lo i ng i đ i l p nhau không ph i ch y u v đ a v xã h i mà ch y u là v ph m ch tạ ườ ố ậ ả ủ ế ề ị ị ộ ủ ế ề ẩ ấ
đ o đ c. ạ ứ
- Quan ni m v ệ ề lễ: Đ đ t đ c nhân, đ l p l i tr t t , khôi ph c l i k c ng cho xãể ạ ượ ể ậ ạ ậ ự ụ ạ ỷ ươ
h i Kh ng T ch tr ng ph i dùng ộ ổ ử ủ ươ ả lễ, đ c bi t là ặ ệ l ễ c a nhà Chu. Vì ủ lễ có th : xác đ nhể ị
đ c v trí, vai trò c a t ng ng i; phân đ nh tr t t , k c ng trong gia đình và ngoài xãượ ị ủ ừ ườ ị ậ ự ỷ ươ
h i; lo i tr nh ng t t x u và t o ra nh ng ph m ch t cá nhân mà xã h i đòi h i. Do nh nộ ạ ừ ữ ậ ấ ạ ữ ẩ ấ ộ ỏ ậ
th y tác d ng to l n c a ấ ụ ớ ủ lễ mà Kh ng T đã d c s c san đ nh l i ổ ử ố ứ ị ạ l . ễ Kh ng T , tr cỞ ổ ử ướ
h t,ế lễ đ c hi u là ượ ể l giáo phong ki n ễ ế nh nh ng phong t c t p quán; nh ng qui t c, quiư ữ ụ ậ ữ ắ
đ nh v tr t t xã h i; th ch , pháp lu t nhà n c nh : sinh, t , tang, hôn, t l , lu t l ,ị ề ậ ự ộ ể ế ậ ướ ư ử ế ễ ậ ệ
hình pháp…; sau đó, l ễ đ c hi u là ượ ể luân lý đ o đ cạ ứ nh ý th c, thái đ , hành vi ng x ,ư ứ ộ ứ ử
n p s ng c a m i con ng i trong c ng đ ng xã h i tr c l nghi, tr t t , k c ng phongế ố ủ ỗ ườ ộ ồ ộ ướ ễ ậ ự ỷ ươ
ki n. Nhân và l có quan h r t m t thi t. Nhân là n i dung bên trong c a l , còn l là hìnhế ễ ệ ấ ậ ế ộ ủ ễ ễ
th c bi u hi n nhân ra bên ngoài. ứ ể ệ Nhân gi ng nh cái n n t l a tr ng t t mà trên đó ng iố ư ề ơ ụ ắ ố ườ
ta v lên nh ng b c tranh tuy t đ pẽ ữ ứ ệ ẹ . Kh ng T cho r ng, trên đ i không h t n t i ng i cóổ ử ằ ờ ề ồ ạ ườ
Page 70 of 487
nhân mà vô lễ. Vì v y, ông khuyên ậ ch xem đi u trái l , ch nghe đi u trái l , ch nói đi uớ ề ễ ớ ề ễ ớ ề
trái l và ch làm đi u trái lễ ớ ề ễ.
Ngoài quan ni m v ệ ề nhân, nghĩa, l , ễ Nho gia còn bàn đ n: ế trí – t c là ứ s sáng su t nh nự ố ậ
th c th u đáo m i v n đ , hi u đ o tr i, đ o ng i, hi u c thiên h , bi t s ng h p v iứ ấ ọ ấ ề ể ạ ờ ạ ườ ể ả ạ ế ố ợ ớ
nhân; tín – t c là lòng ngay d th ng, l i nói và vi c làm nh t trí v i nhau, ứ ạ ẳ ờ ệ ấ ớ dũng – t c là s cứ ứ
m nh tinh th n, lòng can đ m, bi t x u h vì cái sai cái x u đ v t b chúng mà làm theoạ ầ ả ế ấ ổ ấ ể ứ ỏ
nhân nghĩa… Chúng là các nguyên t c c b n c a đ o đ c Nho giáo ắ ơ ả ủ ạ ứ
17
. Kh ng T còn choổ ử
r ng, ng i quân t có đ ằ ườ ử ủ trí, nhân, dũng. Do có trí nên ng i quân t không nh m l n, doườ ử ầ ẫ
có nhân nên ng i quân t không bu n phi n, do có dũng nên ng i quân t không có gìườ ử ồ ề ườ ử
ph i kinh sả ợ.
N u Kh ng T ch chú tr ng đ n ế ổ ử ỉ ọ ế Tam đ cứ (nhân, trí, dũng) thì sang th i Chi n qu c,ờ ế ố
M nh T b ạ ử ỏ dũng thay vào đó l ễ và nghĩa thành T đ cứ ứ (nhân, l , nghĩa, tríễ )
18
.

17
Kh ng T nói: ổ ử Mu n nhân mà không mu n h c thì b cái ngu che m . Mu n trí mà không mu n h c thì b cái sai trái che m . Mu nố ố ọ ị ờ ố ố ọ ị ờ ố
c ng tr c mà không mu n h c thì b cái ng ng nh che m . Mu n dũng mà không mu n h c thì b cái lo n che mươ ự ố ọ ị ươ ạ ờ ố ố ọ ị ạ ờ… Ng i ham h cườ ọ
g n v i đ c trí, ng i ham làm g n v i đ c nhân, ng i bi t h ng i g n v i đ c dũng. Ai bi t ba đi u y t t bi t phép tu thân. Bi tầ ớ ứ ườ ầ ớ ứ ườ ế ổ ươ ầ ớ ứ ế ề ấ ấ ế ế
phép tu thân t t bi t phép tr nhân. Bi t phép tr nhân t t bi t phép t gia, tr qu c, bình thiên hấ ế ị ế ị ấ ế ề ị ố ạ.
18
Đ n đ i nhà Hán, Đ ng Tr ng Th thêm ế ờ ổ ọ ư Tín thành Ngũ th ngườ (nhân, l , nghĩa, trí, tínễ ).
Page 71 of 487
+ Cũng d a trên ự thuy t Thiên m nhế ệ , nh ng M nh T cho r ng ư ạ ử ằ nhân chi s tính b nơ ả
thi n,ệ b i vì khi sinh ra m i con ng i đ u có đ nhân, l , nghĩa, trí. Do có nhân nên ai cũngở ỗ ườ ề ủ ễ
có lòng tr c n, do có nghĩa nên ai cũng có lòng tu , do có l nên ai cũng có lòng cung kính,ắ ẩ ố ễ
do có trí nên ai cũng bi t l th phi. Chúng toát ra t ế ẽ ị ừ tâm. Là ng i ai cũng có cái tâm. Tâm làườ
c i ngu n c a tính thi n trong con ng i. Vì v y, con ng i c n ph i ộ ộ ủ ệ ườ ậ ườ ầ ả tr ng kỳ tâm d ngườ ưỡ
kỳ tính, – t c ứ gìn gi cái tâm thi n y. Dù b n tính con ng i là thi n, nh ng trong cu cữ ệ ấ ả ườ ệ ư ộ
s ng c a con ng i v n có cái ác. Cái ác y xu t hi n là do k c ng xã h i r i lo n, luânố ủ ườ ẫ ấ ấ ệ ỷ ươ ộ ố ạ
th ng đ o lý b đ o điên. Đ vãn h i tính thi n con ng i thì ph i l p l i tr t t kườ ạ ị ả ể ồ ệ ở ườ ả ậ ạ ậ ự ỷ
c ng cho xã h i trên c s th c hành đ ng l i ươ ộ ơ ở ự ườ ố nhân nghĩa
19
.
Nh v y, Kh ng T và M nh T đ u nh t trí coi ư ậ ổ ử ạ ử ề ấ chu n m c đ o đ c ẩ ự ạ ứ là tiêu chu n c aẩ ủ
ng i quân tườ ử, và mu n tr thành ng i quân t c n ph i ố ở ườ ử ầ ả tu thân. Đ tu thân c n ph i đ tể ầ ả ạ
đ oạ , - con đ ng ph i theo, quan h mà con ng i ph i bi t đ ng x trong cu c s ng, -ườ ả ệ ườ ả ế ể ứ ử ộ ố
19
Tuân T cho r ng, ử ằ b n tính con ng i là ả ườ ác; vì v y, ông ch tr ng không ch dùng ậ ủ ươ ỉ nhân, nghĩa, l , nh cễ ạ mà ph i dùng ả hình lu t ậ để
gi i hòa tính ác, c i bi n cái ác thành cái thi n.ả ả ế ệ
Page 72 of 487
mà tr c h t là đ o ướ ế ạ quân – th n, ph – t , phu – phầ ụ ử ụ
20
c n ph i đ t ầ ả ạ đ cứ , - ph m ch t t tẩ ấ ố
đ p c a con ng i c n ph i th hi n trong cu c s ng, - và ph i bi t ẹ ủ ườ ầ ả ể ệ ộ ố ả ế thi, th , l , nh c.ư ễ ạ

Tóm l i, quan đi m đ o đ c – chính tr – xã h i c a Kh ng – M nh là xây d ng ạ ể ạ ứ ị ộ ủ ổ ạ ự m uẫ
ng i quân tườ ử. Mu n tr thành ng i quân t không ch có ố ở ườ ử ỉ tu thân, dù tu thân là g c mà ph iố ả
bi t hành đ ng ế ộ t gia, tr qu c, bình thiên hề ị ố ạ. Mu n hành đ ng hi u qu ng i quân t ph iố ộ ệ ả ườ ử ả
th c hành đ ng l i ự ườ ố nhân tr ,ị - cai tr b ng tình ng i, b ng s yêu ng i, coi ng i nhị ằ ườ ằ ự ườ ườ ư
b n thân mình , - và ả chính danh, - cai tr sao cho vua ra vua, tôi ra tôi; cha ra cha, con ra con;ị
ch ng ra ch ng, v ra v . Ch có nh v y thì ng i quân t , t c giai c p cai tr , m i xâyồ ồ ợ ợ ỉ ư ậ ườ ử ứ ấ ị ớ
d ng đ c m t ự ượ ộ xã h i đ i đ ngộ ạ ồ .
Nho giáo nguyên th y khao khát c i bi n xã h i th i Xuân thu – Chi n qu c t lo nủ ả ế ộ ờ ế ố ừ ạ
thành tr là m t khao khát th m kín c a c thiên h lúc b y gi . Nó th hi n tính nhân b nị ộ ầ ủ ả ạ ấ ờ ể ệ ả
sâu s c. Đòi h i c a Nho giáo nguyên th y v ng i cai tr - ng i quân t không th là dânắ ỏ ủ ủ ề ườ ị ườ ử ể
võ bi n mà ph i là ng i có m t v n văn hóa toàn di n là m t đòi h i chính đáng. Nh ngề ả ườ ộ ố ệ ộ ỏ ư
ch tr ng xây d ng m t xã h i đ i đ ng c a Nho giáo hoàn toàn không d a trên các quanủ ươ ự ộ ộ ạ ồ ủ ự
20
Sau này, Đ ng Tr ng Th g i là ổ ọ ư ọ Tam c ng,ươ và m r ng ở ộ Tam c ngươ thành Ngũ luân (quân – th n, ph – t , phu – ph , huynh – đ ,ầ ụ ử ụ ệ
b ng – h u).ằ ữ
Page 73 of 487
h kinh t – xã h i, không xu t phát t vi c xây d ng n n s n xu t v t ch t, không d a vàoệ ế ộ ấ ừ ệ ự ề ả ấ ậ ấ ự
qu n chúng nhân dân b tr , t c “b n” ti u nhân, mà ch d a trên các quan h đ o đ c – chínhầ ị ị ứ ọ ể ỉ ự ệ ạ ứ
tr – xã h i, xu t phát t vi c giáo d c, rèn luy n nhân cách cá nhân cho t ng l p th ng tr vàị ộ ấ ừ ệ ụ ệ ầ ớ ố ị
ch d a duy nh t vào t ng l p th ng tr là m t ch tr ng duy tâm, o t ng, xa r i th c tỉ ự ấ ầ ớ ố ị ộ ủ ươ ả ưở ờ ự ế
cu c s ng b y gi . Ý t ng v ộ ố ấ ờ ưở ề xã h i đ i đ ng ộ ạ ồ cho dù đã làm lay đ ng trái tim và kh i ócộ ố
c a bi t bao con ng i, nh ng nó mãi mãi ch là m t lý t ng chính tr r t cao đ p c a t ngủ ế ườ ư ỉ ộ ưở ị ấ ẹ ủ ầ
phong ki n th ng tr xã h i Trung Qu c. Do không phù h p v i c v ng c a qu n chúngế ố ị ộ ố ợ ớ ướ ọ ủ ầ
nhân dân, vì v y, nó mãi mãi ch là m t lý t ng.ậ ỉ ộ ưở
Nho gia nguyên th y Kh ng - M nhủ ổ ạ ch a đ ng nhi u giá tr nhân b n và toát lên tinhứ ự ề ị ả
th n bi n ch ng sâu s c.ầ ệ ứ ắ Đi u này không có trong Nho giáo h u T n. Nho gia nguyên th yề ậ ầ ủ
đã làm n i b t ổ ậ khía c nh xã h i c a con ng iạ ộ ủ ườ ; tuy nhiên, khía c nh xã h i c a con ng i đãạ ộ ủ ườ
b hi u m t cách h n ch và duy tâm. Đây là đi m khác so v i quan đi m c a Đ o gia –ị ể ộ ạ ế ể ớ ể ủ ạ
tr ng phái tri t h c nh n m nh b n tính t nhiên c a con ng i. ườ ế ọ ấ ạ ả ự ủ ườ
 Câu 8: Trình bày nh ng t t ng tri t h c c b n c a Đ o gia.ữ ư ưở ế ọ ơ ả ủ ạ

Page 74 of 487
Đ o giaạ đ c ượ Lão Tử (còn g i là Lão Đam, tên Lý Nhĩ, ng i n c S , có th i làmọ ườ ướ ở ờ
quan s gi kho sách L c Ap, s ng kho ng th k VI TCN) sáng l p ra; và sau đó, ử ữ ở ạ ố ả ế ỷ ậ Trang
Tử (ng i n c T ng, 369 - 286 TCN) phát tri n thêm vào th i Chi n qu c. ườ ướ ố ể ờ ế ố Kinh đi nể c aủ
Đ o gia ch y u đ c t p trung l i trong b ạ ủ ế ượ ậ ạ ộ Đ o đ c ạ ứ kinh và bộ Nam hoa kinh
21
. Nh ng tữ ư
t ng tri t h c c b n c a tr ng phái Đ o gia đ c th hi n trong ưở ế ọ ơ ả ủ ườ ạ ượ ể ệ lý lu n vậ ề đ o ạ và đ c.ứ
Lý lu n này th hi nậ ể ệ quan ni m bi n ch ng ệ ệ ứ v ề th gi i, ế ớ và là c s đ Lão T xây d ngơ ở ể ử ự
thuy t ế vô vi.
a) Lý lu n ậ về Đ oạ và Đ cứ
+ Đ oạ là ph m trù tri t h c v a đ ch ạ ế ọ ừ ể ỉ b n nguyênả vô hình, phi c m tính, phi ngôn tả ừ,
sâu kín, huy n di u ề ệ c a v n v t, v a đ ch ủ ạ ậ ừ ể ỉ con đ ng, quy lu t chungườ ậ c a m i s sinhủ ọ ự
thành, bi n hóa x y ra trong th gi i. ế ả ế ớ
Đ oạ đ c t m hi u nh là ượ ạ ể ư cái t nhiênự tĩnh m ch, yên l ng, m c m c, h n đ n, m pị ặ ộ ạ ỗ ộ ậ
m , th p thoáng, không có đ c tính, không có hình th ; là ờ ấ ặ ể cái m t không th y, tai khôngắ ấ
nghe, tay không n m b t, ngôn ng không th di n đ t, t duy không nh n th c đ c; là ắ ắ ữ ể ễ ạ ư ậ ứ ượ cái
21
Đ o đ c ạ ứ kinh có kho ng 5000 t do Lão T so n, nó g m hai thiên nói v ả ừ ử ạ ồ ề Đ oạ và Đ cứ . Nam hoa kinh g m các bài do Trang T và m t sồ ử ộ ố
ng i theo phái Đ o gia vi t…ườ ạ ế
Page 75 of 487
năng đ ngộ t sinh sôi, n y n , bi n hóa… Theo Lão T , ự ả ở ế ử đ oạ v a là cái có tr c v a là cáiừ ướ ừ
n m trong b n thân s v t; nh ng khi có s can thi p c a con ng i thì ằ ả ự ậ ư ự ệ ủ ườ đ o ạ không còn là
đ o ạ n a. Ông vi t: Có m t v t h n mang thành t u tr c tr i đ t, yên l ng, mênh mông,ữ ế ộ ậ ỗ ự ướ ờ ấ ặ
m t mình đ c l p, t n mác kh p n i, không ng ng đâu, coi nh m c a th gian… Cáiộ ộ ậ ả ắ ơ ừ ở ư ẹ ủ ế
h n mang ch a có tên nên t m g i là ỗ ư ạ ọ đ o… Đ o ạ ạ mà ta có th g i đ c không ph i là ể ọ ượ ả đ oạ ;
Danh mà ta có th g i đ c không ph i là ể ọ ượ ả danh. Không tên là g c c a tr i đ t, có tên là mố ủ ờ ấ ẹ
c a v n v t… ủ ạ ậ
+ Đ cứ là ph m trù tri t h c dùng đ th hi nạ ế ọ ể ể ệ s c m nh ti m nứ ạ ề ẩ c a ủ đ oạ , là cái hình
th c ứ nh đó v n v t đ c đ nh hình và phân bi t đ c v i nhau, làờ ạ ậ ượ ị ệ ượ ớ cái lý sâu s cắ đ nh nể ậ

bi t v n v t. Theo Lão T , ế ạ ậ ử đ o sinh ra v n v t, đ c nuôi n ng, b o t n v n v tạ ạ ậ ứ ấ ả ồ ạ ậ . V n v tạ ậ
nh đ o mà đ c sinh ra, nh đ c mà th hi n, và khi m t đi là lúc v n v t quay tr v v iờ ạ ượ ờ ứ ể ệ ấ ạ ậ ở ề ớ
đ o. ạ Đ oạ sinh ra M tộ (khí th ng nh t), ố ấ M tộ sinh ra Hai (âm, d ng đ i l p), ươ ố ậ Hai sinh ra Ba
(tr i, đ t, ng i), ờ ấ ườ Ba sinh ra v n V tạ ậ .
Tóm l i, ạ đ o ạ không ch là ỉ ngu n g c,ồ ố b n ch t ả ấ mà còn là quy lu t ậ c a m i cái đã, đangủ ọ
và s t n t i trong th gi i. Đi u này cho phép hi u ẽ ồ ạ ế ớ ề ể đ oạ nh ư nguyên lý th ng nh t - v nố ấ ậ
Page 76 of 487
hành c a v n v t - nguyên lý ủ ạ ậ Đ o pháp t nhiên ạ ự (Nhân pháp đ a, đ a pháp thiên, thiên phápị ị
đ o, đ o pháp t nhiênạ ạ ự ). Đ oạ v a mang tính khách quan (vô vi) v a mang tính ph bi n; vìừ ừ ổ ế
v y, trong th gi i, ậ ế ớ không đâu không có đ o, không ai không theo đ o ạ ạ .
Nh v y, quan ni m v ư ậ ệ ề đ oạ c a tr ng phái Đ o gia đã th hi n m t trình đ khái quátủ ườ ạ ể ệ ộ ộ
cao c a t duy v nh ng v n đ b n nguyên th gi i đ c xem xét trong tính ch nh thủ ư ề ữ ấ ề ả ế ớ ượ ỉ ể
th ng nh t c a nó. ố ấ ủ
b) Quan ni m bi n ch ng v th gi iệ ệ ứ ề ế ớ
Trong tri t h c c a Lão T , quan ni m bi n ch ng v th gi i g n li n v i quan ni mế ọ ủ ử ệ ệ ứ ề ế ớ ắ ề ớ ệ
v ề đ o – đ cạ ứ . Nh đ c mà đ o n m trong v n v t luôn bi n hóa. ờ ứ ạ ằ ạ ậ ế Đ oạ là cái vô. Cái vô sinh
ra cái h uữ . Cái h uữ sinh ra v n v tạ ậ …
Lão T cho r ng b t c s v t nào cũng đ u là th th ng nh t c a hai m t đ i l p.ử ằ ấ ứ ự ậ ề ể ố ấ ủ ặ ố ậ
Chúng ràng bu c, bao hàm l n nhau. Ông vi t: ộ ẫ ế Ai cũng bi t đ p là đ p t c là có x u; haiế ẹ ẹ ứ ấ
m t dài ng n t a vào nhau, m i có hình th ; hai m t cao th p liên h v i nhau, m i cóặ ắ ự ớ ể ặ ấ ệ ớ ớ
chênh l chệ ; và, trong v n v t, không v t nào không cõng âm, b ng d ngạ ậ ậ ồ ươ . Trong v n v t, cácạ ậ
m t đ i l p không ch th ng nh t mà chúng còn xung đ t, đ u tranh, chuy n hóa l n nhauặ ố ậ ỉ ố ấ ộ ấ ể ẫ
Page 77 of 487
t o ra s thay đ i, bi n hoá không ng ng c a v n v t trong vũ tr . Tuy nhiên, theo Lão T ,ạ ự ổ ế ừ ủ ạ ậ ụ ử
s đ u tranh, chuy n hóa c a các m t đ i l p này không làm xu t hi n cái m i, mà là theoự ấ ể ủ ặ ố ậ ấ ệ ớ
vòng tu n hoàn khép kín. Ông nói, ầ h a là ch d a c a phúc, phúc là ch náu c a h aọ ỗ ự ủ ỗ ủ ọ ; cái gì
cong thì l i th ng, trũng l i đ y, cũ thì l i m iạ ẳ ạ ầ ạ ớ
Lão T kh ng đ nh càng tách xa đ o, xã h i càng ch a nhi u mâu thu n. Mâu thu n làử ẳ ị ạ ộ ứ ề ẫ ẫ
tai h a c a xã h i. Ông vi t: ọ ủ ộ ế Khi đ o l n b phá b thì xu t hi n nhân – nghĩa; khi trí tu raạ ớ ị ỏ ấ ệ ệ
đ i thì sinh ra gi d i; khi n c lo n m i xu t hi n tôi trung… ờ ả ố ướ ạ ớ ấ ệ Vì v y, đ xoá b tai h aậ ể ỏ ọ

cho xã h i, ph i th tiêu mâu thu n trong xã h i. ộ ả ủ ẫ ộ
Theo Lão T , mâu thu n trong xã h i đ c th tiêu b ng cách đ y m nh m t trong haiử ẫ ộ ượ ủ ằ ẩ ạ ộ
m t đ i l p đ t o ra s chuy n hóa theo ặ ố ậ ể ạ ự ể quy lu t ph n ph c ậ ả ụ (quay tr l i cái ban đ u),ở ạ ầ
hay c t b m t trong hai m t đ i l p đ làm cho m t đ i l p kia t m t đi theo ắ ỏ ộ ặ ố ậ ể ặ ố ậ ự ấ quy lu tậ
quân bình (cân b ng nhau). Ông vi t: ằ ế Không tôn tr ng ng i hi n thì dân không tranh nhau,ọ ườ ề
không coi tr ng c a c i quý báu thì dân không có tr m c pọ ủ ả ộ ắ .
Page 78 of 487
Nh v y, phép bi n ch ng c a Lão T mang tính ch t máy móc. V n v t ch v n đ ngư ậ ệ ứ ủ ử ấ ạ ậ ỉ ậ ộ
tu n hoàn, l p đi l p l i m t cách bu n t mà không có s ra đ i c a cái m i, nghĩa là khôngầ ặ ặ ạ ộ ồ ẻ ự ờ ủ ớ
có s phát tri n. ự ể
c) Thuy t vô viế
Khi xu t phát t nguyên lý ấ ừ Đ o pháp t nhiênạ ự và m r ng quan ni m v ở ộ ệ ề đ oạ vào lĩnh
v c đ i s ng xã h i, Lão T xây d ng ự ờ ố ộ ử ự thuy t ế vô vi đ trình bày quan đi m c a mình v cácể ể ủ ề
v n đ nhân sinh và chính tr - xã h i. ấ ề ị ộ
Vô vi là s ng và hành đ ng theo l t nhiên, thu n phác, không gi t o, không gò ép tráiố ộ ẽ ự ầ ả ạ
v i b n tính c a mình và ng c v i b n tính c a t nhiên; ớ ả ủ ượ ớ ả ủ ự là t b tính tham lam, v k đừ ỏ ị ỷ ể
không làm m t đ cấ ứ . Ch khi nào t b đ c thói t l i thì m i nh n th y ỉ ừ ỏ ượ ư ợ ớ ậ ấ đ oạ ; và ch khiỉ
nh n th y ậ ấ đ oạ m i có th ớ ể vô vi đ c. ượ
Đ i l p v i ố ậ ớ vô vi là h u vi. ữ H u vi là ữ s ng và hành đ ng không theo l t nhiên, là đemố ộ ẽ ự
áp đ t ý chí c a mình vào s v t, là can thi p vào đ t tr i. Lão T ph n đ i m i ch tr ngặ ủ ự ậ ệ ấ ờ ử ả ố ọ ủ ươ
h u viữ , vì ông cho r ng ằ h u vi ữ ch làm xáo tr n tr t t t nhiên v n mang tính đi u hòa, làmỉ ộ ậ ự ự ố ề
m t b n tính t nhiên c a con ng i, d n đ n s xa lánh và làm m tấ ả ự ủ ườ ẫ ế ự ấ đ oạ .
Page 79 of 487
V đ ng l i tr n c an dânề ườ ố ị ướ , quan đi m c a Lão T hoàn toàn đ i l p v i quan đi mể ủ ử ố ậ ớ ể
c a Kh ng T . Lão T cho r ng hành đ ng hay nh t là đ ng can thi p đ n vi c đ i; nh ng,ủ ổ ử ử ằ ộ ấ ừ ệ ế ệ ờ ư
n u đ i c n ta ph i ế ờ ầ ả làm thì ta hãy làm cái không làm m t cách kín đáo, khéo léo. Ông coi đâyộ
là gi i pháp an bang t th . Ông vi t: ả ế ế ế Chính ph yên tĩnh vô vi thì dân s bi n thành ch tủ ẽ ế ấ
phác, chính ph tích c c làm vi c thì dân đ y tai h a.ủ ự ệ ầ ọ
N u Kh ng T đòi h i ng i tr vì thiên h ph i là b c Thánh nhân v i các ph m ch tế ổ ử ỏ ườ ị ạ ả ậ ớ ẩ ấ
đ o đ c nh ạ ứ ư nhân, l , nghĩa, trí…ễ ; thì Lão T ch tr ng b c Thánh nhân tr vì thiên hử ủ ươ ậ ị ạ

ph i b ng l t nhiên c a đ o ả ằ ẽ ự ủ ạ vô vi. N u Kh ng T ch tr ng xây d ng xã h i đ i đ ng,ế ổ ử ủ ươ ự ộ ạ ồ
thì Lão T ch tr ng xóa b h t m i ràng bu c v m t đ o đ c, pháp lu t đ i v i conử ủ ươ ỏ ế ọ ộ ề ặ ạ ứ ậ ố ớ
ng i đ tr l i cho con ng i cái b n tính t nhiên v n có c a nó. Lão T m c đ a xãườ ể ả ạ ườ ả ự ố ủ ử ơ ướ ư
h i tr v th i đ i nguyên th y ch t phác, m c cô l p cá nhân v i xã h i đ hòa tan conộ ở ề ờ ạ ủ ấ ơ ướ ậ ớ ộ ể
ng i vào đ o (t nhiên). Ông ch tr ng ườ ạ ự ủ ươ xây d ngự n c nh , dân ít, có thuy n xe nh ngướ ỏ ề ư
không đi, có g m giáo nh ng không dùng, b văn t , t t l i, không h c hành ươ ư ỏ ự ừ ư ợ ọ Dân hai
n c c nh nhau, dù cách nhau b i m t b d u nh hay m t con m ng c n, cùng ngheướ ở ạ ở ộ ờ ậ ỏ ộ ươ ạ
ti ng chó s a t i, ti ng gà gáy sáng… nh ng đ n già, đ n ch t h không bao gi qua l iế ủ ố ế ư ế ế ế ọ ờ ạ
Page 80 of 487