1

Bệnh không truyền nhiễm: thảm họa đang đến dần


Dr Margaret Chan
Tổng Giám đốc WHO
Bài trình bày tại Diễn đàn quốc tế Phụ nữ, New York, 21 tháng 9 năm 2012
Thưa các quý vị đại biểu Diễn đàn Phụ nữ quốc tế,
Thưa các vị đại diện các đoàn ngoại giao, thưa quý ông/bà
Tôi rất vinh dự được trình bày bài này về những bệnh Không truyền nhiễm,
một thảm họa đang đến dần dần !
Tôi đánh giá cao về những ý tưởng dẫn tới việc thành lập diễn đàn quốc tế
này và duy trì mục đích của nó
Các vị muốn học, muốn hiểu về các thế lực đang tạo nên thế giới này.
Các vị muốn biết rõ về những thách thức mà cộng đồng quốc tế, các nhà lãnh
đạo công đoàn, UN, và các cơ quan chuyên môn của UN bao gồm cả WHO
đang phải đối diện.
Ngày nay, nếu quý vị quan tâm tới những thách thức thì toàn cảnh các vấn đề
y tế công cộng rất đáng phải quan tâm.
Tôi đã làm việc hơn 35 năm trong lĩnh vực YTCC. Những thách thức chỉ mới
nảy sinh khi bắt đầu thế kỷ này, thể hiện những thay đổi nhanh nhất mà tôi
từng chứng kiến.
Thế giới của chúng ta đang rất khó khăn. Thập kỷ đầu tiên của thế kỷ này
được đánh dấu bằng những cuộc khủng hoảng toàn cầu tiếp nối nhau. Các
khó khăn chồng chất dẫn đến những hậu quả chồng chất cho sức khỏe.
Tôi đang nói về sự biến đổi của khí hậu, càng nhiều vấn đề cấp bách, càng
nhiều vùng xung đột nóng, chi phí y tế tăng, giá thực phẩm tăng, dân số đang
già đi, đô thị hóa nhanh và sự toàn cầu hóa của những lối sống không lành
mạnh.
Tôi đang nói về sự suy giảm kinh tế dai dẳng, sự bất an về tài chính, cơ hội ít

đi, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ và tầng lớp trung lưu, ngày càng nghèo đói
hơn và bất bình đẳng xã hội ngày càng rộng hơn.
Rõ ràng là không có gì mới.
2

Lụt lội, hạn hán, đói kém, chiến tranh, bệnh dịch, truyền nhiễm và bùng nổ
kinh tế và phá sản luôn đồng hành trong chu kỳ lên xuống của lịch sử nhân
loại.
Nhưng các cuộc khủng hoảng ngày nay thì khác. Chúng có chiều hướng
không dự đoán được. Chúng bộc lộ ra theo những cách đáng ngại, sống như
thế nào trong một thế giới phụ thuộc lẫn nhau không ngừng tăng lên.
Những cuộc khủng hoảng toàn cầu ngày nay mang tính lây lan cao và rất
không công bằng. Ngay cả với những nước kiểm soát được nền kinh tế của
họ rất tốt và không chịu rủi ro tài chính quá mức vẫn bị ảnh hưởng nghiêm
trọng bởi khủng hoảng tài chính.
Tương tự như vậy, các nước đang phát triển gây ra ít hiệu ứng nhà kính thì lại
là những nước đầu tiên phải gánh chịu nặng nề sự biến đổi khí hậu.
Theo quan điểm của nhiều người một trong những biểu hiện đáng ngại của
sự phụ thuộc lẫn nhau đang ngày càng gia tăng của TG là sự gia tăng gay gắt
của các bệnh không lây nhiễm mãn tính. Điều đó là kết quả của các thế lực
lây lan rất nhanh và không công bằng.
Khắp thế giới vấn đề sức khỏe đang được hình thành bởi các thế lực hùng
mạnh giống nhau như quá trình đô thị hóa nhanh và toàn cầu hóa của những
phong cách sống không lành mạnh.
Và đó là các thế lực đang dẫn đến sự gia tăng các bệnh không truyền nhiễm
trên toàn cầu.
Các thách thức do các những bệnh này gây nên là không dự đoán được về
phạm vi và mức độ phức tạp của chúng.
Chúng không chỉ đe dọa sức khỏe mà còn đe dọa cả các nền kinh tế, và bày
tỏ sự nghi ngờ về sự tồn tại của hệ thống chăm sóc SK của chúng ta và cơ chế

cung cấp bảo vệ tài chính hiện nay.
Xuyên suốt lịch sử nhân loại, việc chế ngự các bệnh truyền nhiễm luôn được
cải thiện về điều kiện sống, vệ sinh và mở đường cho sự tiến bộ KTXH
không ngừng.
Ngày nay cùng với sự gia tăng các bệnh không truyền nhiễm, mọi thứ đều
thay đổi. Dù chưa được kiểm chứng nhưng những bệnh này luôn đồng hành
mạnh mẽ với quá trình đô thị hóa nhanh và sự giàu có ngày càng tăng của
3

quốc gia, chúng có sức mạnh xóa bỏ nhiều lợi ích kinh tế.
Các bằng chứng ngày càng nhiều cho thấy sự tăng trưởng kinh tế trong một
thế giới phụ thuộc lẫn nhau đang tạo ra một cơ hội cho việc gia tăng các bệnh
như tim mạch, tai biến, tiểu đường và ung thư, đặc biệt là các bệnh ung thư
liên quan tới việc sử dụng thuốc lá và chế độ ăn uống không đúng.
Đây là các bệnh làm cho sạt nghiệp. Ở một số nước, chỉ riêng việc chăm sóc
bệnh tiểu đường cũng tiêu tốn tới 15% ngân sách y tế quốc gia.
Cơ hội được mở rộng bởi sức ép của đô thị hóa và thay đổi phong cách sống
quá nhanh.
Ngày nay, hiện đại hóa nghĩa là việc làm thứ cấp ở thành phố thay vì lao
động trồng trọt, TV và máy tính làm trẻ em rời xa sân chơi và dễ dàng tiếp
cận sản phẩm rượu bia và thuốc lá.
Trên tất cả, điều đó có nghĩa là sự chuyển đổi từ thực phẩm lành mạnh truyền
thống sang chế độ ăn và cách ăn tây hóa.

Sự cấp bách thêm nữa xuất phát từ chuyển đổi nhanh chóng trong gánh nặng
bệnh tật này. Được cho là đồng hành chặt chẽ của các xã hội thịnh vượng các
bệnh không truyền nhiễm cũng thay đổi địa điểm.
Ngày nay, trên 80% gánh nặng tử vong sớm từ các bệnh này xảy ra ở các
nước đang phát triển, với tỷ lệ cao nhất ở các nước thu nhập thấp và trung
binh.

Ở những nước này bệnh nhân phát hiện triệu chứng sớm hơn, ốm yếu hơn, và
chết sớm hơn những người cùng tuổi họ ở các quốc gia giàu có hơn.
Ở hầu hết các nước đang phát triển, hệ thống y tế được xây dựng để kiểm
soát chữa trị triệu chứng các bệnh lây nhiễm, ở đó bệnh nhân hoặc sống sót
hoặc chết.
Hệ thống y tế gần như không được chuẩn bị để đối phó với các nhu cầu phát
sinh thêm, đội ngũ nhân viên, kinh phí, thiết bị y tế và giường bệnh, để điều
trị các bệnh này đòi hỏi phải lâu dài, thường chăm sóc chữa trị suốt đời.
Ngoài ra, những nước này là những đối tượng mềm và thị trường dễ dãi cho
các công ty đa quốc gia. Các chiến dịch cảnh báo về sự nguy hại của thuốc lá,
rượu bia, và thực phẩm đã chế biến là rất hiếm.
4

Nhiều nước thậm chí còn không có các quy định sơ đẳng để giải quyết những
thực tế quảng cáo vô trách nhiệm hoặc loại bỏ những sản phẩm không lành
mạnh ra khỏi thị trường của họ. Ở phần lớn các nước đang phát triển các căn
bệnh này được phát hiện muộn, chỉ khi người bệnh cần sự chữa trị cấp và đắt
đỏ của bệnh viện.
Trung bình, 50% chi phí cho việc chăm sóc chữa trị này là từ túi người bệnh,
dẫn đến việc chi cho y tế của hộ gia đình đến mức kinh khủng.
Kết quả là các bệnh không truyền nhiễm giáng 2 cú đấm vào nền kinh tế. Mỗi
năm và hàng năm chúng tạo ra tổn thất hàng tỷ đô la trong thu nhập quốc
dân, và chúng đẩy hàng triệu người sống dưới mức nghèo đói.
Tôi xin hỏi: Đấy có phải là cái mà chúng ta gọi là sự tiến bộ trong thế giới
hiện đại này không?
Tôi xin hỏi: Tại sao lại làm được quá ít để ngăn chặn điều này ngay từ khi
xảy ra?
Tôi có thể nghĩ ra một số lý do tại sao các bệnh này không nhận được sự
quan tâm, thậm chí sự cảnh báo, phản ứng gấp mà chúng đáng được nhận.
Ở một nghĩa nào đấy thì đây là một thảm họa đến từ từ, như hầu hết các bệnh

này hàng năm mới phát hiện ra. Nhưng phong cách sống thiếu lành mạnh mà
như bệnh dịch đang cuốn đi và lan truyền với tốc độ chóng mặt.
Tác động của các bệnh không truyền nhiễm như những làn sóng. Những điều
chúng ta đang nhìn thấy hiện nay ở các nước đang phát triển chỉ là lớp sóng
đầu tiên. Điều đó sẽ được đánh dấu bằng số lượng người cao huyết áp, lượng
colesterol cao, và tiểu đường ở giai đoạn sớm ngày càng tăng.
Số người béo phì và thừa cân ngày càng tăng được nhìn thấy ở mọi ngóc
nghách của thế giới này là dấu hiệu báo động cho một trục trặc lớn.
Làn sóng thứ hai đang sắp đến với hầu hết các nước đang phát triển sẽ còn
rùng rợn hơn nhiều. Một câu chuyện từ những con số thống kê.
Trong khoảng 346 triệu người trên toàn thế giới đạng mắc bệnh tiểu đường
thì hơn một nửa không nhận thức được tình trạng bệnh của họ.
Với những người này thì sự liên hệ với các dịch vụ y tế chỉ đến khi họ sắp
mù, cắt chi, suy thận, hay nhồi máu cơ tim.
Với bệnh ung thư, cho phép tôi minh họa mức độ của thách thức này thêm
5

với 2 con số thống kê.
Khoảng 30 nước đang phát triển, gồm 15 nước châu Phi, thậm chí không có
một máy xạ trị đơn giản. Ở một số nước châu Phi, chỉ 20% bệnh ung thư
sống sót, cũng như ung thư cổ, căn bệnh có tỷ lệ chữa trị rất cao ở bất cứ nơi
nào trên thế giới này.
Thưa quý ông/bà,
Các bệnh không truyền nhiễm mãn tính rõ ràng là các bệnh không được quan
tâm.
Vì gánh nặng ban đầu của các bệnh này tập trung ở các xã hội giàu có với
năng lực NC&TK mạnh, chữa trị hiệu quả luôn sẵn có và liên tục được hoàn
thiện và rõ ràng là ở mức chi phí không ngừng gia tăng.

Ở các nước giàu tử vong do bệnh tim mạch đã giảm đáng kể, bệnh nhân ung

thư được chữa trị hoặc sống lâu hơn, và người mắc bệnh tiểu đường được
theo dõi và điều trị tốt hơn.
Nhưng thành công rực rỡ này lại tạo ra một bức tranh méo mó. Nó tạo ra ấn
tượng về tình trạng có thể kiểm soát được nhưng lại che dấu một thảm họa
sắp xảy ra
Khi thuốc men có sẵn để làm giảm huyết áp, cholesterol thấp đi, và tăng
chuyển hóa glucose, thì tình hình có vẻ như đã được kiểm soát ở mức nào đó.
Bề ngoài này đang làm lạc lối. Như tôi đã đề cập, tỷ lệ người béo phì cao là
tín hiệu rõ ràng cho thấy một điều gì đó kinh khủng đã xảy ra trong môi
trường xã hội mà ở đó con người tự mình lựa chọn.
Điều đó cho chúng ta thấy rằng căn nguyên gốc rễ của các bệnh này vẫn chưa
được giải quyết.
Đối với các bệnh này và tình trạng như béo phì đang phổ biến khắp nơi thì
việc ngăn chặn phụ thuộc hoàn toàn vào các biện pháp dân số phát triển.
Thất bại trong việc thúc đẩy các biện pháp ngăn chặn dân số phát triển là một
bằng chứng chỉ trong một số ít số liệu thống kê.
Tỷ lệ béo phì trên toàn thế giới đã tăng gấp 2 lần kể từ năm 1980. Bệnh tiểu
đường luôn song hành cùng bệnh béo phì và đô thị hóa đang tăng vọt ở cả
nước giàu lẫn nước nghèo. Đây là thế giới mà ở đó có hơn 40 triệu trẻ em