Chỉång I Sáu hải cáy lỉång thỉûc - lụa, bàõp, khoai
quạn b quanh thán cáy lụa hồûc nhy xúng nỉåïc hay nhy lãn tạn lạ âãø láøn trạnh
khi bë khúy âäüng. Ráưy Náu thêch táún cäng cáy lụa cn nh, nhỉng nãúu máût säú cao cọ
thãø gáy hải mi giai âoản tàng trỉåíng ca cáy lụa:
- Lụa â nhạnh: ráưy chêch hụt nåi bẻ tảo thnh nhỉỵng sc mu náu âáûm dc
theo thán do náúm v vi khøn táún cäng tiãúp theo.
- Lụa tỉì lm âng âãún träø: ráưy thỉåìng táûp trung chêch hụt åí cúng âng non.
- Lụa chên: ráưy táûp trung lãn thán åí pháưn non mãưm.
C thnh trng v áúu trng ráưy náu âãưu chêch hụt cáy lụa bàòng cạch cho vi
chêch hụt vo bọ libe ca mä hụt nhỉûa. Trong khi chêch hụt ráưy tiãút nỉåïc bt phán
hy mä cáy, tảo thnh mäüt bao chung quanh vi chêch hụt, cn tråí sỉû di chuøn nhỉûa
ngun v nỉåïc lãn pháưn trãn ca cáy lụa lm cáy lụa bë khä hẹo, gáy nãn hiãûn tỉåüng
"chạy ráưy".
Ngoi nh hỉåíng gáy hải trỉûc tiãúp nhỉ trãn, Ráưy Náu cn gáy hải giạn tiãúp
cho cáy lụa nhỉ:
- Mä cáy tải cạc vãút chêch hụt v â trỉïng ca ráưy trãn thán cáy lụa bë hỉ do sỉû
xám nháûp ca mäüt säú loi náúm, vi khøn.
- Phán ráưy tiãút ra cọ cháút âỉåìng thu hụt náúm âen tåïi âọng quanh gäúc lụa, cn
tråí quang håüp, nh hỉåíng âãún sỉû phạt triãøn ca cáy lụa.
- Ráưy náu thỉåìng truưn cạc bãûnh lụa c (grassy stunt), ln xồõn lạ (ragged
stunt) cho cáy lụa, tráưm trng nháút l bãûnh ln xồõn lạ. Triãûu chỉïng âãø nháûn diãûn
bãûnh ny l bủi lụa váùn giỉỵ mu xanh d â âãún lục thu hoảch, chọp lạ xồõn lải, lạ
rạch dc theo bça, cáy âám thãm chäưi åí cạc âäút phêa trãn. Nhçn chung, c bủi lụa ln
hàón v lạ cọ mu xanh âáûm. Mỉïc âäü ln ca cáy lụa cn ty thüc vo thåìi gian lụa
bë nhiãùm bãûnh:
* Nãúu cáy lụa bë nhiãùm bãûnh såïm, trong thạng âáưu sau khi sả, bủi lụa ln hàón
v tháút thu hon ton.
* Nãúu cáy lụa bë nhiãùm bãûnh mün hån, bủi lụa bë ln êt v cọ thãø träø bäng
nhỉng ráút êt hồûc âng lụa khäng thoạt ra âỉåüc, hảt bë lẹp nhiãưu, nàng sút tháút thu
khong 70%.
* Nãúu rüng lụa bë nhiãùm bãûnh mün hån nỉỵa, tỉì khi lụa trn mçnh tråí vãư sau,

bủi lụa s khäng ln v cọ thãø träø bäng nhỉng bäng lụa bë lẹp nhiãưu v cọ thãø tháút
thu âãún 30%.

6. Cạc úu täú nh hỉåíng âãún máût säú
a/Thỉïc àn. Âáy l úu täú quan trng, âọng vai tr quút âënh âäúi våïi viãûc tàng
hồûc gim máût säú ráưy náu trãn âäưng rüng.
* Giäúng lụa: Cạc giäúng lụa ngàõn ngy, âạp ỉïng våïi phán âảm nhiãưu, lạ xanh,
thán mãưm, nàng sút cao nhỉng khäng khạng ráưy cao âỉåüc träưng nhiãưu l ngưn
thỉïc àn ỉa thêch ca ráưy. Hån nỉỵa lụa ma váùn cn träưng tải mäüt säú âëa phỉång nãn

36
Chỉång I Sáu hải cáy lỉång thỉûc - lụa, bàõp, khoai
âáy l nåi âãø ráưy náu láy lan sang vủ Âäng-Xn hng nàm vç lụa ma cao cáy, ráûm
rảp ráút thêch håüp âãø ráưy sinh säúng.
* Ma vủ: Lụa cao sn âỉåüc träưng liãn tủc 2 - 3 vủ trong mäüt nàm nãn trãn
âäưng rüng ln cọ thỉïc àn thêch håüp cho ráưy náu.
* Cạc âiãưu kiãûn khạc:
- Phán bọn: Viãûc bọn nhiãưu phán, nháút l âảm, lm cho cáy lụa xanh täút, nhiãưu
dỉåỵng cháút, thán mãưm, dãù thu hụt ráưy tåïi sinh säúng v phạt triãøn máût säú.
- Thy låüi: Hãû thäúng thy låüi cng phạt triãøn v hon chènh giụp cáy lụa phạt
triãøn täút, âáy cng l âiãưu kiãûn thûn låüi cho ráưy tåïi sinh säúng v phạt triãøn máût säú.
b/ Thåìi tiãút:
* Nhiãût âäü: Nhiãût âäü thêch håüp âãø Ráưy Náu phạt triãøn l tỉì 25 - 30
o
C. Theo thê
nghiãûm ca Viãûn Nghiãn Cỉïu Lụa Gảo Qúc Tãú, Ráưy Náu cại ni åí nhiãût âäü 20
o
C cọ
thåìi gian â trỉïng kẹo di 24 ngy, trong khi åí 30
o

C thç thåìi k ny chè cn 3 ngy.
* ÁØm âäü v lỉåüng mỉa: Mỉa låïn v liãn tủc trong nhiãưu ngy s lm ráưy
trỉåíng thnh bë suy úu, ráưy cạm bë rỉía träi, âäưng thåìi ráưy cng dãù bë náúm bãûnh táún
cäng; trong khi mỉa nh hồûc mỉa nàõng xen k, tråìi ám u ráút thêch håüp âãø ráưy phạt
triãøn máût säú. ÁØm âäü thêch håüp âäúi våïi Ráưy Náu l tỉì 80 - 86%.
* Giọ: Ráưy Náu cọ kh nàng di chuøn xa v nãúu cọ giọ ráưy bäúc lãn theo giọ v
bë cún âi cọ thãø âãún nhỉỵng nåi ráút xa. Cạc bạo cạo åí Nháût v Phillipines cho tháúy
Ráưy Náu di chuøn ráút xa, cọ thãø âãún hng chủc ngn cáy säú.

úu täú thỉïc àn v thåìi tiãút cọ nh hỉåíng låïn âãún sỉû hçnh thnh säú lỉåüng ráưy
cại hồûc âỉûc cng nhỉ dảng cạnh ngàõn hay di:
-Tè lãû ráưy cại/âỉûc:
# ÅÍ thåìi k â nhạnh âãún träø, nãúu giäúng lụa thêch håüp, thỉïc àn non
mãưm, säú lỉåüng ráưy cại cọ thãø gáưn bàòng 4 säú lỉåüng ráưy âỉûc.
# ÅÍí thåìi k lụa chên, säú lỉåüng ráưy cại v âỉûc tỉång âỉång nhau.
- Tè lãû ráưy cạnh ngàõn/cạnh di:
# Nhiãût âäü, áøm âäü thêch håüp, thỉïc àn phong phụ, loải hçnh cạnh ngàõn
xút hiãûn nhiãưu; trong säú ny thç ráưy cại bao giåì cng chiãúm tè lãû cao hån.
# Nãúu nhiãût âäü cao, khä hản, thỉïc àn khäng âáưy â hay khäng thêch
håüp thç loải hçnh cạnh di xút hiãûn nhiãưu.
# Ráưy Náu säúng trãn lụa tỉì cúi giai âoản âám chäưi âãún ngáûm sỉỵa nãúu
cọ thỉïc àn âáưy â âụng vo thåìi k cọ âiãưu kiãûn thåìi tiãút thêch håüp, loải hçnh cạnh
ngàõn xút hiãûn nhiãưu, cọ thãø lãn âãún 100%.
c/ Thiãn âëch. Cọ nhiãưu loi cän trng k sinh, àn thët v náúm bãûnh gáy hải mi
giai âoản tàng trỉåíng ca Ráưy Náu. Cạc loi thiãn âëch quan trng ca Ráưy Náu l:
* B Ra: Cọ nhiãưu loi B Ra táún cäng Ráưy Náu. Mäùi ngy mäüt con B Ra

37
Chỉång I Sáu hải cáy lỉång thỉûc - lụa, bàõp, khoai
(c thnh trng láùn áúu trng) cọ thãø àn tỉì 5 - 10 con Ráưy Náu (c áúu trng v thnh

trng).
* Kiãún Ba Khoang: Cọ 2 loi Kiãún Ba Khoang thỉåìng gàûp trãn rüng lụa l:
Paederus fuscipes (Curtis) thüc h Staphylinidae v Ophionea indica (Schmidt -
Goebel) thüc h Carabidae. C áúu trng v thnh trng cạc loi Kiãún Ba Khoang kãø
trãn âãưu àn áúu trng v thnh trng Ráưy Náu. Mäüt con Kiãún Ba Khoang cọ thãø àn tỉì 3
- 5 Ráưy Náu mäùi ngy.
* B Xêt Nỉåïc: Cọ 2 loi B Xêt Nỉåïc thỉåìng xút hiãûn trãn rüng lụa l:
Microvelia atrolineata Bergroth (h Veliidae) v Mesovelia sp (h Mesoveliidae).
C hai loi trãn thüc bäü Cạnh Nỉía Cỉïng (Hemiptera). ÁÚu trng v thnh trng cạc
loi B Xêt Nỉåïc âãưu chêch hụt cháút dëch bãn trong cå thãø áúu trng v thnh trng
Ráưy Náu. Mäüt b xêt cọ thãø gáy hải tỉì 4 - 7 áúu trng v thnh trng Ráưy Náu mäùi
ngy.
* B Xêt M Xanh.Tãn khoa hc : Cyrtorhinus lividipennis Reuter. H: Miridae.
Bäü: Cạnh Nỉía Cỉïng (Hemiptera). ÁÚu trng v thnh trng B Xêt M Xanh ch úu
táún cäng trỉïng ca Ráưy Náu. Thnh trng B Xêt M Xanh cn sàn bàõt c áúu trng v
thnh trng Ráưy Náu âãø àn. Mäùi ngy mäüt con B Xêt M Xanh cọ thãø k sinh tỉì 7 -
10 trỉïng ráưy hồûc tỉì 1 - 5 con ráưy.
* Cạc loi nhãûn: Phäø biãún l loi Pardosa (Lycosa) pseudoannulata (Boesenberg-
Strand), mäüt con nhãûn cọ thãø àn tỉì 5 - 15 Ráưy Náu mäùi ngy.
* Cạc loi k sinh: Cọ nhiãưu loi ong k sinh â trỉïng vo trỉïng, áúu trng hồûc
thnh trng ráưy Náu. Kh nàng k sinh ca tỉìng loi âãưu khạc nhau, cọ loi chè k
sinh tỉì 2 - 8 trỉïng ráưy trong 1 ngy, cọ loi cọ thãø âãún 15 - 30 trỉïng/ngy.
* Cạc loi vi sinh váût: Trong thiãn nhiãn cọ nhiãưu loi náúm, vi khøn hồûc vi
rụt gáy chãút cho Ráưy Náu våïi t lãû ráút âạng kãø; ty ma vủ, t lãû ny cọ thãø lãn âãún
30%. Ba loi náúm gáy bãûnh cho Ráưy Náu thỉåìng gàûp trãn âäưng rüng l:
Metarrhizium sp., Hirsutella sp. v Beauveria bassiana.

7. Biãûn phạp phng trë
a/ Vãû sinh âäưng rüng:
- Phạt sảch gäúc rả, vi chän lụa cn sọt lải v âäút âäưng ngay sau khi thu hoảch,

khäng âãø lụa chẹt phạt triãøn.
- Âãø ngỉìa bãûnh ln xồõn lạ, cáưn nhäø b cạc bủi lụa bë bãûnh ln xồõn lạ âãø khäng
cn ngưn bãûnh trãn âäưng rüng.
b/ Giäúng khạng: Nãn träưng nhiãưu giäúng lụa cọ tênh khạng trung bçnh trãn
âäưng rüng cng mäüt lục âãø trạnh tçnh trảng ráưy quen thỉïc àn v âãø trạnh ạp lỉûc ca
ráưy khi ráưy bäüc phạt.

38
Chỉång I Sáu hải cáy lỉång thỉûc - lụa, bàõp, khoai
c/ Thåìi vủ:
- Sả lụa, gieo mả, cáúy lụa âụng thåìi vủ, gn, trạnh ma vủ gäúi nhau lm lụa
hiãûn diãûn liãn tủc trãn âäưng rüng.
- Nãn cọ thåìi gian âãø âáút träúng âãø càõt âỉït ngưn thỉïc àn ca Ráưy Náu.
d/ Máût âäü sả: Khäng nãn sả, cáúy dy; máût âäü sả thêch håüp l 150 kg/ha âáút
nãúu cọ âiãưu kiãûn sỉí dủng thúc diãût c hồûc täúi âa l 180 kg/ha.
e/ Phán bọn:
- Nãn bọn phán våïi liãưu lỉåüng â cho nhu cáưu ca cáy lụa.
- Bọn âụng lục v cán âäúi giỉỵa cạc loải phán âảm, lán, kali. Trạnh bọn nhiãưu
v dỉ âảm, nháút l åí giai âoản cúi ca cáy lụa.
f/ Biãûn phạp sinh hc:
- Cho vët con tỉì 4 - 5 tưn tøi vo rüng lụa, khong 100 - 150 con/ha.
- Th cạ nhỉ rä phi, m vinh vo rüng lụa.
g/ Cạc biãûn phạp khạc:
- Dng dáưu gasoil: cho dáưu lãn màût nỉåïc rüng xong dng cáy q lãn lạ
lụa, ráưy råït xúng nỉåïc s dênh dáưu bë chãút. Lỉåüng dáưu sỉí dủng l 5 - 7 lêt/ha.
- Báøy ân: Khi cọ Ráưy Náu cạnh di xút hiãûn nãn lm báøy ân âãø thu hụt
ráưy tåïi. Hng âãm cọ thãø âäút ân tỉì 7 - 10 giåì täúi. Báøy ân nãn lm âäưng loảt.
h/ Biãûn phạp họa hc. Thàm rüng thỉåìng xun âãø ghi nháûn máût säú ca ráưy
cng nhỉ ca thnh pháưn v säú lỉåüng thiãn âëch hiãûn diãûn trãn âäưng rüng âãø quút
âënh viãûc ạp dủng thúc trỉì ráưy. Khi cáưn phi ạp dủng thúc thç nãn theo ngun tàõc

“bäún âụng” nhỉ sau:
* Âụng loải thúc:: Dìng cạc loải thúc âàûc trë ráưy. Nãn sỉí dủng ln phiãn
cạc loải thúc trãn âãø trạnh tçnh trảng ráưy quen thúc.
* Âụng liãưu lỉåüng:
- Pha thúc âụng theo liãưu lỉåüng v näưng âäü khuún cạo.
- Nãn sỉí dủng êt nháút l 4 bçnh/cäng rüng.
* Âụng lục: Phun thúc khi ráưy nåí räü åí tøi 2 - 3 (15 - 20 ngy sau khi Ráưy
Náu cọ cạnh vo ân).
* Âụng cạch: Phun thúc vo gäúc lụa l nåi ráưy sinh säúng.


RÁƯY LỈNG TRÀÕNG
Tãn khoa hc: Sogatella furcifera (Horvath),
cn cọ tãn l Sogata furcifera
H Ráưy Thán (Delphacidae), Bäü Cạnh Âãưu (Homoptera)


39
Chổồng I Sỏu haỷi cỏy lổồng thổỷc - luùa, bừp, khoai
1. Phỏn bọỳ
Trón thóỳ giồùi, RLT xuỏỳt hióỷn ồớ caùc vuỡng trọửng luùa, nhióỷt õồùi cuợng nhổ ọn õồùi,
nhổ n ọỹ, aỡi Loan, õaớo Fiji, Indonesia, Nhỏỷt Baớn, nam Trióửu Tión, Malaysia,
Pakistan, Philippines, Sri Lanka, Thaùi Lan, Trung Quọỳc vaỡ Vióỷt Nam.

2. Khaớ nng gỏy haỷi
Vióỷt Nam RLT luọn hióỷn dióỷn trón õọửng ruọỹng vaỡ õaợ gỏy haỷi nỷng taỷi mọỹt
sọỳ õởa phổồng nhổ sau:
- Nm 1966 rỏửy gỏy thaỡnh dởch nỷng ồớ tốnh Thổỡa Thión.
- Vuỷ ọng - Xuỏn nm 1974 - 1975 Rỏửy Lổng Trừng xuỏỳt hióỷn trón õọửng ruọỹng
vồùi mỏỷt sọỳ cao taỷi caùc tốnh Goỡ Cọng vaỡ Tióửn Giang.

- Nm 1980 RLT bừt õỏửu gia tng mỏỷt sọỳ ồớ nhióửu tốnh thuọỹc vuỡng õọửng bũng
sọng Cổớu Long nhổ Long An, Tióửn Giang, Hỏỷu Giang, Minh Haới vaỡ Kión Giang.
- Nm 1983 rỏửy gỏy haỷi trón giọỳng luùa IR42 taỷi huyóỷn Myợợ Xuyón, tốnh Hỏỷu
Giang, nhióửu nồi bở mỏỳt trừng.

3. Kyù chuớ. Ngoaỡi cỏy luùa, RLT coù nhoùm kyù chuớ phuỷ tổồng õọỳi rọỹng hồn Rỏửy Nỏu nhổ
luùa hoang, caùc loaỷi coớ lọửng vổỷc, coớ mỏửn trỏửu, coớ õuọi phuỷng, coớ chaùc, coớ Panicum
pennisatum, coớ Eleusine, Poa, Echinochloa, Digitaria.

4. ỷc õióứm hỗnh thaùi vaỡ sinh hoỹc
Thaỡnh truỡng coù kờch thổồùc cồ thóứ daỡi
tổỡ 3 - 4 mm, thỏn maỡu nỏu õen. Giổợa ngổỷc
trổồùc coù mọỹt vóỷt maỡu vaỡng lồỹt. Caùnh trong
suọỳt vaỡ coù mọỹt õọỳm õen ồớ ngay giổợa caỷnh sau
cuớa caùnh trổồùc, khi caùnh xóỳp laỷi taỷo thaỡnh
mọỹt õọỳm õen to trón lổng. Thaỡnh truỡng caùi
vổỡa coù daỷng caùnh ngừn vaỡ daỷng caùnh daỡi,
trong khi rỏửy õổỷc chố coù mọỹt daỷng caùnh daỡi.
Tuọứi thoỹ cuớa thaỡnh truỡng tổỡ 15 - 20 ngaỡy.




40