Chương VII. CHỈ SỐ
VII.1. Ý nghĩa và tác dụng của chỉ số
VII.1.1. Khái niệm chỉ số
“chỉ tiêu tương đối biểu hiện quan hệ so sánh giữa các mức độ của một hiện tượng kinh tế - xã hội”
VII.1.2. Tác dụng của chỉ số

Biểu hiện sự biến động của hiện tượng kinh tế theo thời gian

Biểu hiện sự biến động của hiện tượng kinh tế qua những điều
kiện không gian khác nhau

Biểu hiện các nhiệm vụ hoặc tình hình thực hiện kế hoạch

Phân tích vai trò và ảnh hưởng của từng nhân tố đến sự biến động
của toàn bộ tổng thể kinh tế phức tạp

VII.1. Ý nghĩa và tác dụng của chỉ số…
VII.1.3. Đặc điểm của phương pháp chỉ số

Chuyển đổi các đơn vị, phần tử có tính chất khác nhau về dạng
giống nhau

Giả định chỉ có 1 nhân tố thay đổi, các nhân tố còn lại không đổi
VII.1.4 Phân loại chỉ số trong thống kê

Căn cứ vào phạm vi tính toán

Chỉ số cá thể

Chỉ số chung


Căn cứ vào tính chất của chỉ tiêu nghiên cứu

Chỉ số chỉ tiêu chất lượng

Chỉ số chỉ tiêu khối lượng

VII.2. Phương pháp tính chỉ số…
VII.2.1. Chỉ số cá thể
“là chỉ tiêu tương đối biểu hiện sự biến động của từng phần tử, từng đơn vị cá biệt trong một tổng thể
phức tạp”


Chỉ số cá thể về giá cả

Chỉ số cá thể về lượng hàng hóa tiêu thụ
0
1
p
p
i
p
=
0
1
q
q
i
q
=


VII.2.1. Chỉ số cá thể…
Loại
hàng
Giá (1.000đ)
Lượng hàng tiêu thụ
(Kg)
Chỉ số
giá đơn
i
p
Chỉ số
lượng hàng
i
q
Kỳ gốc Kỳ n/cứu Kỳ gốc Kỳ n/cứu
A 1 2 3 4 5=2:1 6=4:3
X 20 30 10 12 1,5 1,20
Y 5 8 30 20 1,6 0,67

VII.2. Phương pháp tính chỉ số…
VII.2.2. Chỉ số chung
“là chỉ tiêu tương đối phản ánh sự biến động một nhân tố của hiện tượng kinh tế - xã hội phức tạp”
a. Chỉ số phát triển: Chỉ số liên hợp và chỉ số bình quân

Chỉ số liên hợp

Chỉ số chung về giá cả hàng hóa
qp
qp

I
p
0
1
Σ
Σ
=


Chỉ số chung về giá cả…
•
Nếu cố định nhân tố q ở kỳ nghiên cứu:
•
Nếu cố định nhân tố q ở gốc:
Trong thống kê, khi tính chỉ số chung về giá cả, người ta thường cố định q ở kỳ nghiên cứu



10
11
p
qp
qp
I
Σ
Σ
=
00
01
p

qp
qp
I
Σ
Σ
=
%7,164647,1
340
560
2051220
2081230
10
11
hay
qp
qp
I
p
==
×+×
×+×
=
Σ
Σ
=


Chỉ số liên hợp…

Chỉ số chung về lượng hàng hóa tiêu thụ

•
Nếu cố định p ở kỳ nghiên cứu:
•
Nếu cố định p ở kỳ gốc:
Trong thống kê, khi tính chỉ số chung về lượng hàng hóa tiêu thụ, người ta thường cố định p ở kỳ gốc
00
10
q
qp
qp
I
Σ
Σ
=
01
11
q
qp
qp
I
Σ
Σ
=
%1,97971,0
350
340
3051020
2051220
00
10

hay
qp
qp
I
q
==
×+×
×+×
=
Σ
Σ
=


Chỉ số liên hợp…

Lưu ý khi tính chỉ số liên hợp

Chuyển các phần tử khác nhau về dạng đồng nhất

Để nghiên cứu biến động của một nhân tố nào đó thì phải cố định các
nhân tố còn lại

Vấn đề chọn quyền số

Là nhân tố được giữ cố định ở tử số và mẫu số của chỉ số liên hợp

Khi nghiên cứu sự biến động của chỉ tiêu chất lượng thì quyền số là chỉ
tiêu khối lượng tương ứng, cố định ở kỳ nghiên cứu


Khi nghiên cứu sự biến động của chỉ tiêu khối lượng thì quyền số là chỉ
tiêu chất lượng tương ứng, cố định ở kỳ nghiên gốc

a. Chỉ số phát triển…

Chỉ số bình quân

Chỉ số bình quân cộng

Mức độ tiêu thụ hàng hóa ở kỳ gốc

Chỉ số cá thể khối lượng hàng hóa
∑
∑
=
00
00
pq
pqi
I
q
q
%0,100000,1
120200
12067,02002,1
hayI
q
=
+
×+×

=


Chỉ số bình quân cộng…

Trong trường hợp quyền số là tỷ trọng (kết cấu)
Với
∑
∑
=
0
0
d
di
I
q
q
∑
=
00
00
0
pq
pq
d


Chỉ số bình quân…

Chỉ số bình quân điều hòa


Biểu hiện sự biến động của giá cả hàng hóa tiêu thụ

Công thức:

Trong trường hợp quyền số là số tương đối kết cấu (tỷ trọng)
Với
∑
∑
=
11
11
1
qp
ip
qp
I
p
∑
∑
=
1
1
1
d
ip
d
I
p
∑

=
11
11
1
qp
qp
d


Bài tập

Xây dựng các công thức tính chỉ số đối với các chỉ tiêu sau:

Giá thành (z);

NSLĐ (w)

NS thu hoạch (N);

Sản lượng SX (q)

Số CN (T);

Doanh thu (D)

VII.2. Chỉ số…
VII.3. Hệ thống chỉ số

Khái niệm
“là dãy các chỉ số có liên hệ với nhau, hợp thành một đẳng thức nhất định”


Phân loại

HTCS toàn bộ

HTCS nghiên cứu biến động chỉ tiêu bình quân

Tác dụng

Xác định vai trò và ảnh hưởng của từng nhân tố trong sự biến động
chung của tổng thể kinh tế phức tạp

Lợi dụng HTCS để tính một chỉ số chưa biết khi biết các chỉ số còn lại

VII.3. Hệ thống chỉ số…

Phương pháp xây dựng HTCS: Phương pháp liên hoàn

Hiện tượng có bao nhiêu nhân tố thì HTCS có bấy nhiêu chỉ số
nhân tố

Mỗi chỉ số nhân tố có quyền số và thời kỳ quyền số khác nhau

Chỉ số toàn bộ bằng tích của các chỉ số nhân tố

Vận dụng HTCS phân tích biến động của chỉ tiêu toàn bộ

DT, CFSX, Sản lượng thu hoạch, GTSX
VD: Doanh thu = Giá bán x Sản lượng tiêu thụ
HTCS:


Ipq = Ip x Iq
Sản lượng = Năng suất x Diện tích
CF sản xuất = Giá thành x Số lượng SP


VII.3. Hệ thống chỉ số…

VD: Doanh thu = Giá bán x Sản lượng tiêu thụ
HTCS:

Ipq = Ip x Iq

Lượng tăng(giảm) tuyệt đối

Lượng tăng(giảm) tương đối
00
0010
00
1011
00
0011
qp
qpqp
qp
qpqp
qp
qpqp
Σ
Σ−Σ

+
Σ
Σ−Σ
=
Σ
Σ−Σ
( ) ( ) ( )
∑ ∑∑ ∑∑ ∑
−+−=−
001010110011
qpqpqpqpqpqp
00
10
10
11
00
11
qp
qp
qp
qp
qp
qp
Σ
Σ
×
Σ
Σ
=
Σ

Σ

VII.3. Hệ thống chỉ số…
•
HTCS :
1,6 = 1,647 x 0,971
hay 160% = 164,7%x 97,1%
Lượng tăng(giảm) tuyệt đối
(560 – 350) = (560 – 340) + (340 – 350)
210 = 220 - 10
Lượng tăng(giảm) tương đối

0,60 = 0,629 - 0,029
60% = 62,9% - 2,9%
350
340
340
560
350
560
×=
350
)10(
350
220
350
210
−
+=


VII.3. Hệ thống chỉ số…

Vận dụng HTCS phân tích biến động của chỉ tiêu bình quân

Chỉ số cấu thành khả biến

Chỉ số cấu thành cố định

Chỉ số ảnh hưởng kết cấu

Chỉ số cấu thành khả biến
“là chỉ tiêu tương đối biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai mức độ bình quân của hiện tượng nghiên cứu”

∑
∑
∑
∑
==
0
00
1
11
0
1
x
f
fx
:
f
fx

x
x
I


Vận dụng HTCS phân tích biến động của chỉ tiêu bình quân…

Chỉ số cấu thành cố định
“là chỉ tiêu tương đối nêu lên ảnh hưởng biến động của riêng tiêu thức nghiên cứu đối với sự biến động của chỉ
tiêu bình quân
”

01
1
1
10
1
11
x
x
f
fx
f
fx
I
x
=
Σ
Σ
Σ

Σ
=


Vận dụng HTCS phân tích biến động của chỉ tiêu bình quân…

Chỉ số ảnh hưởng kết cấu
“là chỉ tiêu tương đối phân tích ảnh hưởng biến động của kết cấu tổng thể đối với sự biến động của chỉ tiêu bình quân”

0
01
0
00
1
10
/
x
x
f
fx
f
fx
I
ff
=
Σ
Σ
Σ
Σ
=

Σ


Vận dụng HTCS phân tích biến động của chỉ tiêu bình quân…
•
HTCS:

Lượng tăng(giảm) tuyệt đối

Lượng tăng(giảm) tương đối
000
110
110
111
00
111
ffx
ffx
ffx
ffx
ffx
ffx
ΣΣ
ΣΣ
×
ΣΣ
ΣΣ
=
ΣΣ
ΣΣ

∑
×=
−
ff
x
x
III








Σ
Σ
−
Σ
Σ
+








Σ

Σ
−
Σ
Σ
=
Σ
Σ
−
Σ
Σ
0
00
1
10
1
10
1
11
0
00
1
11
f
fx
f
fx
f
fx
f
fx

f
fx
f
fx
( ) ( )
00101101
xxxxxx −+−=−
( ) ( )
0
001
0
011
0
01
x
xx
x
xx
x
xx −
+
−
=
−

Phân tích sự biến động chung về giá thành của DN?
Cơ sở
SX
Năm 2007 Năm 2008
SL (cái) Giá (1.000 đ) SL (cái) Giá (1.000 đ)

Miền Bắc 20000 100 60000 95
Miền Trung 35000 105 40000 100
Miền Nam 45000 110 20000 105


Vận dụng HTCS phân tích biến động của tổng lượng biến tiêu thức
HTCS: I Tổng sản lượng = I NSLĐ bình quân x I tổng số công nhân
I Tổng chi phí sản xuất = I Giá thành bình quân x I Tổng sản lượng
Để phân tích sâu hơn, chỉ số phân tích biến động chỉ tiêu bình quân được tách thành 2 chỉ số
∑
∑
∑
∑
∑
∑
−
−
−
−
−
−
×=
0
1
0
0
1
1
0
1

0
1
0
1
n
n
x
x
n
n
x
x
n
n
x
x
∑
∑
∑
∑
∑
∑
∑
∑
−
−
−
−
−
−

−
−
××=
0
1
0
0
1
1
0
01
1
1
01
1
0
1
0
1
n
n
x
x
n
n
x
x
n
n
x

x
n
n
x
x


Vận dụng HTCS phân tích biến động của tổng lượng biến tiêu thức…
•
Lượng tăng(giảm) tuyệt đối
•
Lượng tăng(giảm) tương đối






−+






−+







−=






−
∑∑∑∑∑∑∑∑
−−−−−−−−
001010101101110011
nxnxnxnxnxnxnxnx
∑
∑∑
∑
∑∑
∑
∑∑
∑
∑∑
−
−−
−
−−
−
−−
−
−−







−
+






−
+






−
=







−
00
0010
101
10101
101
10111
00
0011
nx
nxnx
nx
nxnx
nx
nxnx
nx
nxnx