Hoàng liên chân gà - Vị thuốc quý doc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (139.86 KB, 5 trang )
Hoàng liên chân gà - Vị thuốc quý
Hoàng liên chân gà từ lâu đã được Đông y sử dụng để chữa
nhiều bệnh khác nhau: viêm ruột, tiêu chảy, lỵ, trĩ, viêm túi
mật, sốt cao, viêm gan, hoàng đản, viêm ngứa ngoài da, mụn
nhọt
Vị thuốc có tên là hoàng liên chân gà,
vì ngoại hình của thân rễ hoàng liên
thường cong queo, có dáng như chân
con gà. Thuốc có màu vàng, vị rất
đắng, vì thế trong Đông y, người ta
dùng với tính chất thanh nhiệt vừa để
giải độc vừa để táo thấp.
Hoàng liên chân gà là cây thuộc thảo,
sống lâu năm, cao khoảng 15-35cm,
thân mọc thẳng, phía trên phân nhánh. Lá có cuống dài, mảnh,
chia 3 thùy chính. Mép khía răng không đều, thùy giữa gần giống
tam giác cân, xẻ thùy dạng lông chim, không đều, hai thùy bên
giống nhau, nhưng cuống ngắn hơn thùy giữa. Lá có màu lục,
bóng. Cụm hoa gồm 3-5 cái, mọc tụ tán trên một cuống chung.
Hoa nhỏ màu vàng, lá bắc nhỏ, bao hoa màu lục, 5 lá đài hình mác,
5 cánh hoa thuôn dài, khoảng 20 nhị. Quả đại, màu nâu đen.
Thành phần hóa học
Hoàng liên chân gà.
Thân rễ hoàng liên chứa chủ yếu các hợp chất alcaloid (5-8%),
trong đó chủ yếu là berberin. Ngoài ra còn có worenin, coptisin,
palmatin, các alcaloid có nhân phenol và các alcaloid không có
nhân phenol. Các thành phần alcaloid của hoàng liên đều chứa
trong hầu hết các bộ phận của cây. Tuy nhiên ở mỗi bộ phận lại có
hàm lượng thay đổi, tùy theo mùa phát triển của cây. Ví dụ vào
tháng 9-10, ở thân rễ và rễ nhỏ, hàm lượng berberin cao. Ở lá già
trước khi rụng, vào khoảng tháng 10, hàm lượng alcaloid cũng
thường cao. Trong số các thành phần hóa học nói trên, berberin
được y học quan tâm đến nhiều nhất, thứ đến là palmatin.
Hoàng liên được chế biến thế nào?
Trước khi dùng, hoàng liên cần được chế biến theo một số phương
pháp sau:
Hoàng liên phiến: Rễ hoàng liên cho vào bao tải sạch, chà xát cho
rụng rễ con, rửa sạch, để ráo nước, thái phiến vát dài khoảng 1-
3cm, dày 2-3 mm, phơi hoặc sấy khô.
Hoàng liên chích rượu: Hoàng liên phiến 1.000g, rượu trắng (35-
40o) 150 ml. Trộn đều rượu với hoàng liên phiến, ủ 1 giờ cho
ngấm đều. Sao vàng.
Hoàng liên chích gừng: Hoàng liên phiến 1.000g, gừng tươi 100g.
Gừng tươi rửa sạch, giã nát, vắt lấy dịch; làm như vậy vài lần cho
đủ 150ml. Trộn đều dịch gừng vào hoàng liên phiến, ủ 1giờ cho
ngấm đều. Sao vàng.
Hoàng liên chích giấm: Hoàng liên phiến 1.000g, giấm ăn 100ml.
Trộn đều giấm ăn với hoàng liên phiến, ủ 30 phút cho ngấm đều.
Sao vàng.
Tùy thuộc cách chế mà tính vị và tác dụng sẽ khác nhau, chẳng
hạn:
Hoàng liên phiến vị đắng, màu vàng tươi. Hoàng liên chích rượu,
chích gừng, chích giấm, đều có vị đắng, màu vàng đậm, riêng
chích gừng có mùi thơm của gừng. Mỗi loại chế của hoàng liên
đều có tác dụng ưu tiên trên một loại bệnh. Ví dụ hoàng liên chế
rượu có tác dụng ưu tiên ở thượng tiêu, chế giấm ưu tiên ở trung
tiêu
Tác dụng sinh học của hoàng liên
Tác dụng kháng khuẩn
Nước sắc hoàng liên và hoạt chất berberin đều có phổ kháng khuẩn
rộng, có tác dụng ức chế đối với Shigella shiga, Shigella
dysenteria, Staphylococcus aureus, Vibrio cholera, Streptococcus
viridans. Dịch chiết hoàng liên còn có tác dụng ức chế mạnh ký
sinh trùng đường ruột Blastocystis hominis. Người ta đã phát hiện
cơ chế tác dụng kháng khuẩn của berberin là ức chế sinh tổng hợp
ARN và protein ở các vi khuẩn. Tuy nhiên có thể xảy ra hiện
tượng kháng thuốc đối với các vi khuẩn nói trên, nếu khi sử dụng
berberin sulfat dài ngày, song nếu dùng các bài thuốc có hoàng
liên, như Hoàng liên giải độc thang thì tác dụng kháng khuẩn lại
mạnh hơn. Qua đó có thể thấy rằng, khi berberin được tách riêng
thì hiệu lực của nó giảm đi so với khi nó ở dưới dạng phối hợp với
các thành phần khác trong các vị thuốc.
Tác dụng kháng virut
Nước sắc hoàng liên với nồng độ 50%, thí nghiệm trên phôi gà, có
tác dụng ức chế sự phát triển của virut cúm chủng PR8.
Tác dụng kháng nấm
Dịch chiết hoàng liên với độ pha loãng 1:30 có tác dụng ức chế sự
phát triển của một số nấm gây bệnh ngoài da.
Tác dụng kiện vị, giúp tiêu hóa
Dịch chiết từ hoàng liên có tác dụng làm tăng nhẹ sự phân tiết dịch
nước bọt, dịch vị, dịch mật và tăng cường hoạt động của ruột, dạ
dày.
Các tác dụng khác
Ngoài ra berberin trong hoàng liên còn có tác dụng kích thích tim,
giãn động mạch vành, hạ thân nhiệt, gây tê, lợi mật, kháng lợi niệu,
hạ huyết áp, phòng ngừa xơ vữa động mạch
Chú ý:
Khi dùng vị thuốc hoàng liên chân gà, cần tránh nhầm lẫn với
một số cây thuốc khác cũng mang tên hoàng liên: hoàng liên gai,
còn gọi là hoàng liên ba gai, hoàng mù, (Berberis wallichiana DC.
Berberidaceae, chứa berberin 3-4%), hoàng liên ô rô, còn gọi là
thập đại công lao (Mahonia bealii Carr. Berberidaceae), thổ hoàng
liên (Thalictrum foliolosum DC, Ranunculaceae).
