Bài ôn : Nguyễn Đình Chiểu
Ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc
Phạm Văn Đồng 1963
a/ Tiểu dẫn
1/ Cuộc đời và sự nghiệp : Học sách giáo khoa
a/ Cuộc đời :
b/ Sự nghiệp
2/ Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm
_ Viết cho tạp chí văn học số 7 1963 nhân kỉ niệm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu.
_Thời điểm năm 1963, ở Nam Bộ, ở Bến Tre quê hơng Đồ Chiểu đang có những sự kiện
lớn : Mĩ - Diệm triển khai quốc sách tố cộng, thực thi luật 10/59 lê máy chém đi khắp
miền Nam, gây nên những vụ tàn sát đẫm máu. Mĩ quyết định tài trợ và can thiệp sâu
hơn miềm Nam. Hàng loạt phong trào đấu tranh chống Mĩ của nhân dân miền Nam nổi
lên, Năm 1965, giặc Mĩ leo thang ném bom bắn phá miền Bắc. Hoàn cảnh lịch sử trên
ta hiểu tại sao Phạm Văn Đồng nhấn mạnh vai trò của Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn
yêu nớc của ông
B/ Văn bản
I/ Bố cục : 3 phần :
_ Phần 1 : Đặt vấn đề : (Ngôi sao thực h) Cần có cái nhìn đúng đăn về Nguyễn
Đình Chiểu và thơ văn của ông
_ Phần 2 : Giải quyết vấn đề (Thơ văn yêu nớc của Lục Vân Tiên ) : Phân
tích và chứng minh cho cái nhìn đúng đắn của mình
Phần 2 đợc tác giả giải quyết bằng 2 luận điểm :
- Phân tích và chứng minh cái nhìn của tác giả qua thơ văn yêu nớc
- Phân tích và chứng minh cái nhìn của tác giả qua tác phẩm Lục Vân Tiên
Phần còn lại : Kết thúc vấn đề : (Còn lại ) đánh giá vị trí của nguyễn Đinhf Chiểu
trong nền văn học dân tộc theo cái nhìn mới mẻ
Lập luận chặt chẽ, đảm bảo tính lôgíc nội dung thống nhất trong toàn bài
II/ Đọc Hiểu :
1/ Đề xuất cái nhìn đúng đắn về Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông
_ Xác định vị trí của Nguyễn Đình Chiểu trong bầu trời văn nghệ dân tộc ngôi sao

Nguyễn Đình Chiểu - Nhà thơ lớn của nớc ta, Phải sáng tỏ hơn nữa
trong bầu trời văn nghệ dân tộc, nhất là lúc này
_ Đề xuất cách nhìn đúng đắn Trên trời có những vì sao cáo ánh sáng khác
thờng, nhng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và
càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng
vậy. Nghĩa là Nguyễn Đình +Chiểu là ngôi sao có ánh sáng khác thờng - một
thứ ánh sáng đẹp nhng ta cha quen nhìn nên rất khó phát hiện ra.
Lối ví von nhấn mạnh vẻ đẹp đặc biệt của Nguyễn Đình Chiểu.
Bởi vẻ đẹp ấy không phải là vẻ đẹp của những cây lúa xanh uốn mình
trong gió nhẹ mà là vẻ đẹp của đống thóc mẩy vàng. Nếu ta giữ thói
quen nhìn các nhà thơ ở bình diện nghệ thuật theo kiểu trau chuốt, gọt
giũa, lời lẽ hoa mĩ thì điều đó sẽ là không thoả đáng và không công
bằng với nguyễn Đình Chiểu, và cũng không thể nhìn thấy giá trị đích
thực của ông. Mà
+ Chúng ta phải chăm chú nhìn mới thấy, và càng nhìn càng thấy sáng. Nghĩa là chúng
ta phải dày công kiên trì nghiên cứu thì mới khám phá đợc. Đó chính là
Con đờng tiếp cận và chiếm lĩnh tác giả Nguyễn Đình Chiểu
Trịnh Thị Thái Dung Page 1 12 - Ôn : Nguyễn Đình Chiểu ngôi sao sáng
Cách nhìn mới mẻ, khoa học có ý nghĩa phơng pháp luận trong sự điều chỉnh và định
hớng cho việc nghiên cứu
_ Nêu cơ sở của sự đề xuất :
+ Do ngời đọc cha hiểu đúng và đầy đủ về thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.
Ngời đọc Chỉ biết nguyễn Đình Chiểu là tác giả của Lục Vân Tiên
và hiểu khá thiên lệch về văn ( nội dung )
Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu đợc chia làm 2 thời kì,
trớc và sau khi thực dân Pháp xâm lợc. Trớc khi thực dân Pháp xâm
lợc, ông sáng tác văn học nhằm chuyển tải đạo đức của nhân dân. Khi
thực dân Pháp xâm lợc, ngòi bút của ông hớng vào lũ giặc ngoại xâm,
cổ vũ nhân dân đứng lên chống Pháp : Chở bao nhiêu đạo thuyền
không khẳm, đâm mấy thằng gian bút chẳng tà . Cuộc đời và sự

nghiệp của ông đồ tàn mà không phế. Nhng cuộc đời sự nghiệp ấy
càng trở nên có ý nghĩa khi nó hoà vào dòng bão táp chống ngoại xâm
của dân tộc. Và nh thế, nếu ngời đọc chỉ biết nguyễn Đình Chiểu qua
Lục Vân Tiên thôi có nghĩa là họ còn rất ít biết về thơ văn yêu n ớc
của Nguyễn Đình Chiểu, khúc ca hùng tráng về phong trào yêu n ớc
chống bọn xâm lợc Pháp lúc chúng đến bờ cõi nớc ta cách đây một
trăm năm !. Nói cách khác là họ cha nhận thức đúng và đầy đủ về
cuộc đời sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu - ngôi sao sáng
trên bầu trời văn nghệ dân tộc.
+ Do ngời đọc cha hiểu đúng về hoàn cảnh sáng tác văn chơng của ông
Ông sáng tác văn chơng trong một hoàn cảnh thật đặc biệt
Cảnh nớc : Ông vốn là một nhà nho, sống giữa lúc nớc nhà lâm nguy, vua nhà
Nguyễn cam tâm bán nớc để giữ ngai vàng
Cảnh mình : Bị mù không trực tiếp cầm đợc vũ khí nên yêu nớc chỉ có thể gửi gắm
qua thơ văn. Vì bị mù cả hai mắt, hoạt động của ng ời chiến sĩ yêu
nớc Nguyễn Đình Chiểu chủ yếu là thơ văn
Một ngời bình thờng sáng tác văn chơng kêu gọi nhân dân đứng lên
chống ngoại xâm đã là quí, một ngời mù loà nh nguyễn Đình Chiểu lại
càng quí hơn.Những sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ có
giá trị văn nghệ mà còn quí ở chỗ nó soi sáng tâm hồn trong sáng và
cao quí lạ thờng của tác giả và ghi lại lịch sử của một thời khổ nhục
nhng vĩ đại
_ Đánh giá lại cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu
2/ Phân tích và chúng minh cho đề xuất của mình
a/ Phân tích và chứng minh cái nhìn của tác giả qua thơ văn yêu nớc (chủ yếu
là Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc ) của Nguyễn Đình Chiểu
*/ Phân tích : nguyên nhân thơ văn yêu nớc nguyễn Đình Chiểu về hình thức phần lớn
là văn tế về nội dung chủ yếu ca ngợi những con ngời tận trung với nớc
+ Tái hiện lại phong trào kháng Pháp oanh liệt oanh liệt của dân tộc ta
+ Nêu nên điều bất lợi của phong trào yêu nớc này bằng một giả định giá nh thì

Có nghĩa là
Tác giả đặt Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông vào nguồn mạch chung của dân
tộc
Để từ đó
Trịnh Thị Thái Dung Page 2 12 - Ôn : Nguyễn Đình Chiểu ngôi sao sáng
+ Khẳng định tính tất yếu, tính qui luật của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu không phải
ngẫu nhiên mà thơ văn nguyễn Đình Chiểu, một phần lớn là những bài
văn tế, ca ngợi những ngời anh hùng suốt đời tận trung với nớc
Để tăng thêm phần thuyết phục cho lí lẽ trên của mình, tác giả đi
*/ Chứng minh
Từ nguồn mạch chung của thơ văn yêu nớc dân tộc hồi đầu thế kỉ, từ
việc khẳng định tính tất yếu của thơ văn yêu nớc Nguyễn Đình Chiểu
mà tác giả
_ Dẫn bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc bằng một câu vừa giới thiệu, vừa tóm tắt đầy đủ
toàn bộ nội dung tác phẩm Ngòi bút, nghĩa là tâm hồn trung, nghĩa của
Nguyễn Đình Chiểu đã diễn tả, thật là sinh động và não nùng, cảm
tình của dân tộc đối với ngời chiến sĩ của nghĩa quân, vốn là ngời
nông dân, xa kia chỉ quen cày cuốc, bỗng chốc trở thành ngời anh
hùng cứu nớc
Tiếp đó tác giả
_ Dẫn dẫn chứng cụ thể trong bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc
_ Phân tích thuyết minh cho dẫn chứng bằng cách so sánh với Bình Ngô đại cáo
Để rồi dẫn đến một kết luận, một sự
_ Đánh giá : Bài văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là khúc ca của những ngời
anh hùng thất thế nhng vẫn hiên ngang
Để cho dẫn chứng của mình thêm toàn diện, tác giả
_ Dẫn thêm bài Xúc cảnh một trong những đoá hoa, hòn ngọc rất đẹp của thơ văn yêu
nớc Nguyễn Đình Chi
*/ Nhấn mạnh và nâng cao vấn đề đã phân tích lí chúng minh bằng cách đặt
Nguyễn Đình Chiểu trở lại nguồn mạch chung của dân tộc để khẳng

định lại tính tất yếu cũng nh vị trí ngọn cờ đầu của ông
b/ Phân tích và chứng minh cái nhìn của tác giả qua tác phẩm Lục Vân Tiên
Ngay sau câu chuyển ý một cách trực tiếp của phần này, tác giả đi
*/ Xác định rõ luận điểm : Phải hiểu đúng Lục Vân Tiên thì mới thấy hết giá trị của bản
trờng ca này
Sau đó Phạm Văn Đồng
*/ Phân tích cách hiểu của mình trên hai phơng diện nội dung và hình thức của
tác phẩm
_ Về nội dung
+ Nêu nội dung cơ bản của tác phẩm đây là một bản trờng ca, ca ngợi chính
nghĩa, những đạo đức đáng quí trọng ở đời, ca ngợi những ng ời chính
nghĩa
+ Chỉ ra những điểm đã lỗi thời so với quan điểm đạo đức hiện nay
+ Khẳng định giá trị, sức sống lâu bền của tác phẩmvẫn để lại cho đời sau
những điều giáo huấn đáng quí trọng
+ Lí giải điều làm nên sức sống lâu bền ấy của tác phẩm
Sống trong lòng quần chúng nhân dân, lại thêm cảnh rối ren của n ớc
nhà, Nguyễn Đình Chiểu không thể tự trói mình trong khuôn khổ đạo lí
cổ truyền mà theo ông trợng phu có chí ngang tàng. Cho nên những
nhân vật chính của tác phẩm không chỉ là những con ngời trọng nghĩa,
khinh tài mà họ con là những ngời có ruột gan xơng thịt tức là họ sống
nh con ngời thật, không còn là nhân vật mà họ đã b ớc ra ngoài đời.
Họ sống không chỉ ở xã hội Lục vân Tiên mà biết bao xã hội từ xa đến
nay có ngời tốt kẻ xấu. Họ đấu tranh không khoan nh ợng chống lại
Trịnh Thị Thái Dung Page 3 12 - Ôn : Nguyễn Đình Chiểu ngôi sao sáng
mọi gian dối bất công và họ đã thắng. Họ là tấm gơng dũng cảm để
mọi thế hệ noi theo. Vì lẽ đó họ gần gũi chúng ta và câu chuyện của
họ làm chúng ta cảm động và thích thú
Nói cách khác theo tác giả, cái tạo nên sức sống lâu bền của tác
phẩm là

Sự gần gũi đồng cảm giữa nhân vật trong tác phẩm với con ngời ngoài cuộc đời
Vấn đề không mới nhng cách nhìn nhận lí giải mới hàm chứa nhiều ý vị sâu sắc và dễ
hiểu
_ Về văn chơng (hình thức)
+ Nhấn mạnh đặc trng thể loại và mục đích sáng tác
Đây là một truyện kể, truyện nói. Tác giả cố ý viết một lối văn nôm
na, dễ hiểu, dễ nhớ, có thể truyền bá rộng rãi trong dân gian
+ Lu ý đến hoàn cảnh riêng của nhà thơ trong sáng tác : Vì mù nên chỉ có thể đọc
cho ngời khác viết. Vì mù ông chỉ có thể quan sát cuộc sống qua sự
mô tả của ngời khác
Để từ đó :
+ Khẳng định tính hấp dẫn của tác phẩm Dẫu sao đôi chỗ sơ sót về văn ch-
ơng không hề làm giảm giá trị văn nghệ của bản trờng ca thật là hấp
dẫn từ đầu đến cuối
Và để củng cố thêm cho lí lẽ của mình, tác giả đi
*/ Chứng minh tính hấp dẫn của tác phẩm
_ Qua bản thân
_ Qua thực tế trong dân gian miền Nam vừa thuyết phục vừa khẳng định nâng cao
Ngời ta thích Lục Vân Tiên, ngời ta say sa nghe kể Lục Vân Tiên
không chỉ về nội dung câu chuyện còn vì văn hay của Lục vân Tiên
3/ Kết thúc vấn đề đánh giá vị trí của nguyễn Đình Chiểu trong nền văn học dân
tộc theo cái nhìn mới mẻ
_ Nguyễn Đình Chiểu = Chí sĩ yêu nớc,một nhà thơ lớn của dân tôc là một tâm gơng
sáng ngời chiến sĩ trên mặt trận văn hoá t tởng ngời con vinh quang của dân tộc
cách đánh giá có sự gia tăng về cấp độ, thể hiện cái nhìn phát hiện mới mẻ
III/ Kết luận
1/ Về nội dung
Cách nhìn phát hiện mới mẻ của tác giả về nhà thơ yêu nớc nguyễn Đình Chiểu
2/ về nghệ thuật :
Lối viết nghị luận văn học giản dị mà sâu sắc. kết hợp hài hoà giữa lí lẽ và tình cảm, bài

viết đem đến cho ngời đọc những hiểu biết sâu sắc về sự nghiệp văn chơng của Nguyễn
Đình Chiểu và lòng trân trọng yêu quí nhà thơ yêu nớc lớn của dân tộc
c/ Lu ý
I/Tóm tắt hệ thống ý chinh của bài :
1/ Đề xuất cái nhìn đúng đắn về Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông
_ Xác định vị trí của Nguyễn Đình Chiểu trong bầu trời văn nghệ dân tộc
_ Đề xuất cách nhìn đúng đắn
_ Nêu khái quát cơ sở của sự đề xuất :
_ Đánh giá lại cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu
2/ Phân tích và chúng minh cho đề xuất của mình
a/ Phân tích và chứng minh cái nhìn của tác giả qua thơ văn yêu nớc
*/ Phân tích : nguyên nhân thơ văn yêu nớc nguyễn Đình Chiểu về hình thức phần lớn
là văn tế về nội dung chủ yếu ca ngợi những con ngời tận trung với nớc
+ Tái hiện lại phong trào kháng Pháp oanh liệt oanh liệt của dân tộc ta
Trịnh Thị Thái Dung Page 4 12 - Ôn : Nguyễn Đình Chiểu ngôi sao sáng
+ Nêu nên điều bất lợi của phong trào yêu nớc này bằng một giả định giá nh thì
+ Khẳng định tính tất yếu, tính qui luật của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu
*/ Chứng minh
_ Dẫn bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc bằng một câu vừa giới thiệu, vừa tóm tắt đầy đủ
toàn bộ nội dung tác phẩm
_ Dẫn dẫn chứng cụ thể trong bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc
_ Phân tích thuyết minh cho dẫn chứng bằng cách so sánh với Bình Ngô đại cáo
_ Dẫn thêm bài Xúc cảnh một trong những đoá hoa, hòn ngọc rất đẹp của thơ văn yêu
nớc Nguyễn Đình Chi
*/ Nhấn mạnh và nâng cao vấn đề đã phân tích lí chúng minh
b/ Phân tích và chứng minh cái nhìn của tác giả qua tác phẩm Lục Vân Tiên
*/ Xác định rõ luận điểm : Phải hiểu đúng Lục Vân Tiên thì mới thấy hết giá trị của
bản trờng ca này
*/ Phân tích cách hiểu của mình trên hai phơng diện nội dung và hình thức của
tác phẩm

_ Về nội dung
+ Nêu nội dung cơ bản của tác phẩm
+ Chỉ ra những điểm đã lỗi thời so với quan điểm đạo đức hiện nay
+ Khẳng định giá trị, sức sống lâu bền của tác phẩm
+ Lí giải điều làm nên sức sống lâu bền ấy của tác phẩm
Sự gần gũi đồng cảm giữa nhân vật trong tác phẩm với con ngời ngoài cuộc đời
_ Về văn chơng (hình thức)
+ Nhấn mạnh đặc trng thể loại và mục đích sáng tác
+ Lu ý đến hoàn cảnh riêng của nhà thơ trong sáng tác
+ Khẳng định tính hấp dẫn của tác phẩm
*/ Chứng minh tính hấp dẫn của tác phẩm
_ Qua bản thân
_ Qua thực tế trong dân gian miền Nam
3/ Kết thúc vấn đề đánh giá vị trí của nguyễn Đình Chiểu trong nền văn học dân
tộc theo cái nhìn mới mẻ
_ Nguyễn Đình Chiểu = Chí sĩ yêu nớc,một nhà thơ lớn của dân tôc là một tâm gơng
sáng ngời chiến sĩ trên mặt trận văn hoá t tởng ngời con vinh quang của dân tộc
II/ Hoàn cảnh ra đời cả tác phẩm : Mục 2 phần tiểu dẫn
III/ Những phát hiện mới mẻ trong cách nhìn nhận đánh giá và tác
dụng : Dựa vào bài ôn, học sinh tự trả lời
Trịnh Thị Thái Dung Page 5 12 - Ôn : Nguyễn Đình Chiểu ngôi sao sáng