Chương 3
H th c mệ ụ ả
I. Các thụ quan ở da và nội quan
II. Vị giác và khứu giác
III. Thị giác
IV. Thính giác

I. Các thụ quan ở da và nội quan
1. Các thụ quan ở da
Trong da của động vật xương sống có nhiều
loại thụ quan. Các thụ quan này liên quan tới ít
nhất là 5 loại cảm giác khác nhau: đụng chạm,
áp lực, nóng, lạnh và đau.

* Cấu tạo của da
Lớp biểu bì của da (Epidermis): Dày từ 0.07 – 1.8 mm.
Là lớp ngoài cùng của da, bán trong suốt, chỗ da dầy có
đủ 6 lớp tế bào nhưng tối thiểu gồm 2 lớp tế bào (lớp
mầm và lớp phủ ngoài sừng hoá).
-
Lớp trung bì (Dermis): Dày từ 0.7 – 7 mm.
Trung bì dầy hơn biểu bì từ 15 đến 40 lần. Là một lớp xơ
rất chắc, được cấu tạo từ các chất nền tảng (chất gian
bào), các tế bào liên kết, bó sợi liên kết và sợi đàn hồi, các
tuyến ống và nang lông, cơ dựng lông, mạch máu, thần
kinh. Tế bào đặc trưng là các nguyên bào sợi. Chất tạo keo
(collagen) là thành phần chủ yếu chiếm 77% trọng lượng
lớp trung bì.

Lớp hạ bì (Hypodermis): Dày từ 0.25 đến hàng

cm.
Là mô liên kết mỡ. Các phần phụ của biểu bì như:
gốc lông, tuyến mồ hôi, mạng lưới mạch máu, thần
kinh của da cũng xuất phát từ hạ bì.
Một số vị trí đặc biệt không có lớp hạ bì như: da
cánh mũi, viền đỏ môi, nền móng chân móng tay,
vành tai. Lớp hạ bì phát triển nhiều ở vùng bụng,
mông, có ảnh hưởng đến thẩm mỹ của cơ thể.


- Một số thụ quan ở da, đặc biệt là những thụ
quan có liên quan đến sự đau thường là những
nhánh tận cùng không có myelin của tế bào thần
kinh.
- Một số khác là các lưới của các sợi thần kinh
chung quanh các chân lông, những sợi này đặc
biệt quan trọng trong cảm giác đụng chạm,
chúng được kích thích bởi chuyển động của các
lông có ở hầu hết các phần của cơ thể.
- Những thụ quan da khác phức tạp hơn, có các
tận cùng thần kinh được bao quanh bởi một lớp
vỏ của các tế bào mô liên kết đặc biệt (Hình).

Lông
Biểu bì
Tận cùng thần kinh
(đau, nhiệt độ)
Thể Pacini
(áp lực)
Đám rối thần kinh

Quanh lông
(đụng chạm)
Tuyến mồ hôi
Thể ruffini
(nóng)
Thể Krause
(lạnh)
Thể meissner
(đụng chạm)
Dây thần kinh

-
Ở người số lượng của các loại thụ quan khác
nhau rất lớn_
-
Không có một thụ quan nào được phân bố khắp
cơ thể_
- Sự khác biệt trong mức độ phân bố có liên quan
chặt chẽ đến các chức năng của các phần khác
nhau trong cơ thể.

2. Thụ quan nội quan
_Các thụ quan ở đây nhận ra sự biến đổi về sức
căng của cơ, truyền các xung về hệ TKTU để
thông báo vị trí và các cử động của những phần
khác nhau trong cơ thể.

*Có 4 loại thụ quan và gây ra 4 loại cảm giác chính
như sau:
a.Cảm giác cơ học:

Cảm giác cơ học do các thụ quan tiếp nhận kích
thích về áp lực, ma sát gây ra:
- Thụ quan ma sát tiếp xúc phân bố ở hậu môn
- Thụ quan áp lực phân bố trong một số tạng rỗng
như dạ dày, ruột, bàng quang, cung động mạch
chủ và xoang động mạch cảnh.

Thụ quan ở cung động mạch chủ và xoang động
mạch cảnh tiếp nhận kích thích khi huyết áp
tăng, gây ra các phản xạ giảm áp.
Thụ quan ở bàng quang nhận kích thích của áp
lực do nước tiểu gây ra khi áp lực này đạt trị số
15-20cm nước, gây ra phản xạ tiểu tiện.
Thụ quan ở khí quản gây phản xạ ho khi có vật lạ
lọt vào.

b.Cảm giác nhiệt
- Các thụ quan nhiệt phân bố ở thực quản, dạ
dày, ruột. Chúng bị kích thích khi thức ăn, nước
uống có nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp.
- Ở hậu môn, các thụ quan nhiệt khá nhạy cảm.
- Các thụ quan nhiệt ở động mạch cảnh gây
phản xạ tăng hô hấp và nhịp tim

c.Cảm giác hoá học
Vùng nhạy cảm hóa học thuộc trung khu hô hấp ở
hành tủy bị kích thích bởi ion H
+
, gây phản xạ
tăng hô hấp

ở xoang động mạch chủ và động mạch cảnh, gây
phản xạ điều chỉnh độ pH của máu
Thụ quan ở dạ dày tiếp nhận kích thích của HCl
gây phản xạ mở cơ vòng hạ vị…

d.Cảm giác đau
Thường các cảm giác đau nội tạng có tính chất
mơ hồ, không khu trú rõ ràng.

3. Cảm giác bản thể
Nằm xen kẽ giữa các sợi cơ trong các bắp cơ, ở
phần bám gân xương, khớp, có các thụ quan
được gọi là tự quan hay thụ quan bản thể.Có 2
loại cảm giác:
- Cảm giác sâu không ý thức
- Cảm giác sâu có ý thức

a. Cảm giác sâu không ý thức
Các thụ cảm thể gây ra cảm
giác này gồm:
- Thụ cảm thể thoi cơ nằm xen
trong các sợi cơ.
-Thụ cảm thể Golgi nằm ở
phần gân.
- Thụ cảm thể Paccini nằm ở
màng cơ bám xương và
màng xương.

b. Cảm giác sâu có ý thức
Cơ thể biết rõ được tính năng tác dụng của

vật thể, vị trí, tư thế và tình trạng của cơ thể
trong không gian ngay cả khi không nhìn qua
mắt.
Dây thần kinh điều khiển vận động là các
dây pha, gồm sợi li tâm và hướng tâm. Cơ chế
này giúp cơ thể tự điều chỉnh mọi cử vận động
một cách hợp lí, chính xác và giúp cơ thể tiết
kiệm được năng lượng trong các hoạt động
sống.

II. Vị giác và khứu giác
1. Vị giác
Các tế bào tiếp nhận cảm giác về vị (nếm) là
dạng biến đổi của các tế bào biểu mô, được tổ
chức thành các chồi vị giác (taste buds) phân bố
trong nhiều vùng của lưỡi và miệng (Hình).

Hầu hết các chồi vị giác nằm trên bề mặt của lưỡi, ở
các gai lưỡi. Mỗi vị được nhận biết bởi một vùng riêng
biệt trên lưỡi. Các tế bào thần kinh cảm giác từ các
chồi vị giác dẫn truyền các thông tin vị giác của các thụ
thể khác nhau về não


*Cảm giác vị giác
Có 4 vị chính gây nên cảm giác vị giác là mặn,
ngọt, chua và đắng.
Cường độ Cảm giác vị giác phụ thuộc vào nồng độ
các chất hòa tan._
Cảm giác vị còn phụ thuộc nhiệt độ của dung dịch

có chất hòa tan_

2. Khứu giác
a. Cấu tạo
Ở động vật nói chung, cơ quan khứu giác nằm trong
hố khứu. Đến những động vật bậc cao, hố khứu
phát triển thành khoang gọi là mũi.
Khoang mũi có 2 chức năng là khứu giác và hô hấp.
Phần hô hấp ở khoang dưới, phần khứu giác ở
khoang trên và hẹp hơn phần hô hấp.
Bộ phận thụ cảm khứu giác là những tế bào khứu
nằm ở lớp thượng bì của màng nhầy. các tế bào có
sợi trục tập hợp thành dây khứu giác


b.Sự phát triển
- ở động vật bậc thấp như côn trùng khứu giác rất
quan trọng và có ý nghĩa sinh học lớn đối với
đời sống cuả chúng. Khứu giác giúp côn trùng
nhận biết mùi thức ăn và mùi của đồng loại khác
giới ở những khoảng cách xa.
- ở động vật bậc cao, cơ quan khứu giác phát triển
không đều: Một số nhóm phát triển kém như một
số loài chim, linh trưởng; một số nhóm phát triển
rất nhạy như chuột, chó, mèo.
- Tế bào thụ cảm khứu giác là những tế bào lưỡng
cực có đường kính khoảng 2-5 micromet làm
cho diện tiếp xúc với mùi tăng lên

- Khứu giác của thú nhận biết được các hóa chất bay

hơi khi những chất này xông vào mũi.
- Các tế bào của thụ quan khứu giác là những tế bào
thần kinh nằm trong phần trên của xoang mũi dẫn
truyền các xung động dọc theo sợi trục của chúng về
hành khứu giác (olfactory bulb) của não.
- Các đầu tiếp nhận của tế bào có các tiêm mao phân
bố trong một lớp màng nhầy của xoang mũi (Hình).