BỆNH KÝ SINH TRÙNG ĐƯỜNG TIÊU HOÁ
THƯỜNG GẶP Ở DÊ
*
1/. Bệnh cầu trùng (Coccidiosis):
- Nguyên nhân và cách lan truyền: Bệnh gây ra bởi loài
ký sinh trùng đơn bào (Eimeria). Chúng sống ký sinh trong
tế bào thành ruột. Các noãn nang cầu trùng nhỏ chứa ấu
trùng được thải theo phân ra ngoài. Sau 24 tiếng các noãn
nang đó trở thành ấu trùng gây bệnh và có thể lan truyền
sang con khác theo đường thức ăn, nước uống. Số lượng ấu
trùng xâm nhập vào cơ thể sẽ quyết định mức độ biểu hiện
bệnh. Nếu kèm theo các tác nhân kích thích thì bệnh sẽ
nặng hơn. Bệnh cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh
khác kế phát như viêm ruột… Bệnh thường xảy ra khi nuôi
dê ở môi trường quá chật chội, ẩm thấp và dơ bẩn…
- Triệu chứng: Bệnh chủ yếu xảy ra ở dê con. Triệu chứng
thay đổi từ kém ăn đến bỏ ăn, từ phân nhão đến tiêu chảy
nặng. Trường hợp mắc bệnh nặng thì phân lỏng lẫn nhiều
máu. Dê ỉa chảy kéo dài làm giảm khả năng tăng trọng, dê
bị xù lông và có trên 15% số con mắc bệnh chết. Phân của
con bệnh chứa rất nhiều ấu trùng gây nhiễm. Chẩn đoán
dựa trên triệu chúng lâm sàng, tiền sử bệnh và lấy phân
kiểm tra noãn nang cầu trùng.
- Điều trị: Một số chế phẩm Sulfamide được sử dụng có
hiệu quả. Thuốc có thể dùng ở dạng bột trộn vào thức ăn,
nước uống với liều 200mg/kg thể trọng trong 4 ngày đầu,
sau đó giảm dần đi một nửa và liên tục trong vòng 4 ngày.
- Phòng bệnh: Kết hợp vệ sinh, sát trùng chuồng trại với
việc điều trị sẽ có hiệu quả tốt hơn. Vệ sinh máng ăn, máng
uống sạch sẽ, tránh lây nhiễm ấu trùng vào thức ăn, nước
uống. Không nên nuôi nhốt dê chật chội, loại trừ các tác

nhân ngoại cảnh bất lợi. Khi bệnh xảy ra cần vệ sinh sát
trùng chuồng trại, cách ly ngay con ốm để tránh lây nhiễm
ra toàn đàn, nhất là dê con…
2/. Bệnh giun tròn:
- Nguyên nhân và cách lây lan: Có rất nhiều loài giun tròn
cư trú ở đường tiêu hóa và gây bệnh. Chu kỳ phát triển và
lây lan bệnh giun tròn theo vòng tuần hoàn tự nhiên: Giun
tròn đẻ trứng, trứng theo phân ra ngoài, phát triển thành
phôi và trứng nở thành ấu trùng giun qua vài giai đoạn, ấu
trùng giun giai đoạn 3 bám vào cỏ, cây nơi ẩm thấp, dê ăn
phải cỏ, cây có dính ấu trùng giun vào đường tiêu hoá gây
bệnh và đẻ trứng tiếp theo…
- Triệu chứng: Kém ăn dẫn đến tình trạng suy giảm thể lực
và tăng trọng kém. Trường hợp mãn tính thì lông xù, da
khô và nứt. Trường hợp nhiễm nặng thì tiêu chảy, phân
xanh thẫm đến màu đen, dơ bẩn lông da khu vực xung
quanh hậu môn. Tuy nhiên cũng có trường hợp dê bị táo
bón nhiều hơn tiêu chảy; Các niêm mạc và kết mạc bị nhợt
nhạt, nhịp thở và nhịp tim tăng lên. Hay xuất hiện thủy
thũng ở dưới hàm; Dê ốm yếu, ít hoạt động, bệnh kéo dài
dê sút cân là rất phổ biến.
- Điều trị: Có thể sử dụng một trong những thuốc có hiệu
lực cao và an toàn như Tetramisole với liều 15 mg/kg,
levamisole với liều 7,5 mg/kg, mebendazole với liều 15-20
mg/kg, febendazole với liều 5-10 mg/kg, febantel với liều 5
mg/kg, hoặc albendazole với liều 10 mg/kg thể trọng…
cho uống hay chích dưới da theo chỉ dẫn của nhà sản xuất
thuốc ghi trên nhãn thuốc. Sau khi tẩy 3 ngày, phân gia súc
thải ra phải được thu gom và tiêu độc.
- Phòng bệnh: Biện pháp phòng bệnh tốt nhất, hiệu quả

nhất là định kỳ tẩy giun cho dê một năm ít nhất hai lần vào
đầu mùa khô và mùa mưa, ở những vùng có nguy cơ nhiễm
bệnh cao thì 3 – 4 tháng tẩy giun sán một lần. Không nên
chăn thả hay sử dụng thức ăn cho dê ở những vùng ngập
nước hay đọng nước lâu ngày, có ốc nước ngọt cư trú. Nếu
có thu gom hay cắt hái về cho dê ăn thì phải rữa sạch, sát
trùng bằng nước muối, thuốc tím hay Clo… rồi phơi tái
trước khi cho dê ăn. Chuồng trại phải được vệ sinh, sát
trùng, tiêu độc sạch sẽ. Phân và nước thải gia súc phải được
xứ lý bằng hệ thống bioga hoặc ủ kín ít nhất một tháng
trước khi sử dụng cho cây trồng hay vật nuôi khác. Khai
thông cống rãnh, ao tù và những vũng nước đọng dơ bẩn
xung quanh chuồng trại, sân chơi, bãi chăn thả…
3/. Bệnh sán lá gan (Fasciolosis):
- Nguyên nhân và cách lây lan: Sán lá gan trưởng thành
sống trong ống mật của vật chủ và đẻ trứng theo ống mật
vào đường tiêu hoá, theo phân ra ngoài. Sán lá gan có vòng
đời gián tiếp thông qua ký chủ trung gian là ốc. Chu kỳ
phát triển và lây lan bệnh sán lá gan theo vòng tuần hoàn tự
nhiên: Aáu trùng sán phát triển thành sán non trong dạ dày,
ký sinh ở ruột rồi đi vào gan và trở thành sán trưởng thành.
Sán trưởng thành đẻ trứng trong ống mật, vào đường ruột
rồi theo phân ra ngoài, gặp môi trường nước trứng nở thành
ấu trùng sán ký sinh trong ốc, ấu trùng trải qua vài giai
đoạn sinh sản tạo nên nhiều vĩ ấu, vĩ ấu bơi tự do trong
nước bám vào cỏ cây, dê ăn phải cỏ cây có dính vĩ ấu sán
vào đường tiêu hoá gây bệnh và đẻ trứng tiếp theo…
- Triệu chứng: Bệnh thường thể hiện ở hai dạng, cấp tính
và mãn tính.
+ Cấp tính: Dê yếu dần, suy nhược cơ thể, biếng ăn và

xanh xao (da, kết mạc, niêm mạc nhợt nhạt). Hiện tượng
này kéo dài một thời gian rồi chết.
+ Mãn tính: Dê lờ đờ, giảm tiết sữa và giảm trọng lượng
sau một tháng trở lên, có thể bị tiêu chảy, thể lực kém, xù
lông, niêm mạc nhợt nhạt và tim đập nhanh hơn. Có xuất
hiện thủy thũng trong trường hợp kéo dài.
- Điều trị: Có thể sử dụng một trong những thuốc có hiệu
lực cao và an toàn như albendazone, niclosamide hoặc
fasciolis… chích dưới da hay cho uống với liều lượng 20 -
50 mg/kg thể trọng hoặc theo chỉ dẫn của nhà sản xuất
thuốc ghi trên nhãn thuốc. Sau khi tẩy 3 ngày, phân gia súc
thải ra phải được thu gom và tiêu độc.
- Phòng bệnh: Biện pháp phòng bệnh tốt nhất, hiệu quả
nhất là định kỳ tẩy sán cho dê một năm ít nhất hai lần vào
đầu mùa khô và mùa mưa, ở những vùng có nguy cơ nhiễm
bệnh cao thì 3 – 4 tháng tẩy giun sán một lần. Không nên
chăn thả hay sử dụng thức ăn cho dê ở những vùng ngập
nước hay đọng nước lâu ngày, có ốc nước ngọt cư trú. Nếu
có thu gom hay cắt hái về cho dê ăn thì phải rữa sạch, sát
trùng bằng nước muối, thuốc tím hay Clo… rồi phơi tái
trước khi cho dê ăn. Chuồng trại phải được vệ sinh, sát
trùng, tiêu độc sạch sẽ. Phân và nước thải gia súc phải được
xứ lý bằng hệ thống bioga hoặc ủ kín ít nhất một tháng
trước khi sử dụng cho cây trồng hay vật nuôi khác. Khai
thông cống rãnh, ao tù và những vũng nước đọng dơ bẩn
xung quanh chuồng trại, sân chơi, bãi chăn thả…
4/. Bệnh sán dây:
- Nguyên nhân và cách lây lan: Moniezia expansa và
Moniezia benedeni là hai loài sán dây đường ruột chủ yếu ở
dê. Sán dây trưởng thành ở ruột dê có thể dài vài mét, bao

gồm các phần đầu, cổ ngắn, thân đốt dài, có nhiều đốt. Các
đốt sán phía sau chứa đầy trứng và được thải ra ngoài theo
phân. Túi trứng màu trắng, dài 1-1,5 cm. Ve, bét ăn phải
trứng sán trong đất, phát triển thành ấu sán gây nhiễm
(Cysticercoids). Dê ăn phải ve, bét có ấu sán, ấu sán phát
triển thành sán trưởng thành ở ruột dê. Sán dây không hút
dinh dưỡng bằng mồm, mà hấp thu qua biểu bì sán. Khoảng
50 con sán ký sinh có thể làm cho dê bị chết.
- Triệu chứng: Bệnh thường biểu hiện ở dê trên 6 tháng
tuổi. Những dê bị bệnh thường còi cọc, xù lông, bụng xệ,
chậm lớn… Ta có thể nhìn thấy các đốt sán trong phân.
- Điều trị: Có thể sử dụng thuốc có hiệu lực cao và an toàn
như niclosamide… cho uống với liều lượng 50 mg/kg thể
trọng hoặc theo chỉ dẫn của nhà sản xuất thuốc ghi trên
nhãn thuốc. Sau khi tẩy 3 ngày, phân gia súc thải ra phải
được thu gom và tiêu độc.
- Phòng bệnh: Biện pháp phòng bệnh tốt nhất, hiệu quả
nhất là định kỳ tẩy sán cho dê một năm ít nhất hai lần vào
đầu mùa khô và mùa mưa, ở những vùng có nguy cơ nhiễm
bệnh cao thì 3 – 4 tháng tẩy giun sán một lần. Không nên
chăn thả hay sử dụng thức ăn cho dê ở những vùng ngập
nước hay đọng nước lâu ngày, có ốc, ve, bét cư trú. Nếu có
thu gom hay cắt hái về cho dê ăn thì phải rữa sạch, sát
trùng bằng nước muối, thuốc tím hay Clo… rồi phơi tái
trước khi cho dê ăn. Chuồng trại phải được vệ sinh, sát
trùng, tiêu độc sạch sẽ. Phân và nước thải gia súc phải được
xứ lý bằng hệ thống bioga hoặc ủ kín ít nhất một tháng
trước khi sử dụng cho cây trồng hay vật nuôi khác. Khai
thông cống rãnh, ao tù và những vũng nước đọng dơ bẩn
xung quanh chuồng trại, sân chơi, bãi chăn thả…

KS . ĐẶNG TỊNH