ĐÁP ỨNG MIỄN DỊCH


TÓM TẮT
Mục tiêu: khảo sát tỉ lệ đáp ứng miễn dịch ở trẻ nhũ nhi, sanh ra từ những
bà mẹ có HBsAg(+), đã được tiêm một liều globulin miễn dịch 200IU ngay
sau sanh và 3 liều vắc xin viêm gan siêu vi B theo phác đồ 0 – 1 – 2.
Phương pháp nghiên cứu: Trong thời gian 1 năm từ tháng 3/2006 đến
tháng 3/2007, một nghiên cứu cắt ngang được thực hiện trên 78 trẻ nhũ nhi
được sanh từ những bà mẹ có mang HBsAg(+) tại bệnh viện Đại Học Y
Dược TP. Hồ Chí Minh, được tiêm ngừa vắc xin vim gan B theo phác đồ 0–
1–2 tháng và một mũi globulin miễn dịch kháng viêm gan B ngay lúc sanh.
Khi trẻ được 6 tháng tuổi sẽ thử máu định lượng HBsAb bằng phương pháp
ELISA. Được xem là có đáp ứng miễn dịch khi định lượng
HBsAb≥10mUI/ml, nếu đáp ứng miễn dịch không đủ, sẽ thử HBsAg xem bé
có bị lây nhiễm viêm gan B hay không.
Kết quả: Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch là 75/78 (96,2%) và không có trẻ nào bị
HBsAg(+). Nồng độ kháng thể trung bình là 448,55±389,02mIU/mL. Các
yếu tố bú mẹ, tuổi thai, giới tính, cân nặng lúc sanh không ảnh hưởng đến sự
đáp ứng miễn dịch.
Kết luận: Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch của trẻ ≥6 tháng tuổi con các bà mẹ có
HBsAg(+)khi được tiêm một liều globulin miễn dịch 200IU ngay sau sanh
và 3 liều vắc xin viêm gan siêu vi B theo phác đồ 0 – 1 – 2 là: 75/78
(96,2%).
ABSTRACT
Objective: To determine immune response to 0–1–2 month schedule
hepatitis B vaccination with a combination of hepatitis B immune globulin
(HBIG) immediately after delivery of newborns whose mothers have
HBsAg(+)
Methods: In 1 year, since 3/2006 to 3/2007, a cross sectional study was
done in Medical University Hospital of Ho Chi Minh City for 78 infants,

who were born by HbsAg positive mothers to determine immune response to
0–1–2 month schedule hepatitis B vaccination with a combination of
hepatitis B immune globulin (HBIG) immediately after delivery. The
efficacy of hepatitis B vaccine was 96,2% and no infant has HBsAg positive.
Mean antibody titer is 448.55 ± 389.02mIU/mL. The following factors:
breast–feeding, birthweight, gestational age don’t influence the immune
response.
Conclusion: Immune response to 0–1–2 month schedule hepatitis B
vaccination with a combination of hepatitis B immune globulin (HBIG)
immediately after delivery of infants whose mothers have HBsAg(+) is
96.2% (75/78).
ĐẶT VẤN ĐỀ
Viêm gan siêu vi B là một bệnh truyền nhiễm quan trọng trên thế giới. Theo
số liệu của Tổ Chức Y Tế Thế Giới, hiện nay ước tính có khoảng 2 tỉ người
đã nhiễm viêm gan siêu vi B, và khoảng 350 triệu người đang mang mầm
bệnh. Mỗi năm có từ 500 ngàn đến một triệu người tử vong vì các bệnh do
viêm gan siêu vi B gây ra, và nhiễm viêm gan siêu vi B là nguyên nhân gây
tử vong đứng hàng thứ 10 trên thế giới. Việt Nam nằm trong vùng lưu hành
cao của viêm gan siêu vi B với tỉ lệ HBsAg() vào khoảng 8 – 15 %, với đặc
điểm dịch tễ học quan trọng là nhiễm viêm gan siêu vi B thường gặp ở trẻ
em và lây nhiễm quan trọng là qua đường chu sinh. Tuy nhiên viêm gan siêu
vi B có thể ngăn ngừa được bằng chủng ngừa hiệu quả và an toàn. Cho đến
nay chưa có nghiên cứu nào khảo sát tỉ lệ đáp ứng miễn dịch của tiêm ngừa
viêm gan siêu vi B trong phác đồ tiêm chủng mở rộng ở trẻ nhũ nhi tại Việt
Nam, ở trẻ sinh ra từ những bà mẹ có HBsAg(+). Vì vậy nghiên cứu này
được tiến hành nhằm khảo sát tỉ lệ đáp ứng miễn dịch ở trẻ nhũ nhi, sanh ra
từ những bà mẹ có HBsAg(+), đã được tiêm một liều globulin miễn dịch
200IU ngay sau sanh và 3 liều vắc xin viêm gan siêu vi B theo phác đồ 0 – 1
– 2 (mũi thứ nhất tiêm cùng lúc với globulin miễn dịch, mũi tiêm thứ 2 và
thứ 3 lúc trẻ 1 tháng tuổi và 2 tháng tuổi. Thuốc sử dụng là Engerix liều 10

µg (0.5 ml).
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Từ tháng 3/2006 đến tháng 3/2007, chúng tôi thực hiện một nghiên cứu cắt
ngang trên 78 trẻ có mẹ mang HBsAg(+) tại bệnh viện Đại Học Y Dược TP.
Hồ Chí Minh. Tất cả các trẻ trên có độ tuổi từ 6 đến 24 tháng, được lấy
khoảng 2mL máu để xét nghiệm nồng độ kháng thể anti-HBs sau khi được
sự đồng ý của mẹ bé. Được gọi là có đáp ứng miễn dịch khi nồng độ kháng
thể anti-HBs ≥10mUI/mL. Nếu trẻ có nồng độ kháng thể anti-
HBs<10mUI/mL, trẻ sẽ được thử tiếp HBsAg. Các dữ kiện được thu thập
nhờ một bảng câu hỏi, số liệu được nhập và phân tích bằng phần mềm SPSS
11.5. Nghiên cứu không vi phạm y đức vì giúp mẹ bé biết được con mình có
được bảo vệ chống nhiễm viêm gan siêu vi B hay không và các số liệu được
giữ bí mật chỉ dùng cho mục đích nghiên cứu.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong 78 trẻ được thử máu định lượng nồng độ anti-HBs, có 75 trẻ có nồng
độ anti-HBs >10mUI/mL. Không có trẻ nào bị HBsAg(+). Do đó tỉ lệ đáp
ứng miễn dịch là 96,2% (75/78).
Trong số 78 trẻ được nghiên cứu này, 40 trường hợp là bé gái, chiếm tỉ lệ
51,28% và 38 bé trai, chiếm tỉ lệ 48,72%.
Tuổi trung bình của các bé tính theo tháng tuổi: nam: 14,17±4,86 (nhỏ nhất:
6; lớn nhất: 24 tháng), nữ: 13,72±4,50 (nhỏ nhất: 8,53; lớn nhất: 24 tháng)
Bảng 1: Một số đặc điểm của trẻ và bà me trong lô nghiên cứu
Đặc điểm Số
ca
Tỉ lệ
<3000g 18 23%
3000-3500g

45 57,7%
Cân n

ặng
lúc sanh
>3500g 15 19,3%
Sanh giúp 3 3,85%
Sanh
thường
61 78,21%
Phương
pháp sanh
Sanh mổ 14 17,95%
<37,5 tuần 14 17,9%
Tuổi thai
≥38 tuần 64 82,1%
<35 tuổi 63 80,8%
Tuổi mẹ
≥35 tuổi 15 12,9%
Con so 62 79,5%
Con lần 2 12 15,4% Tiền thai
Con lần 3 4 5,1%
Độ tuổi trung bình của mẹ trong nhóm nghiên cứu là: 30,27 ± 4,22. Trong
đó mẹ có tuổi lớn nhất là 40 tuổi và nhỏ nhất là 22 tuổi.
Tất cả bà mẹ đều có HBsAg(+), và không có bà mẹ nào bị viêm gan siêu vi
B cấp trong thai kỳ. Trong đó, có 54 bà mẹ có HBeAg(-) chiếm tỉ lệ 69,20%
và 24 bà mẹ có HBeAg (+) chiếm tỉ lệ 30,80%.
Cân nặng trung bình của bé trong nhóm nghiên cứu (đơn vị tính bằng
gram) là: 3,227± 345g.
Trẻ được lấy máu xét nghiệm có độ tuổi thấp nhất là 6 tháng, và cao nhất là
24 tháng, trong đó trung bình là 13,94 ± 4,65 tháng.
Tất cả trẻ trong nhóm nghiên cứu đều có Apgar lúc sanh 1phút bằng 7-8 và 5
phút bằng 8-9 và không có bé nào bị béo phì hay suy dinh dưỡng. Tuổi thai

trung bình là 39±1,33 tuần, trong đó tuổi thai thấp nhất là 36 tuần và cao
nhất là 41,5 tuần. Trong mẫu nghiên cứu của chúng tôi, tỉ lệ bú mẹ chiếm
79,50% (62 trẻ bú mẹ) và 16 trẻ không bú mẹ chiếm 20,50%.
Nồng độ kháng thể trung bình của bé trong nhóm nghiên cứu (đơn vị tính
bằng mIU/ml) là: 448,55 ± 389,02mUI/ml.
Bảng 2: Liên quan giữa trẻ có đáp ứng miễn dịch theo bú mẹ
Bú mẹ
Số
trẻ
T
ỉ lệ đáp
ứng
p
Không 16 100%
Có 59 95,2%
0,370
Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch trong nhóm bú mẹ là 95,2% so với nhóm không bú
mẹ là 100%, với p=0.37, cho thấy không có mối liên quan giữa bú mẹ hay
không bú mẹ với đáp ứng miễn dịch.
Khảo sát về liên quan giữa đáp ứng miễn dịch theo cách sanh, theo giới tính
của trẻ được trình bày trong bảng 3
Bảng 3: Phân bố trẻ có đáp ứng miễn dịch theo cách sanh, theo giới tính của
trẻ
p
0,370
Cách sanh Số trẻ
T
ỉ lệ đáp
P=
ứng 0,370

Sanh ng
ả
âm đạo
61 95,3%
Mổ lấy thai

14 100%
Giới tính trẻ


Trai
38 100%

P=
0,085
Gái
37 92,5%

Sự đáp ứng miễn dịch của trẻ đối với cách sanh, với giới tính của trẻ, khác
biệt không có ý nghĩa về phương diện thống kê. Có thể với cỡ mẫu lớn hơn
sẽ phát hiện được sự khác biệt có ý nghĩa về phương diện thống kê.
Bảng 4: Phân bố trẻ có đáp ứng miễn dịch theo HBeAg của mẹ
HBeAg
Số
trẻ
T
ỉ lệ đáp
ứng
p
Âm tính 22 91,7% 0,169

Dương tính 53 98,1%
Trẻ có mẹ mang HBeAg(-) có khuynh hướng đáp ứng miễn dịch cao hơn trẻ
có mẹ mang HBeAg(+) (98,1% so với 91,7%). Tuy nhiên với p=0,169 thì sự
khác biệt này không có ý nghĩa về phương diện thống kê.
Phân tích 2 mức độ đáp ứng 91,7% và 98,1% có vẻ khác biệt đáng kể nhưng
vì cỡ mẫu nhỏ nên p=0,169. Có thể nếu cỡ mẫu lớn hơn thì sự khác biệt này
sẽ có ý nghĩa.
Tỉ lệ đáp ứng trong nhóm cân nặng từ 2.500 đến 3.000 gram là 90,9%, nhóm
cân nặng từ 3.000 đến 3.500 gram là 97,6%, nhóm lớn hơn 3.500 gram là
100%. Tuy nhiên với p=0,293 thì không có mối liên quan giữa cân nặng và
đáp ứng miễn dịch với chủng ngừa.
BÀN LUẬN
Cho đến nay, nhiều nghiên cứu đã chứng minh được nếu người mẹ vừa
mang HBsAg(+), vừa mang HBeAg(+) thì tỉ lệ lây cho con là 80% – 90%
trong đó 10% lây lan lúc trẻ còn là bào thai.
Nếu có chủng ngừa tỉ lệ lây lan giảm xuống còn 10%. Tuy nhiên, nếu trẻ bị
lây lúc bào thai thì có vừa tiêm kháng thể gây miễn dịch thụ động vừa chủng
ngừa chủ động vẫn không ngăn được lây lan.
Tại Senegal, McMahon đã thực hiện một nghiên cứu so sánh đáp ứng miễn dịch
của 66 trẻ nhỏ hơn 2 tuổi, khả năng bảo vệ lên đến 97%. Kết quả của chúng tôi
gần giống với kết quả này
(5)
.
Tuy nhiên, trong nghiên cứu của chúng tôi tất cả 3 trẻ có nồng độ kháng thể
nhỏ hơn 10mIU/ml, đều được thử HBsAg, kết quả cả ba đều âm tính.
Nghiên cứu của Lemon S.M. đã cho thấy có khoảng 2,5% số người bình
thường nhưng vẫn không tạo kháng thể sau ba mũi tiêm chủng vi rút viêm
gan B. Theo Bertoletti A., nếu tái chủng ngừa thì khả năng đáp ứng của
những người này lên đến 40%
(2)

.
Theo khuyến cáo của Chức Y Tế Thế Giới, lịch chủng ngừa chuẩn là 0 – 1 –
6, lịch chủng ngừa 0 – 1 – 2 – 12 dùng với thuốc chủng ngừa ENGERIX B
sẽ tạo miễn dịch nhanh áp dụng cho các nước có tỉ lệ vi rút viêm gan B lưu
hành cao. Có nhiều nghiên cứu đã so sánh hiệu quả của hai phác đồ là như
nhau
(3)
. Tuy nhiên, G. Hess và cộng sự so sánh hiệu quả của hai phác đồ 0 –
1 – 6 và 0 – 1 – 2 ở những trẻ có mẹ HBsAg(+) cho thấy tỉ lệ trẻ bị
HBsAg(+) lần lượt là 10% và 3,6%, và tỉ lệ hiệu quả lần lượt là 89,2% và
95%
(4)
. Chúng tôi sử dụng phác đồ 0–1–2 cho thấy tỉ lệ đáp ứng miễn dịch là
96,2%.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, bú mẹ không làm ảnh hưởng đến đáp ứng
miễn dịch, điều này phù hợp với nghiên cứu của Beasley RP, Stevens CE
(1)
.
Nghiên cứu tại Indonesia, cho thấy hiệu quả bảo vệ của vắc xin của những
bà mẹ có HBeAg(+) là 85% và hiệu quả bảo vệ là 100% ở những bà mẹ có
HBsAg(+) và HBeAg(-). So sánh với kết quả chúng tôi dù có 24 sản phụ có
HBeAg(+) chiếm 30,8% nhưng không có trẻ nào bị nhiễm vi rút viêm gan B.
Tỉ lệ đáp ứng miễn dịch của chúng tôi ở những bà mẹ có HBeAg(+) là
91,7%. Tỉ lệ này gần bằng với một nghiên cứu ở HongKong 96,5%
(2)
.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, trẻ có cân nặng lúc sanh thấp nhất là 2600g
và cân nặng cao nhất là 4100gram, không có sự khác biệt về tỉ lệ đáp ứng
miễn dịch giữa các nhóm cân nặng. Điều này cũng giống như nghiên cứu
của Lilian S. R. Sadeck thực hiện tại Brazil.

KẾT LUẬN
Qua tìm hiểu đáp ứng miễn dịch với chủng ngừa viêm gan B theo phác đồ 0
– 1 – 2 tháng và globulin miễn dịch lúc sanh, 78 trẻ sanh từ những bà mẹ có
HBsAg(+) được lấy máu xét nghiệm định lượng nồng độ kháng thể anti-
HBs, tại Bệnh Viện Đại Học Y Dược từ tháng 03 năm 2 đến 03 năm 2007.
Chúng tôi có kết luận như sau:
- Tỉ lệ trẻ có đáp ứng miễn dịch sau khi được chủng ngừa theo phác đồ
chủng ngừa 0 – 1 – 2 là 96,2%.
- Các yếu tố trẻ cân nặng lúc sanh, cho con bú, mẹ có HBeAg(+) không làm
ảnh hưởng đến đáp ứng miễn dịch đối với chủng ngừa vi rút viêm gan B.