Puskin bàn về thơ và nhà thơ _1 pot
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (213.25 KB, 5 trang )
Puskin bàn về thơ và
nhà thơ
3- Con đường sáng tạo
Puskin nhắc lời Kinh thánh “sự thật mạnh hơn nhà vua”. Ông coi việc khám phá sự
thật là nhiệm vụ tối cao của nghệ thuật:
Hãy dũng cảm và coi khinh dối trá
Con đường sự thật phấn chấn noi theo
(Phỏng kinh Coran, 1824)
Bực bội vì chương VII tiểu thuyết Epghêni Ônêghin bị chê, Puskin đã nói một cách
cực đoan kiểu tranh luận: “Nhà thơ có thể chọn đối tượng vớ vẩn nhất, nhà phê bình không
cần phân tích điều nhà thơ mô tả mà cần phân tích cách anh ta mô tả”. Thật ra, Puskin rất coi
trọng “điều nhà thơ mô tả”, hơn thế ông còn đòi hỏi nhà thơ phải khám phá cái mới: “Nếu
như mọi cái đều đã được mô tả, thì anh viết để làm gì? Để nói một cách hoa mỹ điều đã được
nói một cách giản dị ư? Một việc làm thảm hại! Không, chúng ta không nên vu khống trí tuệ
con người – trí tuệ này vô tận trong cách hiểu thấu các khái niệm cũng như ngôn ngữ là vô
tận trong cách hiểu các từ” (1827). Và điều đặc biệt cần lưu ý là Puskin coi sự sáng tạo cao
nhất thể hiện trong việc kết hợp nhuần nhuyễn giữa điều nhà thơ muốn mô tả và cái cách anh
ta mô tả điều đó: “Có sự táo bạo cao cấp: sự táo bạo phát minh, sáng tạo, ở đó bố cục rộng
lớn được bao bọc bởi một tư tưởng sáng tạo, - đó là sự táo bạo của Sêcxpia, Đantê, Miltơn,
Gớt trong Faust và Môlie trong Kẻ đạo đức giả” (1827).
Ngay từ lúc mới chập chững vào nghề, Puskin đã luôn có ý thức về cá tính sáng tạo.
Ông học tập chứ không bắt chước các bậc thầy:
Tôi đi đường của mình
Mỗi người một cách riêng
(Gửi Batiuscôp)
Gôgôn kể lại rằng sau khi dẫn hai câu thơ của Đergiavin:
Vì ngôn từ, mặc người ta giày vò tôi
Vì sự nghiệp, nhà châm biếm kính trọng tôi
Puskin nói: “Đergiavin không hoàn toàn đúng: ngôn từ của nhà thơ đã là sự nghiệp của
anh ta rồi”.
Suốt đời mình Puskin say mê nghệ thuật ngôn từ. Chẳng những Puskin đã làm cho thơ
Nga thật sự là thơ, ông còn bồi đắp và hoàn thiện ngôn ngữ văn học Nga. Puskin rất yêu tiếng
mẹ đẻ: “Số phận tiếng Nga vô cùng may mắn, vào thế kỷ XI, tiếng Hy Lạp cổ bỗng nhiên mở
ra trước tiếng Nga vốn từ vựng của mình, kho báu của sự hài hòa, cung cấp cho tiếng Nga
những luật lệ ngữ pháp đã được nghiền ngẫm kỹ của mình (…). Tiếng Nga tự nó đã du
dương và biểu cảm từ đó lại tiếp thu tính uyển chuyển và chính xác”. Tiếp đó Puskin nói tới
ảnh hưởng của tiếng Pháp, Đức, Hà Lan tới tiếng Nga dưới thời Đại đế Piôt. Năm 1824
Puskin cho rằng việc dùng nhiều tiếng Pháp, coi thường tiếng Nga là một trong các nguyên
nhân khiến văn học Nga phát triển chậm: “Ở nước ta vẫn còn chưa có văn chương, chưa có
sách, mọi hiểu biết của chúng ta, mọi khái niệm của chúng ta từ bé đều được rút ra từ sách
nước ngoài, chúng ta quen suy nghĩ bằng tiếng nước ngoài (…) nhưng sự uyên bác, chính trị,
triết học đều chưa được diễn giải bằng tiếng Nga - ở nước ta hoàn toàn chưa hề có ngôn ngữ
siêu hình; văn xuôi ta vẫn còn ít được trau chuốt tới mức trong thư từ đơn giản chúng ta cũng
buộc phải sáng tạo các cách nói để diễn giải những khái niệm bình thường nhất; và sự lười
biếng của chúng ta được diễn tả thoải mái hơn trong tiếng nước ngoài là thứ tiếng mà các
hình thức máy móc của nó đã được chuẩn bị và được mọi người biết tới từ lâu” (N.H.H nhấn
mạnh).
Ông cảm nhận rõ yêu cầu bức thiết phải xây dựng ngôn ngữ văn học, ngôn ngữ toàn
dân (mà nhà thơ gọi là ngôn ngữ siêu hình): “Một lúc nào đó phải nói to lên rằng tiếng Nga
siêu hình của nước ta hãy còn ở tình trạng mọi rợ. Cầu trời cho một lúc nào đấy ngôn ngữ đó
sẽ hình thành giống như tiếng Pháp, ngôn ngữ chính xác của văn xuôi, nghĩa là ngôn ngữ của
tư tưởng” (Thư gửi P.A. Viademxki năm 1825).
Nhân lễ khánh thành tượng đài Puskin ở Matxcơva năm 1880, nhà viết kịch Nga nổi
tiếng A.Ôxtơrôpxki đã đánh giá rất cao tác động của thơ ca Puskin: “ngoài khoái cảm,
ngoài hình thức diễn đạt tư tưởng và tình cảm, nhà thơ còn đưa ra ngay cả các công thức
diễn đạt tình cảm và tư tưởng (…) Vì sao người ta sốt ruột chờ đợi mỗi tác phẩm mới của
nhà thơ vĩ đại? Bởi vì ai cũng muốn suy nghĩ và cảm xúc một cách cao cả cùng với ông…”
(do chúng tôi nhấn mạnh N.H.H).
Theo Puskin, đặc điểm của trường phái thơ Giucôpxki và Batiuxcôp là “tính chính
xác hài hòa”. Nhà thơ nói rõ quan điểm của mình về thị hiếu thẩm mỹ: “Thị hiếu chân
chính không phải ở việc gạt bỏ theo bản năng một từ nào đó, một cách nói nào đó mà thể
hiện trong cảm giác về sự cân đối và phù hợp”. Đó cũng chính là điều mà bạn đọc thấy nổi
bật trong thơ ông. Nhà phê bình Biêlinxki nhận xét: “Ở Puskin không bao giờ có cái gì
thừa, không có cái gì thiếu, tất cả đều vừa mức, tất cả đều đúng chỗ, phần cuối hài hòa với
phần đầu và sau khi đọc tác phẩm của ông, ta thấy không thể bớt gì từ nó và cũng chẳng thể
thêm gì vào nó”.
Cảm hứng, giây phút xuất thần thai nghén, ấp ủ và bật ra ý thơ, câu thơ, bài thơ là
một hiện tượng không dễ giải thích, thậm chí có người còn gán cho nó ý nghĩa huyền bí.
Trong bài thơ Mùa thu (1833, in năm 1841) Puskin nói tới bốn mùa, tới mùa thu – mùa ly
biệt, buồn thương, cũng là mùa gợi cảm hứng sáng tác. Puskin đã chia sẻ với bạn đọc về
những phút giây cảm hứng đầy hạnh phúc:
Tôi lãng quên thế giới và trong tĩnh lặng êm đềm
Trí tưởng tượng ngọt ngào ru tôi thiêm thiếp,
Rồi trong tôi thơ bừng tỉnh giấc:
Xúc động trữ tình khiến tâm hồn nghẹt thở,
Run rẩy, ngân vang và tựa trong mơ,
Rốt cuộc đòi biểu lộ tự do –
Cả một đoàn khách vô hình đang tới thăm,
Những người quen cũ, con đẻ của mộng mơ tôi đó.
Những ý tưởng trong đầu trào dâng táo bạo,
Và các vần êm ái lao tới luôn,
Rồi ngón tay đòi bút, bút đòi giấy,
Một phút thôi – và những câu thơ thoải mái trào tuôn.
Ở đây có cả thực và mơ, cả ý thức và vô thức, cả trí tưởng tượng sáng tạo và những
trải nghiệm thực tế, cả giây phút xuất thần và những hình ảnh tích lũy, cả ý tưởng và sự biểu
hiện. Tất cả vừa như một công việc đơn giản, vừa như một sự trở dạ kỳ lạ. Đó là sáng tạo của
tài năng.
4- Nhà thơ và bạn đọc
Khi sáng tác nhà thơ nào cũng tưởng tượng bạn đọc lý tưởng của mình. Nhưng Puskin
biết rằng thơ kén bạn đọc: “Ngụ ngôn (cũng như tiểu thuyết) được cả nhà văn, nhà buôn, cả
người thượng lưu và phu nhân, cả chị hầu phòng và trẻ em đọc. Nhưng chỉ có những người
yêu thơ đọc thơ trữ tình. Và liệu họ có nhiều không?” (1830). Chỉ qua đối thoại, tiếp nhận của
bạn đọc bài thơ mới lan truyền tình cảm, hun đốt lòng người và bắt đầu cuộc sống của mình
trong dòng thời gian dằng dặc.
Từ lúc còn ngồi trên ghế trường Lixê, Puskin đã ao ước vinh quang của nhà thơ, dù coi
cuộc đời là phù du nhà thơ vẫn muốn lưu danh hậu thế.
