14) ỗ hã ! Cao Thng


Trong lểc ngha quàn ang c th mnh sc to, lm xao xuyn lng ngẩi v trn lan
khp x, khin nh ng cuấc Bđo hấ ang phđi nhc nhn lo ngi, khãng bit c dơp ẽc
khãng, v bao giẩ mậi dơp ẽc; trong lểc ngha quàn ang cn ngẩi c tr, c dềng giểp
ẻ c Phan v vic sai khin tậng s, liu lẽng binh c, thữ chẽt c mất cỹi tang rt au
ận, rt thit hi, dẩi i cđ i cuấc, rung ấng cđ ton quàn : cỹi tang Cao Thng t trn.
Cao Thng l mất ngẩi c ti to ch lận th no, ai ny c my on trn kia ă bit;
ngha quàn ang cn phđi c ãng, ang phđi da vo ãng lm mất bc tẩng thnh, bng
thiu mt ãng i, tc l ngha quàn thiu mt linh hn, kổm hn thc lc, khãng phđi va.
Hi ă trđi nỉm nỉm tch t, nỉm nỉm dy d, Cao Thng ng thy ngh quàn c
kh giậi, c lng thc, c cãng phu tp luyn khỹ ri, tuy khãng phđi ẽc d lc chi,
nhng cềng chng c vậi quàn Phỹp trong mất thẩi gian. Bi vy ãng suy ngh nu m
ngha quàn c chui nhềi ln qut trong vễng rng nểi măi, khãng ln bậc ln mất vi thữ
n bao giẩ mậi chim c ẽc mất tc t lm cỉn bđn hn hoi ly vic lận. ỏă khãng
ln ẽc thữ lm sao khi c ngy phđi tht lễi, phđi h hng. Vy thữ bày giẩ, theo ãng
mun, ngha quàn tt phđi kch lit tn cãng mất phen th no, chậ c măi rng nểi nh
th ny, tuy l t ca mữnh tht, nhng bn pha u c quàn Phỹp bao bc, sit cng ly
mữnh, thnh ra mữnh khãng khỹc chi con chim trong lng, con cỹ trong chu, vy vễng gữ
ẽc ? Suy ngh vy ri Cao Thng vo hu c Phan bn v vic tn cãng, huyt chin
mất phen xem sao.
ca ãng mun em quàn ra i, thữ ỹnh ly t no trậc ?
Tãi xin ỹnh tnh Ngh trậc.
Ti lm sao li ỹnh tnh Ngh trậc ?
Vữ quàn Phỹp i ch vậi ta, ly tnh Ngh lm ni cỉn bđn, ng quàn v tch lng
rt nhiu, mất l chng gi ta mƠt H Tnh, Quđng Bữnh, hai l chƠn ẩng
khãng cho giao thãng thanh kh vậi ngoi Bc. Ngy nay, nu ta ngi m gi ày măi, ă
chng phđi l k cu an, m ly gữ khch ấng ẽc lng ngẩi, mu toan ẽc vic lận. Bao
nhiu ngha đng trong nậc bày giẩ, u trãng ngng v ta m nh bậc lui tậi; n sc
khỹ nh ta m c ngi yn, thữ h cềng khãng dỹm ấng, nay nu ta ấng thữ tt l h ễa

theo, chc sĂ bễng ln c th mnh lm. Vđ chỉng ly rng nểi lm ch sỹng to thữ ẽc,
ch lm ch th thnh khãng xong, vữ quàn Phỹp chng cn gữ ỹnh ta, c bc vày ngoi
trong t làu, chng cn phđi hao ph mất tn lnh, mất vin n no, c th khin cho ta
trong tuyt lng, b ẩng, t nhin ln hi ta phđi tan, phđi cht. Tiu tậng dỹm quyt
oỹn rng th no ch quàn cềng dễng tậi cỹi k khãng cn ỹnh m ri thng trn thnh
cãng nh th . Bi vy, ngha quàn ta phđi ra tay trậc m ly mất sinh lấ mậi ẽc;
Nhng nu ra ỹnh tnh Ngh, m Phỹp kổo quàn trong ra, ngoi vã ri hai mƠt
ỹnh dn li, thữ tậng quàn ly gữ m chng c cho ni ?
ỏiu tiu tậng ă suy ngh k cng ri. Tãi ch cn chng c vậi mƠt quàn
ngoi Bc vo, cn mƠt trong tãi khãng sẽ. Trong khi tãi tin binh ln thàu phc tnh Ngh
An, tãi sĂ xin ch soỹi truyn lnh cho cỹc quàn th u c binh mất lẽt, khãng ct gữ ỹnh
nhau, nhng ch lm ra bấ làm le ỹnh phỹ hai tnh Quđng Bữnh v H Tnh, lm vy
chia sc quàn Phỹp i, h khãng ht tàm lc n mƠt Ngh An ẽc. Vđ li, ngha binh
ta ra ỹnh bày giẩ, cn phđi liu cht m ỹnh cho thit l thn tc khin cho ch quàn
chng kp tr tay, thữ s ỹnh h ẽc thnh Ngh An c lĂ cềng l vic dế. Hế h ẽc
Ngh An ri, tc khc cỹc o quàn th ta tha cỹi thng th y m trẩng khu i tn, ln
chim hai tinh Quđng Bữnh v H Tnh na. Bn ngha s cỹc tnh thy vy, tt l h nc

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 67/67
lnog m cễng ni ln t tung, quàn Phỹp c ba u sỹu tay cềng phđi bi ri. Ri c em
i binh ng Quđng Bữnh n ẩng chng c vậi quàn trong kinh ra, tãi xin Ngh An
gi vng mƠt ngoi, nu ngha quàn ta gi chƠt ẽc giđi t nh th lm ch nng
thàn lm ni cỉn c, may ra c th lm nn vic lận ẽc.
V d ly ẽc Ngh An ri m Phỹp em quàn do ẩng thy tậi, thữ ãng ly gữ m
c ch ?
Vic tãi cềng ă ngh tậi ri. Bày giẩ tãi ă c cỹch ngỉn gi khãng cho quàn Phỹp
em tu vo ca bin ẽc.
Song quàn ta hin nay cn yu th lm, sẽ i thữ c iu bt lẽi.
C Phan ni càu y, l khãng mun cho Cao Thng i, nhng ãng ni lận rng :
ỏi trẽng phu n cht l cễng, ch c iu chi m phng sẽ !

Ri Cao Thng nỉn n mất mc xin i, c Phan phđi cho. Vđ chng, nhàn hi by giẩ,
quàn th ph Anh Sn tnh Ngh An l Nguyến Mu trễ liu vic quàn lng c hi chm
trế, nn c cềng sn lng cho Cao Thng i thu xp vic luãn th.
Cao Thng bứn chn ly mất ngn quàn cẩng kin, luyn tp li cho tht gii, theo
nh binh phỹp ca ngẩi Phỹp. Duy c quàn phc thữ ãng cho mƠc ton sc , vữ ãng ly
ngha rng : phng Nam ta thuấc v Ha, cn phng Tày thuấc v Kim, nay ly ha khc
vậi kim ngha l ly la nung vng cho chđy ra, cho nn ly sc lm quàn phc, l
tẽng v ha vy. ỏi vậi quàn s, ãng ch c mất cỹi quàn mnh rng : Hế ai ra trn m lễi
li thữ chổm u. Chnh ãng ra trn cềng khãng bao giẩ chu i sau, bao giẩ cềng xãng pha
la n m ln trậc, khin cho quàn lnh u nc lng. Mi ln ỹnh nhau m ãng thẩng
thng l nhẩ c cỹi can đm y, nhng k ra ãng cềng khinh sinh quỹ. Quàn lnh xa nay,
khãng nhng phc ãng l ngẩi i ti m li qu mn ãng l ngẩi c ấ lẽng, vữ i vậi
quàn lnh, ãng ly tữnh nh anh em, khin h rt cđm phc, cho nn ln ny ãng ra binh, ai
cềng vui lng theo, khãng ngn ngi mất chểt no.

ỗng chia quàn ra lm hai ấi : ãng v ãng Nguyến Nin i tin phong, cn em ruất ãng
l Cao Nu dn mất na i lm hu ấi, rm rấ theo ẩng thẽng o m kổo i, trãng
thng tnh Ngh An tn phỹt. Con ẩng t v tnh Ngh c nhiu n tri ca lnh Bđo
hấ ng phng c vỉn thàn.
ỏi gia ẩng gƠp n no l Cao Thng ỹnh phỹ n y, ỹnh nhau làu l na ngy,
mau l mất giẩ hay vi giẩ ng h l ãng phỹ ẽc. ỗng ă phỹ ẽc my n nh th.
Trn kia ă c on ni ãng Cao Thng vn l ngẩi c ting anh hễng, lnh tp Bđo hấ u
bit, v c king sẽ, cho nn mi khi h tun tiếu m gƠp quàn ãng, h khãng dỹm ham
ỹnh lm, u gi ãng l h tậng.
Sau khi ỹnh phỹ my n ri, Cao Thng kổo quàn ngang qua mất n gi l n
N. Trong n ch c ấ mất trỉm lnh tp m thãi. Vin quan coi ấi lnh ny, l mất ngẩi
mữnh, trậc lm chỹnh quđn, sau ẽc thỉng chc lm quan mất lon, gi l quan mất Phiu.
Phiu nguyn trậc cềng trong ngha đng, c c mu lm, sau ra u hng Bđo hấ ri
em thàn vo hng ngề, lp nhiu huàn cãng, thnh ra ẽc lm tậi quan mất. Ngẩi Phỹp
tin dễng Phiu mậi cho Phiu ng N l mất ch hiếm yu nm ngay gia ẩng, hế ch

quàn no c phỹ ẽc n ny thữ mậi c li i tậi.
Phiu nghe tin bỹo rng ãng Cao Thng sp kổo quàn i qua, lin d b cỹch nghnh
ch. Va t bit rng quàn mữnh t, nu ra ẩng trẩng m ỹnh nhau vậi quàn Cao
Thng, thữ chc l thua, bứn ngh n cỹch h h thc thc ỹnh ãng. Cềng l lểc trẩi
mun git ãng, cềng l lểc trẩi khãng cho vic cỹch mng ca c Phan gẽng go ẽc làu
na, nn chi n ày Cao Thng b mc mu m t trn. Thng hi thay !


Phan ỏữnh Phễng ủ trang 68/68
Phiu chia quàn ra lm hai cỹnh : mất cỹnh trong ng nhng khi quàn Cao Thng
n ỹnh thữ c bữnh tnh nh thẩng, khãng ẽc nỹo ấng hay c chin gữ ht, mƠc k
ngha quàn c vic phỹ n, chẩ cho n ti sĂ hay; cn mất cỹnh thữ ra mai phc ngoi
n, cỹch ấ hai ba cày s, hế lểc no thy trong n c hiu ring l mất ngn ứn sỹng
trn cất cẩ, y l lểc trong n ra hiu cho ngoi bit rng trong n bn ra, thữ quàn phc
binh ngoi mậi ẽc bn vo sau lng ngha quàn Cao Thng. B tr àu ri, Phiu ch
chẩ o ngha quàn Cao Thng n.
Cao Thng tha ẽc th thng my n kia, kổo quàn trc ch n N. Ngha quàn
n ni nhm lểc x chiu mất chểt. Nhng cao Thng chng thy ấng tnh gữ ht, ban
u tng l quàn trong n ă sẽ m b i ri, sau ãng suy ngh cềng cn sẽ k mai phc
gữ chỉng, nn khãng dỹm cho quàn lnh trn tểi, nh phđi ng binh li, chẩ tữnh hữnh
xem sao ă.
Mất lỹt, trong n c ngẩi chiu ng dm ra ngoi. Cao Thng lanh mt ng thy, bit
rng lnh n c sc gi, by giẩ mậi hã quàn ỹnh n. My trỉm khu sểng ch thng vo
n m bn nh ma ro, m trong n c im phỉng phc, khãng c mất ting sểng no
bn ra. Ngha quàn hai ba ln mun xãng pha hăm thnh, nhng ri li thãi. Măi n trẩi
ti mất lểc, thy trong n kổo ln mất ngn ứn cao, ri thữ trong bn ra, Cao Thng hã
quàn nm rp xung t m ng chin. Quàn trong n u nểp ch kn, ng ra thy ngn
la ca ngha quàn lp le ch no, l nhm theo ch y m bn; cn ngha quàn ngoi
ch bn phng vã pha n, ch khãng bit l c tin hay khãng. Lnh tp mai phc ngoi
n, thy hiu ứn sỹng, bt u cha sểng ngay sau lng ngha quàn m bn. Ngha quàn

ang ỹnh n, chẽt thy ng sau cềng c ting sểng n lin thinh, ngh rng c quàn
Phỹp àu n cu vin, m trẩi ti en nh mc, chng bit l vin binh y nhiu t th
no, ch bit l trậc sau u b ỹnh cđ, khin cho lng quàn ă hi bin lon. Cao Thng
thy s th nh vy, sẽ quàn s nu khãng quyt t chin thữ khãng xong, ãng lin nhđy ln
m hổt lận :
Lểc ny chểng ta khãng ỹnh m cht, cn ẽi n bao giẩ.
Tc thẩi ãng chia quàn ra lm hai ấi, mất ấi thữ c vic ỹnh n, cn mất ấi quàn
thữ c ch vậi quàn mai phc gi l quàn vin binh ng sau : mi ấi gm ấ 150
ngẩi. Vữ ting l ãng em 1000 binh, nhng do hai ãng Nguyến Nin v Cao Nu quđn
xut nhiu hn, v tn binh do ng khỹc, cha hấi hip nhau. Chnh ãng Cao Thng thểc
gic quàn lnh xãng tậi hăm n, v t ãng xãng pha ln trậc, thnh ra b vin n trong
n bn ra, trểng ngay bn bng, ãng lin ngă ra. Quàn s thy ãng ch tậng b n ri,
khãng ai dỹm ham ỹnh na, mau mau rểt i, hip vậi o quàn sau va ỹnh va lui.
Quàn trong n v quàn mai phc ngoi, bit ngha quàn chy lễi, tuy h trãng ra khãng
thy gữ ht, nhng c bn phng theo, lm cho ngha quàn trểng n cht nhiu. C iu l
lnh tp trong n, ngoi n tuyt nhin khãng bit l Cao Thng b n m ngha quàn
thỹo lui.
Ngha quàn cng ãng Cao Thng chy măi n my chc dƠm, mậi tm ng binh
trong mất lng gn bn nểi lo cu cha thng tch cho ãng. Lểc by giẩ ãng hăy cn
sng, nhng m b n trểng vo mng mẻ, au lm, n ni m man, khãng ni ẽc càu
gữ na. Quàn s dễng ht my mn thuc cu thng em theo, v li hỹi lỹ ny lỹ kia rt
ch thng tch, nhng cềng vã hiu. Cao Thng nm m man thim thip sau my giẩ
ng h bng dng thy ãng m mt ra nhữnh quanh ch tậng, nậc mt trn xung hai
bn g mỹ, th di my ting ri mt. Ngy y chnh l ngy thỹng 10 nỉm qu t (1893),
ãng mậi c 29 tui. Than ãi ! Trẩi xanh khãng ta, tuyt ng anh hễng, hn n vã tữnh
git ngẩi chin s. Thđm thay !
Tin d bỹo gp n Ngn Tri, c Phan khc lc ku go rt l thđm thit :

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 69/69
Trẩi hi tãi ! ỗng Cao Thng ãi ! Trẩi hẻi trẩi !

Tc thẩi c truyn lnh phđi em di hi ãng ln Ngn Tri lm lế an tỹng. C d
b vic tang rt l trng th.
Ba ngy sau, quan ti Cao Thng ch v n i doanh, c Phan mƠt ỹo trng ra n
tn ca ngoi, hai tay v vo quan ti m go khc, gn mun t hi tổ xu. Tậng s cềng
khc nh ma, vữ khãng ai khãng thng tic Cao Thng.
Quan ti Ơt gia Ngh s ẩng, ch tậng ct phin nhau ngy m cm gm trn
ng th kinh hai bn. Chnh tay c Phan vit hai càu ai liến thẩ :
V Tip tin t, thin v h,
Hu ch pht thnh, anh hễng d h.

Cãng cu tt thnh, kch tip th tđo thanh quc tƠc,
S nan d liu, c yn tch d thiu t nhàn.

Hai càu liến u c tữnh t làm ly thng thit. ỏi c than khc rng ãng Cao Thng
theo c ra khi ngha binh t lểc u, c ch tàm quyt thng khãi phc cỹi nn ấc lp
ca nậc mữnh, nay khãng ngẩ ch lận ca ãng cha tha, cãng nghip nh lm cha thnh,
m trẩi ă vấi cập ngẩi anh hễng i, khãng bit rng trẩi ngh ra lm sao ! C li c
than tic ãng Cao Thng l chàn tay ca c, c da nng trãng cy ãng ẽc nhiu cãng
vic, nay khãng dứ àu ãng ă sậm cht, lm cho dậi trậng ca c, thiu mt mất ngẩi c
tậng ti, tht l au ận.
C Phan sai ãng V Phỹt (tc gi l Bang Nhu, ng quàn ht Ká Anh, sau tht trn
b bt ri b chổm ti Kinh) son mất bi vỉn t bng quc àm.
Chnh ngy i tỹng, c Phan thp nhang thàn t ãng Cao Thng ba tun, ri ng
bng mƠt li khc hu hu, lm cho tậng s ba quàn cđm ấng quỹ phđi khc theo, vang ấng
mất gc nểi non. Nht l nhng ngẩi lnh i ỹnh trn vậi ãng ẽc sng st tr v, cng
xt thng go khc lận. H ni ãng Cao cht oan, cht ung, cht thay th cho h, vữ nu
ãng ng xãng pha ra trậc s tt thữ vin n ỹc nghit kia c phđi v phn ãng àu.
Bi vỉn t c Phan thàn t Cao Thng nh sau ny :
Than rng :
Thanh bu kim mẩi nỉm sn c, ng anh hễng dễi mi măi cha thãi.

ỹnh nhung trẩng mất phểt nh khãng, con to ha ghổt ghen chi lm th !
Ngha ng u tng li lung au lng
Tữnh văng iu ngh cng thm ri l.
Nhậ Tãn linh :
Ho kit y ti,
Kinh luàn l ch ;
Vổn mày na gỹnh giang san
V cỹnh bn phng h th,
GƠp quc bấ ang cn binh cỹch, ngha giểp vua chung ni àn u,
B gia ữnh theo vic nhung ao, lng ỹnh giƠc ring phn lao ty;
ỏa bấ mun theo dng Nhc mc, thổt nhung bo tng gh trn oai linh,
Thin ti toan hc chậc V hu, ch sểng n bit bao chng c tr;
n quàn tậng ỏng nhung vàng mng, cm n quan phng,
Tậc triu ữnh Chng v gia phong, kổo cẩ tàn ch;
Nhng chc rng : ba sinh c phậc, hỉm h mi gm chut ỹ, ch khuãng ph
khãng ph vậi quàn vng.

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 70/70
No ngẩ àu ! mất sậm khãng chng, m mng n lc tn bay, trẩng chin u bit
àu l s h;
Trong ba k xuàn thu tuy cha my, trn yn nga i phen roi thổt, trng cng
thẩng quyt m mƠt nam nhi.
Ngoi mi sng, s nghip bit chng no, trậc ca vin bng chc sao sa, thu linh
phỹch vấi cập cãng trỹng s.
Non thin phn pht ph hi gi thi, thng ngẩi tit ngha ngm ngễi thay,
Nậc tam thoa thp thoỹng bng trỉng soi, nhậ k trung trinh ngao ngỹn nh.
Th cht na song tay ch khỹi theo v t ph y cễng vinh.
Kữa sng nh my k hng di, vậi tinh chin cng thm by.
Nay nhàn :
Chung tht tậi tuqan,

Thểc sã dàng lế.
Chổn rẽu thođng bay mễi chỹnh kh, trậc dinh u mƠt quan liu.
Nổn hng nghi ngểt khi bch vàn, dậi ỹn ua chen hng c v
Chua xt thay, hai gi tui tỹc ngt bễi cy tay em thay ẻ, khi thàm tữnh cha thoỹt
ci hong tuyn.
Cỹm cđnh thay n tr th ngày, àn cn nhẩ cãng vẽ dy nuãi, may di phểc li ny
ngnh an qu;
Tinh hn v du thanh sđng, hấ phen ny cho tậng mnh quàn bn.
Linh hn nu c khãn thing, ri ngy khỹc li sc phng in t.
Thãi ! Thãi !
Ca ta lu vng nh k khut, em thàn bỹch chin, ting thm cho t mƠt anh
hễng.
Sểng ng gm bc mƠc ngẩi cn, truyn lnh ba quàn, thổt hi mnh xày nn
bữnh tr.
Thng ãi l thng,
K sao xit k.

Măi n mẩi my hãm sau, quan quàn Bđo hấ mậi bit tin Cao Thng cht. Bđo hấ
cềng bit Cao Thng cht l cỹi thc lc ca c Phan c giđm i, nn chi cng ra sc tun
tiếu hn trậc.
Quđ nhin, ãng Cao Thng mt i, tht l lm tn thanh th ca c Phan, hứn chi c
khc rng : trẩi hi tãi l phđi.

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 71/71
15) Hong Cao Khđi


Cao Thng t trn, c Phan ku trẩi khc lc thđm thng l phđi. Tãi ẽc gƠp mất
ãng gi trn 70 tui, chnh l mất ngẩi lnh trong ấi binh t s, sậm ti hấ v c Phan lểc
, thut chuyn rng chnh mt ãng ẽc thy rng ră na thỹng, bt c lểc no chnh

nhậ n Cao Thng l c khc lểc y. S cđm thng quỹ ấ lm cho c mt ng qun ỉn,
khãng my ba m mƠt v mữnh gy, kh sc tiu ty trãng thy. Ch tậng phđi thay
phin nhau chỉm nom khuyn giđi măi, c vn khãng nguãi cn nhậ thng phin năo !
Ngh li cềng khãng li gữ. Bi ngẩi anh hễng trỹng s c ch trng cn dễng cho
c nh l chàn tay i vậi thàn th, khãng sao thiu ẽc; chng nhng vữ Cao Thng l
ngẩi tr dềng t c m thãi, li chnh l nh k s, mất tay giỹm c ch to sểng n l
mn cn nht; my ngn tậng s trãng cy vo , trn cđ phong tro khỹng quan h
. Nay bng dng ngẩi y mt i, ỹng thng tic l mất tậng ti ă nh, m kim
ngẩi thay th cn c; ch ỹng thng tic l mất k s quàn giậi thữ nhiu hn, m li
khãng c ai thay th ni. Nh vy bđo c Phan khãng khc thng sao ẽc ?
Hung chi c vn t ngh mữnh tui cao sc yu, tnh mnh mt cn chng bit àu l
sậm chiu, trong tr nh sn mất mai ph thỹc i s cho Cao Thng cềng nh ngy xa
Khng Minh cn may ph thỹc cho Bỹ ỳậc ẽc t nỉm, cn u ny mất ngẩi ang cẩng
kin thanh xuàn li b s mnh rậc i v trậc mất ãng gi ă da mi tc bc. ỏ l mất lĂ
khỹc, khin cho c Phan cng thm thng khc Cao Thng.
Cày cất cỹi ca ta nh mt, lm sao ta nh khi b xiu vơo rung rinh. Cao Thng
chnh l a v cày cất cỹi ca i s h Phan ang lm, cho nn tãi ni Cao Thng gia
ẩng mt i rt c đnh hng n nguyn kh v thc lc h Phan phđi vữ m lung lay,
thit thi, suy kổm.

Tuy vy, thanh th ngha quàn b ngoi vn cn sung tểc oanh lit, vn cn ln xung
gm thổt mit thẽng du Ngh Tnh, sc ca Bđo hấ dễ mnh gp trỉm gp nghữn, nhng
khãng dế mất chc quổt sch phỹ tan ẽc.
MƠc du binh lnh nh nậc bãn ba cãng kch luãn luãn cãng nhc nhn, mƠc du c
nhng hng tễy th lp cãng nh cỹc Tiếu ph s L Kinh Hp, Phan Huy Nhun, ỏinh
Nho Quang, tng by ht chậc ny tậi mu kia, nhng ngha quàn vn c i lềy giao
phong, cha chu ui hi lui bậc.
Lch s thin h xa nay, khãng h c mất cuấc chinh phc àu m ngẩi ta khãng
chiu np lẽi dng ngay nhng k sinh trng lm quàn s, lm mu thn, lm sai
nhàn, lm hậng o. Tậc lấc vng bc ng ny i ly mu mã cãng sc ng kia.

Nhng hng ngẩi khổo bit hay l nh phđi la gi b mỉng, thun bum xuãi nậc, ẩi
no khãng c, x no khãng c. Xa kia, t ph chểng ta cn oanh lit, nhng lểc ta i
chinh phc Chim Thnh, Chàn Lp, cềng phđi cn c t nhiu th dàn hai x y lm sai
nhàn mu s cho mữnh ch sao ? N l mất cãng l t nhin trong cỹc cuấc chinh phc
ngẩi ta, c àu qua khi.
Thẩi, cuấc Bđo hấ mậi nh ban u nậc ta cềng th.
Nhng ni gữ nn ni cho cãng bng : trong nhng ngẩi bđn th trậc ày tễy th lp
cãng v by mu hin k cho Bđo hấ v cãng vic bữnh nh đng nghch, tiếu tr vỉn thàn,
c ngẩi bit cẻng li cềng vã ch, cho nn nh phc theo thẩi th m mu lẽi cho nậc
cho dàn; c ngẩi khãng bit lĂ , ch da ly thẩi th oai quyn, tr li nhiếu hi nhàn
dàn, snh lm ha phậc.

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 72/72
Hng dậi ny, i vậi vic phỹ hoi c Phan, khãng st tàm lc gữ khãng em ra,
khãng cn thit mu k no khãng by s. H d bit phong tro vỉn thàn c Phan lm ch
cn nh cày inh trậc mt, nh bi gai trn ẩng ca Bđo hấ, nu h by mu ngh cỹch
gữ phỹ tỹn i ẽc, tc l c hấi cho h nn cãng danh to, ẽc phể qu lận.
Trậc ht h tữm kim tđo tr vày cỹnh vỉn thàn.
Cuấc vn ấng khỹng c vỉn thàn Ngh Tnh lểc by giẩ m c Phan ỏữnh Phễng
ch trữ, s d c c s, c thinh th, trn lan ẽc rấng, v chng ẻ ẽc nhy, l nhẩ c
lng dàn quy ph, sc dàn giểp ngm rt nhiu. Ngoi ra nhng ngẩi l bc kin nhi trỹng
s khãng t sng cht, b ht gia hng, i theo vỉn thàn mất cỹch phàn minh, cn nhng
ngẩi vn an c lc nghip nh, hữnh nh vã tàm vã s, nhng ká thit l ngm ngm
hng ng tỹn trẽ vỉn thàn bng tinh thn, bng tin bc lểa go, bng s bãn tu hã ho,
l vày cỹnh giỹn tip ca vỉn thàn, c lĂ khãng mất lng xm no khãng c t nhiu.
Mun tr vỉn thàn, ta hăy lo chƠt vày cỹnh ca vỉn thàn trậc, bn tễy th lp cãng
suy ngh nh th, bứn ra tay trn ỹp trong dàn gian, hoƠc l bt bậ hnh h nhng ãng
gi b cđ no c thàn nhàn t i theo vỉn thàn, cho thàn nhàn t xt tữnh mỹu m
thữ phđi àm u th mƠt ra hng phc ; hoƠc l giam cm trng pht nhng nh c t c
s sđn ỹng nghi l c b mt quan h vậi đng vỉn thàn. Lểc dàn gian Ngh Tnh gia

cỹi khãng kh tao nhiếu kinh hong bao ph nng nc kh th. Phđi chi ngẩi ta n ỹp
trng tr nhng k thit c con em i theo vỉn thàn, hay l thit c giểp ngm vỉn thàn, thữ
chng ni lm gữ, vữ lĂ mnh ẽc yu thua, tấi ai lm ny chu, l lĂ t nhin ẩi; nhng
ng ny bn tễy th lp cãng, lm oai lm d lung tung, mun bt ai thữ bt, mun chổm
ai thữ chổm. Gia lểc thin h lon ly, mng ngẩi r nh c rỹc, nht l ngẩi c mỹu mƠt,
ngẩi c tin d, v ngẩi c t him cu oỹn chểt xu gữ vậi quan Tiếu ph s v bấ h cỹc
ngi l dế bay u mt mng nh chi.
Thit vy, hi ny thiu gữ ngẩi b bn, b tễ, b y, b cht mất cỹch oan ung, ch vữ
lĂ c s sđn, c him thễ, ch tht s ngẩi ta khãng tấi l gữ, cềng khãng dnh lu xa gn
chi vậi vỉn thàn.
Ta nn cãng bữnh nhữn nhn rng s hữnh pht lung tung oan ung nhàn dàn nh th
phn nhiu chng phđi l quan Phỹp lnh Phỹp, m chnh l ngẩi Nam lnh Nam, gi
chung l bn tễy th lp cãng .
H ra tay chƠt vày cỹnh vỉn thàn n th, m sao phong tro vỉn thàn cềng sãi ni
cha yn; binh lnh Bđo hấ vn phđi i ỹnh giơp nhc nhn cha xong ? Tổ ra mu k ca
bn tễy th lp cãng ch lm cho dàn gian tao nhiếu bt bữnh thữ c, ch khãng thàu ẽc
nhiu t hiu quđ gữ theo h trễ tnh.
ChƠt vày cỹnh ca c Phan m c Phan khãng ngă, h bứn tnh cỹch sao ỹnh ngay
vo bđn thàn c Phan; nhng cỹch khãng phđi l dế dng thc hnh, h ngh ra cỹi th
on l lễng, mun giỹn tip ỹnh ngă c l hnh h nm xng ca t tin c dậi t.
H ni vậi Phỹp th ny :
Bm, phong tc x chểng tãi, m mđ t ai ãng b rt c quan h n s sinh t
ha phậc ca con chỹu ang sng. C khai qut m mđ ãng cha nh no ln, t nhin con
chỹu nh y ang giu ha nghứo, ang lnh phđi au, ang an phđi nguy. Phan ỏữnh
Phễng c lng son gan st, mnh khe c chp n àu cềng phđi lo ngh n phn mấ t
tin nh mữnh, nay c o ln, tt sao va cềng phđi nao nểng ấng h tậi bđn thàn, khãng
ra u hng thữ cềng bnh tt suy vi m cht !
Trong h tin chc rng c khai qut phn mất ri sai ngẩi chiu hng, b no h
Phan cềng phđi vữ o hiu, vữ vic nh, quỉng cm ci giỹp quy hng, cho nn h mậi
nh tàm hin tậi mu k nh th.


Phan ỏữnh Phễng ủ trang 73/73
Ai chng phđi cho l mất mu k quỹ nhn tàm, vữ nu vic lm ca Phan c phđi l
trỹi thẩi v c tấi chỉng na thữ cềng ch mất mữnh c c tấi m thãi, ch nm xng khã
ca t tin c dậi t c tấi gữ àu, m h nẻ by s khai qut ln cho nh. Tht h c
lng mun cho phong tro vỉn thàn yn i, x s bữnh an, ng bo khi kh, chng lĂ h
khãng c cao ti diu sỹch gữ giểp ẻ Bđo hấ v mu lẽi cho dàn khỹc hn hay sao, li
tnh n vic lm quỹi l th y ?
Hi nhm khođng thỹng 9 nỉm giỹp ng (1894), mất vin Tiếu ph s (c nhin l
ngẩi Vit Nam) dn mất toỹn lnh bđo hấ v quan huyn s ti v lng ỏãng Thỹi, ku l
trng v ká mc ra ch dn phn mấ tin t h Phan ch no, h o ln, em v
ti tnh thnh H Tnh. Li bt giam nhiu ngẩi thàn tấc ca Phan na.
C Phan sn tri nghe tin, chc hn trong bng ru bun lm, vữ lĂ theo s lế giỹo
phong tc nậc nh thu xa, vn cho m mđ l ni thn thỹnh bt khđ xàm phm, nhng
b ngoi c phđi trn tnh t nhin, cho vng lng tậng s. Khi tậng s tip ẽc tin,
bm cho c nghe, c ch cẩi nht m ni :
Ta ă tin liu tậi s y ri, c gữ l àu.
Ngẩi ta inh ninh chẩ ẽi tin tc xin hng ca h Phan sai ngẩi em li, nhng chẩ
ẽi làu khãng thy ấng tnh gữ, by giẩ mậi c bc th trinh trng khuyn hng a ln V
Quang.
Ngẩi h bểt vit bc th khuyn nh Phan ra hng, chnh l ngẩi ng hng, ng
thẩi vậi c, li c tữnh thãng gia vậi nhau na : ãng Hong Cao Khđi.
Lểc ny h Hong ang lm Bc ká Kinh lẽc s tãn nghim hin hỹch; ngẩi Phỹp
gi l ph vng (vice roi). Thiu gữ ngẩi lng ỏãng Thỹi mun trỹnh ha phđi chy ra
Bc, nểp dậi bng che ch v u thàn lm mãn h ca h Hong, ngay n ngẩi trong
thàn tấc c Phan cềng c.
Xut thàn ch l mất thy c nhàn u tr, ri nh nhn c vã s, cẩ bc chi bẩi,
n i bỹn ht gia vin in sđn, ch cn mất nậc t t n ni, h Hong b nh i ra
Bc h, gƠp ẽc ngẩi tri k, ri cẻi voi ỹnh giƠc, tễy th lp cãng danh, thm thoỹt
khãng my nỉm m lm tậi kinh lẽc, phong tậi qun cãng, ai cềng phđi chu l ngẩi c ti

lận.
Nu c Phan l anh hễng mun to li thẩi th m to khãng ẽc, thữ h Hong
chnh l anh hễng bi thẩi th to ra.
Cễng thẩi, cễng lng, hai ngẩi i khỹc hn con ẩng ch hậng, m cễng n ch cc
oan, cễng c tn tui lận trong lch s. ỏi vậi thẩi th, mi ãng l mất i biu cho mất
tro lu t tng hnh vi ca Vit Nam : c h Hong nn kh tit h Phan cng r rt, c
h Phan nn s nghip h Hong cng v vang, y l mất ch sp Ơt ca lch s ổo le khãn
khổo lm vy.
Cui thỹng 10 nỉm giỹp ng, Hong Cao Khđi vit th ri sai chnh ngẩi nấi (em
vẽ) mữnh va l ãng anh con nh bỹc ca c Phan l Phan Vỉn Màn m ln nểi V Quang.
Khãng ai khỹc hn ãng ny m dỹm lnh mnh i s, nht l i s chiu hng, vữ nu ngẩi
khỹc chc l ngha binh lm tht.
MƠc lng l b con thàn quyn, Phan Vỉn Màn phđi trđi nhiu lận gian nan nguy him
mậi vã n i doanh. Mậi thy ãng ẩng huynh th mƠt vã, c Phan cđ cẩi v ni :
Anh i lm thuyt khỹch cho Hong Cao Khđi kh nhc lm hứ !
Vữ c ă ẽc tin bỹo trậc cho bit.
C xem th ri th di :
Khãng dứ ngẩi khuyn nh tãi ra hng l c nhàn Hong Cao. Tãi th quyt lm
vic tãi lm ày tậi cễng, du sm sổt bểa rữu cềng khãng lm sao cho tãi thay lng i ch
ẽc, anh v ni giễm cho Hong Cao bit nh th. Nu tãi khãng lm xong ẽc cãng vic

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 74/74
vua y thỹc, dàn trãng mong v khãng ra hn cho khã ct ca t tin dậi t, thữ ch c
mất cỹch l cht theo hoi băo tàm ch mữnh m thãi.
Ri tc thẩi, c cm bểt vit th trđ lẩi, trao cho ãng Phan Vỉn Màn em v. Lểc anh
em t bit, c àn cn dƠn vậi :
Cềng may phậc cho ngẩi em th chiu hng chnh l anh, nu l ai khỹc thữ bấ
h ca tãi chc lm tng mm gi biu Hong Cao nm th. Ln sau y c sai i, anh
ng lănh mnh na nghe !
Ta c cđ hai bc th dch ra dậi ày, tc nh hai bc tranh phng i tàm tch ch

kh ca hai ãng cễng mất lng vậi nhau, m hai ng xa cỹch nhau tuyt mễ khãng th no
gƠp nhau ẽc l phđi.

Bc th ca Hong Cao Khđi
ỏng p Phan ỏữnh Nguyn i nhàn tểc h.
Tãi vậi ngi xa cỹch nhau, xuàn thu p i trđi ă mẩi bđy nỉm nay ri. Dàu b cuấc
ẩi, bc nam ẩng bi, tuy l mi ngẩi i mất ngđ khỹc nhau, nhng m trong gic mấng
hn vn thẩng thy nhau khãng phđi xa xãi gữ. Ngi ngh li ngy trậc chểng ta cn
chn qu hng giao du vậi nhau, cỹi tữnh y m thm bit l dẩng no ?
T lểc ngi khi ngha n giẩ, ngha kh trung can, u r rt tai mt ngẩi ta. Tãi
thẩng nghe cỹc qu quan (l cỹc quan Phỹp) ni chuyn n ngi, ãng no cềng phđi th
than khen ngẽi v t knh trng ngi lm. Xem nh th thữ tm lng huyt kh tãn nhàn,
tuy l ngẩi khỹc nậc cềng chung mất tàm tữnh y thãi, khãng phđi l ngẩi cễng thanh
kh vậi nhau mậi c vy.
Ngy kinh thnh tht th, xe giỹ nh vua bãn ba, m ngi mnh mĂ ng ra ng
ngha, k s th lểc by giẩ, ngi lm vy l phđi lm, khãng ai khãng ni nh th. Song le,
s th gn ày ă xoay i ra th no, th hi vic ẩi c th lm ẽc na khãng, du k t
hc thc, kổm tr khãn, cềng u trđ lẩi khãng ẽc. Hung chi nh ngi li l bc ngẩi
tun kit, chng lĂ khãng ngh tậi hay sao ? Tãi trấm xổt ch ca ngi, chc cềng cho
rng : ta c lm theo vic phđi ta bit, c em ht ti nỉng ta c, mất vic nn lm m lm
l ni ngẩi, cn nn ẽc hay khãng nn l ni trẩi, ta ch bit em thàn ny ha cho
nậc, n cht mậi thãi. Bi th, cho nn ngi c vic lm tậi cễng, khãng ai c th lm bin
i cỹi ch y i ẽc.
C iu tãi thy tữnh trng qu hng chểng ta gn ày, ly lm au lng ht sc.
Nhàn , tãi thẩng mun em kin hơp hi, ng cễng lẽng cao minh soi xổt; nhng
my ln m giy ra ri, mi mc xong ri, ă toan Ơt bểt xung vit ri li gỹc bểt th di,
khãng sao vit ẽc. Vữ sao ? Vữ tãi liu bit can trng ca ngi cng nh st ỹ, khãng th
ly lẩi ni m chuyn ấng ni. ỏă vy, li cn khỹc tữnh, khỹc cđnh, xa mƠt xa lng, vy thữ
lẩi ni ca tãi, chc gữ thu tậi ẽc ni ngi; m du cho c thu tậi ni ngi chỉng na, ă
chc gữ lt vo tai ngy chu nghe giễm cho, chng qua ch cho c nhàn cẩi mữnh l

thng ngu thữ c.
Nay nhàn quan Ton quyn tr li, em vic tnh ta bn bc vậi tãi, c khuyn tãi sai
ngẩi n ng cễng ngi bit rng : ngi l bc ngẩi hiu bit ngha lận, du khãng bn
lng tng ngh gữ n thàn mữnh, nh mữnh i na, thữ cềng nn tng ngh cu vật ly
dàn trong mất a phng mậi phđi. Lẩi ni , quan Ton quyn khãng ni vậi ai, m ni
vậi tãi, l vữ cho rng : tãi vậi ngi c cỹi tữnh xm lng c cu vậi nhau, chc hn tãi ni
ngi nghe ẽc, vy c lĂ no tãi lm thinh khãng ni ?
Ngay th ngh xem : quan Ton quyn l ngẩi khỹc nậc, muãn dƠm tậi ày, m cn
c lng bỉn khoỉn lo ngh tậi dàn mữnh nh vy thay, hung chi chểng ta sinh lận khãn
t ny, l t ca cha mơ tãn tấc , c l àu mữnh lm l nh on, thữ trỉm nỉm v

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 75/75
sau, ngẩi ta sĂ bđo mữnh ra lm sao , ỗi ! Lm ngẩi trn phđi c lng thng yu dàn lm
ct, cha tng c ai khãng bit thng dàn m bđo l trung vậi vua bao giẩ. Vic ca ngi
lm t by làu nay, bđo rng trung thữ thit l trung, song dàn ta c tấi gữ m vậng phđi
nãng ni lm than th ny, l li ti ai ? Nu bđo l ă vữ thin h thữ khãng thit chi tậi
nh na cềng phđi, nhng mất nh ca mữnh ă vy, ch cn bao nhiu nh trong mất
vễng cềng b i cđ, sao cho ang tàm , Tãi ngh nu nh ngi c khỉng khỉng lm trn tậi
măi, thữ e rng khp cđ sãng Lam nểi Hng u bin thnh h cỹ ht thđy, ch khãng phđi
ch ring lo ngi cho cày c mất lng ỏãng Thỹi chểng ta m thãi àu. ỏn ni cho qu
hng iu ng xiu tn, tng chc bc ngẩi quàn nhàn quàn t khãng ly gữ lm vui
m lm thữ phăi.
Tãi suy ngh n o măi, vt ly lm mng rẻ m ni ring vậi mữnh : ỏẽc ri, lẩi ni
tãi c th em ra ni cho ngi nghe lt tai, xin ngi ch bđo cho bit nh vy c phđi
hay khãng ?
Tuy nhin, s th ca ngi nh cẻi trn lng cp ă lẻ ri, bày giẩ mun bậc xung,
ngh li kh khỉn bit bao !
Nu nh tãi khãng c ch t tin chc chn ni mữnh, thữ quyt khãng khi no dỹm m
lẩi ni liu lnh mang ly cho c nhàn v sau. Nhng may l tãi vậi quan Ton quyn,
vn c tữnh quen bit nhau làu, li vậi quan Khàm s Kinh, v quan Cãng s Ngh Tnh,

cễng tãi quen thàn hip nhau lm, cho nn trậc kia Trn Phin s (tn l Khỹnh Tin,
lm Tun ph, nn gi l Phin s) Phan Th Lang, (tn l Huy Nhun), cềng l ch thàn
trong tnh, trong lng hoƠc b tấi nƠng, hoƠc b x y ri, th m tãi bđo ton cho hai ãng
y u ẽc yn n vã s. Li nh mậi ri, ãng Phan Trng Mu ra thể, tãi dn n yt kin
cỹc i hin qu quan, thữ cỹc ngi cềng tip ăi tràn trng nh ăi khỹch qu, v tc thẩi
in v tnh nh, bt trđ li m mđ, v tha cđ ba con v, nh th t ra nh nậc Bđo hấ
khoan dung bit chng no ! C xem vy bit lĂ y, lng y, du l ngẩi nghữn dƠm xa
nhau, vn l ging nhau vy.
Bày giẩ, nu ngi khãng cho lẩi tãi ni l dãng di, thữ xin ngi ng ngn ngi mất
iu gữ khỹc ht tãi khãng khi no dỹm cho c nhàn mang ting l ngẩi bt tr àu.
Hong Cao Khđi
n th

Bc th c Phan trđ lẩi
Hong qu i cỹc h,
Gn ày, tãi vữ vic quàn, măi trong chn rng rể, li thm lểc ny tit trẩi mễa
ãng, kh hu rổt quỹ, nãng ni thit l bun tnh. Chẽt c ngẩi bỹo c th ca c nhàn gi
li. Nghe tin y, khãng ngẩ bao nhiu ni bun ru lnh lĂo, tan i àu mt cđ. Tip th
lin m ra c. Trong th c nhàn ch bđo cho iu ha phậc, by t ht ch lẽi hi, bit
tm lng ca c nhàn, chng nhng mun mu s an ton cho tãi thãi, chnh l mun mu
s yn n cho ton ht ta na. Nhng lẩi ni gan ruất ca c nhàn, tãi ă hiu ht, cỹch
nhau muãn dƠm tuy xa, nhng chng khỹc gữ chểng ta ẽc ngi cễng nh ni chuyn vậi
nhau vy.
Song le tàm s v cđnh ngấ ca tãi c ch muãn vn kh ni ht sc. Xem s th thin
h nh th kia, m ti lc tãi nh th ny, y nh lẩi c nhàn ă ni thàn con b nga l
bao m dỹm gi cỹnh tay ln mun cđn tr c xe sao ni khãng bit; vic tãi lm ngy nay,
sỹnh li cn quỹ hn na, chng phđi nh chuyn con b nga a tay ra cđn xe m thãi.
Nhng tãi ngm ngh li, nậc mữnh my ngn nỉm nay, ch ly vỉn hin truyn ni
nhau ht ẩi ny qua ẩi kia, t nậc chng rấng, quàn lnh chng mnh, tin ca chng
giu, duy c ch th da nng dng nậc ẽc, l nhẩ c cỹi gc vua tãi, cha con theo


Phan ỏữnh Phễng ủ trang 76/76
nỉm o thẩng m thãi. Xa kia nh Hỹn, nh ỏẩng, nh Tng, nh Nguyn, nh Minh
bn Tu, bao nhiu phen lỉm le mun chim ly t ta lm qun huyn ca h m vn
chim khãng ẽc. ỗi ! nậc Tu vậi nậc ta, bẩ ci lin nhau, sc mnh hn ta vn bấi, th
m trậc sau h khãng th mnh m nut trãi nậc ta ẽc, no c lĂ vữ lĂ gữ khỹc àu,
chng qua non sãng nậc Nam t trẩi nh phn ring hn ra ri, v cỹi n hu thi th lế
ngha vn c ch cho mữnh t c th trãng cy da nng lm vy. ỏn nay ngẩi Phỹp
vậi mữnh, cỹch xa nhau khãng bit l my muãn dƠm, h vẽt b tậi ày, i tậi àu nh l
gi lật tậi , n ni nh vua phđi chy, cđ nậc lao xao, bng chc non sãng nậc mữnh
bin thnh bẩ ci ngẩi ta, th l trn cđ nậc nh, dàn nh, cễng b m chữm ht thđy, c
phđi l ring mất chàu no hay mất nh ai phđi chu cđnh lm than m thãi àu.
Nỉm t du, xe giỹ thin t ng n sn phng H Tnh, gia lểc tãi ang cn tang
b mơ, ch bit ng ca c tang cho trn o, trong lng hỹ dỹm m tng n s gữ khỹc
hn. Song, vữ mữnh l con nh th thn, cho nn ãi ba ln c Hong thẽng giỹng chiu
vẩi ra; khãng lĂ no c th t chi, thnh ra tãi phđi gng g ng ra vàng chiu, khãng sao
dng ẽc. Gn ày, Hong thẽng li oỹi tng la chn tãi m giao ph vic lận, y thỹc
cho quyn to; y, mnh vua y thỹc nh th , nu c nhàn Ơt mữnh vo trong cđnh nh
tãi, liu chng c nhàn c nh chi t trn trỹnh i ẽc hay khãng ?
T lểc tãi kh ngha n nay, ă trđi mẩi nỉm trẩi, nhng ngẩi em thàn theo vic
ngha, hoƠc ă b trỹch pht, hoƠc ă b chổm git, vy m lng ngẩi trậc sau chng h
ly th lm chđn nđn ngă lng bao giẩ; trỹi li, h vn ra ti, ra sc giểp ẻ tãi, v li s
ngẩi mnh bo ra theo tãi cng ngy cng nhiu thm măi. No c phđi ngẩi ta ly iu
ta v him nguy lm cho s sung sậng thứm thung m b nh dn thàn ra theo tãi nh
vy àu. Ch vữ h tin cy lng tãi, lẽng xổt ch tãi, cho nn hàm h vy thãi. y, lng
ngẩi nh th , nu nh c nhàn Ơt mữnh vo cđnh ca tãi liu chng c nhàn c nẻ lng
no b m i cho nh hay khãng ?
Tha c nhàn, ch vữ nhàn tàm i vậi tãi nh th, cho nn cđnh nh tãi n ni hng
khi vng tanh, b con xiu dt, tãi cềng chng dỹm oỹi hoi. Ngh xem, k thàn vậi mữnh
m mữnh cn khãng oỹi hoi, hung chi l k s : ngẩi gn vậi mữnh m mữnh cn khãng

bao bc ni, hung chi ngẩi xa. Vđ chỉng ht ta n i iu ng lm than quỹ, khãng
phđi ring vữ tai ha binh ao lm nn nãng ni th àu. Phđi bit quan Phỹp i tậi àu, c
lề tiu nhàn mữnh tểa ra by k lp cãng, thễ v oỹn ch; nhng ngẩi khãng c tấi gữ
chểng cềng àm thc buấc rng cho ngẩi ta l c tấi, ri thữ ba nay trỹch th n, ngy mai
pht th kia; phm c cỹch gữ c khoổt ẽc ca cđi ca dàn, chểng n cềng dễng tậi ni
ht thđy. Bi m thi h mi t tuãn ra cđ trỉm cđ ngn, quan Phỹp lm sao bit thu
cho cễng nhng tt kh ca dàn trong chn lng xm qu mễa, nh th thữ bđo dàn khãng
phđi tan lữa trãi git i sao ẽc ?
C nhàn vậi tãi, u l ngẩi sinh ti chàu Hoan, m cỹch xa ngoi muãn ngn
dƠm, c nhàn cn c lng oỹi tng qu hng thay, hung chi l tãi ày ă tng ly thàn
chu ng v ly mt trãng thy thữ sao ? Khn ni cđnh ngấ b buấc, vđ li sc mữnh chng
lm ẽc theo lng mữnh mun, thnh ra phđi nh, ch khãng bit lm sao cho ẽc. C
nhàn ă bit oỹi hoi thng xt dàn ny, thữ c nhàn nn ly tàm s tãi v cđnh ngấ tãi
th Ơt mữnh vo m suy ngh xem, t nhin thy r rng, c cn gữ n tãi phđi ni dãng
di na ?
Phan ỏữnh Phễng
phểc th

Bc th c Phan trđ lẩi, vit tht nhơ nhng m au ận, t t m cng quyt, t ra
mữnh cht thữ thãi, khãng chu băi binh quy hng. C li khổo em quàn mng v dàn tàm

Phan ỏữnh Phễng ủ trang 77/77