Chỉång II: Låïp Trng bạnh
41
no âọ. Thỉïc àn ca chụng l sinh váût âa bo cåí nh, trng bạnh xe nh khạc v
phiãu sinh hay cháút lå lỉỵng.
Bn b trỉåìng khäng cọ vng tiãm mao hay vng ny kẹm phạt triãøn nhỉ
Cupelopagis, Acyclus
v
Atrochus
cọ mäüt cại miãûng hçnh cại phãøu låïn, khi con mäưi
âi vo trong phãøu ny thç chụng nhanh chọng khẹp miãûng lải bàõt láúy con mäưi v
tiãu hoạ.
Ngoi ra cn cọ mäüt säú loi säúng tỉû do, cọ táûp tênh láúy thỉïc àn ráút mảnh
nhỉ
Acylus inquietus
säúng trong táûp âon ca
Siantherina
v chụng àn nhỉỵng con
nh váûn âäüng cháûm.
Dicranophorus isothes
säúng trong qưn thãø cladocera chụng
àn xạc chãút ca copepoda, cladocera v c giun êt tå.
6. Hãû tiãu hoạ
Háưu hãút sinh váût thüc bäü phủ Bdellpoidea, Poima v Flosculariacea cọ hãû
thäúng tiãu hoạ tỉång tỉû nhau.
Miãûng cọ dảng mäüt khe hẻp, háưu cọ tå ph âỉa vo mäüt khoang träúng ca
hm nghiãưn, quanh hm cọ ráút nhiãưu tuún nỉåïc bt nh, nọ âi vo pháưn trãn
háưu räưi âãún pháưn lỉng hay phiạ sau lỉng ca hm nghiãưn.
Pháưn trãn háưu räüng, cọ vạch dy nhỉ l dả dy cọ tå, háưu hãút thỉïc àn âỉa
vo âáy âỉåüc tiãu hoạ v háúp thủ. Thỉåìng cọ mäüt âäi bưng trỉïng hay tuún
bủng hçnh dảng giäúng nhỉ trại âáûu nàòm phêa trỉåïc dả dy.
Rüt phán biãût r hay khäng phán biãût âỉåüc våïi dả dy, thỉåìng thç nh,

hẻp, vạch mng, cọ tå.
Hãû thäúng huût ngàõn cọ êt tå, nọ måí ra åí pháưn lỉng phiạ sau, chäø gäúc
chán.
Pháưn trỉåïc äúng tiãu hoạ åí Collothecacea khạc hån nhiãưu. Vng miãûng
nàòm åí gäúc phãøu. Thỉïc àn láúy âỉåüc s âi vo miãûng åí pháưn âạy phãøu âi qua khe
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
42
heỷp cuớa ọỳng hỏửu õổồỹc treo tổỷ do trong mọỹt xoang rỏỳt lồùn, goỹi laỡ daỷ daỡy tuyóỳn,
haỡm nghióửn nhoớ nũm ồớ õaùy cuớa daỷ daỡy naỡy.
a phỏửn Truỡng baùnh xe tióu hoaù theo kióứu ngoaỷi baỡo nhổng coù mọỹt sọỳ
giọỳng nhổ Chromogaster, Ascomorpha vaỡ mọỹt sọỳ khaùc tióu hoaù nọỹi baỡo, chuùng
khọng coù tuyóỳn tióu hoaù nhổng daỷ daỡy coù phỏửn cuọỳi lồùn nhổ laỡ khoang chổaù giaớ.
Trổồùc kia cho rũng vaỡi loaỡi coù sổỷ cọỹng sinh cuớa thổỷc vỏỷt trong vaùch daỷ daỡy
nhổng õoù thổỷc sổỷ laỡ thổỷc vỏỷt bở tióu hoaù nhổng vỏựn coỡn tọửn taỷi vaỡi ngaỡy trong tóỳ
baỡo tióu hoaù cuớa vaùch daỷ daỡy.
Nhióửu loaỡi trong hoỹ
Habrotrochidae
khọng coù daỷ daỡy thỗ daỷ daỡy laỡ mọỹt khọỳi
họứn taỷp. Khi thổùc n õi vaỡo hỏửu, noù seợ õi vaỡo sinh chỏỳt cuớa daỷ daỡy ồớ daỷng thổùc n
vión hay khọng baỡo tióu hoaù vaỡ quaù trỗnh tióu hoaù hỗnh thaỡnh.
7. Hóỷ họ hỏỳp.
Hỏửu hóỳt Truỡng baùnh xe sọỳng phuỡ du vaỡ ồớ vuỡng trióửu thỗ coù nhu cỏửu oxy
cao, nhổng mọỹt õióửu chừc chừn rũng coù nhióửu giọỳng loaỡi coù khaớ nng tọửn taỷi trong
õióửu kióỷn thióỳu oxy (0.1-1.0 ppm) trong thồỡi gian ngừn.
Truỡng baùnh xe sọỳng vuỡng họử hay õỏửm lỏửy nhổ
Asplanchna, Filina,
Polyarthra, Keratella
thổồỡng xuỏỳt hióỷn ồớ vuỡng họử sỏu thióỳu oxy trong khoaớng thồỡi
gian giổợa heỡ hay giổợa õọng. Nhổợng loaỡi sọỳng ồớ õọỹ sỏu vaỡi centimet trong khe caùt
hay vuỡng õaùy buỡn sỏu laỡ nhổợng loaỡi thổồỡng bở thióỳu oxy. Coù thóứ laỡ hoaỷt õọỹng cuớa

voỡng tióm mao quanh õỏửu taỷo doỡng nổồùc cung cỏỳp oxy cho chuùng trong moỹi
hoaỡn caớnh.
8. ióửu hoỡa aùp suỏỳt thỏứm thỏỳu vaỡ baỡi tióỳt.
Cuợng giọỳng nhổ sinh vỏỷt nổồùc ngoỹt khaùc, Truỡng baùnh xe bở nổồùc thỏứm
thỏỳu nhổng aùp sỏt thỏứm thỏỳu bón trong cồ thóứ luọn õổồỹc giổợ ọứn õởnh nhồỡ hoaỷt
õọỹng cuớa hóỷ thọỳng nguyón õồn thỏỷn. Coù tổỡ 4-50 cỷp õọỳi xổùng sừp xóỳp doỹc theo cồ
Chỉång II: Låïp Trng bạnh
43
thãø, nhỉỵng ngun âån tháûn näúi nhau thnh mảch di, cạc äúng nh xồõn lải theo
mäùi cảnh, mäüt pháưn ca tháûn cọ vạch mng âáưu kia vạch dy, cọ tuún. Hai äúng
háúp thủ träúng räøng hçnh thnh pháưn bi tiãút cọ äúng dáùn ngàõn theo màût lỉng vãư läù
huût.
Nỉåïc dỉ thỉìa hay cháút thi ca cå thãø âỉåüc háúp thủ tỉì xoang gi bàòng
nhỉỵng äúng háúp thủ v âäø vo khoang äúng dáùn. Cháút tiãút âỉåüc chỉïa tảm thåìi
trong trong pháưn âáưu ca äúng sau âọ âỉa âi vo huût, thỉåìng thç khong 6 láưn
trong mäüt phụt. Nhỉỵng loi khäng cọ pháưn háúp thu riãng, chụng háúp thu cháút
thi vo vạch dy ca huût â biãún âäøi thnh äúng háúp thủ. Cạ thãø gi cọ tuún
bi tiãút têch lu cháút thi láu ngy nãn cọ mu täúi sáùm.
9. Hãû cå
Trong cå thãø trng bạnh xe âãưu cọ c hai loải cå l cå trån v cå ván, loải
cå ván xút hiãûn trong cạc bäü pháûn giụp con váût di âäüng nhanh nhỉ l pháưn phủ
ca
Polyarthra
hay
Hexarthra
.
Cå xãúp thnh bọ nh, khäng bao giåì thãø hiãûn åí dảng phàón. Hãû thäúng cå
vng gäưm 4-15 di bạm dỉåïi da âọ l dảng tiãu chøn ca bäü non so l, nhỉng
trong bäü non so chàón thç chụng håí åí pháưn bủng. Mäüt bäü cå phiïa sau dênh vo
chán hay pháưn sau ca thán. Hãû thäúng cå phiạ trỉåïc thç dênh vo vng tiãm mao

cho âãún giỉỵa thán.
Testudinella
cọ cå lỉng bủng ngàõn, khäng cọ cå vng.
Cupelopagis
cọ hãû
thäúng cå phỉïc tảp.
Cå näüi tảng v cå ngoải biãn giụp con váût di âäüng v treo näüi quan.
10. Hãû tháưn kinh v cå quan cm giạc.
Sỉû sàõp xãúp hãû tháưn kinh ca Trng bạnh xe khäng theo âỉåìng thàóng. Khäúi
mä tháưn kinh låïn nháút l hảch no hçnh tụi nàòm åí màût lỉng ca hm nghiãưn v
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
44
háưu âäi khi nọ êt nhiãưu bë che khút båíi vng tiãm mao. Nhỉỵng âäi dáy tháưn
kinh mnh näúi våïi hảch tháưn kinh hm nghiãưn åí màût bủng v våïi hảch âi åí
vng chán.
Vng cm giạc ch úu ca Trng bạnh xe l âiãøm màõt åí vng cäø, nàòm
phiạ dỉåïi no hay dênh vo no, nọ bao gäưm hai khäúi hçnh chẹn mu â chỉïa cạc
hảt khục xả. Nhiãưu loi cọ hai màõt trỉåïc nàòm trãn vng tiãm mao v phán tạn.
Âiãøm màõt máút âi åí cạ thãø trỉåíng thnh hay loi säúng b bạm, khi chỉa
thnh thủc chụng váùn cn âiãøm màõt.
Pháưn läng cỉïng, nh åí pháưn lỉng täưn tải mäüt âäi, riãng bäü non so l cọ
mäüt âäi åí khong
1
/
3
cå thãø, cọ nhỉỵng tụm tå âàûc biãût, nhỉỵng nhụ läưi xút hiãûn
trãn vng tiãm mao ca bäü non so l.
Cạch nay nhiãưu nàm, cå quan retrocerebral ca trng bạnh xe chỉa âỉåüc
quan tám nhiãưu, nọ gäưm hai pháưn: nhỉỵng tụi chỉa hảt retrocerebral nàòm åí pháưn
lỉng v phêa trc no chia thnh hai nhụ nh v mäüt âäi tuún nh nàòm trãn tụi

hay dc theo tụi. Cọ thãø thiãúu mäüt trong hai thnh pháưn ny. Bacteroid thỉåìng
nàòm trong tụi retro v kãút håüp våïi tụi phủ. Chỉïc nàng ca cå quan ny chỉa
âỉåüc hiãøu r nhỉng nọ âỉåüc xem l cå quan cm giạc âàûc biãût.
11. Sinh sn.
Bäü non so l cọ hãû sinh dủc våïi dảng mäüt tụi âån gin nm di theo màût
bủng. Pháưn cúi ca tụi l mäüt chm trỉïng nh.dỉåỵng cháút l häøn håüp ca mäüt
nhán låïn, nọ chiãúm hån nỉỵa tụi trỉïng v khi trỉïng thnh thủc nọ s chçm xúng,
dỉåỵng cháút s chuøn hoạ thnh khäúi non hong. Khi thnh thủc, trỉïng s âi
qua v xúng vi trỉïng ngàõn, ra ngoi bàòng läù huût. Trỉïng cọ dảng di, mãưm
do nãn dãù dng chui qua vi trỉïng.
Chỉång II: Låïp Trng bạnh
45
Hãû sinh dủc ca bäü non so chàón tỉång tỉû våïi bäü non so l ngoải trỉì nọ
cọ hçnh chỉỵ V hay chỉỵ Y cọ hai tụi v bưng trỉïng. Hai äúng dáùn trỉïng träng cọ
v mnh mai v âån gin. Con âỉûc chỉa âỉåüc phạt hiãûn trong bäü phủ Bdelloidea
v cọ sỉû sinh sn âån tênh. Trong bäü non so l, con âỉûc âỉåüc phạt hiãûn trong
táút c cạc loi â cọ nhiãưu thỉûc nghiãûm vãư sinh hc. Nhçn chung con âỉûc hiãúm
gàûp nhỉng chụng s tàng lãn vç sỉû xút hiãûn ca con âỉûc l úu täú ỉïc chãú sỉû phạt
triãøn ca qưn thãø trong vi tưn no âọ trong nàm.
Âäúi våïi bäü phủ Ploimate, cọ sỉû phán biãût r giỉỵa con âỉûc v con cại. Âa
pháưn trong nàm, con cại sinh sn âån tênh (âọ gi l amictic), tãú bo v trỉïng ca
con ny åí dảng lỉåỵng bäüi (2n NST). Nhỉỵng trỉïng ny chè qua mäüt láưn phán càõt
v thnh thủc ngay trong bưng trỉïng. Dảng con cại xút hiãûn trong thåìi k âàûc
biãût trong nàm nháút l khi âiãưu kiãûn mäi trỉåìng thay âäøi gi l coi cại mictic.
Trỉïng ca con ny tri qua hai láưn phán bo do âọ chụng cn
1
/
2
bäü NST. Ngỉåüc
våïi trỉïng amictic, trỉïng mictic (hay l cyst, winter egg) âỉåüc thủ tinh. Trỉïng ny

khi thủ tinh cọ vạch dy chçm trong nỉåïc cho âãún khi âiãưu kiãûn mäi trỉåìng tråí
lải ban âáưu. Nãúu con cại mictic khäng âỉåüc thủ tinh, nọ s â ra trỉïng v trỉïng
ny tråí thnh con âỉûc. Mäüt con cại mictic cọ thãø tảo ra c trỉïng âỉûc v trỉïng thủ
tinh nhỉng con cại con âỉûc hay trỉïng thủ tinh v con âỉûc thç khäng cng cha mẻ.
Thỉûc sỉû con cại mictic thỉåìng tháúy mang c trỉïng âỉûc v trỉïng thủ tinh åí phiạ
sau cå thãø. Con cại amictic thủ tinh cng khäng mang hiãûu qu. Hai loải con cại
ny cọ âàûc tênh sinh l khạc nhau, khäng thãø thay thãú. Trong âiãưu kiãûn tỉû nhiãn,
cọ 1-2 thãú hãû mictic trong mäüt nàm, ngỉåüc lải cọ khi cọ tỉì 20-40 thãú hãû amictic.
Con cại nåí ra tỉì trỉïng nghé l con cại amictic nhỉng thãú hãû tiãúp theo cọ thãø l
mictic hay amictic.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
46
Sọỳ trổùng amictic con caùi saớn xuỏỳt trong mọỹt voỡng õồỡi bióỳn õọỹng lồùn tuỡy
theo õióửu kióỷn mọi trổồỡng vaỡ loaỡi. Khi nuọi trong phoỡng thờ nghióỷm thỗ sọỳ trổùng
trung bỗnh cuớa
Brachionus calicyflorus
laỡ 3.6, coỡn ồớ
Testudinella elliptica
laỡ 5.0 trong
khi ồớ
Epiphanes senta
laỡ 45.5 vaỡ
Proales sordida
laỡ 24.3. Chổa bióỳt roớ con caùi mictic
coù thóứ sinh saớn bao nhióu nhổng coù leợ khọng khaùc nhióửu so vồùi con amictic.
Vaỡi loaỡi õeớ con, nhổng õoù laỡ trổùng nũm trong buọửng trổùng seợ nồớ trong õoù.
où laỡ nhổợng loaỡi Notiomatidae, Bdelloidea nhổ
Asplanchna, Conochilus,
Rhinoglena
vaỡ vaỡi loaỡi khaùc. Thổồỡng thỗ con non thoaùt ra ngoaỡi qua lọự huyóỷt,

nhổng coù mọỹt sọỳ loaỡi tổỷ vồớ vaùch cồ thóứ õóứ con non thoaùt ra ngoaỡi.
Trổùng amictic thổồỡng nồớ ra sau 2-3 ngaỡy. Trong trổùng naỡy coù gioỹt dỏửu nhoớ
giuùp cho noù dóự nọứi. Cuợng coù vaỡi loaỡi trổùng dờnh vaỡo chỏn con meỷ cho õóỳn khi nồớ.
Loaỷi trổùng nghộ thỗ nỷng, coù voớ daỡy vaỡ coù vỏn. Khi noù dổồỹc õeớ ra thỗ chỗm
xuọỳng õaùy ao. Noù coù khaớ nng chọỳng chởu vồùi nhióỷt õọỹ cao, nhióỷt õọỹ thỏỳp, sổỷ khọ
raùo vaỡ nhổợng bióỳn õọứi hoaù hoỹc cuớa õióửu kióỷn mọi trổồỡng trong thồỡi gian daỡi.
Trổùng naỡy tọửn taỷi rỏỳt lỏửu vaỡ chuùng chố nồớ ra khi coù sổỷ kờch thờch bũng sổỷ bióỳn õọứi
cuớa nhióỷt õọỹ, aùp suỏỳt thỏứm thỏỳu, hoaù hoỹc mọi trồng nổồùc vaỡ caớ phỏửn thoaùng khờ.
Con caùi amictic (2n NST)
Trổùng amictic (2n NST)
Con caùi amictic (2n NST)
Trổùng amictic
Con caùi amictic
Con caùi mictic (2n NST)
Trổùng mictic (n NST)
Chỉång II: Låïp Trng bạnh
47
Trỉïng nghé (2n NST) Con âỉûc (n NST)
Riãng
Asplanchna
con âỉûc cọ thãø thu tinh cho con mẻ trỉåïc khi nọ thoạt ra
ngoi. Chu trçnh sinh sn ca Trng bạnh xe âỉåüc diãùn gii theo så âäư trãn.
Mäüt dảng k lả khạc ca Trng bạnh xe l loải trỉïng nghé nhỉng chỉa thủ
tinh (
pseudosexual resting egg
) âỉåüc phạt hiãûn trong qưn ân ni m khäng cọ
con âỉûc. Loải trỉïng ny cng s phạt triãøn tỉång tỉû nhỉ loải trỉïng nghé cọ thủ
tinh.
Con âỉûc trong qưn x Trng bạnh xe l mäüt dảng suy thoại, cọ âåìi säúng
ngàõn thỉåìng chè chiãúm säú lỉåüng khong

1
/
3
so våïi con cại. Hãû tiãu hoạ khäng cọ
hay chè cn lải dáúu vãút màûc d vi loi cn cọ hm nghiãưn v dả dy. Chụng
khäng cọ hãû thäúng v hay gai phạt triãøn, vng tiãm mao ln åí phêa trỉåïc v váûn
âäüng täút, chụng di âäüng nhanh v khäng bao giåì bạm. Hãû sinh dủc âån gin v
chiãúm háưu hãút xoang cå thãø. Tinh hon cọ dảng viãn hay thy v nàòm trong cå
thãø âỉåüc giỉỵ chàûc nhåì vo såüi dáy âọ l dáúu vãút ca hãû tiãu hoạ.
Con âỉûc cọ kh nàng tham gia sinh sn ngay sau khi vỉìa nåí ra 1 giåì,
chụng ráút hoảt âäüng nháút l trong khu vỉûc cọ nhiãưu con cại täưn tải, chụng båi läüi
khäng âënh hỉåïng cho âãún khi gàûp âỉåüc 1 cạ thãø cại thiïch håüp. Sỉû giao phäúi v
chuøn tinh trng cọ thãø thäng qua läø huût hay vạch cå thãø, con âỉûc chãút ngay
khi â tham gia sinh sn, nãúu khäng gàûp con cại thç con âỉûc cọ thãø täưn tải 4-7
ngy.
Ráút khọ cọ thãø tháúy âỉåüc sỉû khạc nhau vãư khêa cảnh tỉû nhiãn hay mỉïc âäü
sinh thại m cọ thãø nh hỉåíng âãún thåìi k sinh sn hỉỵu tênh. Hån nỉỵa theo táûp
tênh ca vi loi cọ thãø cọ thãø täưn tải trong thy vỉûc ny hay thy vỉûc khạc v
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
48
thồỡi gian naỡy hay thồỡi gian khaùc trong nm. Thờ duỷ nhổ trong họử, mọỹt loaỡi coù thóứ
taỷo ra con õổỷc vaỡo muỡa thu, mọỹt họử khaùc coù thóứ coù con õổỷc vaỡo caớ hai muỡa laỡ
muỡa thu vaỡ muỡa xuỏn nhổng mọỹt họử khaùc laỷi coù thóứ xuỏỳt hióỷn con õổỷc laùc õaùc
trong suọỳt caớ nm.
Nhỗn chung, trong quỏửn thóứ Truỡng baùnh xe, thổồỡng thỗ ồớ daỷng sinh saớn
õồn tờnh nhổng hióỷn tổồỹng sinh saớn hổợu tờnh xaớy trong thồỡi kyỡ quỏửn thóứ õang
tng. Nhổợng nhỏn tọỳ bón ngoaỡi seợ laỡ nhỏn` chờnh aớnh hổồớng õóỳn sổỷ sinh saớn hổợu
tờnh hồn laỡ yóỳu tọỳ di truyóửn. Nhổợng nhỏn chờnh õoù coù thóứ laỡ (1) sổỷ thay õọứi vóử
loaỷi thổùc n (tổỡ taớo sang vi khuỏứn hay ngổồỹc laỷi) (2) nguọửn thổùc n gia tng (3)
hay laỡ sổỷ giaợm thổùc n. Nhổợng nhỏn tọỳ khaùc coù thóứ aớnh hổồợng chuớ yóỳu õóỳn sổỷ

xuỏỳt hióỷn con õổỷc laỡ mỏỷt õọỹ cao, mọi trổồỡng tọỳt chuyóứn sang nhióửu kióửm, nhióỷt
õọỹ bióỳn õọứi hay õoùi. Nóỳu õióửu kióỷn ọứn õởnh thỗ sổỷ xuỏỳt hióỷn con õổỷc khoù coù thóứ
giaới thờch õổồỹc.
12. Phaùt trióứn vaỡ tuọứi thoỹ.
Hỏửu hóỳt nhổợng loaỡi sọỳng trọi nọứi vaỡ sọỳng ồớ vuỡng trióửu phaùt trióứn nhanh
trong vaỡi giồỡ sau khi nồớ nhổng sau õoù thỗ chỏỷm dỏửn laỷi. Nhióửu loaỡi sọỳng boỡ phaùt
trióứn khọng giồùi haỷn chuớ yóỳu laỡ sổỷ phaùt trióứn cuớa phỏửn sau cồ thóứ. Mỷc duỡ Truỡng
baùnh xe khọng coù hióỷn tổồỹng lọỹt xaùc nhổng con trổồớng thaỡnh cuợng lồùn gỏỳp 3-10
lỏửn so vồùi caù thóứ mồùi nồớ. Tuy vỏỷy nhổng sọỳ tóỳ baỡo trong tổỡng caù thóứ trổồớng thaỡnh
tổồng tổỷ nhau trong cuỡng loaỡi, thờ duỷ nhổ
Epiphanes senta
coù 959 nhỏn. Mọựi cồ
quan coù cuỡng sọỳ lổồỹng nhỏn trổỡ mọỹt vaỡi mọ nhỏỳt laỡ mọ chổaù noaợn hoaỡng coù sổỷ
khaùc bióỷt mọỹt ờt vóử sọỳ lổồỹng nhỏn.
Tuọứi thoỹ tờnh tổỡ luùc mồùi nồớ cho õóỳn chóỳt rỏỳt bióỳn õọỹng nhổ
Epiphanes senta
laỡ 8 ngaỡy,
Lecane inermis
laỡ 7.4 ngaỡy,
Brachionus calyciflorus
laỡ 6 ngaỡy.
13. Chu kyỡ cuớa quỏửn thóứ.
Chổồng II: Lồùp Truỡng baùnh
49
Cuợng giọỳng nhổ nhióửu loaỡi sinh vỏỷt nọứi khaùc, Truỡng baùnh xe chióỳm ổu thóỳ
hỏửu nhổ suọỳt nm. Nhổng cuợng xaùc õởnh õổồỹc laỡ õoù laỡ loaỡi mọỹt chu kyỡ, hai chu
kyỡ, õa chu kyỡ hay phaùt trióứn khọng coù qui luỏỷt vỗ thóỳ noù seợ taỷo ra mọỹt, hai hay
nhióửu õốnh cao sọỳ lổồỹng trong mọỹt nm. Nhổợng loaỡi nhổ
Kellicottia longispina
vaỡ

Conochilus unicornis
coi nhổ laỡ loaỡi mọỹt chu kyỡ mỷc duỡ luùc naỡo chuùng vỏựn õổồỹc
thỏỳy trong họử.
Brachionus angularis
vaỡ
Keratella cochlearis
laỡ nhổợng loaỡi hai chu kyỡ
nhổng vỏựn thỏỳy õổồỹc quanh nm.
Toùm laỷi, chu kyỡ cuớa quỏửn thóứ khi õaỷt õốnh cao bióỳn õọỹng theo loaỡi vaỡ theo
nm trong mọỹt thuớy vổỷc nhỏỳt õởnh hay bióỳn õọỹng theo thuớy vổỷc.
14. Bióỳn daỷng vaỡ chu kyỡ bióỳn daỷng.
Cuợng giọỳng nhổ nhióửu loaỡi sinh vỏỷt nọứi khaùc, nhióửu loaỡi trong lồùp Truỡng
baùnh xe coù sổỷ bióỳn õọứi hỗnh daỷng nhổ vóử kờch thổồùc, vóử voớ khi sọỳng tổỡ vuỡng naỡy
õóỳn vuỡng khaùc. Dỏỳu hióỷu thóứ hióỷn roớ nhỏỳt laỡ sổỷ xuỏỳt hióỷn thóm gai nhổ ồớ
Keratella
vaỡ
Brachionus
. Thờ duỷ nhổ
Brachionus calyciflorus
mọựi luùc õóửu coù 4 gai ồớ õỏửu
nhổng noù bióỳn õọỹng tổỡ daỡi cho õóỳn ngừn vaỡ coù khi bióỳn mỏỳt. Sổỷ xuỏỳt hióỷn gai ồớ
nhổợng caù thóứ trong quỏửn thóứ laỡ chuùng õang ồớ tỗnh traỷng õoùi, nhióỷt õọỹ thỏỳp vaỡ chỏỳt
lồ lổợng phổùc taỷp.
Toùm laỷi sổỷ bióỳn daỷng vaỡ hỗnh thổùc bióứn õọứi theo muỡa cuớa nhổợng loaỡi rióng
bióỷt khọng thóứ cho õoù laỡ õỷc tờnh rióng cuớa tổỡng loaỡi vaỡ sổỷ bióỳn õọứi õồn õọỹc cuớa
mọi trổồỡng maỡ õoù chờnh laỡ sổỷ tổồng taùc phổùc taỷp giổợa sinh vỏỷt vaỡ mọi trổồỡng.
15. Sinh thaùi vaỡ phỏn bọỳ.
-
Truỡng baùnh xe laỡ nhoùm sinh vỏỷt phỏn bọỳ rỏỳt rọỹng nhổng noù cuợng bở haỷn chóỳ
bồới vuỡng coù nhióỷt õọỹ quaù noùng hay quaù laỷnh, nổồùc chaớy maỷnh hay nhổợng

vuỡng mỷn. Chuùng coù thóứ tọửn taỷi trong mọỹt thuớy vổỷc nhióửu nm nhổng cuợng
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
50
khọng thóứ giaới thờch taỷi sao chuùng vừng mỷt mọỹt thồỡi gian daỡi rọửi laỷi xuỏỳt hióỷn
cuợng trón thuớy vổỷc õoù.
-
Coù khoaớng 75% sọỳ loaỡi õổồỹc bióỳt sọỳng ồớ vuỡng trióửu vaỡ họử ao, khoaớng 100 loaỡi
nổồùc tốnh hay phuỡ du. a sọỳ loaỡi trong bọỹ Bdelloidea sọỳng ồớ vuỡng róu ỏựm, chố
coù vaỡi loaỡi ồớ vuỡng trióửu nhổ
Rotaria, Embata, Philodina
. Vaỡi loaỡi trong bọỹ
Ploimate thổồỡng xuỏỳt hióỷn trong õaùm róu nóỳu giổợ rỏỳt ỏựm.
-
Nhổợng loaỡi sọỳng tổỷ do thỗ rỏỳt thờch nghi vồùi nhióửu mọi trổồỡng sọỳng nhổ
Acyclus inquietus
thổồỡng thỏỳy trong tỏỷp õoaỡn cuớa
Sinantherina,
Collothecaalgicola
thổồỡng thỏỳy trong tỏỷp õoaỡn taớo sồỹi
Gloeotrichia
.
Brachionus
plicatilis
vaỡ
B. pterodinoides
thồỡng sọỳng ồớ vuỡng coù õọỹ kióửm cao.
Proales
rheinardti
sọỳng ồớ suọỳi trón nuùi.
Synchaeta

thổồỡng õổồỹc thỏỳy ồớ vuỡng nổồùc lồỹ vaỡ
cổớa sọng.
-
Nhổợng loaỡi kyù sinh nhổ
Notommata trypeta
sọỳng kyù sinh trón taớo
Gomphosphaeria
,
Proales parasitica
sọỳng trón tỏỷp õoaỡn taớo
Volvox
, Albertia ng
ngoaỷi hay nọỹi kyù sinh trón quỏửn thóứ giun ờt tồ thuớy sinh
Trong tổỷ nhión, mỏỷt õọỹ cuớa truỡng baùnh xe xuỏỳt hióỷn coù lión quan õóỳn nguọửn thổùc
n. Mỏỷt õọỹ tọỳi õa lión quan nhióửu õóỳn giaù thóứ vaỡ bóử mỷt tióỳp xuùc, thổồỡng thỗ cồớ
5800 caù thóứ/lờt cho sinh vỏỷt phuỡ du, 25000 caù thóứ/lờt cho boỹn boỡ baùm hay 1155000
caù thóứ/lờt trong baợi caùt ỏứm.
Nhổợng loaỡi boỡ baùm khọng bao giồỡ xuỏỳt hióỷn khi nhióỷt õọỹ dổồùi 15
O
C, thọng
thổồỡng thỗ xuỏỳt hióỷn nhióửu ồớ nhióỷt õọỹ trón 20
O
C.
Cuợng coù mọỳi quan hóỷ mỏỷt thióỳt giổợa pH cuớa thuớy vổỷc vaỡ thaỡnh phỏửn loaỡi
cuớa Truỡng baùnh xe, thọng thổồỡng nổồùc coù pH>7 thỗ coù ờt loaỡi nhổng sọỳ lổồỹng cuớa
chuùng cao, caùc loaỡi thờch nghi õióửu kióỷn naỡy laỡ
Asplanchna, Asplanchnopus,
Mytilina, Brachionus, Filinia, Lacinularia, Sinantherina, Eosphora
vaỡ
Notholca

nhổng
Chổồng II: Lồùp Truỡng baùnh
51
khi mọi trổồỡng chuyóứn sang acid thỗ nhióửu loaỡi xuỏỳt hióỷn nhổng sọỳ lổồỹng khọng
cao nhổ
Cephalodella, Lepadella, Lecane, Monostyla, Trichocera
vaỡ
Dicranophorus
.
Phỏửn coỡn laỷi laỡ nhổợng loaỡi phỏn bọỳ rọỹng cho caớ hai mọi trổồỡng.
Trổùng nghố (cyst) hay caùc õọỳi tổồỹng bở sỏỳy khọ seợ õổồỹc phỏn bọỳ rọỹng khừp
trón mỷt õỏỳt nhồỡ gioù, õọỹng vỏỷt khaùc mang õi do õoù chuùng noù laỡ nhổợng sinh vỏỷt
phỏn bọỳ rọỹng tổùc laỡ nhổợng loaỡi sọỳng ồớ vuỡng nổồùc tốnh, trong rong róu, trong baợi
caùt, trong õỏửm lỏửy coù thóứ thỏỳy trong ao nuọi caù vaỡ nhổ thóỳ coù thóứ tỗm thỏỳy chuùng
khừp nồi trón thóỳ giồùi thỏỷm chờ ngay caớ nhổợng loaỡi hióỳm hay ờt gỷp cuợng õổồỹc
phaùt hióỷn nhổợng nồi coù õióửu kióỷn sọỳng thờch hồỹp.
16. Thu mỏựu vaỡ nuọi.
Duỡng lổồùi phióu sinh õóứ thu mỏựu, nhổợng vuỡng coù thổỷc vỏỷt nổồùc phaùt trióứn
seợ dóự daỡng thu õổồỹc nhoùm naỡy, nhổng lổồùi phióu sinh khoù thu õổồỹc nhổợng caù
thóứ non.
Coù thóứ duỡng loỹ thuớy tinh õóứ vồùt nhổợng mỏựu vỏỷt coỡn sọỳng trong nhổợng
õaùm thuớy sinh thổỷc vỏỷt. Khi oxy trong loỹ giaớm dỏửn thỗ Truỡng baùnh xe nọứi lón,
chuùng ta seợ huùt chuùng ra bũng pipet.
Coù rỏỳt nhióửu phổồng phaùp õóứ nuọi truỡng baùnh xe, mọựi õọỳi tổồỹng coù mọỹt
cọng thổùc rióng vaỡ tuỡy vaỡo õióửu kióỷn cuỷ thóứ tổỡng vuỡng maỡ ngổồỡi ta coù thóứ sổớa õọứi
cho thờch hồỹp, sau õỏy laỡ mọỹt vaỡi cọng thổùc thờ duỷ
-
Nuọi nhổợng loaỡi thuọỹc giọỳng Lecane: (1) duỡng dung dởch cuớa 0.1% bọỹt sổớa vaỡ
nổồùc ao, dung dởch naỡy õổồỹc thay haỡng ngaỡy; (2) lỏỳy 20 haỷt luùa mỗ, nghióửn
nhoớ vaỡ õung sọi trong 100 ml nổồùc trong 20 phuùt, cho Truỡng baùnh xe vaỡo

dung dởch naỡy, thay mồùi dung dởch mọựi ngaỡy (3) baùnh mỗ khọ lỏỳy nỏỳu nhổỡ vồùi
nổồùc theo tố lóỷ 8-30 maớnh vuỷn trong 100 ml nổồùc, loỹc vaỡ duỡng trong 24 giồỡ.
DỈÅNG TRÊ DNG. 2000
52
-
Nhỉỵng loi thüc giäúng Epiphanes hay nhỉỵng loi säúng trong ao cọ thãø ni
bàòng nỉåïc c khä våïi viãûc tảo to hay protozoa lm thỉïc àn.
-
Cọ thãø dng 800 ml phán ngỉûa tỉåi ho våïi 1000 ml nỉåïc v dung säi trong 1
giåì, âãø ngüi räưi ho våïi hai pháưn nỉåïc mỉa, 1 tưn âãún 10 ngy trỉåïc khi
dng ni trng bạnh xe.
-
Nhỉỵng loi trong bäü non so chàón cọ thãø ni trong dung dëch 0.1% sỉía
khäng bẹo våïi nỉåïc mạy hay nỉåïc ao.
-
Nhỉỵng loi säúng b bạm ráút khọ ni.
Ngun tàõc chung ca viãûc ni Trng bạnh xe l thay âäøi dung dëch ni hng
ngy v ngàn cn hoảt âäüng quạ mỉïc ca vi khøn.
17. Cäú âënh máùu.
-
Dng formol 10% âãø cäú âënh máùu, khi âọ con váût co lải lm cho v thãø hiãûn
hçnh ráút r m quan sạt.
-
Nhỉỵng loi khäng cọ v thç phi cọ k thût tinh xo m quan sạt, lục ny ty
vo nhu cáưu thê nghiãûm m quan sạt con váût cn tỉåi hay bë co lải, nhỉ thãú
cáưn lm mã con váût trỉåïc khi giãút. Cháút gáy mã cọ thãø l Chloretone v
2%benzamine hay 2% butyn v 2% hydroxylamine hydrochloride.
-
Sau khi â lm chãút con váût thç cọ thãø cäú âënh chụng trong dung dëch 2-5%
formalin cọ chỉạ 2% glycerin, cọ thãø thãm mäüt êt eosin âãø tảo mu cho dãù

quan sạt.
-
Cọ thãø dng cạch nhỉ sau âãø tạch hm nghiãưn ca con váût mạ quan sạt: (1)
cho mäüt git 1:10 dung dëch Clorox hay sụt àn da trong lm ca lame v cho
thãm mäüt git bãn ngoi lm, láúy lammelle 22 mm
2
ph láúy git bãn ngoi v
âáøy cho âãún lm v chảm vo dung dëch trong lm. Kãú âãún cho trng bạnh xe
vo dung dëch trong lm v tiãúp tủc âáøy. Nhỉï thãú trng bạnh xe bë nghiãưn v
Chổồng II: Lồùp Truỡng baùnh
53
phỏửn trong loợm seợ chổaù haỡm nghióửn. Lỏỳy phỏửn õoù laỡm khọ vaỡ sồn bũng dởch
dởch dỏửu nhồỡn hay Murrayite. Trong khoaớng
1
/
2
giồỡ con vỏỷt bở hoaỡ tan chố coỡn
laỷi haỡm nghióửn, phỏửn mỏựu naỡy coù thóứ lổu giổợ vaỡi thaùng.
II. Hóỷ Thọỳng Phỏn Loaỷi vaỡ Caùc Giọỳng Loaỡi Thổồỡng Gỷp ồớ BSCL.
Sổỷ sừp xóỳp caùc giọỳng loaỡi vaỡ hoỹ duỡng trong hóỷ thọỳng naỡy laỡtheo Remane
trong
Das Tierreich
(1929-1933), dổỷa chuớ yóỳu vaỡo cỏỳu taỷo cồ baớn vaỡ sổỷ bióỳn õọứi
cuớa haỡm nghióửn.
1. Bọỹ noaợn saỡo chún (Bdelloidea hay Digononta).
Nhổợng sinh vỏỷt trong bọỹ naỡy coù hai buọửng trổùng, haỡm nghióửn daỷng
ramate, khọng coù voớ hay ọỳng bao. Mọựi buọửng trổùng õóửu coù noaợn hoaỡng, khọng coù
con õổỷc. Sinh saớn chuớ yóỳu laỡ õồn tờnh. Voỡng tióm mao phaùt trióứn maỷnh. Cồ thóứ
hỗnh truỷ, õọỹ co giaớn cuớa cồ thóứ lồùn, gọửm nhióửu õoaỷn lọửng vaỡo nhau, bồi lọỹi tổỷ do
hay boỡ kióứu con õốa. Coù ngoùn thổồỡng co ruùt trong chỏn, coù 2 ngoùn khọng co vaỡo

õổồỹc.
a.

Hoỹ philodinidae:
voỡng tióm mao phaùt trióứn, coù thóứ co vaỡo trong mióỷng,
daỷ daỡy coù lumen thổỷc sổỷ, coù lọng ruọỹt, õeớ trổùng hay õeớ con. Coù mọỹt
giọỳng laỡ
Philodina
vaỡ khoaớng 20 loaỡi vồùi õỷc tờnh laỡ chỏn coù 4 ngoùn
phún vồùi 2 ngoùn ồớ mỷt lổng vaỡ hai ngoùn cuọỳi cuỡng thỏn. Lồùp chitin boỹc
quanh thỏn moớng. Phỏn bọỳ chuớ yóỳu ồớ vuỡng nổồùc thaới.
b.

Habrotrochidae:
voỡng tióm mao phaùt trióứn, coù thóứ co vaỡo trong mióỷng, daỷ
daỡy khọng coù lumen, thổùc n õi vaỡo khọng baỡo cuớa nguyón sinh chỏỳt
cuớa daỷ daỡy, khọng coù lọng ruọỹt, õeớ trổùng.
c.

Philodinavidae:
coù chuớy hoaỡn chốnh, khọng coù voỡng tióm mao, chỏn coù 4
ngoùn chố coù mọỹt giọỳng laỡ
Philodinavus
vaỡ mọỹt loaỡi nhổng khọng phọứ
bióỳn laỡ
Philodinavus paradoxus.