- Trang chủ >>
- Khoa Học Tự Nhiên >>
- Vật lý
10 vệ tinh lạ lùng nhất hệ mặt trời (P5) doc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (184.58 KB, 7 trang )
10 vệ tinh lạ lùngnhấthệ mặt
trời (P5)
Mặttrăng
Cho đến khi Simon Marius và galileoGalileipháthiện ra bốntrong số những
vệ tinh của Mộc tinh cách đây 400 năm, vệ tinhduy nhất mà người ta biết đến là
một vật thể khá nổi bật trong bầu trời đêm của trái đất – vậtthể quen thuộc với cả
những cư dân thành thị ngậptràn ánh đènngày nay. Kể từ đó, rất nhiều vệ tinhđã
được phát hiện ra trong hệ mặt trời của chúng ta, nhưngngười bạn đồnghành
của trái đất vẫn là trụ vững làmộttrongthành viên sánggiá nhất của bộ tộc này.
Trướchết, nó là một con cá lớntrong mộtcái hồ nhỏ. Các vệ tinh hiếm có
trong hệ mặt trời nhóm trong:Kim tinh và Thủy tinhkhông có vệ tinhnào, cònhai
vệ tinh của Hỏatinh thìquábé nhỏ khi so sánh với chị hằng của chúng ta. Thật vậy,
mặttrăng củachúngta đúngra phải có nhà ở hệ mặt trời nhómngoài, thuộc về số
những vệ tinh to nặng quay xungquanh những quả cầu khí khổng lồ.
Căn bản, tuy nhiên, vẫn lạ lùng nhất. (Ảnh: NASA /JPL)
Kíchcỡ to lớn của mặt trăng có lẽ là một sự phản ánh nguồn gốc độc đáocủa
nó. Các vệ tinh thường được cho là hình thành theomột trong haicách –hoặc là
kết tụ từ cùng đámmây bụi đã hìnhthànhnên hành tinh bố mẹ của chúng, hoặc là
những vật thể đi lạc bị bắt giữ bởi lực hút hấp dẫn củahành tinh bố mẹ. Mặt trăng
của chúngta có một sự ra đời ‘đẫm máu’ hơn, khimột tiền hànhtinh tolớn va
chạmvới Trái đất nontrẻ cách đây 4,5tỉ năm và tống ramột vành đai đá tan chảy
và bốc hơi, một phầntrong số này kết tụ lại hình thành nên vệ tinh củachúng ta.
Cơn hồngthủy cổ xưa đó có lẽ thật may mắnchochúng ta, vì mặttrăng đã giúplàm
cân bằng trụcnghiêng của Trái đất, loạibỏ một nguồn gốcgây biến đổi khí hậu cực
đoan nếu khôngthì đã làmđày đọa hànhtinh của chúngta.
Tình hình trông có vẻ như nước Mĩ sẽ từ bỏ những sứ mệnh có con người lên
mặttrăng trongtương lai trướcmắt. Tuy nhiên, viễn cảnh lâu dài củasự xâm lấn
của loàingười đã được tăngcườngvào năm ngoái, khiphi thuyềnLCROSS của
NASA tìm thấy bằngchứng xác thực nhất từ trước đến nay cho nước đóng băng
chôn vùi tại cựcnam mặt trăng.
Các vệ tinh ngoài hệ mặt trời
Nếu hệ mặt trời của chúngta chứa trong nónhiều vệ tinh đángchú ý như
vậy, thìchúng ta còn cóthể tìm thấy nhữngthế giới vệ tinh kì lạ thế nào nữa trong
hàng tỉ hệ hành tinh trong Dải Ngân hà?Có lẽ có những vệ tinh điều độ,có thể ở
được đangquayxungquanhmột số hành tinh ngoại khổnglồ. Chúngtakhôngnên
trông đợitìmthấy chúngthích hợp cho sự sống thôngminhnhư trongphimStar
Wars (Cuộc chiến giữa các vì sao), nhưng những vệ tinh như thế có thể thuộcvề
trong số những nơi có khả năng thích hợp nhất cho sự sống trongvũ trụ.
Liệu chúng ta cóthể tìm thấy
một vệ tinh xungquanhmột hành
tinh đang quay xungquanh một ngôi
sao xaxôi nàođó hay không? (Ảnh:
Đại họcKeele)
Xét trên một phương diệnnào đó,việc phát hiện ramột vệ tinh xungquanh
một hành tinhđang quay xungquanhmộtngôi sao xaxôi trông như là một nhiệm
vụ cực kì khó khăn, nhưng với mộtchút maymắn, công nghệ ngày nay có lẽ có thể
làm đượcviệcđó. Phươngpháp tốt nhất là tìmnhững sự đi qua,trong đó một hành
tinh đangquay xung quanh đi qua phía trướcngôi saocủa nó, làm mờ đi lượng ánh
sáng chúng ta phát hiện trênTrái đất. Phương phápnày đã đượcsử dụng để tìm
thấymột vài hành tinh, và nó có thể gián tiếp làm hé lộ những vệ tinh ngoại. Khi
một vệ tinh quay xungquanhmột hành tinh,lựchấp dẫnlàm chohànhtinh dịch
chuyển, tăngtốc nó lên và làm nó chậmxuống, vì thế làm thay đổichu kì và thời
gian kéo dài của những lần đi qua.
Vệ tinh càng lớnso với hành tinh,thì hiệuứng này càng lớn. Trongmộtmô
phỏng,một hànhtinhvới khối lượngbằngHải vươngtinhnằm trong vùng ở được
của một ngôi sao – không quánóng, không quálạnh –được cho có một vệ tinh cỡ
Trái đất. Vệ tinh nặngnề này sẽ làm biến đổichu kì và thời giankéo dài của những
lần đi qua củahành tinh củanó đủ để có thể pháthiện ra bởi kínhthiênvăn tìm
kiếmhành tinh Kepler,hay bởi cáckính thiên văn trên mặt đất. Một vệ tinhlớn
như vậy cũng sẽ có thể giữ lấy một bầu khíquyểndày, khiến nó là nơi thích hợp
cho sự sống.
10 vệ tinh lạ lùngnhấthệ mặt
trời (P4)
Nereid
Trongkhi đa số các vệ tinh quaytròn xungquanh hành tinhcủa chúng,thì
Nereid lại lao lượn đến chóngmặt. Vệ tinh nếu không thì đã chẳng nhận ra này của
Hải vươngtinh,lổn nhổn đều khắpvà trungbìnhvề kích thước, chuyểnđộng trong
quỹ đạo lệch tâm nhất trong bất kì vệ tinh nào thuộchệ mặt trời – đường đi gập
khúccho nósớt quacách hànhtinh có9 kmvà rồilao trở lại vàokhoảng cách 1,4
triệukm đếnhành tinh.
Vệ tinhboomerangnày có quỹ
đạo lệch tâm nhất trong bất kì vệ tinh
thuộc hệ mặt trời củachúng ta. (Ảnh:
NASA)
Đa số những vệ tinh có quỹ đạo bất bình thường như thế được cholà những
cựu sao chổi haytiểu hành tinh bị bắt giữ bởi lực hấp dẫncủa hành tinhbố mẹ của
chúng, và điều đó có lẽ cũng là câu chuyệncủa Nereid. Nhưngthành phần củanó
khônggiống với thành phần củanhững vậtthể lỏnglẻo kháctrongvànhđaiKuiper,
khu vực phía ngoài của hệ mặt trời có khả năng nhất từnglàquê hươngxứ sở của
chúng. Thay vào đó,nó có khả nănghình thành từ đĩa vậtchất còn lại đã từngquay
xungquanh Hải vươngtinh.Những vệ tinh như vậy thường đi theomộtquỹ đạo
tròn xungquanh hành tinhcủa chúng,tuynhiên quỹ đạo tinh nghịchcủa Nereid
vẫn là mộtbí ẩn.
Câu trả lời cóthể xuất phát từ người anh emhọ của Nereid,Triton.Vệ tinh
khổnglồ này quay xungquanhHải vương tinhtheo hướng ngượcvới chuyểnđộng
quay riêng của Hải vươngtinh, làmtăng thêm khả năng lànó đã từ đâu đó đến và
bị bắt giữ bởi lực hấpdẫn của Hải vươngtinh. Sự kiện đó có thể đã ném đa số
những cái nôi vệ tinh nguyên thủycủa Hảivương tinhhoàntoàn rakhỏi hệ, và đẩy
Nereid vào quỹ đạo điên dại của nó.
Xem lại Phần 1| Phần 2 | Phần3
Titan
Có lẽ Titan là vệ tinh kì lạ nhất trongsố mọi vệ tinh vì nótrôngquen thuộc
đến kìquái. Bộ mặtmới hé lộ gần đây của Titancó những đặc điểm bị thời tiết xâm
thực giống như trên trái đất: ao hồ, đồinúi và hangđộng;những thunglũng sông
chia nhánh;những đồng bằnglầylội và nhữngđụncát samạc. Bầu khí quyểnnitơ
dày đặc giữ trong nó sươngmù, nhữnglớpmờ sương, những lớp bụi mờ và những
đám mây mưa.Như một nhà khoa học đã từng nhận xét khi nhữnghìnhảnh đầu
tiên đượcgửi về từ phi thuyền Huygens hồi năm 2005, nó trông yhệt như nước
Anh vậy.
Trôngnhư quê nhà nhưngkhônggiống quê nhà (Ảnh: NASA/JPL / Đại học
Arizona)
Tuy nhiên, nhìn quacó thể bị đánhlừa. Titanquay xung quanh saoThổ,cách
mặttrời xa gấp 10 lầnso với tráiđất. Dưới ánh sángmặt trời yếu ớtnhư vậy, bề
mặtcủa nó chỉ đạt tới nhiệt độ -180°C. Bấtkì chút nướcnào trên đó đều biến
thành bănghết nên khó màcó đủ nước để bào mònđịa hìnhnúi non.
Cơn mưa, sônghồ mà Huygensnhìn thấy thật ra làhydrocacbonlỏng sẽ ở
dạng khí ở nhiệt độ ấm cúnghơn củaTrái đất. Những ước tính gần đây cho rằng
các ao hồ ấy gồm 80% là êtan, với một ítpropan,mêtan, vàacetylen, chúng có thể
là nguồn thứcăn cho sự sống trênTitan, theođề xuất củamột số nhà nghiên cứu.
