. Nhûäng tưíng
quan tâi liïåu sấch bấo múái àêy cho thêëy nhûäng àấnh giấ bùçng vùn bẫn cưng bưë rưång rậi

chó tưìn tẩi cho khoẫng 10% cấc can thiïåp àûúåc tâi trúå ca nhâ tâi trúå mâ thưi. Tưìi tïå hún
nûäa, trong sưë vâi trùm nghiïn cûáu àậ àûúåc xët bẫn thò chó cố rêët đt àûúåc tiïën hânh mưåt
cấch k lûúäng àïí xấc àõnh àûúåc liïåu can thiïåp àố cố thûåc sûå thay àưíi hânh vi cố nguy cú
hay t lïå nhiïỵm múái HIV hay khưng (Choi vâ Coates 1994; Oakley, Fullerton, vâ Holland
1995; Hưåi àưìng Nghiïn cûáu Qëc gia 1991)
11
.
Nhûäng ngûúâi àấnh giấ àậ lûu nhiïìu khiïëm khuët trong nhûäng cưng trònh nghiïn
cûáu sùén cố. Trong mưåt sưë trûúâng húåp, viïåc thiïëu cấc dûä liïåu nïìn ban àêìu khiïën cho khưng
thïí nâo biïët àûúåc liïåu sûå khấc nhau ào lûúâng àûúåc giûäa mưåt nhốm àưëi chûáng vâ nhốm thđ
nghiïåm cố phẫi lâ do nhûäng khấc nhau giûäa hai nhốm àậ cố tûâ trûúác khi cố biïån phấp can
thiïåp vâo hay khưng. Trong cấc trûúâng húåp khấc, cấc sưë liïåu cú bẫn ban àêìu àûúåc thu
thêåp nhûng lẩi khưng cố nhốm àưëi chûáng mâ dûåa vâo àố nhốm can thiïåp cố thïí tiïën hânh
so sấnh àûúåc. Mưåt sưë nghiïn cûáu àậ toan tđnh viïåc quët àõnh xem liïåu nhûäng thay àưíi vïì
hânh vi cố phẫi lâ do sûå can thiïåp hay lâ do hiïåu ûáng giẫ dûúåc (hay thëc vúâ) nẫy sinh do
cố sûå hiïån diïån ca cưng trònh nghiïn cûáu. Àïí cho chùỉc chùỉn, nhûäng cên nhùỉc vïì mùåt àẩo
l vâ nhûäng phûác tẩp ca viïåc nghiïn cûáu vúái cấc àưëi tûúång lâ con ngûúâi thûúâng khiïën cho
viïåc sûã dng mưåt phûúng phấp thđ nghiïåm àđch thûåc lâ hêìu nhû khưng thïí àûúåc. Mưåt biïån
phấp thay thïë lâ phẫi cố cấc sưë liïåu cú súã ban àêìu phong ph vâ tiïën hânh cấc thiïët kïë
nghiïn cûáu giẫ - thđ nghiïåm (Moffitt, 1991). Tuy nhiïn, cố rêët đt nghiïn cûáu thûã thûåc hiïån
phûúng phấp àố.
234
Nhûäng khấc biïåt vïì cấc chín mûåc vïì kiïën thûác àưëi vúái cấc dûúåc phêím vâ cấc tiïu
chín kiïën thûác vïì cấc biïån phấp can thiïåp hânh vi chưëng lẩi AIDS lâ rêët lúán. Do cấc sẫn
phêím tên dûúåc cố thïí àùng k bùçng phất minh sấng chïë, cho nïn cấc hậng tû nhên cố thïí
cố mưåt àưång cú khuën khđch mẩnh mệ àïí thùỉng cåc chẩy àua túái mưåt thõ trûúâng vúái mưåt
loẩi tên dûúåc múái. Cấc chđnh ph àấp lẩi bùçng cấch quy àõnh cấc cưng ty phẫi chûáng minh
àûúåc sûå an toân vâ tđnh cưng hiïåu ca thëc múái, thûúâng vúái mưåt mûác tưën phđ lâ hâng
triïåu àư la. Nhûäng khoẫn tiïìn nây àûúåc chi tiïu cho thêåm chđ ngay cẫ vúái nhûäng thûá
thëc tûúng àưëi vùåt vậnh nhû mưåt loẩi viïn thëc nhûác àêìu múái nhùçm àẫm bẫo cấc tiïu

chín rêët cao. Chđnh ph khưng ngêìn ngẩi gò u cêìu phẫi cố nhûäng khoẫn tưën phđ nhû
vêåy, biïët rùçng cấc hậng rưìi sệ chi tiïu sưë tiïìn nây vâo bêët cûá thûá thëc gò mâ hổ nghơ sệ
qua àûúåc sûå sất hẩch thò trûúâng.
Ngûúåc lẩi, nhûäng biïån phấp can thiïåp phông ngûâa mâ cố tiïìm nùng tẩo ra àûúåc
nhûäng lúåi đch cưng cưång nhiïìu hún hùèn, dûúái hònh thûác àêíy li àûúåc cấc trûúâng húåp lêy
nhiïỵm HIV thûá phất, thò lẩi phẫi chõu nhûäng tiïu chín ëu kếm hún nhiïìu. Do nhûäng
hònh thûác can thiïåp nây khưng thïí àùng k bùçng phất minh sấng chïë àûúåc vâ chng tẩo
ra àûúåc nhûäng tấc àưång ngoẩi vi lan ra ngoâi tđch cûåc, cho nïn khu vûåc cưng nối chung
phẫi tâi trúå cho chng. Nïëu nhû cấc chđnh ph tûå quy àõnh cho mònh phẫi tn theo cấc
chín mûåc cng chùåt chệ giưëng nhû vúái nhûäng chín mûåc mâ hổ quy àõnh cho cấc hậng
sẫn xët thëc tên dûúåc, thò cấc biïån phấp can thiïåp phông ngûâa HIV sệ båc phẫi tn
th cấc chín mûåc vïì mêỵu thiïët kïë vâ cấc phûúng phấp thu thêåp sưë liïåu chùåt chệ mâ cố
thïí gip cho cưng chng nùỉm bùỉt àûúåc liïåu mưåt biïån phấp can thiïåp sệ an toân vâ cưng
hiïåu khi ấp dng sau nây hay khưng.
Mùåc dêìu an toân cố vễ khưng lâ mưåt vêën àïì, nhûng cấc vđ d vïì cấc chûúng trònh trao
àưíi kim tiïm vâ tû vêën vâ xết nghiïåm nhiïỵm HIV cho thêëy ngûúåc lẩi. Chđnh nưỵi lo súå lâ
viïåc cung cêëp cấc kim tiïm sẩch cố thïí khuën khđch hânh vi tiïm chđch ma tu vâ rùçng
mưåt chûúng trònh xết nghiïåm HIV, thêåm chđ cố tû vêën kêm theo, cố thïí lâm giẫm khuynh
hûúáng thûåc hânh tònh dc an toân trong sưë nhûäng ngûúâi àûúåc nối cho biïët lâ hổ àậ cố HIV
dûúng tđnh, vâ nhû thïë thûúâng lâm suy giẫm sûå ng hưå ca cưng chng cho nhûäng chûúng
trònh àố. Cưng chng cố mưåt lúåi đch, vâ thûåc sûå lâ cố quìn, àûúåc biïët vïì têìm cúä ca nhûäng
“tấc dng ph” cng nhû cưng hiïåu ca biïån phấp can thiïåp, trûúác khi hổ tâi trúå cho viïåc
tiïëp tc hay múã rưång sûå can thiïåp àố.
Thưng tin khoa hổc sinh hổc vïì cấc can thiïåp y hổc. Vúái tiïìm nùng lúåi nhån
thu àûúåc nhúâ sûå bẫo hưå ca hïå thưëng bẫn quìn phất minh sấng chïë vâ mưåt thõ trûúâng
tiïìm tâng rưång lúán tẩi cấc nûúác cưng nghiïåp àưëi vúái mưåt phûúng thëc chûäa khỗi AIDS,
viïåc nghiïn cûáu ca cẫ cấc hậng tû nhên vâ cấc viïån nghiïn cûáu phi lúåi nhån àûúåc tiïën
hânh hïët sûác rấo riïët tẩi cấc nûúác cưng nghiïåp. Sẫn phêím múái nhêët ca nghiïn cûáu nhû
vêåy lâ phûúng phấp trõ liïåu tam - dûúåc nhû àậ thẫo lån tẩi Chûúng 4. Nhû àậ cho thêëy,
chi phđ cao cho viïåc cung cêëp phûúng phấp trõ liïåu nây cố nghơa lâ nố sệ khưng mang lẩi

lúåi đch ngay lêåp tûác cho 90% sưë ngûúâi mùỉc HIV àang sinh sưëng tẩi cấc nûúác cố thu nhêåp
thêëp.
Mưåt sưë nhâ quan sất, thûác àûúåc cấc chi phđ gêy trúã ngẩi nây vâ bi quan vïì triïín
vổng thânh cưng ca cấc biïån phấp can thiïåp hânh vi, tin rùçng hy vổng duy nhêët cho viïåc
giẫm àûúåc tấc àưång ca HIV àưëi vúái cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp lâ mưåt vacxin. Thïë nhûng
viïåc nghiïn cûáu vacxin à cấc thïí loẩi àang gùåp nhûäng trúã ngẩi to lúán
12
. Nhûäng trúã ngẩi
nây bao gưìm àưå phûác tẩp vâ chi phđ cho viïåc nghiïn cûáu ngây câng tùng, sûå cêìn thiïët phẫi
bấn àûúåc cố lệ túái 40 triïåu liïìu dng thò cấc cưng àoẩn sẫn xët múái cố thïí àẩt àûúåc lúåi đch
235
kinh tïë vïì quy mư; sûå bêët lûåc ca nhûäng ngûúâi dên tẩi cấc nûúác àang phất triïín khưng
mua àûúåc cấc loẩi vacxin àùỉt tiïìn; vâ cố lệ nghiïm trổng hún cẫ lâ sûå dïỵ tưín thûúng ca
cấc cưng ty trûúác cấc trûúâng húåp àôi bưìi thûúâng túái mûác hâng triïåu àư la, thêåm chđ ngay cẫ
khi chó mưåt liïìu vacxin thưi gêy ra thûá bïånh mâ nố àûúåc thiïët kïë àïí phông ngûâa (U ban
Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu Y tïë 1996, Robbins vâ Freeman 1988). Mưåt phêìn do cấc trúã ngẩi
nây mâ tưíng àêìu tû ca khu vûåc cưng vâ tû trïn toân thïë giúái cho chïë tẩo vacxin chó cố
160 triïåu àư la trong nùm 1993, so vúái mưåt con sưë dûå tđnh 1,3 t àư la chi cho cấc phûúng
phấp khấc àïí phông ngûâa viïåc lêy nhiïỵm HIV vâ khoẫng 5 t àư la chi cho viïåc chùm sốc
y tïë cố liïn quan àïën HIV (FitzSimmons 1996).
Àïí àẩt àûúåc nhûäng lúåi đch qëc tïë cưng cưång to lúán ca cấc loẩi vacxin chưëng cấc bïånh
têåt ca cấc nûúác àang phất triïín, cấc chđnh ph phẫi àống vai trô ca mònh. Thưng bấo
thấng nùm 1997 vïì mc tiïu qëc gia ca M sẫn xët ra mưåt loẩi vacxin AIDS àùåc hiïåu
trong vông 10 nùm lâ mưåt tin àûúåc châo àốn khưng chó riïng àưëi vúái dên M vâ côn àưëi vúái
mổi ngûúâi trïn thïë giúái, bao gưìm cẫ cấc nûúác àang phất triïín. Viïåc M chổn mc tiïu thúâi
gian 10 nùm, mâ mưåt sưë chun gia cho rùçng húi quấ lẩc quan, lâ mưåt lúâi nhùỉc nhúã tónh
tấo rùçng khưng cố mưåt loẩi vacxin nâo cố thïí giẫi quët àûúåc vêën àïì bïånh AIDS tẩi cấc
nûúác àang phất triïín trong mưåt tûúng lai gêìn (xem khung 5.3).
Sûå cêìn thiïët phẫi cố sûå tham gia ca chđnh ph lâ hiïín nhiïn khưng chó àưëi vúái
vacxin AIDS mâ côn dưëi vúái cấc tiïën bưå y hổc khấc nûäa, vâ àiïìu àố sệ mang lẩi lúåi đch to

lúán cho ngûúâi dên tẩi cấc nûúác àang phất triïín lâ nhûäng ngûúâi mâ sûác mua ëu kếm ca
hổ khưng tẩo à khuën khđch cho cấc hậng dûúåc phêím ca cấc nûúác cưng nghiïåp. Vđ d
lâ cấc loẩi thëc diïåt vi khín êm àẩo vâ cấc loẩi dng c chêín àoấn àún giẫn rễ tiïìn àưëi
vúái cấc loẩi bïånh lêy qua àûúâng tònh dc kinh àiïín nhû cla-mi-di-a vâ hẩ cam mâ viïåc
chêín àoấn chng mưåt cấch chđnh xấc hiïån nay côn àang khố khùn vâ tưën kếm (U ban
Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu Y tïë 1996; Elias vâ Heise, 1994).
Nhû àậ àûúåc nïu rộ qua vđ d vïì vacxin bïånh viïm gan B trong khung 5.4, mưåt khi
mưåt vacxin hay mưåt thëc khấc àậ àûúåc phất minh, thûã nghiïåm vâ sẫn xët àẩi trâ, thò
giấ ca nố sệ cố xu hûúáng giẫm xëng túái mưåt mûác mâ cấc hậng thûúng mẩi cố thïí sẫn
xët vâ phên phưëi mưåt cấch cố lúåi nhån àûúåc vúái sưë lûúång lúán vâ vúái cấc mûác giấ cố thïí
chõu àûúåc tẩi cấc nûúác àang phất triïín. Vò vêåy cêìn thiïët cố sûå tham gia ca chđnh ph cố
lệ chó lâ tẩm thúâi nhûng lẩi rêët quët àõnh.
Cấc thïí chïë qëc tïë cố thïí sẫn xët ra nhûäng hâng hoấ cưng cưång qëc tïë.
Chng ta àậ lûu úã phêìn trïn rùçng Liïn hiïåp qëc vâ cấc tưí chûác àa phûúng khấc cố thïí
cung cêëp cấc diïỵn àân úã àố cấc nûúác cố thïí thuët phc lêỵn nhau àống gốp nhiïìu hún so
vúái viïåc nïëu khưng cố diïỵn àân àïí sẫn xët mưåt hâng hoấ cưng cưång qëc tïë. Hai loẩi thïí
chïë qëc tïë bưí sung cố thïí giẫi quët àûúåc cấc vêën àïì c thïí thåc loẩi “ài xe khưng mêët
tiïìn” lâ cấc liïn minh nghiïn cûáu y tïë cưng vâ tû vâ cấc tưí chûác húåp tấc khu vûåc.
Liïn minh nghiïn cûáu y tïë giûäa khu vûåc cưng vâ tû. U ban Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu
Y tïë ca Tưí chûác Y tïë Thïë giúái múái àêy àậ cố àïì nghõ mưåt “Liïn minh Phất triïín Sẫn phêím
Y tïë” giûäa khu vûåc cưng vâ tû nhên vúái sûá mïånh têåp trung cao àưå vâo phất triïín mưåt sưë
lûúång nhêët àõnh cấc sẫn phêím cho cấc ngun nhên gấnh nùång bïånh têåt chđnh mâ cấc nưỵ
lûåc hiïån tẩi àang bỗ qua (1996, tr.101). Mưåt liïn minh nhû thïë sệ sûã dng cấc phûúng
phấp khấc nhau àïí cẫi tiïën cấc biïån phấp khuën khđch cấc hậng tû nhên phất triïín cấc
loẩi sẫn phêím dûúåc phêím y tïë khấc hiïån àang cố nhu cêìu cêëp bấch tẩi cấc nûúác àang phất
triïín. Nhûäng cú chïë nây cố mưåt sưë àôi hỗi phẫi sûãa àưíi cấc låt vâ quy àõnh vïì thụë ca
cấc nûúác tham gia, bao gưìm:
236
• Hưỵ trúå trûåc tiïëp chi phđ trong nhûäng giai àoẩn àêìu phất triïín sẫn phêím.
• Phên tđch thõ trûúâng tiïìm nùng àưëi vúái mưåt loẩi sẫn phêím múái ch ëu phc v lúåi

đch ca nhên dên úã cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp nhêët;
• Miïỵn thụë hay tinh giẫm cấc quy àõnh kiïím soất àưëi vúái viïåc phất triïín sẫn phêím
cho cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp;
• Àiïìu chónh thụë trïn phẩm vi toân cêìu àưëi vúái cấc cưng ty dûúåc phêím vâ gia hẩn thúâi
gian hûúãng àùåc quìn bấn thëc (nhûäng quy àõnh tûúng tûå nhû trong Låt Dûúåc
phêím cho Trễ em mưì cưi “Orphan Drug” nùm 1993 ca M);
• Àẫm bẫo trûúác mưåt thõ trûúâng cho cấc sẫn phêím chùm sốc sûác khoễ àấp ûáng àûúåc
nhûäng tiïu chín cố thïí kiïím tra khấch quan nhêët àõnh.
Cën sấch nây cho rùçng cấc nûúác tâi trúå vâ cấc tưí chûác àa phûúng cố mưåt lúåi thïë cẩnh tranh
trong viïåc khuën khđch nghiïn cûáu tòm vacxin HIV, àiïìu àố phc v cho lúåi đch ca chđnh hổ àưìng
thúâi v lúåi đch ca cấc nûúác àang phất triïín. Cấc nhâ hoẩch àõnh chđnh sấch khi bõ u cêìu phẫi
ng hưå vêën àïì nây, hóåc trûåc tiïëp hóåc thưng qua cấc cú chïë khuën khđch thđch húåp, cố quìn àùåt
ra cêu hỗi: liïåu cố thïí cố mưåt vacxin HIV/AIDS hay khưng? Cêìn phẫi vûúåt qua nhûäng thấch thûác gò?
Cêu trẫ lúâi ngùỉn nhêët lâ nhiïìu nhâ khoa hổc tin rùçng quẫ thûåc cố mưåt loẩi vacxin, nhûng cấc
thấch thûác lâ vư cng to lúán. Thấch thûác cùn bẫn nhêët lâ cêu hỗi liïåu khẫ nùng phẫn ûáng miïỵn dõch
ca con ngûúâi cố thïí ngùn chùån viïåc nhiïỵm HIV hay ngùn chùån bïånh trong mưåt con ngûúâi cố virt
HIV sau khi tiïm vacxin hay khưng. Mùåc d hêìu hïët nhûäng ngûúâi nhiïỵm HIV àïìu cố khẫ nùng phất
triïín mưåt loẩt cấc phẫn ûáng miïỵn dõch chưëng lẩi HIV (khấng thïí lâ mưåt vđ d), nhûng phẫn ûáng nây
nhòn chung khưng à àïí loẩi trûâ khẫ nùng nhiïỵm bïånh hay ngùn cẫn quấ trònh phất triïín thânh
bïånh. Khưng ai cố thïí biïët àûúåc rùçng liïåu cấc phẫn ûáng miïỵn dõch tûúng tûå nây cố hiïåu quẫ hún
khưng nïëu nố àûúåc tẩo ra tûâ mưåt loẩi vacxin trûúác khi tiïëp xc vúái HIV.
Àiïìu àấng ngẩc nhiïn lâ mưåt sưë ngûúâi thûåc sûå cố cấc phẫn ûáng bẫo vïå gip hổ khưng bõ
nhiïỵm HIV hay khưng bõ ẫnh hûúãng búãi virt nây. Vđ d lâ mưåt nûãa àïën ba phêìn tû trễ em sinh ra
khưng bõ HIV mùåc d mể chng mang virt HIV, vâ mưåt sưë ngûúâi khưng bõ nhiïỵm HIV mùåc d liïn
tc tiïëp xc vúái loẩi virt nây. Tûúng tûå nhû vêåy, mưåt sưë ngûúâi, gổi lâ nhûäng ngûúâi khưng tiïën triïín
bïånh trong mưåt thúâi gian dâi, àậ mang trong ngûúâi virt HIV trong mûúâi nùm hóåc lêu hún nûäa
nhûng khưng bõ phất bïånh AIDS. Hún nûäa, vacxin HIV thûã nghiïåm àậ cố hiïåu quẫ bẫo vïå loâi vûúån
chưëng lẩi virt HIV, trong khi àố cấc loẩi vacxin khấc lẩi bẫo vïå loâi khó chưëng lẩi virt lâm suy giẫm
hïå thưëng miïỵn dõch úã khó vâ vûúån (côn gổi lâ virt SIV). Têët cẫ cấc phẫn ûáng nây àïìu cố thïí mưåt
phêìn do mưåt phẫn ûáng miïỵn dõch mẩnh tẩo ra.

Thấch thûác thûá hai liïn quan àïën sûå àa dẩng vïì gưëc ca cấc loẩi virt HIV; khưng thïí àẫm bẫo
àûúåc rùçng mưåt vacxin àûúåc tòm ra àïí chưëng mưåt loẩi virt nây lẩi cố thïí chưëng nhûäng loẩi virt
khấc. Cấc loẩi virt HIV tûâ núi khấc nhau trïn thïë giúái àûúåc chia thânh mûúâi tiïíu nhốm: A, B, C, D,
E, F, G, H, I vâ O. Hêìu hïët cấc nhốm nây àïìu cố mùåt tẩi chêu Phi, nhốm B phưí biïën ch ëu úã cấc
nûúác àang phất triïín. Àiïìu àấng khđch lïå lâ nghiïn cûáu gêìn àêy cho thêëy sûå khấc nhau vïì chng
loẩi giûäa cấc nhốm virt khưng nhêët thiïët ẫnh hûúãng àïën cấch chng phẫn ûáng àưëi vúái mưåt loẩi
vacxin. Tuy nhiïn, vêën àïì nây côn lâ ûu tiïn cao trong chûúng trònh nghiïn cûáu vacxin, vâ lâ mưåt
vêën àïì quan trổng àùåc biïåt lâ àưëi vúái cấc nûúác àang phất triïín, núi tưìn tẩi nhiïìu nhốm virt khấc
nhau.
Thấch thûác thûá ba lâ sûå cêìn thiïët phẫi thûã nghiïåm úã cú thïí ngûúâi: thûã nghiïåm cêìn thiïët àûúåc
Khung minh hoẩ 5.3: Nhûäng thấch thûác phẫi khùỉc phc àïí tòm ra vacxin chưëng HIV
237
tiïën hânh theo àng nhûäng tiïu chín vïì y àûác. Mùåc d àậ cố nhûäng tiïën bưå trong viïåc thûã nghiïåm
vacxin trïn cú thïí vûúån vâ khó, nhûng viïåc thûã nghiïåm trïn cú thïí ngûúâi lâ àiïìu thiïët ëu quët àõnh
sûå an toân vâ hiïåu quẫ ca mưåt vacxin HIV. Hún 20 loẩi vacxin àậ àûúåc thûã nghiïåm trong giai àoẩn
I vâ giai àoẩn II vúái hún 2000 ngûúâi tònh nguån mang HIV êm tđnh, ch ëu úã M. Nhûäng cåc thûã
nghiïåm nây cho thêëy cấc loẩi vacxin thûã nghiïåm lâ an toân (giai àoẩn I) vâ đt nhêët mưåt sưë loẩi vacxin
cố tấc dng tẩo ra nhûäng phẫn ûáng miïỵn dõch nhêët àõnh vúái HIV (giai àoẩn II), tûác lâ cố khẫ nùng
chưëng nhiïỵm HIV hay lêy bïånh. Tuy nhiïn, vò cưë àûa HIV vâo cú thïí ngûúâi tònh nguån lâ àiïìu
khưng thïí nghơ àïën, thưng tin vïì hiïåu quẫ bẫo vïå chó cố thïí thu àûúåc tûâ nhûäng thûã nghïåm quy mư
rưång trong giai àoẩn III.
Cêìn cố rêët nhiïìu thûã nghiïåm giai àoẩn III àïí àấnh giấ cưng hiïåu bẫo vïå ca cấc loẩi vacxin
khấc nhau, chưëng cấc loẩi HIV khấc nhau, cấc cấch truìn bïånh khấc nhau, trong cấc àiïìu kiïån
khấc nhau vïì sûác khoễ, dinh dûúäng vâ gen úã cấc nûúác khấc nhau núi vacxin sệ àûúåc sûã dng. Àïí
thu thêåp thưng tin cêìn thiïët, nhûäng thûã nghiïåm nây phẫi àûúåc tiïën hânh úã cẫ cấc nûúác àang phất
triïín vâ cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín. M àậ cưng bưë àõnh tiïën hânh thûã nghiïåm giai àoẩn III
trong vông hai nùm túái, cấc cåc thẫo lån àang diïỵn ra nhùçm tiïën hânh thûã nghiïåm giai àoẩn III úã
mưåt sưë nûúác àang phất triïín. Kïët quẫ ca nhûäng cåc thûã nghiïåm nây sệ àûúåc cưng bưë vâo àêìu
thïë k túái. Lệ têët nhiïn, khưng cố gò àẫm bẫo rùçng nhûäng thûã nghiïåm sệ dêỵn àïën mưåt loẩi vacxin
hiïåu quẫ. Tuy nhiïn, nïëu khưng tiïën hânh thûã nghiïåm giai àoẩn III thò khưng bao giúâ cố àûúåc mưåt

vacxin chưëng HIV.
Ngìn: Heyward, vâ Osmanow 1996; FitzSimmons 1996; Gold 1996; International AIDS Vaccine Initiative (Sấng kiïën
vacxin AIDS Qëc tïë) 1996; Johnston 1996 vâ Osmanow 1996.
tûúãng cëi cng lâ mưåt cấch tiïëp cêån sấng tẩo àùåc biïåt àïí giẫi quët vêën àïì khuën
khđch. Mưåt cấch àïí thûåc hiïån tûúãng nây lâ, mưåt hay nhiïìu nûúác cố thu nhêåp thêëp, múái
mưåt cùn bïånh nâo àố chûa àûúåc giẫi quët àêìy à bùçng nghiïn cûáu sinh hoấ, châo mua
mưåt sưë lûúång lúán cấc loẩi thëc sú chïë hay dûúåc phêím àấp ûáng cấc tiïu chín chđnh xấc,
bêët kïí ca nhâ sẫn xët nâo. Àïí tin tûúãng, giẫi phấp nây phẫi àûúåc àẫm bẫo búãi mưåt tưí
húåp cấc nhâ tâi trúå qëc tïë vâ cấc nhâ cho vay. Tâi trúå trổn gối cố thïí bao gưìm nhûäng
khoẫn viïån trúå tûâ cấc nhâ tâi trúå song phûúng vâ kïët húåp mưåt sưë khoẫn cho vay theo lậi
sët thõ trûúâng hay cho vay ûu àậi tûâ cấc tưí chûác àa phûúng hay tûâ cấc nhâ cho vay
thûúng mẩi. Theo cấch àẫm bẫo àún thìn nhêët, khưng cố khoẫn tâi chđnh nâo àûúåc
chuín giao trûúác khi sẫn phêím cêìn thiïët àûúåc thưng qua búãi mưåt phông thđ nghiïåm àưåc
lêåp. Vò giai àoẩn nghiïn cûáu vâ phất triïín phẫi mêët àïën nùm hay mûúâi nùm nïn chó sau
khi xết nghiïåm xong, cấc cưng c tâi chđnh múái àûúåc thûåc thi, cấc khoẫn àống gốp ca cấc
nhâ tâi trúå múái àûúåc chuín giao, viïåc cung cêëp vâ phên phưëi sẫn phêím sệ bùỉt àêìu.
Tưi cố thïí kïí cho cấc bẩn nghe vïì kinh nghiïåm àưëi vúái vacxin viïm gan B àûúåc tòm ra cấch àêy
20 nùm. Trong mưåt vâi nùm àêìu tiïn, giấ vacxin cao túái 25-40 àư la mưåt liïìu, vâ cêìn thiïët phẫi tiïm
ba liïìu múái à [50 - 80 àư la giấ nùm 1997]. Do àố cấc cưng ty nhùçm vâo thõ trûúâng cao cêëp vâ thõ
trûúâng bõ bïë tùỉc. Giấ nây khưng thïí tùng lïn quấ cao mùåc dêìu cố nhu cêìu toân cêìu àưëi vúái loẩi
vacxin nây. Chó riïng Trung Qëc, vúái 1,2 tó dên, tó lïå mùỉc bïånh viïm gan lâ 10%. Tuy nhiïn, nhiïìu
nûúác trong thûåc tïë nùçm ngoâi thõ trûúâng mua bấn loẩi vacxin nây.
Khi vacxin viïm gan B kïët húåp àûúåc tòm ra, giấ cẫ cố giẫm xëng mưåt cht. Hiïån nay giấ chó
côn 1 àư la mưåt liïìu (chûa àïën 2% giấ ban àêìu). Cấch àêy bưën nùm, Thấi Lan àậ àûa vacxin viïm
gan B vâo chûúng trònh tiïm chng múã rưång. Vò vêåy têët cẫ trễ em trong nûúác àïìu àûúåc tiïm vacxin
nây.
Khung minh hoẩ 5.4. Cấc Cưng ty cố thïí thu àûúåc lúåi nhån phẫi chùng tûâ vacxin
AIDS khưng?
238
Cưng nghïå phông chưëng AIDS cêìn thiïët nhêët - mưåt loẩi vacxin chưëng nhiïỵm HIV - àậ

trúã thânh àưëi tûúång quan hïå húåp tấc giûäa khu vûåc cưng vâ tû nhên. Àûúåc thânh lêåp nùm
1996, Tưí chûác Qëc tïë Sấng kiïën Vacxin chưëng AIDS (IAVI) lâ mưåt liïn minh phất triïín
sẫn phêím y tïë àêìu tiïn ài theo àûúâng lưëi khuën nghõ búãi U ban Àùåc biïåt Nghiïn cûáu Y
tïë. Theo àïì xët àêìu tiïn ca Qu Rockefeller, IAVI àậ thu ht sûå hưỵ trúå ca Qu Merieux,
UNAIDS vâ Ngên hâng Thïë giúái, vâ Until There’s a Cure, mưåt tưí chûác phi chđnh ph cố
quan hïå vúái cưång àưìng nhûäng ngûúâi bõ AIDS. Nhiïåm v ca hổ lâ thc àêíy viïåc tòm ra
vacxin HIV ph húåp sûã dng trïn toân cêìu thưng qua khùỉc phc búát nhûäng khố khùn
trong viïåc tòm ra vacxin vâ lêëp cấc khoẫng chưëng trong cấc nưỵ lûåc hiïån tẩi. Nùm 1997,
nùm hoẩt àưång chđnh thûác àêìu tiïn ca IAVI, cấc bïn tham gia dûå kiïën àống gốp tưíng sưë
lâ 2 triïåu àïën 4 triïåu àư la cho hưỵ trúå trûåc tiïëp nghiïn cûáu vacxin AIDS (IAVI 1997). Vúái
sấng kiïën sẫn xët vacxin AIDS ca M, thấch thûác àưëi vúái IAVI lâ àẫm bẫo sao cho cấc
chûúng trònh tòm ra vacxin khưng bỗ qua nhu cêìu ca cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp, cấc
nûúác chiïëm àïën 90% tó lïå nhiïỵm HIV.
Mưåt khẫ nùng ûáng dng quan trổng khấc liïn minh giûäa khu vûåc tû nhên vâ khu vûåc
cưng trong lơnh vûåc phông chưëng AIDS lâ viïåc tòm ra thëc diïåt vi khín vâ virt êm àẩo,
gip cho ngûúâi ph nûä cố thïí tûå bẫo vïå mònh khỗi viïåc nhiïỵm virt HIV mâ khưng cêìn àïì
nghõ ngûúâi cng quan hïå tònh dc phẫi dng bao cao su. Ph nûä nghêo úã cấc nûúác àang
phất triïín thûúâng úã thïë bêët lúåi khi thuët phc ngûúâi bẩn tònh sûã dng bao cao su; vâ
nhûäng ph nûä nây cng thûúâng khưng cố à khẫ nùng mua thëc diïåt virt êm àẩo.
Bùçng cấch àẫm bẫo thõ trûúâng tiïu th, mưåt liïn minh giûäa khu vûåc tû nhên vâ khu vûåc
cưng cố thïí tẩo ra cấc biïån phấp khuën khđch cấc cưng ty dûúåc phêím phất triïín cấc sẫn
phêím nây. Mưëi quan hïå giûäa khu vûåc cưng vâ khu vûåc tû nhên cng cố thïí khuën khđch
viïåc phất triïín dng c xết nghiïåm chêín àoấn mưåt cấch tin cêåy vâ khưng tưën kếm cấc
bïånh lêy qua àûúâng tònh dc nhû Cla-mi-ài-a, mưåt cùn bïånh àang lan trân úã cấc nûúác
àang phất triïín vâ àêíy nhanh tưëc àưå lan truìn HIV, àưìng thúâi khuën khđch nghiïn cûáu
giẫm chi phđ ca cấc biïån phấp chưëng retrovirut.
Húåp tấc trong vng: Khi dõch bïånh AIDS lêìn àêìu tiïn thu ht sûå ch ca cưng
chng, nhiïìu cấ nhên vâ chđnh ph mưåt sưë nûúác quy trấch nhiïåm cho cấc nûúác lấng giïìng
hay nhûäng “ngûúâi nûúác ngoâi” nối chung vò àậ àûa virt vâo nûúác hổ. Nhûng mổi trûúâng
húåp nhiïỵm bïånh, hóåc qua àûúâng tònh dc, hóåc lêy qua kim tiïm hay truìn mấu àïìu

liïn quan àïën hai ngûúâi. Mưåt trong hai ngûúâi phẫi lâ cưng dên trong nûúác thò bïånh dõch
múái cố thïí truìn sang ngûúâi dên trong nûúác. Sau àố bïånh dõch chó cố thïí lan truìn
trong nûúác àûúåc nïëu cố thïm cấc hiïån tûúång lêy nhiïỵm khấc liïn quan àïën nhûäng ngûúâi
dên khấc trong nûúác. Do àố, àưëi vúái têët cẫ cấc nûúác àưëi mùåt vúái vêën àïì AIDS nghiïm
trổng, ngûúâi dên trong nûúác chùỉc àậ àống mưåt vai trô tđch cûåc trong viïåc truìn bïånh nây.
Cấc cưng ty phẫi nhêån ra rùçng thõ trûúâng tiïìm nùng àưëi vúái mưåt loẩi vacxin HIV trong cấc nûúác
àang phất triïín rêët lúán, nhûng chó cố thïí ấp dng mưåt nûãa hay mưåt phêìn ba giấ. Giấ cao cố thïí ấp
dng cho cấc nûúác cưng nghiïåp, côn cấc nûúác àang phất triïín cêìn phẫi cố mưåt giấ khấc. Cấc cưng
ty nhêët àõnh thu lúåi tûâ sûå àêìu tû nây. Cấc nûúác àang phất triïín cng cêìn phẫi mua loẩi vacxin nây.
Tòm àûúåc giẫi phấp cho vêën àïì nây lâ mưåt thấch thûác rêët quan trổng àưëi vúái chđnh ph, giúái kinh
doanh, cấc nhâ khoa hổc vâ cấc tưí chûác qëc tïë”.
Tiïën sơ Narth Bhamarapravati, Giấm àưëc Tiïíu ban Thûã nghiïåm vacxin HIV, ngûúâi àậ tòm ra
mưåt loẩi vacxin chưëng sưët xët huët, cûåu Giấm àưëc Trûúâng Àẩi hổc Tưíng húåp Mahidol, Bangkok,
Thấi Lan. Trđch tûâ mưåt cåc phỗng vêën àùng trïn IAVR (1997).
239
Quy trấch nhiïåm cho nhûäng ngûúâi nûúác ngoâi truìn bïånh cho ngûúâi dên trong nûúác
khưng chó lâ àiïìu phi logic mâ côn lâm nguy hẩi àïën nhûäng nưỵ lûåc chưëng lẩi bïånh dõch
nây. Trûúác tiïn quy trấch nhiïåm cho ngûúâi nûúác ngoâi sệ tẩo cho nhûäng ngûúâi khưng
thûúâng xun quan hïå vúái ngûúâi nûúác ngoâi cố mưåt cẫm giấc an toân giẫ tẩo, do àố khưng
khuën khđch àûúåc nhûäng hânh vi an toân. Thûá hai, quy trấch nhiïåm cho ngûúâi nûúác
ngoâi gêy ẫnh hûúãng xêëu àïën mưëi quan hïå vúái cấc nûúác lấng giïìng, khiïën cho chđnh ph
câng khố khùn hún vâ giẫm nưỵ lûåc phưëi húåp phông chưëng bïånh. Quan hïå ngoẩi giao khưng
tưët àe doẩ lúåi đch húåp tấc kinh tïë, chùèng hẩn nhû àưëi vúái nhûäng ngûúâi lao àưång úã nûúác
ngoâi hay cấc hoẩt àưång thûúng mẩi khấc.
Thay vò quy trấch nhiïåm, mưåt phûúng phấp hiïåu quẫ hún lâ chđnh ph cấc nûúác lấng
giïìng cng thẫo lån tòm ra con àûúâng húåp tấc khùỉc phc nhûäng vêën àïì khố khùn chung
àưëi vúái AIDS. Vđ d, cấc nûúác lấng giïìng cố thïí nhêët trđ khưng têíy chay nhûäng ngûúâi di cû
mang HIV dûúng tđnh; chia sễ thưng tin vïì cấc biïån phấp phông chưëng vâ ngun nhên
ca dõch bïånh; phưëi húåp chđnh sấch àïí giẫi quët cấc vêën àïì xậ hưåi liïn quan àïën bïånh
AIDS nhû mẩi dêm, ma tu; trúå cêëp àiïìu trõ bïånh AIDS vâ hưỵ trúå cấc gia àònh bõ ẫnh

hûúãng, trấnh tònh trẩng khuën khđch ngûúâi nhiïỵm HIV dûúng tđnh di cû àïí àûúåc trúå cêëp
cao hún. Chđnh ph cấc nûúác tâi trúå vâ cấc tưí chûác àa phûúng cố thïí àống mưåt vai trô hûäu
đch hưỵ trúå cấc cåc àưëi thoẩi giûäa cấc nûúác trong vng.
Khùỉc phc nhûäng trúã ngẩi chđnh trõ àưëi vúái chđnh sấch AIDS hiïåu qua
Nhûäng thưng àiïåp chđnh sấch trong bấo cấo nây khưng phẫi lâ nhûäng phất hiïån múái. Kïu
gổi phông chưëng lêy nhiïỵm bïånh trong sưë nhûäng ngûúâi cố nhiïìu khẫ nùng nhiïỵm vâ lâm
lan truìn virt nhêët nhùçm mc àđch kiïím soất cấc bïånh lêy nhiïỵm qua àûúâng tònh dc,
lâ nhêån àõnh àậ àûúåc thûâa nhêån cấch àêy 20 nùm (Brandt 1987). Tâi trúå àiïìu trõ bïånh
AIDS nhiïìu hún tâi trúå àiïìu trõ cấc bïånh khấc nhû ung thû chùèng hẩn, àe doẩ àïën chêët
lûúång vâ khẫ nùng tiïëp cêån cấc dõch v chùm sốc sûác khoễ cho têët cẫ mổi ngûúâi lâ lúâi
cẫnh bấo ln àûúåc nhùỉc lẩi trong cấc cåc thẫo vïì cẫi cấch ngânh y tïë (Ngên hâng Thïë
giúái 1993). Phất hiïån rùçng nhûäng hưå nghêo nhêët dïỵ bõ tưín thûúng nhêët búãi cấc cún sưëc do
nhûäng cấi chïët mâ AIDS gêy ra cng giưëng nhû mưåt nhêån àõnh trûúác àêy, lâ cấc hưå nghêo
rêët khố vûúåt qua cấc cún sưëc. Kïët lån rùçng “hưỵ trúå cho ngûúâi sưëng sốt” do Chđnh ph vâ
cấc Tưí chûác phi chđnh ph cung cêëp cêìn nhùçm vâo nhûäng hưå gia àònh nghêo nhêët bõ ẫnh
hûúãng búãi AIDS. Lúåi thïë ca viïåc phên quìn vâ tû nhên hoấ cấc chûúng trònh dõch v
ca chđnh ph rêët rộ râng. Àưëi vúái cấc hâng hoấ cưng cưång qëc tïë, nhu cêìu cêìn cố nhiïìu
kiïën thûác vâ cưng nghïå hún cho cấc nûúác àang phất triïín àậ hïët sûác rộ râng bùçng bao
nhiïu nùm nay rưìi.
Nïëu nhûäng thưng àiïåp nây àậ trúã nïn quen thåc, tẩi sao cấc nûúác trïn thïë giúái lẩi
khưng hânh àưång theo nhûäng thưng àiïåp àố. Cêu trẫ lúâi rộ râng khưng nùçm trong nhûäng
cåc thẫo lån cố tđnh chêët k thåt àûúåc nối àïën rêët nhiïìu trong cën sấch nây, mâ lẩi
thåc vïì lơnh vûåc khoa hổc chđnh trõ, mưåt lơnh vûåc kếm phất triïín hún cấc ngânh khấc
nhû dõch tïỵ hổc hay kinh tïë hổc, vúái đt quy låt àõnh hûúáng hún. Tuy nhiïn, nhûäng vđ d
vïì cấc nûúác àậ àẩt àûúåc nhûäng thânh cưng rêët khiïm tưën trong phông chưëng AIDS cng
cố thïí cho chng ta mưåt sưë bâi hổc.
Cấc nhốm lúåi đch vâ chđnh sấch AIDS
Nhiïìu nhốm vúái nhûäng lúåi đch àa dẩng cố thïí ẫnh hûúãng àïën quấ trònh thiïët kïë vâ thûåc
hiïån cấc chđnh sấch HIV/AIDS. Sûå kïët húåp nhûäng àiïím mẩnh ca cấc nhốm nây cng
240

nhû ûu àiïím ca mưỵi nhốm thûúâng thay àưíi theo quấ trònh diïỵn biïën ca dõch bïånh. Ban
àêìu chó cố mưåt vâi nhốm quan têm àïën vêën àïì nây. Tuy nhiïn, khi dõch bïånh phất triïín,
sưë lûúång cấc nhốm lúåi đch câng tùng thò vêën àïì chđnh sấch AIDS câng trúã nïn phûác tẩp
hún.
Trong giai àoẩn àêìu ca dõch bïånh, thây thëc vâ cấc nhâ cung cêëp dûúåc phêím quan
têm àïën viïåc tòm hiïíu cấch àiïìu trõ AIDS vâ bẫo vïå sûå an toân cho nhên viïn y tïë, àïì
phông lêy nhiïỵm qua nhûäng nưët kim chêm hay nhûäng tònh hëng nhiïỵm bïånh ngêỵu
nhiïn khấc trong khi lâm viïåc. Mưåt nhốm khấc cng xët hiïån trong khoẫng thúâi gian àố
lâ nhốm nhûäng ngûúâi bõ nhiïỵm HIV. Mùåc d sưë lûúång nhûäng ngûúâi nây ban àêìu rêët đt, hổ
cố thïí đt cố ẫnh hûúãng chđnh trõ, nhûng hổ ln cố àưång cú rêët mẩnh phẫi vêån àưång chđnh
ph, búãi vò cåc sưëng ca chđnh hổ cố thïí ph thåc vâo viïåc thuët phc àûúåc chđnh ph
trúå cêëp àiïìu trõ vâ chùm sốc bïånh AIDS. Khi nẩn dõch lan rưång, quy mư ca cấc nhốm nây
vâ khẫ nùng ẫnh hûúãng ca hổ àưëi vúái cấc chđnh sấch ca chđnh ph tùng lïn. Trng húåp
vúái nhốm nây lâ nhûäng ngûúâi cố hânh vi ri ro cao nhûng chûa bõ nhiïỵm bïånh hay hổ hy
vổng lâ chûa bõ nhiïỵm bïånh. Mùåc d nhûäng ngûúâi nây quan têm rêët nhiïìu àïën viïåc chđnh
ph trúå cêëp phông bïånh cho bẫn thên hổ, trong giai àoẩn àêìu ca dõch, hổ rêët khố cố thïí
tûå tưí chûác thêåt quy c àïí vêån àưång àûúåc chđnh ph bẫo vïå quìn lúåi ca hổ. Song chđnh
dõch AIDS ngây câng khiïën cho nhûäng ngûúâi cố cấc hânh vi ri ro cao nhêët tưí chûác nhau
lẩi àïí bẫo vïå lúåi đch ca mònh. Hún nûäa, cấc tưí chûác phi chđnh ph phông chưëng HIV vâ
chùm sốc bïånh nhên AIDS ln àûáng vïì phđa nhûäng ngûúâi mâ hổ phc v. Cëi cng, khi
sưë lûúång ngûúâi mùỉc bïånh AIDS câng tùng, cấc nhâ cung cêëp bẫo hiïím vâ ch cấc doanh
nghiïåp lẩi câng lo lùỉng hún àïën sûå gia tùng chi phđ chùm sốc sûác khoễ vâ tó lïå ưëm vâ tûã
vong cao trong sưë nhên viïn ca mònh.
Trong têët cẫ cấc giai àoẩn ca dõch bïånh, nhốm lúåi đch lúán nhêët lâ nhốm cố đt àưång cú
thc àêíy tòm hiïíu vïì vêën àïì nây hay vêån àưång vò quìn lúåi ca mònh: àố lâ àa sưë ngûúâi
HIV êm tđnh, nhûäng ngûúâi đt khi cố cấc hânh vi ri ro. Giưëng nhû hêìu hïët nhûäng ngûúâi
hay cố hânh vi ri ro, nhûäng ngûúâi cố mûác àưå ri ro thêëp cố mong mën cố gia àònh riïng,
sinh con vâ ni dẩy con khoễ mẩnh, nhòn thêëy con cấi mònh trûúãng thânh vâ lêåp gia
àònh, khưng bõ ẫnh hûúãng búãi virt HIV. Mùåc d bẫn thên hổ khưng mùỉc bïånh AIDS,
nhûng trong mưåt dõch bïånh lan rưång, nhûäng ngûúâi nây sệ thêëy rùçng giấ dõch v y tïë tùng

cao vò nhu cêìu cao vâ chi phđ tùng. Mưåt sưë ngûúâi trong sưë nây nghêo, chûa bao giúâ bõ
nhiïỵm HIV hay chïët vò bïånh, nhûng hổ vêỵn cêìn gip àúä àïí thoất khỗi cẫnh nghêo àối.
Mưåt sưë ngûúâi mùỉc phẫi cấc bïånh kinh niïn côn nguy hiïím hún cẫ AIDS, nhû bïånh ung
thû, thêån, àấi àûúâng vâ khưng à tiïìn chûäa trõ àïí cûáu mẩng sưëng ca mònh.
Àïí thûåc sûå dên ch, mưåt xậ hưåi phẫi tòm ra cấc cấch - chùèng hẩn bêìu cûã hay chûng
cêìu dên - àïí nhiïìu ngûúâi vúái nhûäng quan têm nhỗ àïën mưåt vêën àïì nâo àố cố thïí bây tỗ
quan àiïím ca hổ mưåt cấch khưng tưën kếm vâ cố ẫnh hûúãng àïën quấ trònh tiïën triïín sûå
viïåc. Cấc chđnh trõ gia àûáng trûúác mưåt hôm phiïëu cố àưång cú tòm hiïíu nhûäng kiïën khấc
nhau ca nhûäng ngûúâi dên bònh thûúâng vâ xem xết nố cng vúái quan àiïím ca nhûäng
nhốm lúåi đch nhỗ hún nhûng cố nhiïìu tiïëng nối hún. Mưåt chđnh ph hûúãng ûáng sûå lậnh
àẩo chđnh trõ trong qëc gia sệ theo sau.
Tuy nhiïn, àưëi vúái trûúâng húåp HIV/AIDS, nhûäng chđnh sấch bẫo vïå tưët nhêët nhûäng
ngûúâi dên bònh thûúâng khưng nhêët thiïët lâ nhûäng chđnh sấch àûúåc ûa chång. Chđnh trõ
gia vâ cấc quan chûác chđnh ph bẫn thên khưng biïët chùỉc chùỉn chđnh sấch nâo tưëi ûu
nhêët àưëi phố bïånh dõch, cố nhiïåm v khố khùn khi giẫi thđch vúái cưng chng tẩi sao
nhûäng khoẫn thu thụë lẩi phẫi dng àïí trúå cêëp mua bao cao su hay àiïìu trõ cấc bïånh lêy
241
qua àûúâng tònh dc cho nhûäng ngûúâi hânh nghïì mậi dêm hóåc kim tiïm sẩch àïí tiïm
cho nhûäng ngûúâi sûã dng ma tu. Cấc nhốm tưn giấo vâ xậ hưåi bẫo th, cố lệ chûa nhêån
thûác àûúåc àêìy à sûå nguy hẩi lúán nïëu khưng ngùn chùån sûå lêy lan ca HIV, cố thïí chưëng
lẩi nhûäng nưỵ lûåc giẫm ri ro trong quan hïå tònh dc thûúng mẩi hay tiïm chđch ma tu
hay phẫn àưëi khuën khđch sûã dng bao cao su rưång rậi, xët phất tûâ nưỵi lo ngẩi rùçng
nhûäng cưë gùỉng nây sệ khuën khđch nhûäng hânh vi mâ hổ cho lâ phi àẩo àûác. Cấc nhốm
doanh nghiïåp, ln suy nghơ àïën lúåi nhån tûác thò, cố thïí ấp dng hònh thûác gêy sûác ếp
àưëi vúái chđnh ph nhû trong vúã kõch ca Henrik Ibsen 1883 cố tïn lâ: Mưåt kễ th ca
Nhên dên: mưåt thêìy thëc khấm phấ ra rùçng cấc nhâ tùỉm cưng cưång bõ ư nhiïỵm nùång úã
cấc thõ trêën ca Na uy àe doẩ sûác khoễ ca khấch du lõch, nhûng ưng bõ ưng thõ trûúãng
dên cûã dên ch vâ tay chên ca ưng ta båc phẫi giûä im lùång, sau cng ưng tûå tun bưë
mònh lâ mưåt “kễ th ca nhên dên”.
Mï-hi-cư vâ Thấi Lan lâ hai vđ d àiïín hònh vïì hoẩch àõnh chđnh sấch AIDS trong

bưëi cẫnh cấc ấp lûåc xung àưåt nối trïn. Cûåu àiïìu phưëi viïn U ban Qëc gia Mï-hi-cư
Phông Chưëng AIDS (CONASIDA), ưng Jaime Sepulveda, àậ tưíng kïët phẫn ûáng ca chđnh
ph, cấc tưí chûác phi chđnh ph, thưng tin àẩi chng trong ba giai àoẩn tûâ 1985 àïën 1992
(Sepulveda 1992). Theo nhû nhûäng thưng tin trong bẫng 5.3, phẫn ûáng ca chđnh ph
thay àưíi tûâ phẫn ûáng khưng nhêët quấn vâ thiïn vïì lơnh vûåc y tïë nùm 1985 -1986 chuín
sang phẫn ûáng tđch cûåc vâ cố tđnh chêët tham gia nùm 1985 -1992. Àiïìu àấng ngẩc nhiïn
lâ cấc tưí chûác phi chđnh ph ca nhûäng ngûúâi àưìng tđnh luën ấi, lûúäng tđnh luën ấi vâ
cấc tưí chûác tûå do ban àêìu giûä im lùång vâ sau àố kõch liïåt phẫn àưëi cấc chûúng trònh phông
chưëng AIDS. Thưng qua nhûäng cưë gùỉng khưng ngûâng àïí lưi cën cấc nhốm lúåi đch nây, cấc
nhâ hoẩch àõnh chđnh sấch ca chđnh ph cëi cng àậ cẫm phc àûúåc nhûäng ngûúâi nây,
vâ àïën giai àoẩn thûá ba hổ tham gia tđch cûåc vâo cấc chûúng trònh phông chưëng. Trong
khi àố Pro-vida mưåt nhốm tưn giấo bẫo th vâ cấc tưí chûác hûäu khuynh ngây câng lïn
tiïëng mẩnh mệ nïëu hổ phẫn àưëi khưng hiïåu quẫ.
Bẫng 5.3. Phẫn ûáng vúái bïånh dõch AIDS úã Mïxico: Chđnh ph, cấc tưí chûác phi
chđnh ph vâ thưng tin àẩi chng
Phẫn ûáng ca cấc tưí chûác phi chđnh ph
Cấc tưí chûác phi chđnh
ph tûå do vâ ca nhûäng
ngûúâi àưìng tđnh nam
Cấc nhốm hûäu
khuynh vâ bẫo th
Phẫn ûáng ca giúái
Thưng tin àẩi
chng
Phẫn ûáng Chđnh ph
Khưng nhêët quấn, thiïn vïì
lơnh vûåc y tïë
1985 - 1986 Im lùång Phẫn àưëi nhể Cẫnh bấo
Phẫn ûáng Chó phẫn ûáng vúái
K trõ kïë hoẩch hốaBêët bònh mẩnh mệ nhûäng tin giêåt gên

1987 - 1988 Phẫn àưëi
Tđch cûåc, tham gia Phẫn àưëiKiïån ra tôa,
1989 - 1992 tham gia biïíu tònh Mïåt mỗi
Ghi ch
242
Sepulveda àûa cẫ giúái thưng tin àẩi chng vâo danh sấch cấc ëu tưë tấc àưång àïën quấ
trònh hoẩch àõnh chđnh sấch AIDS ca Mï-hi-cư, nhûng ưng mư tẫ vai trô ca hổ chó hûäu
đch trong tûâng trûúâng húåp. Cëi nùm 1992, ưng cố mưåt nhêån àõnh rùçng giúái thưng tin àẩi
chng chó têåp trung vâo sưë lûúång cấc trûúâng húåp mùỉc bïånh AIDS mâ bỗ qua nhûäng thưng
tin quan trổng khấc vïì cùn bïånh nây: “Mùåc d thưng tin vïì AIDS liïn tc xët hiïån trïn
cấc phûúng tiïån thưng tin àẩi chng, nhûng nhûäng khđa cẩnh c thïí vïì cùn bïånh nây
khưng àûúåc àïì cêåp àïën do àố tẩo ra àûúåc nhûäng kiïën thûác tưíng húåp vâ chđnh xấc vïì AIDS
vâ cấc kiïën thûác nây khưng àûúåc thẫo lån rưång rậi”. Ưng cng chó ra rùçng truìn hònh
vâ àâi phất thanh cố thïí àống mưåt vai trô gò àố hún lâ cấc êën phêím, àưi khi cố thïí sûã dng
cấc chûúng trònh trûåc tiïëp phỗng vêën, hỗi àấp, múâi khấn giẫ tham thẫo lån (Sepulveda
1992, tr.143). Tuy nhiïn, ưng cng kïët lån rùçng àïën giai àoẩn thûá ba theo nhû bẫng
trïn, giúái thưng tin àậ chuín tûâ thấi àưå “cẫnh bấo” sang “mïåt mỗi” vâ khưng mën cung
cêëp cẫ nhûäng thưng tin mâ cưng chng cêìn àïí hiïíu vïì dõch bïånh nây.
Mưåt nghiïn cûáu àiïím àiïín hònh àấng tin cêåy úã Thấi Lan àậ nïu bêåt nhûäng vêën àïì
chđnh trõ cố thïí xẫy ra trong quấ trònh hoẩch àõnh vâ thûåc hiïån chđnh sấch hûúãng ûáng
hiïåu quẫ. Cëi thêåp k 80, mùåc d cố nhiïìu bùçng chûáng cho thêëy HIV lan trân rêët nhanh
trong sưë nhûäng ngûúâi hânh nghïì mậi dêm vâ nhûäng ngûúâi tiïm chđch ma tu úã Thấi Lan
nhûng mưåt quan chûác chđnh ph vêỵn cho rùçng tònh trẩng nây vêỵn àang àûúåc kiïím soất:
“Cưng chng khưng cêìn àûúåc cẫnh bấo. Khưng cố bùçng chûáng nâo vïì sûå truìn bïånh
trong sưë nhûäng ngûúâi Thấi”. Ài àưi vúái quan àiïím àêìy lẩc quan nây, chđnh ph chó chi cố
180.000 àư la vâo mc àđch phông chưëng HIV nùm 1988 (GPA cam kïët 500.000 àư la cho
Thấi Lan cng nùm àố). Cưng trònh nghiïn cûáu cho thêëy rùçng trong thúâi gian dên ch
cêìm quìn nây, tn theo mêỵu hònh giưëng nhû nhûäng àiïìu Ibsen mư tẫ úã Na Uy 100 nùm
trûúác, “ấp lûåc ca cấc cêëp cao trong nưåi cấc àậ khiïën cho Bưå y tïë khưng àûúåc cưng bưë sûå
xët hiïån ca HIV ngây câng tùng trong dên chng” (Porapakkham vâ cấc tấc giẫ khấc

1996, tr.8).
Mùåc d tâi trúå qëc gia ca Thấi àậ tùng lïn 2,6 triïåu àư nùm 1990, (tâi trúå ca cấc
nûúác lâ 3,4 triïåu), chđnh ph vêỵn khưng tiïën hânh mưåt chûúng trònh vêån àưång mẩnh mệ
vâ sêu sùỉc àïí kiïím soất HIV cho àïën nùm 1991-1992, khi àêët nûúác àûúåc lậnh àẩo búãi Th
tûúáng Anand Panyarachun, ngûúâi àûúåc nhûäng ngûúâi lậnh àẩo àẫo chđnh qn sûå bưí
nhiïåm. Th tûúáng múái àậ thûåc hiïån nhiïìu bûúác quan trổng gốp phêìn lâm chêåm lẩi vâ cố
lệ àẫo ngûúåc lẩi dõch bïånh nây úã Thấi Lan. Trûúác tiïn, ưng chuín quìn kiïím soất cấc
chûúng trònh phông chưëng AIDS tûâ Bưå Y tïë sang Vùn phông Th tûúáng, tùng thïm quìn
hânh chđnh trõ cho chûúng trònh nây. Thûá hai, ưng tùng ngên sấch lïn gêëp 20 lêìn, túái 44
triïåu àư nùm 1993. Cố lệ àiïìu quan trổng nhêët lâ ưng àậ khúãi xûúáng “chûúng trònh dng
bao cao su 100 phêìn trùm”, têåp trung vâo cấc nhâ chûáa, nhû mư tẫ trong Chûúng 3. Kïí tûâ
àố tâi trúå ca Thấi Lan cho phông chưëng AIDS tiïëp tc tùng lïn, lïn túái 80 trïåu nùm 1996,
mưåt sưë lûúång tûúng àûúng vúái hún mưåt phêìn tû toân bưå tưíng sưë tiïìn cấc nhâ tâi trúå qëc
tïë cam kïët trong lơnh vûåc phông chưëng AIDS úã cấc nûúác àang phất triïín trong nùm àố.
Chiïën dõch vêån àưång sêu rưång ban àêìu khưng chiïëm àûúåc sûå ng hưå ca ngânh cưng
nghiïåp du lõch àêìy ẫnh hûúãng, vâ du lõch quẫ thûåc lc àố cng tẩm thúâi suy giẫm. Tuy
nhiïn, khi AIDS àậ cố mưåt võ trđ quan trổng trong chûúng trònh nghõ sûå qëc gia, sûå
chưëng àưëi vúái cấc giẫi phấp cng giẫm dêìn - vâ sûå ng hưå ngây câng tùng. Nghiïn cûáu
nhêën mẩnh rùçng “cố quấ nhiïìu quìn lúåi gùỉn chùåt vúái viïåc duy trò võ trđ cao ca cấc
chûúng trònh AIDS qëc gia khiïën cho chđnh sấch nây khưng thïí àẫo ngûúåc àûúåc”. “Àùåc
biïåt, ngên sấch khưíng lưì phên bưí cho cấc chiïën dõch phông chưëng HIV/AIDS khiïën cho
243
nhiïìu thânh viïn tham gia chûúng trònh phẫi thêm mën” (Porapakkham vâ nhûäng tấc
giẫ khấc, 1996, trg. 17). Do àố, tònh hònh chđnh sấch úã Thấi Lan àậ khếp lẩi thânh mưåt
vông trôn, tûâ lc nhûäng nhốm lúåi đch sûã dng ẫnh hûúãng ca mònh àïí phẫn àưëi mẩnh mệ
chđnh sấch phông chưëng, àïën lc nhûäng ngûúâi tham gia vâo cấc chûúng trònh phông
chưëng thûâa nhêån nhûäng lúåi đch rộ râng trong viïåc duy trò cấc chûúng trònh àố. Vò têët cẫ
cấc chûúng trònh liïn quan àïën nhûäng khoẫn chi cưng cưång lúán àïìu tẩo ra cấc nhốm phc
v riïng ca mònh, nïn cấc nhâ hoẩch àõnh chđnh sấch cêìn phẫi rêët thêån trổng khi bùỉt
àêìu nhûäng chûúng trònh phc v lúåi đch ca dên chng nối chung, nhû trûúâng húåp ca

Mï-hi-cư vâ Thấi Lan.
Hưỵ trúå ca cấc nhâ tâi trúå vâ sûå nhêët trđ ca cưng chng
Mùåc d tđnh chêët chđnh trõ ca vêën àïì AIDS úã mưỵi nûúác khấc nhau rêët nhiïìu, cấc nhâ tâi
trúå song phûúng vâ cấc tưí chûác àa phûúng cố thïí gốp phêìn khuën khđch sûå nhêët trđ
trong cưng chng vïì nhûäng phẫn ûáng cố hiïåu quẫ vâ vúái chi phđ thêëp àưëi vúái HIV thưng
qua tâi trúå trûåc tiïëp vâ sûã dng cố cên nhùỉc thêån trổng cấc biïån phấp khuën khđch vâ
cấc àiïìu kiïån. Àưëi vúái cấc nûúác múái úã giai àoẩn sú khai ca dõch bïånh, dên chng côn
chûa nhêån thûác àêìy à vïì dõch nây àïí cố thïí ng hưå viïåc tâi trúå lêëy tûâ ngên sấch cưng
cưång, khi àố, sûå hưỵ trúå ca cấc nhâ tâi trúå cố nghơa vư cng quan trổng nhùçm thu thêåp
cấc dûä liïåu giấm sất hay xêy dûång mưåt àïì ấn chûáng minh. Àưi khi cấc nhâ tâi trúå àôi hỗi
mưåt sưë hânh àưång nhêët àõnh lâm àiïìu kiïån tiïëp nhêån mưåt khoẫn viïån trúå trổn gối. Tuy
nhiïn, tấc dng ca cấc hoẩt àưång cố tđnh chêët àiïìu kiïån nây thûúâng rêët hẩn chïë vâ côn
tu thåc cấc nhâ tâi trúå cố àưìng vúái tđnh hêëp dêỵn ca àiïìu kiïån àûa ra hay khưng.
Àiïìu kiïån cố thïí cố hiïåu quẫ hún nïëu chđnh ph (hay nhûäng thânh viïn quan trổng trong
chđnh ph) cố àõnh tiïën hânh hoẩt àưång àố trong bêët k trûúâng húåp nâo, nhûng chûa
àùåt nố thânh ûu tiïn cao àïí cố thïí hoân thânh.
Mưåt vđ d ûáng dng hiïåu quẫ àiïìu kiïån lâ viïåc thûúng lûúång khoẫn núå 70 triïåu àư la
mâ Ngên hâng Thïë giúái cho ÊËn Àưå vay. Nùm 1991, chđnh ph nhêån àõnh ban àêìu rùçng
khưng cêìn thiïët cố sûå can thiïåp c thïí àưëi vúái nhûäng ngûúâi hânh nghïì mẩi dêm vâ cấc
khấch hâng ca hổ trong cấc thânh phưë ca ÊËn Àưå. Mưåt nhên vêåt quan trổng trong chđnh
ph ÊËn Àưå tun bưë rùçng “AIDS úã ÊËn Àưå khưng lêy lan qua àûúâng tònh dc”. Sau kïët quẫ
nưỵ lûåc giûäa GPA vâ Ngên hâng Thïë giúái, chđnh ph ÊËn Àưå àưìng tùng gêëp àưi quy mư
chûúng trònh AIDS àïí can thiïåp àưëi vúái nhûäng ngûúâi cố nhiïìu khẫ nùng bõ nhiïỵm vâ lâm
lan truìn HIV, do cấc tưí chûác phi chđnh ph thûåc hiïån. Kïí tûâ àố nhêån thûác vïì nẩn dõch
AIDS lêy truìn bùçng àûúâng tònh dc úã ÊËn Àưå trúã nïn rộ râng ngay cẫ àưëi vúái cấc cêëp cao
nhêët trong chđnh ph, minh chûáng búãi bâi phất biïíu ca Th tûúáng Deva Gowda nùm
1997. Ngûúâi ta chuín têåp trung tûâ thẫo lån cố cêìn thiïët phẫi can thiïåp àưëi vúái nhûäng
ngûúâi cố hânh vi nguy cú cao hay khưng sang lâm thïë nâo àïí can thiïåp mưåt cấch tưët nhêët.
Nhûäng vđ d trïn àêy cho thêëy cấc nhâ tâi trúå cố thïí cẫi thiïån àấng kïí thúâi àiïím vâ
chêët lûúång ca cấc phẫn ûáng cêëp qëc gia vúái dõch HIV/AIDS. Tuy nhiïn, nhûäng dêỵn

chûáng trong Chûúng 3 vâ àêìu chûúng nây cho thêëy cấc nhâ tâi trúå thûúâng chúâ àúåi cho àïën
khi bïånh AIDS àậ phất triïín sang sau quấ giai àoẩn sú khai múái bùỉt àêìu cố cấc biïån phấp
hưỵ trúå. Mùåc d cấc sưë liïåu cho thêëy, cấc tưí chûác àa phûúng chûá khưng phẫi cấc tưí chûác
song phûúng thûúâng thûåc hiïån viïåc chuín giao ngìn lûåc àïën cấc qëc gia cố dõch úã giai
àoẩn têåp trung, cẫ hai loẩi tưí chûác nây khưng hưỵ trúå cấc nûúác mưåt cấch àêìy à ngay tûâ
giai àoẩn dõch sú khai, khi cố thïí àẩt àûúåc nhûäng lúåi đch lúán nhêët vúái mưåt khoẫn chi phđ
nhỗ nhêët. Chng tưi sệ quay trúã lẩi vêën àïì nây trong nhûäng khuën nghõ chđnh sấch
244
trong Chûúng 6.
Nhûäng cấ nhên lâ nhûäng ngûúâi tẩo ra mưåt sûå thay àưíi
Mùåc d chûúng nây, vâ hêìu nhû cẫ cën sấch nây àïìu têåp trung ch ëu nối vïì chđnh
ph cấc nûúác, cấc nhâ tâi trúå, cấc nhốm, àưi khi mưåt cấ nhên dng cẫm cố thïí thay àưíi
cấch nghơ ca cẫ mưåt qëc gia hay mưåt xậ hưåi àưëi vúái HIV/AIDS, múã àûúâng cho nhûäng
hânh àưång phẫn ûáng hiïåu quẫ vâ tđch cûåc hún. Cấc cấ nhên cố thïí lâ nhûäng ngûúâi lậnh
àẩo chđnh trõ ca mưåt àêët nûúác hay nhûäng ngûúâi nưíi tiïëng nhû cấc vêån àưång viïn àiïìn
kinh hay cấc ngưi sao àiïån ẫnh, nhûäng ngûúâi chûa bõ nhiïỵm bïånh. Hổ cng lâ nhûäng
ngûúâi, cố thïí nưíi tiïëng hay khưng nưíi tiïëng, àậ bõ nhiïỵm HIV nhûng cố sûác mẩnh vâ lông
dng cẫm àïí vêån àưång sûå hûúãng ûáng ca cẫ qëc gia.
Vđ d vïì nhûäng ngûúâi nhû vêåy úã cấc nûúác cưng nghiïåp àûúåc cẫ thïë giúái biïët àïën. Nûä
diïỵn viïn Elizabeth Taylor àậ dânh gêìn nhû toân bưå thúâi gian ca mònh àïí gêy qu
AIDS. Nhûäng ngûúâi khấc nhû cưng nûúng àậ quấ cưë Diana ca Anh qëc àậ lâm giẫm búát
ài mùåc cẫm vâ nưỵi súå hậi chó àún giẫn bùçng cấch chp ẫnh àang ưm mưåt àûáa trễ bõ AIDS.
Trong sưë cấc vêån àưång viïn àiïìn kinh ca M, vêån àưång viïn lùån Greg Louganis, ngưi sao
tennis àậ quấ cưë Arthur Ashe vâ ngưi sao bống rưí Magic Johnson àậ gốp phêìn tun
truìn nhêån thûác vïì cùn bïånh nây bùçng cấch cưng khai nối vïì sûå nhiïỵm bïånh ca hổ.
Nhûng nhûäng nhên vêåt nây àûúåc biïët àïën mưåt cấch rưång rậi vâ thûúâng àûúåc cẫ thïë
giúái ngûúäng mưå, vâ viïåc hổ xët thên tûâ cấc nûúác cưng nghiïåp cố nghơa lâ nhûäng hoẩt
àưång sêu rưång ca hổ cố đt khẫ nùng vûúåt qua àûúåc sûå ph nhêån ca dõch bïånh úã cấc nûúác
àang phất triïín. Khi ngûúâi dên úã cấc nûúác nghêo biïët rùçng nhûäng ngưi sao mân bẩc hay
cấc vêån àưång viïn àiïìn kinh úã cấc nûúác giâu bõ nhiïỵm bïånh, hổ ln nghơ rùçng “Àiïìu àố

khưng thïí xẫy ra úã àêy” - mùåc d 90% trûúâng húåp nhiïỵm HIV xẫy ra úã cấc nûúác àang phất
triïín. Vò vêåy, têët cẫ cấc nûúác vâ cấc xậ hưåi cêìn nhûäng cấ nhên dng cẫm ng hưå mưåt phẫn
ûáng cố hiïåu quẫ vúái HIV/AIDS. Khi cấc cấ nhên cố nhûäng hânh àưång tđch cûåc, nưỵ lûåc ca
hổ cố ẫnh hûúãng quan trổng àïën nhêån thûác vâ thấi àưå ca cưng chng.
May thay, khi nhêån thûác vïì nẩn dõch gia tùng, ngây câng cố nhiïìu cấc cấ nhên úã cấc
nûúác àang phất triïín thïí hiïån vai trô lậnh àẩo ca mònh. Xin kïí ra àêy ba vđ d: bâi phất
biïíu ca Th tûúáng ÊËn Àưå Deve Gowda nhêån àõnh HIV/AIDS lâ mưåt vêën àïì y tïë qëc gia
àậ gốp phêìn khùỉc phc nghơ ÊËn Àưå khưng bõ àe doẩ búãi virt nây. Tưíng thưëng Dam-bi-
a Kenneth Kaunda khi thûâa nhêån trûúác cưng chng rùçng con trai ưng àậ chïët vò AIDS, àậ
thc àêíy sûå hûúãng ûáng ca cẫ àêët nûúác ngùn chùån sûå lan trân ca nẩn dõch. Cëi cng,
Marina Mahathir, con gấi ca Th tûúáng Ma-lay-xi-a Mahathir. Mohamad, ch tõch hưåi
àưìng chưëng AIDS ca Ma-lay-xi-a, mưåt tưí chûác phi chđnh ph àậ lïn tiïëng cẫ trong nûúác
vâ qëc tïë, nối rùçng cêìn cam kïët chđnh trõ mẩnh hún nûäa àïí huy àưång ngìn lûåc cêìn thiïët
cho phông ngûâa cố hiïåu quẫ.
Mưåt trong nhûäng ngûúâi ng hưå hûúãng ûáng hiïåu quẫ nhêët àưëi vúái nẩn dõch lâ nhûäng
ngûúâi bõ nhiïỵm HIV. Philly Lutaaya, mưåt ca sơ vâ nhẩc sơ rêët nưíi tiïëng úã U-gan-da lâ
ngûúâi chêu Phi nưíi tiïëng àêìu tiïn thûâa nhêån rùçng anh àậ bõ nhiïỵm HIV. Anh àậ dng
thúâi gian côn lẩi khi sûác khỗe vêỵn côn àïí viïët cấc bâi hất nối vïì cåc àêëu tranh vúái bïånh
AIDS vâ anh àậ ài khùỉp cấc nhâ thúâ vâ trûúâng hổc úã U-gan-da àïí truìn ài thưng àiïåp
phông chưëng vâ hy vổng. San khi Lutaaya chïët úã tíi 38, tưí chûác Sấng kiïën Philly Lutaaya
Initiative vêỵn tiïëp tc cưng viïåc ca anh. Vúái sûå gip àúä ca UNICEF, Sấng kiïën àậ tâi
trúå cho nhûäng bíi giẫng bâi úã cấc trûúâng hổc vâ cấc cưång àưìng úã khùỉp núi trïn àêët nûúác
245
U-gan-da, nïu nhûäng têëm gûúng àêëu tranh ca hâng trùm ngûúâi nhiïỵm HIV. Mưåt chûúng
trònh truìn hònh 90 pht nối vïì cåc àêëu tranh chưëng bïånh AIDS ca Lutaaya àûúåc
phất hònh nùm 1990 àậ àïën vúái hâng triïåu ngûúâi xem truìn hònh trïn toân thïë giúái
(Graham 1990, Kogan 1990, McBrier 1995).
Nhûng mưåt ngûúâi khưng nhêët thiïët phẫi nưíi tiïëng trûúác khi nhiïỵm bïånh thò múái cố
thïí cố ẫnh hûúãng cấ nhên lúán. Cố lệ nhûäng ngûúâi dng cẫm nhêët lâ nhûäng ngûúâi bònh
thûúâng, sau khi nhiïỵm bïånh dấm àûáng lïn thûâa nhêån bïånh tònh ca mònh, trûúác nhûäng

thấi àưå k thõ vâ phên biïåt vâ vúái mưåt ngìn tâi chđnh đt ỗi, àậ lïn tiïëng kïu gổi sûå hûúãng
ûáng tđch cûåc hún tûâ phđa cưng chng. Têët cẫ cấc cấ nhên nây lâ nhûäng têëm gûúng lúán
nhêët àưëi vúái nhûäng ngûúâi àûúåc tiïëp xc vúái hổ, mưåt sưë ngûúâi àûúåc cẫ nûúác biïët àïën. Khung
minh hoẩ 5.5 lâ cêu chuån vïì mưåt ngûúâi bònh thûúâng nhû vêåy, mưåt nhên viïn bẫo vïå úã
mưåt nhâ mấy, àậ nêng cao nhêån thûác vïì HIV/AIDS úã Thấi Lan nhû thïë nâo.
Chûúng nây phên tđch vai trô ca chđnh ph, cấc nhâ tâi trúå, vâ cấc tưí chûác phi chđnh
ph trong viïåc tâi trúå vâ thûåc hiïån cấc phẫn ûáng chđnh sấch cố hiïåu quẫ àïí phông chưëng
HIV. Chûúng nây lêåp lån rùçng mưỵi loẩi hònh tưí chûác cố nhûäng àiïím mẩnh riïng vâ cố àïí
mưåt phẫn ûáng hiïåu quẫ toân cêìu chưëng HIV/AIDS, têët cẫ cấc nhốm nây cng vúái vư sưë cấc
cấ nhên mêỵu mûåc khấc phẫi lâm viïåc hûúáng vïì mưåt mc àđch chung lâ khùỉc phc dõch
bïånh.
Nhû chûúng nây àïì cêåp, rêët nhiïìu viïåc àậ àûúåc thûåc hiïån; nhûng phên tđch cng cho
thêëy côn mưåt sưë ëu àiïím lúán. Chđnh ph cố nhiïåm v àiïìu phưëi tưíng thïí phẫn ûáng ca cẫ
nûúác àưëi vúái bïånh dõch. Lâ mưåt phêìn ca trấch nhiïåm trïn, chđnh ph ca nhiïìu nûúác, àùåc
biïåt lâ cấc nûúác àang phất triïín, cêìn nhêån trấch nhiïåm cao hún trong cấc hoẩt àưång giấm
sất dõch tïỵ cú bẫn vâ phông chưëng dõch bïånh. Cấc tưí chûác phi chđnh ph thûúâng àống mưåt
vai trô quan trổng trong viïåc hưëi thc chđnh ph hânh àưång; Chđnh ph lûåa chổn àưëi tấc
lâ cấc tưí chûác phi chđnh ph cố khẫ nùng múã rưång têìm vúái ca mònh, àùåc biïåt tiïëp cêån vúái
cấc nhốm bõ bỗ ngoâi lïì xậ hưåi àïí gip nhûäng ngûúâi cố hânh vi nguy cú cao nhêët tûå bẫo vïå
mònh vâ bẫo vïå nhûäng ngûúâi khấc. Cấc nhâ tâi trúå vâ cấc tưí chûác àa phûúng àậ hưỵ trúå vâ
tâi trúå rêët nhiïìu cho nhûäng nưỵ lûåc nây. Nhûng cấc nhâ tâi trúå cêìn têåp trung ngìn lûåc vâ
sûå ch nhiïìu hún vâo nhûäng nûúác mâ nẩn dõch chûa thu ht sûå ch ca cấc nhâ hoẩch
àõnh chđnh sấch súã tẩi, àùåc biïåt lâ cấc nûúác mâ dõch bïånh múái úã giai àoẩn sú khai, khi
phông ngûâa cố hiïåu quẫ-chi phđ cao nhêët. Hún nûäa, cấc nhâ tâi trúå qëc tïë cố khẫ nùng
àùåc biïåt trong viïåc huy àưång tâi trúå vâ nhûäng hoẩt àưång hưỵ trúå khấc àưëi vúái cấc hâng hoấ
cưng cưång qëc tïë, vđ d nhû àấnh giấ cấc phûúng ấn phông chưëng HIV vâ giẫm thiïíu tấc
àưång ca AIDS, hay nghiïn cûáu mưåt loẩi vacxin cố hiïåu quẫ úã cấc nûúác àang phất triïín.
Nhûäng nưỵ lûåc nây cng vûâa lâ lúåi đch ca cấc nhâ tâi trúå vâ vûâa lâ lúåi đch ca cấc nûúác
àang phất triïín, cêìn àûúåc ch vâ ng hưå. Cëi cng, cấc nhâ tâi trúå cố trấch nhiïåm phưëi
húåp cấc hoẩt àưång úã cêëp qëc gia, kïí cẫ phưëi húåp giûäa cấc nhâ tâi trúå vúái nhau vâ vúái chđnh

ph qëc gia.
Mùåc d khưng cố mưåt giẫi phấp dïỵ dâng àïí giẫi quët cấc vêën àïì chđnh trõ vâ k
thåt mâ HIV/AIDS gêy ra, vđ d ca cấc nûúác trïn thïë giúái cho chng ta hy vổng rùçng
nhûäng ngûúâi cố thiïån chđ, cng cưång tấc vúái nhau cố thïí vûúåt qua àûúåc nẩn dõch toân cêìu
nây.
Chûúng tiïëp theo vâ cng lâ chûúng cëi cng tưíng kïët nhûäng khuën nghõ chđnh
sấch lúán vâ àõnh hûúáng tûúng lai.
246
Ghi ch:
1. Tđnh toấn nây sûã dng con sưë ûúác tđnh 4,8 t àư la tưíng mûác chi hưỵ trúå y tïë trong nùm
1990 (Ngên hâng Thïë giúái 1993c, tr. 166).
2.Mùåc d chi tiïu cho chûúng trònh AIDS qëc gia khưng thïí hiïån àêìy à tưíng mûác chi
tiïu qëc gia cho cấc chûúng trònh AIDS, nhûng nố cố thïí thïí hiïån àûúåc hêìu hïët mûác
chi tiïu àố trong nùm 1993.
3.Hiïåu quẫ ca chi tiïu ca nhâ tâi trúå àưëi vúái chi tiïu qëc gia àûúåc dûå tđnh dûúái mưåt
giẫ thuët hiïån hânh lâ vưën tâi trúå ca qëc gia khưng ẫnh hûúãng àïën vưën tâi trúå ca
nhâ tâi trúå sau khi àûa vưën tâi trúå vâo lâm mưåt biïën sưë hưìi quy trong phûúng trònh
hưìi quy àïí dûå bấo vưën tâi trúå qëc gia. Sau khi loẩi ẫnh hûúãng ca GDP theo àêìu
ngûúâi (tđnh lo-ga-rđt), dên sưë vâ sưë ngûúâi bõ nhiïỵm HIV, hïå sưë (tđnh theo lo-ga-rđt) ca
mûác chi tiïu ca nhâ tâi trúå lâ 0,01 vúái mưåt chó sưë thưëng kï tđnh bùçng 0,08. Cấc cưng
c cêìn thiïët àïí xấc àõnh mưåt mư hònh hïå quẫ àưìng thúâi giûäa vưën tâi trúå qëc gia vâ
qëc tïë khưng cố, vò vêåy khưng thïí loẩi trûâ mưåt mêỵu hònh nhû vêåy.
4.Hai mưëi quan hïå nây dûúâng nhû khưng phẫi lâ kïët quẫ ca mưåt quët àõnh qëc gia
giẫm búát tâi trúå cho AIDS àïí àấp ûáng lẩi mưåt cẫm nhêån cho rùçng cấc nhâ tâi trúå hiïån
àang cung cêëp vưën tâi trúå nhû vêåy rưìi. Xem mc ghi ch 3.
5.Theo cấc sưë liïåu hiïån cố, vưën tâi trúå àa phûúng vúái tưíng sưë 605,7 triïåu àư la trong giai
àoẩn nây, nhiïìu hún 22% so vúái mûác tâi trúå song phûúng. Ngên hâng Thïë giúái cho vay
2 khoẫn vay lúán, mưåt cho ÊËn Àưå vay 70 triïåu àư la vâ mưåt cho Bra-xin vay (tưíng quy
mư dûå ấn Bra-xin lâ 250 triïåu àư la, trong àố 160 triïåu àư la lâ àûúåc vay tûâ Ngên
hâng Thïë giúái). Khoẫn cho ÊËn Àưå vay vúái mûác lậi sët ûu àậi àûúåc dânh cho nhûäng

nûúác cố thu nhêåp thêëp nhêët vâ vò vêåy tûúng àûúng vúái khoẫng 50 triïåu àư la cho
khưng (Arias vâ Serven 1997). Khoẫn cho Bra-xin vay cố mûác lậi sët cao hún àûúåc
dânh cho nhûäng nûúác khưng nghêo bùçng, do àố t lïå cho khưng tûúng àûúng sệ nhỗ
hún khấ nhiïìu. Àïí phc v cho mc àđch phên tđch nây, sûå khấc biïåt giûäa khoẫn vay
vâ khoẫn cho khưng khưng àûúåc tđnh àïën tẩi àêy.
Khi Cha-on Suesum bõ nhiïỵm HIV tûâ mưåt ca truìn mấu, anh àậ bõ sa thẫi khỗi nhâ mấy, núi
trûúác àêy anh lâm bẫo vïå; vúå ca anh, cng lâm trong mưåt nhâ mấy, cng bõ sa thẫi. Nùm 1987,
Cha-on quët àõnh cưng khai nối vïì trûúâng húåp mùỉc bïånh ca mònh vâ nhêån cưng viïåc tun
truìn chưëng AIDS trong Hiïåp hưåi Phất triïín Dên sưë vâ Cưång àưìng ca Thấi Lan, mưåt tưí chûác phi
chđnh ph.
Cha-on rêët nhanh chống xët hiïån trïn cấc bíi nối chuån trïn truìn hònh vâ trïn cấc trang
nhêët ca cấc túâ bấo lúán nhêët úã Thấi Lan. Kïët quẫ lâ anh nhêån àûúåc sûå thưng cẫm ca cưng chng
vúái sûå khố khùn ca anh, àấnh dêëu sûå thay àưíi ca cẫ xậ hưåi trong viïåc àưëi phố vúái dõch bïånh.
Trong khi Cha-on vêỵn côn àang sưëng khoễ mẩnh, hoẩt àưång ca anh ch ëu têåp trung vâo viïåc
chưëng sûå phên biïåt àưëi xûã àưëi vúái nhûäng ngûúâi nhiïỵm HIV. Tuy nhiïn, vò cẫ dên tưåc àïìu àûúåc
chûáng kiïën sûå tiïën nhanh àïën bïånh AIDS vâ cëi cng lâ cấi chïët ca anh, mưåt vêën àïì khấc cng
àûúåc ch . Ngûúâi Thấi bùỉt àêìu hiïíu rùçng AIDS lâ cố thûåc vâ bẫn thên hổ cng cố thïí nhiïỵm bïånh
vâ chïët. Di sẫn cëi cng mâ anh àïí lẩi lâ sûå tiïëp nhêån vâ ng hưå mẩnh mệ cấc nưỵ lûåc phông
chưëng HIV trïn àêët nûúác Thấi Lan (Porapakkham vâ nhûäng tấc giẫ khấc 1996).
Bẫng 5.5. Mưåt ngûúâi mùỉc bïånh AIDS àậ tẩo ra mưåt sûå thay àưíi
247
6.Låt thụë thûúâng cêëm cấc tưí chûác phi lúåi nhån bấn cưí phêìn àïí huy àưång vưën giưëng
nhû cấc hậng võ lúåi nhån àûúåc tûå do lâm nhû vêåy.
7.Xem, vđ d nhû, “Cấc Tưí chûác Phi Chđnh ph Bưi nhổ Chđnh sấch kiïím soất AIDS”
(1994). Chng ta hậy gẩt sang mưåt bïn mưåt thûåc tïë lâ chđnh ph cố thïí àẩi diïån mưåt
cấch khưng hoân hẫo cấc lúåi đch ca cưng chng.
8.Vâo cëi nùm 1997, USAID àậ chín bõ cấc chûúng trònh àïí kïë nhiïåm AIDSCAP.
9.Do tưíng mûác ngên sấch ca cấc nhâ tâi trúå cho AIDS khưng àưíi tẩi mưåt nûúác tiïëp
nhêån, nûúác àố cố thïí thu àûúåc lúåi nïëu nhû cấc chûúng trònh AIDS ca nûúác nây àûúåc
xêy dûång nhû mưåt tưíng thïí nhêët quấn vâ têët cẫ mổi nhâ tâi trúå àïìu àưëng tâi trúå cho

mưåt phêìn ca tưíng àố. Tuy nhiïn kinh nghiïåm cho thêëy lâ chi tiïu ca mưåt nhâ tâi
trúå nâo àố tẩi mưåt nûúác thûúâng khưng cưë àõnh. Trong nhûäng trûúâng húåp khi ngên
sấch ca nhâ tâi trúå cho mưåt nûúác àûúåc cưë àõnh trong ngùỉn hẩn, thò nố vêỵn cố thïí
phên bưí linh hoẩt giûäa cấc lơnh vûåc. Vêåy cho nïn mûác àưå tâi trúå cho AIDS ca mưåt
nhâ tâi trúå tu thåc vâo cấc àẩi diïån ca nûúác nây mën tâi trúå cho cấc dûå ấn AIDS
mâ chđnh ph ca hổ cho phếp tâi trúå. Ngûúâi ta thûúâng nối cấc nhâ tâi trúå thđch
“Giûúng ngổn cúâ” ca mònh lïn trïn mưåt dûå ấn, àïí hổ cố thïí nhêån cưng lao ca mònh
àưëi vúái dûå ấn trïn trûúâng qëc tïë vâ àưëi vúái trong nûúác. Nhûäng khuën khđch nây dêỵn
àïën tònh trẩng lâ khưng mưåt nhâ tâi trúå nâo lẩi mën tâi trúå cấc chi phđ vêån hânh ban
àêìu ca cấc chûúng trònh AIDS hay mưåt bưå phêån ca bêët k phêìn nâo ca chûúng
trònh. Bêët kïí nưỵ lûåc nâo mën àiïìu phưëi cấc nhâ tâi trúå, cho d lâ song phûúng hay àa
phûúng, àïìu båc phẫi àêëu tranh chưëng lẩi nhûäng hònh thûác khuën khđch tiïu cûåc
nây.
10.Dûå àoấn nây dûåa trïn giẫ àõnh rùçng con sưë nhûäng trûúâng húåp mùỉc múái sệ ưín àõnh
tẩi mổi khu vûåc trïn thïë giúái mưåt khi t lïå mùỉc múái giẫm xëng côn mưåt nûãa mûác cao
nhêët ca nố. “Viïåc lûåa chổn mưåt giấ trõ cên bùçng cho t lïå mùỉc múái bùçng 50% ca t
lïå mùỉc múái cao nhêët thò hoân toân cố tđnh chêët ngêỵu nhiïn vâ khưng tđnh àïën cấc tiïën
bưå mâ cố thïí àẩt àûúåc trong viïåc thay àưíi hânh vi hóåc nhûäng bûúác àưåt biïën ca cưng
nghïå vđ d nhû mưåt loẩi vacxin hóåc mưåt hoấ liïåu phấp hiïåu quẫ hún. Kïët quẫ lâ, cêìn
phẫi cố sûå thêån trổng àấng kïí trong viïåc l giẫi nhûäng con sưë dûå àoấn HIV nây, àùåc
biïåt cho cấc nùm sau nùm 2005” (Murray vâ Lopez 1996, tr. 347).
11.Xem cấc vđ d trong chûúng 3 vâ phêìn tốm tùỉt nhûäng àấnh giấ sêu sất vïì cấc biïån
phấp can thiïåp phông ngûâa tẩi cấc nûúác àang phất triïín trong Ph lc A ca bấo cấo
nây.
12.Vâo àêìu nùm 1985 (Viïån Y hổc 1985, tr. viii), ngûúâi ta àậ quan sất thêëy “mưåt sûå suy
giẫm nhiïåt tònh tham gia ca cấc cưng ty dûúåc phêím vâo nghiïn cûáu, phất triïín vâ
sẫn xët vacxin”.
13.Cấc mưn khoa hổc hânh vi cng cố thïí àống gốp thưng tin sệ lâm tùng lúåi nhån ca
mưåt biïån phấp can thiïåp y hổc. Vđ d, U ban chêu Êu àang bẫo trúå mưåt “nghiïn cûáu
triïín vổng thõ trûúâng” vïì cấc thëc sất trng êm àẩo tẩi Bra-xin, Cưt-ài-voa, Ai Cêåp,

ÊËn Àưå, Kï-ni-a, Phi-lip-pin, Ba Lan, vâ Nam Phi. Mưåt phất hiïån cho thêëy ph nûä sùén
sâng chi tiïìn cho loẩi tên dûúåc nây sệ nêng cao nhûäng biïån phấp khuën khđch cho
cấc hậng tên dûúåc tû nhên àêìu tû vâo phất triïín nhûäng loẩi tên dûúåc nây (Phên tđch
AIDS chêu Phi 1996).
248
Trong vông hai thêåp k qua, loẩi virt suy giẫm miïỵn dõch cú thïí con ngûúâi nây àậ êm
thêìm lêy lan trïn khùỉp toân cêìu, ẫnh hûúãng sêu sùỉc àïën cåc sưëng ca con ngûúâi, gia
àònh vâ xậ hưåi. Nố khưng phên biïåt ranh giúái qëc gia vâ khưng trûâ giúái thûúång lûu. Khi
cấc nhâ nghiïn cûáu phất hiïån ra sûå lêy lan ca virt HIV, tòm ra àûúåc cấch phông trấnh
vâ cấc khẫ nùng lêy nhiïỵm thò àậ cố hâng triïåu ngûúâi úã cẫ cấc nûúác cưng nghiïåp vâ cấc
nûúác àang phất triïín bõ nhiïỵm rưìi. ÚÃ cấc nûúác bõ dõch hoânh hânh nùång nhêët tẩi vng
Cêån Xa-ha-ra ca chêu Phi, nghêo àối, thêët hổc, sûác khoễ kếm, ph nûä àõa võ thêëp vâ sûå
bêët ưín vïì chđnh trõ câng lâm cho HIV lan trân mẩnh. Khi cấc cú quan y tïë úã Àưng Phi xấc
àõnh àûúåc cùn bïånh “mong manh” bđ hiïím nây lâ AIDS vâo àêìu thêåp niïn 80 thò virt
HIV àậ lêy lan rưång khùỉp trong sưë cấc àưëi tûúång cố nguy cú lêy nhiïỵm cao, vâ àậ lan rưång
trïn toân bưå khưëi dên cû chung.
Trïn mùåt trêån y hổc, tuy àậ cố nhiïìu tiïën bưå nhûng cho àïën nay vêỵn chûa cố loẩi
vacxin nâo àïí phông chưëng HIV vâ chûa cố phûúng thëc nâo àïí chûäa khỗi bïånh AIDS.
Cấc nhâ nghiïn cûáu vïì dûúåc àậ thânh cưng trong viïåc kếo dâi àấng kïí cåc sưëng ca mưåt
sưë bïånh nhên nhiïỵm virt HIV vâ mùỉc bïånh AIDS úã cấc nûúác cưng nghiïåp. Tuy nhiïn, cấc
liïåu phấp àiïìu trõ nây vêỵn côn rêët àùỉt, khưng phẫi lc nâo cng thânh cưng, vâ ngûúâi ta
khưng biïët chng gip kếo dâi cåc sưëng àûúåc bao lêu. Chi phđ cho cấc liïåu phấp múái nây
côn rêët cao, vâ cấc u cêìu àïí triïín khai chng cng rêët lúán, àïën mûác khưng thïí trúã thânh
khẫ thi úã cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp vâ cố thïí lâm phấ sẫn cấc hïå thưëng y tïë úã cấc qëc gia
cố thu nhêåp trung bònh.
Cấc bâi hổc kinh nghiïåm tûâ hai thêåp k qua
Chng ta àậ thu àûúåc nhiïìu bâi hổc kinh nghiïåm rêët qu bấu trong hai thêåp k qua trong
àêëu tranh vúái àẩi dõch nây. Giúâ àêy chng ta biïët rùçng HIV khưng dïỵ lêy lan vâ chng cố
thïí bõ ngùn chùån nïëu chng ta cố nhûäng thay àưíi trong hânh vi. Cấc bïånh lêy qua àûúâng
tònh dc khấc cho thêëy dêëu hiïåu ca cấc hânh vi cố nguy cú, ngùn chùån vâ àiïìu trõ cấc bïånh

lêy qua àûúâng tònh dc nây cố thïí lâm chêåm lẩi mûác àưå lêy truìn ca HIV. Ngûúâi ta biïët
rùçng hiïån nay àậ cố cấc biïån phấp ngùn chùån HIV/AIDS vúái chi phđ thêëp vâ cố hiïåu quẫ cao
cho cấc nûúác àang phất triïín. Thay àưíi hânh vi àậ lâm giẫm nguy cú lan truìn HIV trong
cấc nhốm àûúåc xấc àõnh úã cấc nûúác khấc nhau nhû c, Thấi Lan vâ U-gan-àa. Vâ cố rêët
nhiïìu àiïìu kiïån àïí lâm giẫm nhể sûå àau àúán vâ kếo dâi cåc sưëng cho nhûäng bïånh nhên
CẤC BÂI HỔC TÛÂ QUẤ KHÛÁ,
CẤC CÚ HƯÅI CHO TÛÚNG LAI
CHÛÚNG 6
249
nhiïỵm HIV úã cấc nûúác àang phất triïín, chùèng hẩn thưng qua cấc biïån phấp àiïìu trõ vúái chi
phđ thêëp cấc bïånh nhiïỵm trng cú hưåi, àùåc biïåt lâ lao phưíi.
Chng ta cng cố thïí rt ra àûúåc bâi hổc tûâ nhûäng sai lêìm vïì chđnh sấch trong quấ
khûá. Khưng mưåt nûúác nâo, d giâu hay nghêo, cố thïí trấnh khỗi nguy cú lêy nhiïỵm HIV.
Chđnh ph cấc nûúác cêìn phẫi hânh àưång câng súám câng tưët. Nïëu cấc nhâ hoẩch àõnh
chđnh sấch chúâ àúåi àïí àïën khi AIDS giïët chïët nhiïìu ngûúâi thò HIV àậ lêy lan rêët rưång vâ
cấc biïån phấp phông chưëng sệ kếm hiïåu quẫ, viïåc lâm giẫm sûå lêy nhiïỵm sệ khố khùn
hún, vâ nïëu khưng cố sûå chûäa trõ thò bïånh dõch nây vâ cấc tấc àưång ghï gúám ca nố cố thïí
sệ dai dùèng hâng thêåp k. Sûå thay àưíi hânh vi cêìn têåp trung trûúác hïët vâo àưëi tûúång cố
hânh vi dïỵ lêy nhiïỵm cao nhêët - nhûäng ngûúâi cố thïí àậ bõ nhiïỵm vâ vư tònh truìn bïånh
cho ngûúâi khấc. Nhûng sûå phên biïåt àưëi xûã vúái àưëi tûúång nây lẩi lâm cho hổ khố thay àưíi
hânh vi, vâ lâm cẫn trúã cấc nưỵ lûåc nhùçm giẫi quët cấc tấc àưång ca AIDS.
Vai trô ca chđnh ph
Kinh nghiïåm cng cho thêëy rùçng sûå tham gia tđch cûåc ca chđnh ph lâ nhên tưë quan
trổng trong viïåc khùỉc phc cùn bïånh AIDS. Chó chđnh ph múái cố à khẫ nùng vâ àiïìu
kiïån chi cho cấc hâng hoấ cưng cưång cêìn thiïët cho viïåc theo dội vâ kiïím soất àûúåc cùn
bïånh nây nhû: giấm sất dõch tïỵ hổc, nghiïn cûáu cú bẫn vïì hânh vi tònh dc, thu thêåp
thưng tin àïí xấc àõnh cấc nhốm cố nguy cú cao, vâ àấnh giấ chi phđ vâ hiïåu quẫ ca cấc
biïån phấp can thiïåp. Cấc cấ nhên, vúái nhûäng àiïìu kiïån riïng ca hổ sệ khưng àêìu tû à
cho cấc hoẩt àưång nây. Chđnh ph cng cố trấch nhiïåm hưỵ trúå lâm giẫm búát cấc tấc àưång
ngoẩi vi tiïu cûåc ca cấc hânh vi nguy cú cao àưìng thúâi ngùn chùån viïåc phên biïåt àưëi xûã

lâm cẫn trúã thay àưíi hânh vi ca hổ. Nïëu khưng cố nhûäng nưỵ lûåc kïí trïn ca chđnh ph
thò nhûäng ngûúâi cố nguy cú cao bõ nhiïỵm vâ lâm lan truìn HIV cố thïí sệ khưng giẫm à
cấc hânh vi nguy cú ca hổ túái mûác xậ hưåi mong mën. Chđnh ph côn àống vai trô àẫm
bẫo sûå cưng bùçng cho nhûäng ngûúâi nghêo khố nhêët trong viïåc tiïëp cêån àûúåc cấc biïån phấp
phông chưëng HIV vâ àiïìu trõ bïånh AIDS.
Cấc chûác nùng quan trổng khấc mâ hêìu hïët chđnh ph cấc nûúác àang cưë gùỉng thûåc
hiïån cng cố thïí àống gốp quan trổng vâo viïåc kòm hậm sûå lêy lan ca HIV lâ: thc àêíy
sûå tùng trûúãng kinh tïë dûåa trïn cú súã sûã dng nhiïìu lao àưång àïí àêíy li sûå àối nghêo;
àẫm bẫo cấc dõch v xậ hưåi cú bẫn, trêåt tûå vâ k cûúng, quìn con ngûúâi vâ quìn súã hûäu
tâi sẫn; vâ bẫo vïå ngûúâi nghêo. Àêìu tû cho viïåc hổc hânh ca ph nûä; àẫm bẫo quìn
bònh àùèng ca ph nûä vïì viïåc lâm, trong thûâa kïë, ly hưn vâ cấc th tc vïì ni dûúäng con
cấi lâ mưåt phêìn trong nhiïåm v rưång lúán nây. Cấc chđnh sấch nây khưng nhûäng mang lẩi
nhûäng lúåi đch phất triïín rưång lúán mâ côn cố têìm quan trổng àưëi vúái phông ngûâa HIV vâ
àưëi phố vúái tấc àưång ca nố. Cẫi cấch cấc hïå thưëng y tïë, nhû nïu Bấo cấo vïì Phất triïín ca
Ngên hâng Thïë giúái nùm 1993 (World Bank 1993c) sệ nêng cao hiïåu quẫ ca viïåc cung
cêëp cấc dõch v y tïë, trong àố cố cẫ viïåc phông chưëng HIV vâ bïånh LQÀTD, vâ sệ giẫm
àûúåc tấc àưång ca AIDS lïn hïå thưëng y tïë, úã nhûäng núi cố dõch bïånh nghiïm trổng vâ àậ
cố cấc chûúng trònh xoấ àối giẫm nghêo àõnh hûúáng, cêìn kïët húåp nhûäng chûúng trònh nây
vúái cấc nưỵ lûåc khấc àïí giẫm tấc àưång túái nhûäng thânh viïn gia àònh sưëng sốt, àùåc biïåt lâ
trễ em, trong cấc gia àònh nghêo khố nhêët cố ngûúâi lúán bõ chïët vò AIDS.
Chng ta biïët rùçng cố nhûäng chđnh sấch cố thïí cố tấc dng, thïë nhûng cấc nûúác àang
phất triïín lẩi gùåp phẫi nhiïìu trúã ngẩi liïn quan àïën tâi chđnh, chđnh trõ vâ quẫn l trong
thûåc thi chng. Cấc ngìn tâi chđnh thò rêët hẩn hểp. ÚÃ cấc nûúác cố thu nhêåp thêëp, chi phđ
hâng nùm cho y tïë tûâ cấc ngìn cưng cưång vâ tû nhên tđnh trung bònh chó chiïëm 16 àư la