Nhà sàn cổ của người Mường docx
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (121.81 KB, 5 trang )
Nhà sàn cổ của người Mường
Nhà sàn Mường cổ truyền thường cấu trúc một gian hai chái, hai gian hai
chái, ba gian hai chái Các cửa sổ, kể cả cửa voóng toong (cửa sổ chính) chỉ
làm ở phía trước của ngôi nhà. Riêng buồng con dâu, con gái lớn, mặc dù
không có cửa, nhưng quy ước bất thành văn rằng, ai được vào và ai không
được vào. Đặc biệt, hướng cửa sổ ngôi nhà với người Mường được coi là nơi
rất linh thiêng, tối kỵ phụ nữ ngồi lên cửa sổ.
Trong rất nhiều lần dừng chân ở Giang Mỗ (xã Bình Thanh - Cao Phong -
Hòa Bình), nơi có hàng trăm hộ người dân tộc Mường đang sinh sống, tôi
được nghe nhiều câu chuyện cổ về cách xây cất nhà sàn và chiếc bếp lửa cổ
xưa.
Trong áng mo "Đẻ đất, đẻ nước" của người Mường cũng có đoạn kể: Một
hôm Lang Đá Cần, vị Lang đầu tiên cai quản đất Mường đi bẫy và bắt được
một con rùa. Con rùa van nài Lang đừng giết thịt, bù lại rùa mách bảo cho
cách làm nhà sàn. Rùa dạy: Bốn chân tôi là bốn cột cái/ Hai mai tôi là hai
mái nhà/ Xương sống tôi là đòn nóc/ Chặt cây lim làm cột/ Lạt buộc bằng
cây giang/ Cỏ gianh dùng để lợp. Câu chuyện này được coi như một điển
tích về sự ra đời của nhà sàn cổ của người Mường
Trong truyền thống văn hóa của dân tộc Mường thì không cho phép dựng
nhà thành hàng, lối nhưng bao giờ, nhà sàn cũng đều ở vị trí dựa lưng vào
thế đất cao như sườn đồi, sườn núi để đón nhận tiết trời trong lành ban tặng
và tiện cho việc sinh hoạt, săn bắn, đi rừng.
Nhà sàn của người Mường thường phân ra ba mặt bằng: mặt trên cùng là gác
để đựng lương thực, đồ dùng gia đình, sàn nhà là nơi sinh hoạt nghỉ ngơi,
còn gầm sàn nhà dùng để các dụng cụ sản xuất, nhốt gia súc, gia cầm. Mỗi
nhà có thể bày biện, trang trí khác nhau, nhưng cấu trúc cơ bản về gian,
buồng giống nhau. Nguyên liệu cơ bản được bà con sử dụng để dựng nhà
sàn là gỗ, thường là các loại gỗ trai, chò chỉ, nghiến, sến, táu, dổi, de, đinh,
lát
Ngoài gỗ để làm các chi tiết chính, nhà sàn của người Mường cần sử dụng
các loại tre, bương, hóp để làm đòn tay, đan vách Cột nhà làm bằng gỗ
tròn hoặc vuông nhưng phổ biến là tròn; chân cột thường được chôn xuống
đất từ 80cm đến 1m, nhưng cũng có nơi dùng các hòn đá tảng để kê.
Những nếp nhà sàn của người dân tộc Mường.
Nhà sàn Mường cổ truyền thường cấu trúc một gian hai chái, hai gian hai
chái, ba gian hai chái (tương đương ba gian năm gian, bảy gian ). Các cửa
sổ, kể cả cửa voóng toong (cửa sổ chính) chỉ làm ở phía trước của ngôi nhà.
Giữa các gian thường không có cửa một cách chắc chắn, chỉ có sự phân biệt
có tính chất tượng trưng. Riêng buồng con dâu, con gái lớn, mặc dù không
có cửa, nhưng những quy ước bất thành văn rất chặt chẽ, được tuân thủ
nghiêm ngặt rằng, ai được vào và ai không được vào. Đặc biệt, hướng cửa sổ
ngôi nhà với người Mường được coi là nơi rất linh thiêng và là điều tối kỵ
nếu phụ nữ ngồi lên cửa sổ. Cửa sổ trong tiềm thức và phong tục lâu đời của
người dân tộc Mường là dùng để tiễn đưa những người thân trong gia đình
sang thế giới bên kia sẽ đi theo lối ấy.
Trước đây, nhà sàn cổ sử dụng đinh gỗ, đinh tre, chêm gỗ để cố định mộng
chính và dùng các loại dây leo bện để nín những mộc phụ theo hình chữ X.
Mái nhà sàn cổ thường được lợp bằng cỏ gianh, lá cọ nên ngôi nhà ấm áp về
mùa đông, mát mẻ về mùa hè. Người Mường xưa thể hiện sự giàu có, địa vị
xã hội bằng cách làm nhà to, làm nhiều nhà.
"Màn" hay còn gọi là cầu thang của nhà thường được làm bằng gỗ hoặc
nguyên thân cây gỗ tròn và tạo bậc trên chính những thân cây đó hay cũng
có thể được đẽo thành hình chữ nhật. Cầu thang không dựng thẳng vào cửa
chính mà dựng vào mép một cái sảnh gỗ và đặt vuông góc với chiều đòn nóc
của nhà.
Cầu thang trong ngôi nhà của người Mường nhất thiết phải là số lẻ.
Theo phong tục của người dân tộc Mường khi làm cầu thang thì bậc thang
nhất thiết phải là số lẻ và được dựng ở các thế đất khác nhau. Theo quan
niệm của người dân tộc Mường, số lẻ của bậc thang thể hiện ước nguyện
quy luật vào - ra - vào để của cải sẽ không đi ra ngoài, gia đình luôn được
êm ấm, đoàn tụ, con cháu thành đạt.
Bộ phận đặc biệt và quan trọng nhất của một ngôi nhà sàn người Mường là
ba hòn nục - vua bếp, hay còn gọi là bếp lửa. Bếp chính được đặt ở pên
cloong, tức là bên trong và pên đượi, tức là ở bên dưới của nhà. Ở gian
ngoài, gian khách cũng có một bếp phụ ở pên đượi - bên dưới đó là nơi tiếp
khách và cạnh bên là bếp lửa dùng để sưởi, hong khô các vật dụng và đun
nước pha trà.
Lò bếp là một cái khung hình vuông, cũng có thể là hình chữ nhật rộng
chừng hơn 1m2, ghép bằng những tấm ván dày, bên trong có nện đất, đặt
ngay trên mặt sàn. Trong lò bếp người Mường, dù cho đến khi có kiềng sắt,
người Mường vẫn dùng ba hòn nục (còn gọi là ba ông đầu rau - người Kinh).
Ba hòn nục tượng trưng cho vua bếp. Việc dâng cúng vua bếp, người dân
làm vào các dịp có nấu nướng lớn, còn mâm cúng không nhất thiết đặt cạnh
bếp lò, có thể đặt ở ông công (thần thổ địa). Điều đặc biệt, người Mường rất
cẩn thận trong sử dụng bếp, tuyệt đối kiêng kỵ không được làm ô uế lò bếp.
Thường người Mường ít khi để bếp tắt, nếu không đun nấu thì sẽ ủ than dưới
lớp tro, khi cần chỉ thổi lên là được và như vậy, bếp luôn có hơi ấm. Ngọn
lửa ấm áp của bếp nhà sàn thể hiện nét sinh hoạt văn hóa đoàn kết, ấm cúng
và thân thiện của bà con dân tộc Mường đã được lưu giữ qua bao thế hệ từ
hàng trăm năm nay
