Giải Oscar
Giải thưởng Viện Hàn lâm (tiếng Anh: Academy Awards), thường
được biết đến với tên Giải Oscar (tiếng Anh: Oscars) là giải thưởng điện
ảnh của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh (tiếng Anh:
Academy of Motion Picture Arts and Sciences, viết tắt là AMPAS) (Hoa
Kỳ). Kể từ năm 1928, giải Oscar được trao hàng năm tại thành phố Los
Angeles
[1]
để ghi nhận những thành tựu xuất sắc của điện ảnh trong năm
về các đạo diễn, diễn xuất, kịch bản và nhiều lĩnh vực khác.
Chịu trách nhiệm bầu chọn và trao giải Oscar là AMPAS, một tổ chức
nghề nghiệp danh dự của những người làm điện ảnh Hoa Kỳ. Cho đến
năm 2007 số người đủ tiêu chuẩn tham gia bầu chọn là 5830 người, trong
đó có 1311 diễn viên (tỉ lệ cao nhất, chiếm 22 phần trăm). Tính cho đến
năm 2007, đã 72 năm quá trình bầu chọn này được thống kê bởi công ty
kiểm toán PricewaterhouseCoopers và công ty tiền nhiệm của nó là Price
Waterhouse
[2]
.
Lễ trao giải Oscar gần đây nhất, Giải Oscar lần thứ 83 đã được trao vào
ngày Chủ nhật, 27 tháng 2 năm 2011.
Quá trình bâu chọn
Tất cả các thành viên của AMPAS đều phải có lời mời chính thức mới
được tham gia quá trình lựa chọn đề cử và bầu ra người thắng giải. Các
lời mời được đưa ra bởi Hội đồng quản trị (Board of Governors) thay mặt
cho các Ủy ban nhánh của Viện Hàn lâm (Academy Branch Executive
Committee). Những người được mời được lựa chọn cũng qua một quá
trình đề cử hoặc được xét dựa trên sự cống hiến của họ cho ngành công
nghiệp điện ảnh. Tuy rằng những người từng được trao giải Oscar thường
là được mời tham gia bầu chọn vào các năm sau đó, nhưng điều này
không nằm trong quy định của Hội đồng.

Việc đề cử các thành viên mới cho việc tuyển chọn được tiến hành hàng
năm. Tuy rằng AMPAS không chính thức công bố danh tính những người
được tham gia bầu chọn, nhưng báo chí vẫn đưa ra tên tuổi của những
người này, theo đó năm 2007 có khoảng gần 6000 người được mời tham
gia quá trình xét giải
[3]
. Những người này nằm trong 15 nhánh của Viện
Hàn lâm, việc phân chia dựa vào các quá trình và bộ phận khác nhau của
việc làm phim. Những người không nằm trong nhánh nào được xếp vào
nhóm Thành viên chung (Members At Large).
Ngày nay, theo điều số hai và số ba trong quy định chính thức của giải
Oscar, một phim muốn đủ điều kiện tranh giải phải được trình chiếu trong
năm trước đó, tức là từ nửa đêm ngày 1 tháng 1 đến nửa đêm ngày 31
tháng 12, tại quận Los Angeles, California
[4]
. Điều số hai còn nói rõ các
bộ phim nộp dự giải phải là phim dài (feature-length), tức là có độ dài ít
nhất 40 phút, trừ các phim tham gia hạng mục phim ngắn, và phải sử
dụng phim 35 mm hoặc phim 70 mm, tốc độ 24 hoặc 48 hình trên giây,
độ phân giải không được thấp hơn 1280x720.
Các thành viên thuộc cánh nhánh khác nhau sẽ bầu chọn ứng cử viên cho
các hạng mục thuộc nhánh mình, riêng hạng mục Phim hay nhất (Best
Picture) thì tất cả đều có quyền tham gia đề cử. Những người thắng giải
sẽ được lựa chọn bằng vòng bỏ phiếu thứ hai, trong đó mọi thành viên
đều được phép bầu cho hầu hết các hạng mục, kể cả hạng mục Phim hay
nhất
[5]
.
Giải thưởng
Phần thưởng của giải Oscar là một bức tượng nhỏ có tên chính thức là

Giải thưởng của Viện Hàn lâm cho đóng góp xuất sắc (tiếng Anh:
Academy Award of Merit). Bức tượng bao gồm phần gốc bằng kim loại
đen được mạ vàng và britannium, nó cao 34 cm và nặng 3,85 kg có hình
dáng của một hiệp sĩ được điêu khắc theo phong cách Art Deco, người
hiệp sĩ này cầm gươm và đứng trên một cuộn phim có năm cánh. Năm
cánh này tượng trưng cho các nhánh gốc của Viện Hàn lâm bao gồm diễn
viên, biên kịch, đạo diễn, nhà sản xuất và kỹ thuật viên
[6]
.
Người nghĩ ra ý tưởng cho bức tượng Oscar là chỉ đạo nghệ thuật của
hãng MGM, Cedric Gibbons, một trong các thành viên đầu tiên của Viện
Hàn lâm
[7]
. Những người cụ thể hóa ý tưởng của Gibbons là nhà điêu
khắc George Stanley, người đã tạo ra một bản tượng bằng đất sét trước
khi Alex Smith chế ra bản tượng bằng thiếc và đồng được mạ vàng với tỉ
lệ 92,5 phần trăm thiếc và 7,5 phần trăm đồng. Ngày nay, mỗi năm có
khoảng 40 bức tượng Oscar được sản xuất bởi công ty R.S. Owens với sự
kiểm soát chất lượng rất nghiêm ngặt, các bản tượng lỗi trong quá trình
sản xuất lập tức được cắt đôi và nung chảy
[8]
.
Nguồn gốc cái tên "Oscar" hiện vẫn còn gây tranh cãi. Trong cuốn tự
truyện của mình, Bette Davis cho rằng chính mình là người nghĩ ra cái
tên này, cô đặt nó theo tên người chồng đầu tiên, chỉ huy dàn nhạc
Harmon Oscar Nelson
[9]
. Một người khác được coi là người khai sinh ra
cái tên Oscar, đó là Margaret Herrick, một thư ký của Viện Hàn lâm, khi
lần đầu tiên nhìn thấy bức tượng năm 1931, cô đã nói rằng bức tượng này

trông giống ông chú Oscar của mình, nhà báo Sidney Skolsky cũng có mặt
ở đó đã lập tức chộp lấy cái tên đó để làm tựa đề cho bài báo của ông có
tên: "Một nhân viên đã yêu mến đặt tên cho bức tượng nổi tiếng là
'Oscar'"
[10]
. Ngày nay cả hai cái tên Oscar và Giải thưởng Viện Hàn lâm
(Academy Award) đều được AMPAS đăng ký tên thương mại để tránh
các vụ kiện tụng hoặc tranh chấp có thể xảy ra.
Tính cho đến Giải Oscar lần thứ 79 tổ chức vào năm 2007, đã có tổng
cộng 2671 bức tượng Oscar được trao
[11]
. Có 290 diễn viên khác nhau đã
được trao giải Oscar về diễn xuất (bao gồm cả các giải Oscar danh dự và
giải Oscar cho trẻ em), trong số này 144 người vẫn còn sống cho đến năm
2007.
Kể từ năm 1950, AMPAS đã ra quy định về việc chủ nhân của các bức
tượng Oscar và người thừa kế của họ không được phép bán bức tượng,
trừ trường hợp bán lại cho chính Viện Hàn lâm với giá tượng trưng 1
USD. Nếu người được chọn trao giải từ chối vinh dự này, Viện Hàn lâm
sẽ giữ lại bức tượng. Quy định này đã gây ra nhiều tranh cãi, vì nó đồng
nghĩa với việc người được trao tượng vàng Oscar lại không được sở hữu
hoàn toàn giải thưởng của mình
[12]
. Đã có trường hợp cháu trai của nhà
sản xuất phim Michael Todd đã cố bán bức tượng Oscar của ông mình
cho một nhà sưu tập, AMPAS đã ngăn cản được việc này bằng một lệnh
của toà án.
Lễ trao giải
Hình thức
Các hạng mục chính của giải Oscar sẽ được trao trong một buổi lễ trang

trọng được truyền hình trực tiếp. Sáu tuần sau khi các ứng cử viên được
công bố, buổi lễ được tổ chức rất hào nhoáng theo phong cách Hollywood
khi các khách mời bước trên tấm thảm đỏ với những bộ đồ thời trang
nhất. Trong vài năm trở lại đây, Viện Hàn lâm thường tuyên bố lễ trao
giải của họ có tới hàng tỉ người xem trực tiếp, tuy nhiên thông tin này
chưa hề được kiểm chứng bởi các nguồn độc lập và bản thân AMPAS
cũng không đưa ra lý do tại sao số người xem lại có thể đạt tới con số lớn
như vậy.
Tại Hoa Kỳ, lễ trao giải Oscar được truyền hình trực tiếp ở hầu hết lãnh
thổ, ngoại trừ Alaska và Hawaii, trong khi đó lễ trao giải Emmy, Quả cầu
vàng và Giải Grammy chỉ được truyền trực tiếp ở Bờ Đông và phát chậm
ở Bờ Tây.
Lễ trao giải Oscar lần đầu được ghi hình năm 1953 bởi hãng NBC. Đến
năm 1960 thì quyền truyền hình rơi vào tay hãng ABC. Năm 1970, NBC
giành lại quyền phát sóng nhưng rồi từ năm 1976, chỉ có ABC được ghi
hình buổi lễ này, hợp đồng của ABC với AMPAS hiện kéo dài đến năm
2014
[13]
. Trong buổi phát sóng trực tiếp, các hãng phim bị nghiêm cấm
phát quảng cáo.
Sau hơn 60 năm được tổ chức vào cuối tháng 3 hoặc đầu tháng 4, kể từ
năm 2004, buổi trao giải được dịch sớm lên cuối tháng 2 hoặc đầu tháng
3 để rút ngắn quá trình vận động hành lang và quảng cáo. Việc tổ chức
sớm hơn cũng đem lại thuận lợi cho hãng ABC vì tháng 2 là tháng có
lượng người xem lớn và dễ đem lại lợi nhuận hơn. Ngày 30 tháng 3 năm
1981, buổi lễ trao giải đã bị lùi lại một ngày sau sự kiện tổng thống
Ronald Reagan bị ám sát hụt.
Địa điểm tổ chức
Lễ trao giải đầu tiên của AMPAS diễn ra tại khách sạn Roosevelt ở
Hollywood. Trong thập niên 1930 và đầu thập niên 1940, các buổi lễ

được tổ chức tại khách sạn The Ambassador Hotel hoặc Millennium
Biltmore Hotel ở Los Angeles.
Từ năm 1944 đến năm 1946, Nhà hát Trung Hoa Grauman ở Hollywood
là nơi tổ chức lễ trao giải trước khi nó dời về thính phòng Shrine
Auditorium cho đến năm 1948. Lễ trao giải lần thứ 21 năm 1949 diễn ra
tại Nhà hát Giải thưởng Viện Hàn lâm mà sau này là trụ sở chính của
AMPAS trên đại lộ Melrose ở Hollywood
[14]
.
Từ năm 1950 đến năm 1960, địa điểm được lựa chọn là Nhà hát Pantages.
Từ năm 1961, đến lượt thính phòng Santa Monica Civic Auditorium ở
Santa Monica, California được tổ chức lễ trao giải Oscar. Năm 1968, một
lần nữa lễ trao giải trở về Los Angeles, lần này là tại rạp Dorothy
Chandler Pavilion nằm trong Trung tâm Âm nhạc Los Angeles. Rạp The
Dorothy Chandler Pavilion là nơi tổ chức 20 đêm trao giải liên tiếp cho
đến tận năm 1988, sau đó giải Oscar lại được trao luân phiên ở Trung tâm
Âm nhạc và thính phòng Shrine Auditorium. Kể từ năm 2002, Nhà hát
Kodak của Hollywood trở thành địa điểm tổ chức lâu dài đầu tiên của giải
thưởng.
Chỉ trích
Cũng như nhiều giải thưởng danh giá khác, giải Oscar thường xuyên gặp
phải chỉ trích. Những người chỉ trích cho rằng có nhiều bộ phim giành
giải Phim hay nhất trong quá khứ không còn nhiều giá trị theo thời gian.
Một số phim như 80 ngày vòng quanh Thế giới, Grand Hotel hay The
Greatest Show on Earth thường được coi là có tuổi thọ ngắn ngủi và ít có
ảnh hưởng trong lần trình chiếu ra mắt
[15][16][17]
. Trong khi đó một số phim
khác được coi là rất xứng đáng để trao giải thì lại chưa bao giờ vươn tới
được danh hiệu Phim hay nhất

[18]
. Ví dụ tiêu biểu nhất phải kể tới bộ
phim kinh điển Công dân Kane vốn được giới phê bình ủng hộ nhiệt liệt,
được đề cử tới 9 giải Oscar nhưng chỉ mang về duy nhất một giải cho
Kịch bản gốc xuất sắc nhất. Sau này Công dân Kane được coi là một
trong những bộ phim xuất sắc nhất trong lịch sử Điện ảnh Hoa Kỳ. Một
bộ phim xuất sắc khác là The Shawshank Redemption được đề cử 7 giải
Oscar nhưng thậm chí còn không giành được giải nào, mặc dù nó vẫn
luôn được xếp vào hàng những bộ phim hay nhất của mọi thời đại trên
trang web uy tín IMDb. Để cạnh tranh trong hạng mục danh giá nhất này,
các hãng phim cũng tiến hành rất nhiều cuộc vận động hành lang, và
nhiều người cho rằng đôi khi những đề cử cho hạng mục Phim hay nhất
lại là kết quả của những cuộc vận động hành lang hơn là chất lượng thực
sự của những bộ phim đó
[19]
.
Nhiều chỉ trích còn nhằm vào một sự thật là các đề cử hầu như chỉ dành
cho các bộ phim nói tiếng Anh, trừ đề cử cho hạng mục Phim nói tiếng
nước ngoài hay nhất. Cho đến năm 2009, mới chỉ có 8 bộ phim nói tiếng
nước ngoài và 1 phim bán ngoại ngữ được đề cử cho hạng mục Phim hay
nhất, đó là các phim Grand Illusion (tiếng Pháp, 1938), Z (tiếng Pháp,
1969), The Emigrants (tiếng Thụy Điển, 1972), Cries and Whispers
(tiếng Thụy Điển, 1973), Il Postino (tiếng Ý và tiếng Tây Ban Nha,
1995), Cuộc sống tươi đẹp (tiếng Ý, 1998), Ngọa hổ tàng long (tiếng
Quan thoại, 2000), Letters from Iwo Jima (tiếng Nhật Bản, 2006) và
Slumdog Millionaire (nửa tiếng Anh, nửa tiếng Hindi), (2008). Trong đó,
chỉ có Slumdog Millionaire đạt được giải Oscar Phim hay nhất, tuy rằng
các bộ phim Z, Cuộc sống tươi đẹp và Ngọa hổ tàng long được trao giải
Oscar Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất.
Giải thưởng được trao theo các hạng mục:

Giải thưởng cho đóng góp xuất sắc
[sửa] Các hạng mục hiện hành
 Phim hay nhất (Best Picture)
 Đạo diễn xuất sắc nhất (Best Director)
 Kịch bản gốc hay nhất (Best Writing - Original Screenplay)
 Kịch bản chuyển thể hay nhất (Best Writing - Adapted Screenplay)
 Nam diễn viên chính xuất sắc nhất (Best Actor)
 Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất (Best Actress)
 Nam diễn viên phụ xuất sắc nhất (Best Supporting Actor)
 Nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất (Best Supporting Actress)
 Quay phim xuất sắc nhất (Best Cinematography)
 Chỉ đạo nghệ thuật xuất sắc nhất (Best Art Direction )
 Nhạc phim hay nhất(Best Original Score)
 Ca khúc trong phim hay nhất (Best Original Song)
 Thiết kế trang phục (Best Costume Design)
 Biên tập (Best Film Editing)
 Hóa trang (Best Makeup)
 Âm thanh (Best Sound Mixing)
 Biên tập âm thanh (Best Sound Editing)
 Hiệu ứng kỹ xảo (Best Visual Effects)
 Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất (Best Foreign Language Film)
 Phim hoạt hình hay nhất (Best Animated Feature Film) (giải Oscar
mới nhất, chỉ mới được trao từ năm 2001)
 Phim hoạt hình ngắn (Best Animated Short Film)
 Phim tài liệu hay nhất (Best Documentary Features)
 Phim tài liệu ngắn hay nhất (Best Documentary Short Subject)
 Phim ngắn (Best Live Action Short Film)