Bí ẩn về việc cống vải của Mai Hắc Đế

Vải thiều được mùa đến nỗi nhiều thương lái tìm cách xuất sang Trung Quốc và
đó cũng là một cách giải quyết đầu ra hộ nông dân. Một tín hiệu giúp ta khấp khởi
mừng, nhưng ngẫm nghĩ kỹ, đây cũng là chuyện lạ. Bởi cái tên "vải thiều" bản
thân nó đã nói rõ xuất xứ của cây vải được bứng từ Trung Quốc sang trồng ở Việt
Nam.

Lạ thay cho đến hôm nay, sau mấy trăm năm xuất sang xứ người, sản phẩm của
loài di thực ấy mới lại có điều kiện trở về nguồn.

Lan man nghĩ ngợi lại nhớ đến cái giai thoại về nguyên nhân khiến lãnh tụ
phong trào nông dân Việt Nam Mai Thúc Loan (?-722), người làng Mai Phụ, nay
thuộc huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh nổi lên chống ách đô hộ nhà Đường vào năm
722 là bắt nguồn từ ách lao dịch quá nặng nề mà các đoàn phu cống vải người Việt
chịu không nổi nên vùng lên chống lại.

Giai thoại có phần sáng tạo ngẫu hứng của một nhà nho nào đó từ khá xa xưa,
nhưng một thời gian dài đã trở thành luận điểm chính thức hẳn hoi trong các bộ
chính sử của miền Bắc Việt Nam, mà gần đây nhất, mới năm 2001 thôi, trong bộ
"Lịch sử Hà Tĩnh" hai tập, luận điểm đó vẫn được nhắc đến nguyên vẹn.

Do thói quen của tư duy hay là một cớ nào đấy, các nhà sử học đã sơ ý không
nghĩ đến điều mà trên một số phương tiện thông tin đại chúng gần đây, Lê Mạnh
Chiến đã đưa ra chính kiến nhằm "giải truyền thuyết hóa" một cách sắc bén. Ông
cho rằng, cuộc khởi nghĩa Mai Hắc Đế xảy ra tại vùng đất nay là Nam Đàn, Nghệ
An, vậy dân phu gánh vải ở đây lấy vải từ đâu ra?

Bởi xứ Nghệ từ xưa đến nay vốn không phải là vùng thổ nhưỡng thích hợp với
việc trồng vải. Mà cho dù đoàn dân phu bị bắt từ Nghệ An ra Hải Dương để gánh
vải, thì với tiết trời tháng 6, tháng 7 nóng nực, phương tiện chuyên chở là gánh bộ,

liệu trên chặng đường xa thăm thẳm đến kinh đô Tràng An nhà Đường làm sao
cho vải khỏi thối rữa? Ta chẳng thấy vải mua ngay từ chợ về hôm trước, hôm sau
đã đen quắt lại nếu không bỏ vào tủ lạnh đấy sao?

Chỉ có trong điều kiện của ngành công nghiệp đông lạnh và ngành giao thông
vận tải tối tân hiện nay mới có thể nói đến chuyện xuất vải tươi sang Trung Quốc.
Một lôgic đơn giản đến thế mà mãi đến hôm nay giới sử học vẫn chưa chịu bình
tâm xét lại. Nhìn thẳng vào sự thật khó lắm thay!

Gần đây, Lê Mạnh Chiến có cung cấp cho học giả Nguyễn Huệ Chi hai bài thơ
chữ Hán của Đỗ Phủ (712-770), thi nhân nổi tiếng đời Đường, nói về việc cống
vải. Hai bài thơ là bằng chứng rõ rệt cho sự đúng đắn trong luận điểm của Lê
Mạnh Chiến.

Trong hai bài thơ, Đỗ Phủ nói đến việc các xe vải lại tiếp tục đến kinh đô
Trường An sau khi Dương Quý Phi (719-756) và Đường Minh Hoàng (685-726)
đã mất. Ông ngậm ngùi cho một sắc đẹp không còn nữa và cái vị thơm ngon của
quả vải cũng trở nên trớ trêu khi người đáng mặt thưởng thức đã chết.

Nhưng cảm hứng của hai bài thơ còn nằm ở cái ý ngầm phê phán triều đình nhà
Đường đã bỏ quên số phận những đoàn người dầm trong sương trắng đưa vải từ
Tứ Xuyên đến tận kinh đô. Và cũng trong cảm hứng chua chát ấy, ông nhớ lại
những ngày ghé Tứ Xuyên vào mùa vải chín.

Rõ ràng, chúng ta có thể rút được từ trong hai bài thơ này một ý căn bản: Vải
cống cho triều đình nhà Đường không phải đến từ Việt Nam. Hai bài thơ trong
chùm "Khiển muộn" của Đỗ Phủ, như sau:

Tiên đế, Quý Phi kim tịch mịch
Lệ chi hoàn phục nhập Trường An

Viêm phương mỗi tục chu anh hiến
Ngọc tọa ưng bi bạch lộ đoàn.

Ức quá Lô, Nhung trích lệ chi
Thanh phong ẩn ánh thạch uy di
Kinh trung cựu kiến vô nhan sắc
Hồng quả toan, cam chỉ tự tri.

Nguyễn Huệ Chi tạm dịch:

Hoàng đế, Quý Phi nay đã vắng
Trường An vải đến bình thường
Phương Nam mỗi bận dâng hoa quả
Bệ ngọc nên rầu lũ gội sương

Nhớ ngày hái vải ghé Lô, Nhung
Lấp ló non xanh, đá ánh hồng
Nhan sắc kinh đô đâu thấy nữa
Ngọt chua quả vải biết trong lòng.
Những hiểu lầm về Mai Hắc Đế

Do đế hiệu này mà nhiều người cho rằng vì da ông đen đủi, xấu xí. Xung quanh
cuộc đời và sự nghiệp của ông vua này còn nhiều hiểu lầm tai hại.

Mai Hắc Đế tên thật là Mai Thúc Loan là thủ lĩnh của một cuộc khởi nghĩa
chống nhà Đường kéo dài 10 năm (713 - 722). Sau khi đuổi được Thái thú nhà
Đường là Quang Sở Khách, ông lên làm vua lấy hiệu là Mai Hắc Đế.

Mai Hắc Đế không phải là ông Vua Đen họ Mai


Thứ nhất, khi triều đình suy tôn một vị vua thì phải chọn những danh hiệu đẹp
(gọi là mỹ tự), không bao giờ lại lấy những nhược điểm về hình thức bề ngoài của
ông vua mà đặt đế hiệu.


Mai Hắc Đế

Thứ hai, đây là do một quan niệm về âm dương ngũ hành. Vốn Mai Hắc Đế
mang mệnh thủy tức là nước, mà nước được tượng trưng là màu đen. Vì vậy, ông
lấy hiệu là Hắc Đế để hợp với mệnh của mình (theo Việt điện u linh). Như vậy,
hắc là tượng trưng cho mệnh thủy của ông chứ chẳng có liên quan gì đến màu da
cả.

Dương Quý Phi có được ăn quả vải do vua Mai gánh không?

Các tác giả khi viết về Mai Hắc Đế thường đưa chi tiết do Dương Quý Phi thèm
quả vải (Trung Quốc gọi là lệ chi) nên vua Đường Minh Hoàng bắt An Nam phải
sang cống vải. Thật ra thì Dương Quý Phi về làm Phi của Đường Minh Hoàng vào
năm 745, năm đó bà ta mới 22 tuổi.

Như vậy, suy ra bà ta sinh vào năm 723. Mai Hắc Đế đã mất trước khi Dương
Quý Phi được sinh ra ở trên đời (722), vậy làm sao có chuyện cống vải để phục vụ
ý thích của bà Phi này mà đó lại là lý do nổ ra cuộc khởi nghĩa của Mai Thúc
Loan!

Mai Hắc Đế chưa bao giờ là phu gánh vải

Vua Mai sinh ra trong một gia đình nghèo ở làng Mai Phụ (Thạch Hà, Hà Tĩnh),
bố mất sớm, hai mẹ con phải đưa nhau tha phương để kiếm kế sinh nhai. Lớn lên,
ông lấy vợ, vốn là con một nhà hào phú ở địa phương, được hưởng gia tư giàu có

của nhà vợ, mới có điều kiện đi lại để liên kết với các hào kiệt trong vùng.

Sách Việt điện u linh ghi: "Thế là (ông) phóng tâm giang hồ, đi tìm những kẻ
dật sĩ Thực khách trong nhà có đến mấy nghìn người". Trong nhà nuôi hàng
ngàn thực khách, thu nạp những người cùng chí hướng với mình, sao ông lại phải
đi làm phu gánh vải?


Lăng mộ vua Mai Hắc Đế ở Nam Đàn, Nghệ An.

Mặt khác, việc gánh vải cống nạp cho vua Đường là một chi tiết không chính
xác.

Một là, vùng Hoan Châu từ xưa đến nay chưa bao giờ có vải ngon. Vải ở đây
hạt to, cùi mỏng rất chua, vậy làm sao có thể làm vật phẩm tiến vua được. Chưa
tìm ra được tài liệu nào nói rằng ngày xưa vải của Hoan Châu ngon nổi tiếng đến
mức các hậu, phi nhà Đường cũng phải thèm, bắt phải cống nộp.

Hai là, từ Hoan Châu sang Kinh đô Tràng An nhà Đường, đường đi hàng vạn
dặm, gánh vải đi bộ mấy tháng trời mới tới nơi. Mà vải chín lại rất mau hỏng,
ngày hôm sau đã thối, làm sao mà đem đến tận Kinh đô Tràng An bằng hình thức
gánh đi bộ.

Tóm lại, Mai Hắc Đế là một vị anh hùng dân tộc. Vào thế kỷ thứ VIII, do chính
sách cai trị hà khắc, tàn bạo của các quan lại nhà Đường, ông đã đứng lên vận
động nhân dân khởi nghĩa giành độc lập về cho dân tộc.

Cuộc khởi nghĩa của ông, cũng như của Bà Trưng, Bà Triệu, Lý Nam Đế trước
ông và của Phùng Hưng, của cha con họ Khúc sau ông, phản ánh ý chí quật cường,
bất khuất của dân tộc ta, quyết không chịu đem thân làm nô lệ cho ngoại bang.