Kiến thức lớp 12
Mảnh trăng cuối rừng-Nguyễn Minh Châu-phần2

I . ĐẶT VẤN ĐỀ .

Nguyễn Minh Châu là một trong những nhà văn trưởng thành
trong kháng chiến, sống và gắn bó với núi rừng Trường Sơn vào
những năm tháng ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mĩ của
dân tộc . Người đọc biết đến một Nguyễn Minh Châu nồng nàn
những xúc cảm về tâm tư người lính qua tập Cửa sông (1967)
nhưng đến Dấu chân người lính (1972) mới định hình một
phong cách , một vị trí trong nền văn chương cách mạng . Những
cảm hứng Trường Sơn đã đem đến cho văn chương của ông một
sinh mệnh đẹp đẽ , mà trong đó phần tiêu biểu nhất, trong sáng
và thiết tha nhất là Mảnh trăng cuối rừng .

II . GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ .

Phạm Tiến Duật, nhà thơ trẻ trưởng thành từ những chuyến
đường vận tải Trường Sơn đã viết:
“Và vầng trăng, vầng trăng đất nước
Vượt qua vầng lửa mọc lên cao”
( Vầng trăng và quầng lửa)
Vầng trăng vẫn tỏa sáng đẹp dịu dàng ngay trong những ngày
đạn bom khốc liệt. Thế hệ trẻ Việt Nam đi vào cuộc kháng chiến
chống Mĩ không chỉ có nhiệt huyết tràn đầy của tuổi trẻ mà còn
với vẻ đẹp lãng mạn trong tâm hồn mình. Với ý tưởng đó.
Nguyễn Minh Châu đã viết “ Mảnh trăng cuối rừng” một truyện
ngắn xuất sắc về chiến tranh. Trong tác phẩm này cảm hứng chủ
đạo của nhà nước trước hết là cố gắng “ Tìm cái hạt ngọc ẩn
giấu trong bể sâu tâm hồn con người” . Câu truyện tình mà tác

giả kể lại trong tác phẩm này thấm đẫm tinh thần lãng mạn, giàu
chất thơ và có sức rung động lòng người.

Truyện ngẵn này lúc đầu được đặt tên là “ Mảnh trăng”, về sau
tác giả thêm vào hai chữ “cuối rừng” làm cho hình ảnh mảnh
trăng thêm cụ thể, gợi cảm và xác định rõ không gian của câu
truyện. Đây là mảnh trăng thượng tuần, lúc ẩn, lúc hiện trên khu
rừng già đại ngàn. Và đó chỉ là một mảnh trăng chứ không phải là
một vầng trăng tròn đầy, viên mãn . Mảnh trăng cứ chập chờn ẩn
hiện tưởng chừng như gần đấy mà lại như xa vời, cứ ẩn giấu hao
khuyết, khuất lấp tạo sự khao khát kiếm tìm. Rõ ràng hình ảnh
mảnh trăng ở đây có một ý nghĩa biểu tượng. Nhân vật chính
trong câu truyện này là Nguyệt, tên của cô cũng có nghĩa là trăng.
Phải trăng sự trùng hợp này là một ý định của nhà văn : vẻ đẹp
và phẩm chất cao quý của cô công nhân giao thông trên những
tuyến đường ra trận ác liệt đâu phải dễ nhận ra được ngay. Nhìn
rộng ra tên của thiên truyện còn góp phần thể hiện chủ đề của tác
phẩm, vẻ đẹp tâm hồn như những hạt ngọc mà nhà văn suốt đời
khao khát kiếm tìm, có lúc ông nhận ra ánh áng trong trẻo và rạng
rỡ của nó ngay trên đường ra trận trong những năm đánh Mĩ.

Vẻ đẹp lãng mạn của tác phẩm “ Mảnh trăng cuối rừng” trước hết
thể hiện trong bức tranh thiên nhiên. Câu truyện xảy ra trong một
đêm trăng. Trăng đầu tháng chỉ có một mảnh, “ánh sáng lè nhòe”.
“ chập chờn lay động”, “rơi tõm xuống khoảng tối mịt mù của cánh
rừng già”. Nhưng rồi “mảnh trăng khuyết ấy cũng lại sáng trong
như một mảnh bạc” yên ả, dịu dàng. Và “khung cửa phía cô gái
ngồi lồng đầy bóng trăng”, không phải “trăng lồng cổ thụ” hay
“nguyệt lồng hoa” mà ở đấy tác giả cho ánh trăng lồng đầy
“khung cửa xe phái cô gái ngồi” làm cho tóc cô “sáng lên” và “soi

thẳng vào khuôn mặt cô gái làm cho khuôn mặt tươi mát lên và
ngời lên đẹp lạ thường”. Mặt đường đầy ổ gà cũng “thếp từng
mảng ánh trăng !”. Cả đoạn văn tràn ngập ánh trăng trong từng
câu chữ, trong từng chi tiết sự vật được miêu tả . Ánh trăng lan
tỏa bao phủ, bình yên và rất đỗi dịu dàng. Tưởng như không phải
là vầng trăng trong chiến tranh khói lửa nữa, mà là vầng trăng
của muôn đời. Trăng lúc ẩn lúc hiện như “chơi trò ú tim”, trăng là
bạn đường chiến đấu. Trăng làm Nguyệt đẹp lạ thường khiến mắt
Lãm “choáng ngợp”, “không giám nhìn”. Nó đẹp có phép biến hóa
cả người Nguyệt và xáo động cả lòng Lãm, xui Lãm “không hiểu
sao” cứ tin chắc Nguyệt đang ngồi cạnh chính là Nguyệt mà anh
đang tìm thăm. Cái ánh trăng trên mặt Nguyệt, lúc Nguyệt từ dã
rồi còn quay lại . Lãm vẫn còn thấy lộng lẫy, dù rằng trong lúc này
trăng đã lặn từ lâu. Ánh trăng còn ấy còn “lặng lẽ soi đầy trên mái
và đoạn đường đầy vết xe trước cửa trạm”, đưa Lãm vào giấc
ngủ ngon lành.

Cùng với ánh trăng là một bầu trời đêm mang một vẻ đẹp thăm
thẳm “khoảng trời khuya trên các chỏm rừng, gió Tây Nam cuốn
mây xám về một góc rồi thổi dạt đi Trên đầu chúng tôi khoảng
trời đêm trên cao trở nên trong vắt lồng lộng, trong khoảng sâu
thẳm nổi lên một tiếng chim mơ hồ”. Ở mặt đất con đường như
chìm trong màn sương trắng làm cho chuyến xe như đang chạy
trên một lớp sương bồng bềnh. Và cả hình ảnh đôi chim trống
mái kêu ở góc rừng nữa. Hình như đó là tiếng chim gọi bạn, tiếng
chim tìm bạn cũng như nhân vật Lãm đi tìm gặp người yêu chưa
thấy mặt của anh vậy. Rồi Lãm và Nguyệt có nhận ra nhau
không, điều đó tác giả để cho người đọc mặc sức nghĩ ngợi
nhưng rõ ràng là đôi chim trống mái thì “đã tìm thấy nhau”.


Đặt một ánh trăng êm dịu vào cạnh một cuộc đánh bom tọa độ
tàn bạo của máy bay Mĩ và để chiếc xe lao đi trong đêm tối trên
con đường núi hiểm trở với con mắt thuộc đường của một cô gái
đẹp như một ảo ảnh, tác giả đã dựng lên một không gian nghệ
thuật đặc biệt. Câu truyện được bao bọc trong một không gian
riêng, một không khí riêng. Trong cái ánh sáng trong trẻo và
huyền ảo, vẻ đẹp này càng mang tính lãng mạn khi nó hiện ra và
vượt lên khỏi mọi sự tàn phá hủy diệt của chiến tranh. Vẻ đẹp
lãng mạn của câu truyện còn toát ra từ nhân vật Nguyệt và câu
truyện tình yêu của cô. Nguyệt và Lãm quen nhau qua một lời
giới thiệu, nghe kể về nhau, đôi lời thăm hỏi cho nhau qua những
bức thư… và họ chưa bao giờ gặp mặt nhau. Bẵng đi một thời
gian , chàng trai thì quên mất nhưng cô gái vẫn cứ đinh ninh, thủy
chung, son sắt. Và cứ thế cô gái thanh niên xung phong vẫn cứ
vật lộn với những hiểm nguy trên chuyến xe ra trận “Tháng này
sang tháng khác họ vẫn làm bạn với đường và trăng ” . Hai người
đi tìm nhau, thăm nhau, ngẫu nhiên cùng trên một chiếc xe . Họ
gặp nhau rồi đấy, gần nhau gang tấc trong ca bin, thế mà họ vẫn
xa nhau, vẫn đi tìm nhau . Họ hiện ra bằng xương bằng thịt trước
mắt nhau mà người này vẫn là ẩn số đối với người kia . Có lúc
tưởng gần nhau tưởng mười mươi thì họ lại xa nhau … Cũng
như mảnh trăng khi khuất khi hiện, không khác gì một trò ú tim .
Cái ngẫu nhiên thật đầy ý vị .

Câu chuyện được kể lại thật hấp dẫn . Lần đầu tiên chàng trai
cho cô gái trẻ đi nhờ trên chiếc xe của mình mà không hề biết
rằng đó là Nguyệt - người đang tìm anh theo một lời “mai mối” mà
đối với người khác có thể nói và “vu vơ”, “hão huyền” . Không rõ
mặt vì đêm tối , “ác cảm” vì sự vô nguyên tắc cuả anh lái phụ , hai
người đi tìm nhau, ngồi bên nhau mà không hề biết giữa họ có

một “sợi chỉ xanh óng ánh” đang dần buộc họ lại . Ngay từ đầu,
nghe tiếng nói của cô gái vọng ra từ thùng xe . Lãm đã nhận thấy
“tiếng nói trong lắm, cứng cỏi và bình tĩnh nữa là khác” . Cái bình
tĩnh, cứng cỏi mới là cảm tưởng còn là tiếng nói trong trẻo được
nghe từ chính tai mình đã báo với Lãm rằng đây là một cô gái
thanh lịch . Lãm tò mò thăm hỏi cho vui là “cô đi thăm chồng hay
thăm người yêu ?” . Thì nhận được một lời đối đáp bạo dạn khác
thường, chẳng phải là giọng nói đùa : “em đi thăm người yêu !” .
Câu trả lời làm cho Lãm phải hoảng lên, chắc không phải vì cái
giọng mà vì anh cũng đang đi thăm người yêu . Khi xe dừng lại
giữa đường, từ dưới gầm xe, lần đầu tiên Lãm nhìn thấy “một đôi
gót chân bóng hồng, sạch sẽ …, gấu quần lụa đen chấm mắt cá”
ở giữa một cung đường Trường Sơn đầy đất đá bị cày xới bởi
bam đạn và vết bánh xe . Rồi tấm thân mảnh dẻ khác hẳn với
nhiều cô gái công trường thường cô nào cũng thấp và đẫy đà .
Và không chỉ một lần Lãm nhận thấy ở cô gái một vẻ đẹp giản dị
mà mạnh mẽ như sương núi lan tỏa ra từ nét mặt, lời nói . Một vẻ
đẹp trông như là ảo ảnh. Chưa đủ để hai bên không còn là ẩn số
với nhau , nhưng đủ để anh lái xe mời cô gái lên ngồi ở cabin
ngay cạnh mình, điều này hoàn tàon là đặc biệt vì xưa nay anh
chưa bao giờ làm như thế. Thực ra chỉ cần một câu hỏi thôi, Lãm
đã khám phá một cách chắc chắn cô gái ngồi bên cạnh mình có
phải là người đang chờ đợi mình qua bao nhiêu bom đạn, thử
thách. Nhưng dù là lái xe, điều khiển cỗ máy mấy tấn thì dẽ dàng
còn điều khiển trái tim vẫn gay go, khó khăn . Đủ biết, với anh,
đây cũng là mối tình rụt rè, chưa kịp định hình, chưa gọi thành lời
và chính vì thế chàng lái xe đầy tinh tế và trong sáng kia không
thể đường đột hỏi truyện cô gái . Trò ú tim này làm lòng Lãm “ rối
như tơ vò”.


Vẻ đẹp ngoại hình của Nguyệt hiện lên một cách tự nhiên như
chính cái tình cờ đưa cô đến với Lãm trong cái đêm Trường Sơn
mịt mù mưa bom bão đạn đó . Nhưng Nguyễn Minh Châu không
chỉ dừng lại ở vẻ đẹp bề ngoài, dù nó giản dị , mát mẻ hay sáng
ngời, lộng lẫy . Cái nhà văn đang dày công tìm kiếm chính là hạt
ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn con người .

Và vẻ đẹp ấy đã hiện lên ngay trong sự bất ngờ của nhân vật
Lãm . Trong đêm tối mịt mù của núi rừng, trên đoạn đường gập
ghềnh , lởm chởm những đá và hố bom… “Có đoạn bánh trước
sục xuống rãnh sâu quá, Nguyệt phải xuống xi nhan cho tôi kéo
lên” . Hay đoạn vượt ngầm Đá Xanh mà nước lũ đang dâng cao
trên mặt đá đến hơn một thước … Rồi máy bay ập đến , thả pháo
sáng và bắn hai mươi li đỏ lừ, khi thì bay cao trút bom tọa độ …

Trong hoàn cảnh như thế, một con người đẹp không thể là một
người không dũng cảm . Nguyệt, cô gái ấy đã là một người dũng
cảm . Sự dũng cảm của cô thanh niên xung phong ấy không chỉ
biểu hiện ở những chi tiết ta vẫn thường quan thấy trong những
tác phẩm lúc bấy giờ : dẫn đường, cứu xe, lội ngầm, biến thân
mình thành cọc tiêu sống để xe đi : “Qua một quãng khó đi và tối
quá, Nguyệt nhảy xuống đi trước . Tôi cứ nhắm cái bóng trắng
nhờ nhờ của Nguyệt trước mặt mà lái theo” . Lòng dũng cảm của
cô gái mềm mại, xinh đẹp ấy còn ở cái dáng ngồi thản nhiên
trong xe giữa đoạn đường đầy nguy hiểm, ở giọng nói bao giờ
cũng bình tĩnh, rành rọt như đếm, cứ như không hề có bom nổ,
không hề có máy bay quây tròn trên đầu . Cái âm thanh trong trẻo
của cô thanh nữ ấy như điểm thánh thót trên nền một bè nhạc
trầm đục, nặng nề của tiếng máy bay và bom đạn, như những nốt
nhạc về sự bất diệt của tuổi trẻ và của sự sống, và chiếc xe vượt

qua được bom đạn là nhờ nó đã đi theo cái giọng nói trong trẻo
đó hay sao ?

Nhưng ấn tượng đẹp nhất về lòng dũng cảm của Nguyệt có lẽ là
lúc cô bị thương : Nguyệt nhìn vết thương cười . Thế có nghĩa là
cái đẹp không sợ cái bạo tàn, cái đẹp đã vượt lên trên vết thương
. Hình ảnh cô Nguyệt bị thương là hình ảnh một cô gái kiên
cường nhưng không mất đi nhan sắc đắm lòng người : Khuôn
mặt cô hơi tái nhưng vẫn tươi tỉnh và xinh đẹp . Từ đầu đến chân
co ta ướt như một con công vừa tắm . Phải như thế mới đúng là
Nguyệt . Nụ cười tươi tỉnh ấy khiến Nguyệt càng đẹp hơn trong
lúc bị thương, và không phải ngẫu nhiên tác giả đã chọn thời
khắc này chứ không phải vào lúc bất kì nào khác để cho anh Lãm
lái xe từng vào sinh ra tử thấy lòng mình “dấy lên một tình yêu
Nguyệt gần như mê muội lẫn cảm phục” .

Song Nguyệt không chỉ là người dũng cảm . Cô gái xinh đẹp ấy
còn là người biết sống vì người khác, biết hi sinh vì người khác .
Đây không còn là một đức tính cần đề cao nữa mà nó trở thành
một nét của bản ngã cá nhân Nguyệt . Cái lời thanh minh ấy của
cô càng thể hiện rõ hơn điều ấy . “Nhìn đoạn đường khó đi”
Nguyệt nói như thanh minh với Lãm : “Chúng nó ném bom luôn,
chúng em đã rải bao nhiêu đá mà đường sá còn ra thế !” . Câu
nói tưởng như thừa, có gì đâu mà phải thanh minh, khi mọi sự đã
rõ : tất cả là do bom đạn của kẻ thù . Nhưng xét ra, một lời nói
như thế lại không thể thiếu để làm nên hình tượng Nguyệt . Bởi
có lẽ một con người sẽ chưa đủ để trở nên tốt đẹp nếu còn chưa
được như Nguyệt, biết áy náy trước việc mình đã không thể làm
cho người mình quí mến đỡ phần khó nhọc, gian lao .


Chính vì lòng vị tha đó mà Nguyệt đã ở lại bên Lãm trong giờ
phút nguy hiểm nhất và cũng chính từ đó mà có chuyện đôi tai gái
tranh giành nhau để được ở chỗ nguy hiểm hơn .Đến mức cuối
cùng , Lãm phải bế thốc Nguyệt đặt vào hốc cây, nhưng hầu như
sau đó ta lại thấy Nguyệt vùng lên chạy theo anh về nơi xe đỗ để
cứu chiếc xe bén lửa .

Song cái nét đẹp trong lòng Nguyệt là sức mạnh của tình yêu và
sự thủy chung son sắt . Nguyễn Minh Châu hai lần phải thốt lên :
“Thật kì lạ ! Qua bấy nhiêu năm sống giữa bom đạn và sự tàn
phá, mà một người con gái vẫn giữ bên lòng hình ảnh của một
người con trai chưa hề gặp và chưa hứa hẹn một điều gì ư ?
Trong lòng cô ta cái sợi chỉ xanh nhỏ bé và óng ánh, qua thời
gian và bom đạn vẫn không phai nhạt, không hề đứt ư ?”. Lời văn
đẹp như thơ đó một lần nữa lại được thốt lên kết thúc câu chuyện
, như cái còn lại sau cùng trong một cuộc sống đầy tàn phá và đổ
vỡ, như một khúc khải hoàn dịu dàng mà kiêu hãnh của tình yêu .

Có thể nói trong tác phẩm, Nguyễn Minh Châu đặt song hành
hình tượng mảnh trăng với tình yêu của Nguyệt và Lãm để nhấn
mạnh thêm một lần nữa vẻ đẹp trong tình yêu của họ, một tình
yêu chưa trọn vẹn, chưa tròn đầy bởi họ chưa có thời gian gần
gũi cũng như đất nước đang có chiến tranh, nhưng không vì thế
mà mất đi vẻ đẹp lãng mạn .

III . KẾT THÚC VẤN ĐỀ .

Mảnh trăng cuối rừng là tác phẩm giầu chất thơ . Vẻ đẹp lãng
mạn của câu chuyện không chỉ ở chỗ nó khẳng định sự bất khả
chiến bại của cái đẹp trong tâm hồn mà nó còn gợi lên những

khát khao kiếm tìm vươn tới để phát hiện và cảm nhận được
chiều sâu vô tận của cái đẹp trong thế giới tâm hồn con người .
Những con người như Nguyệt , Lãm dưới ngòi bút của Nguyễn
Minh Châu cứ vằng vặc sáng, đẹp như một mảnh trăng huyền
diệu cuối dải đại ngàn . Người ta có thể đi qua cái khốc liệt của
một cuộc chiến tranh một phần quan trọng bởi vì biết rằng trên
đời này còn có những con người như thế .