Xử lý thuế thu nhập doanh nghiệp
khi lập báo cáo tài chính h
ợp nhất.
Nh
ững vấn đề c
ơ b
ản

nh
ất về thuế thu nhập doanh nghiệp

Trên thực tế thường có sự khác biệt giữa ln kế toán và thu nhập
chịu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), cụ thể có thể minh họa
như bảng cuối trang.
Như vậy, giữa thu nhập chịu thuế theo kế toán và thu nhập chịu
thuế theo quy định của thuế có thể có sự khác nhau. Tình huống
này chỉ xảy ra khi có sự khác nhau giữa quy định của thuế v
à quy
định của kế toán (thái độ nhằm phá vỡ liên kết giữa kế toán và
thuế). Có hai loại chênh lệch giữa quy định của kế toán và quy
định của thuế, đó là: chênh lệch vĩnh viễn và chênh l
ệch tạm thời:
Chênh lệch vĩnh viễn là chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu
nh
ập chịu thuế TNDN phát sinh từ các khoản doanh thu, thu nhập
khác, chi phí được ghi vào lợi nhuận kế toán nhưng không được
tính vào thu nh
ập, chi phí khi tính thu nhập chịu thuế TNDN. Hoặc
ngược lại, các khoản doanh thu, thu nhập khác, chi phí được tính
vào thu nhập chịu thuế TNDN nhưng không được tính vào lợi

nhuận kế toán.
Chênh lệch tạm thời là chênh lệch phát sinh do sự khác biệt về
thời điểm doanh nghiệp ghi nhận thu nhập hoặc chi phí và thời
điểm pháp luật về thuế quy định tính thu nhập chịu thuế hoặc chi
phí được khấu trừ khỏi thu nhập chịu thuế. Có hai loại chênh l
ệch
tạm thời, đó là:
+ Chênh lệch tạm thời phải chịu thuế TNDN: là các khoản chênh
lệch tạm thời làm phát sinh thu nhập chịu thuế khi xác định thu
nhập chịu thuế TNDN trong tương lai khi mà giá tr
ị ghi sổ của các
khoản mục Tài sản hoặc Nợ phải trả liên quan được thu hồi hay
được thanh toán
+ Chênh lệch tạm thời được khấu trừ: là các khoản chênh lệch
tạm thời làm phát sinh các khoản được khấu trừ khi xác định thu
nhập chịu thuế TNDN trong tương lai khi mà giá tr
ị ghi sổ của các
khoản mục Tài sản hoặc Nợ phải trả được thu hồi hay được
thanh toán.
Khi xem xét chi phí thuế TNDN hoãn lại ngư
ời ta chỉ xét tới khoản
chênh lệch tạm thời giữa kế toán và thuế mà không xem xét tới
khoản chênh lệch vĩnh viễn. Trong khoản chênh lệch tạm thời lại
có 02 khoản, đó là:
+ Chênh lệch tạm thời được khấu trừ: phát sinh khi gía trị ghi sổ
của tài sản nhỏ hơn cơ sở tính thuế của tài sản và giá trị ghi sổ
của khoản Nợ phải trả lớn hơn cơ sở tính thuế. Xuất phát từ bản
chất là khi khoản mục tài sản hoặc Nợ phải trả trong tương lai
được thu hồi hay thanh toán sẽ làm phát sinh thu nhập chịu thuế
trong tương lai nhỏ hơn so với cơ sở tính thuế.

+ Chênh lệch tạm thời được khấu trừ: phát sinh khi giá trị ghi sổ
của tài sản lớn hơn cơ sở tính thuế hoặc giá trị ghi sổ của khoản
Nợ phải trả nhỏ hơn cơ sở tính thuế. Xuất phát từ bản chất là khi
khoản mục tài sản hoặc Nợ phải trả trong tương lai được thu hồi
hay thanh toán sẽ làm phát sinh thu nhập chịu thuế trong tương
lai lớn hơn so với cơ sở tính thuế.
Tuy nhiên, giữa Lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế TNDN
cũng có mói quan hệ sau:
Lợi nhuận kế
toán
= Doanh thu và thu nh
ập
khác theo quy định
của kế toán
- Chi phí theo quy
định của kế toán
=>

Thuế TNDN
phải nộp
theo kế toán

= Lợi nhuận kế toán
X

Thuế suất thuế
TNDN hiện hành
(t%)
Và:
= Doanh thu và thu nh

ập
- Chi phí theo quy
Thu nhập chịu
thuế TNDN
khác theo quy định
của thuế
định của thuế
=>

Thuế TNDN
phải nộp
theo thuế
= Thu nhập chịu thuế
TNDN
X

Thuế suất thuế
TNDN hiện hành
(t%)
L
ợi nhuận
kế toán =

Cộng (+) Chi phí không được khấu trừ theo
luật thuế
Cộng (+) Thu nhập theo Luật thuế nhưng
không được ghi nhận theo mục đích kế toán

Trừ (-) Chi phí được giảm trừ cho mục đích
tính thuế nhưng không được ghi nhận theo

= Lợi
nhuận
chịu thuế
TNDN
mục đích kế toán
Trừ (-) Thu nhập không tính theo luật thuế
nhưng không được ghi nhận cho mục đích
kế toán
Xử lý thuế TNDN khi tính toán và điều chỉnh để lập Báo cáo
tài chính hợp nhất.
Đối với các doanh nghiệp, Tập đoàn liên quan đến chi phí thuế
TNDN thường có hai loại, đó là chi phí thuế TNDN hiện hành và
chi phí thuế TNDN hoãn lại. Do cách xử lý đối với chi phí thuế
TNDN hiện hành đơn giản, nên bài viết này chỉ đi vào phân tích
cách xử lý chi phí thuế trách nhiệm hoãn lại.
Khi lập Báo cáo tài chính h
ợp nhất (BCTC HN) do phải điều chỉnh
các kho
ản giao dịch giữa Công ty ẹ với các công ty con trong Tập
đoàn và ngược lại, nên sẽ phát sinh các khoản chênh lệch tạm
thời. Vậy các khoản chênh lệch tạm thời này phát sinh khi nào?
Và cách xử lý khi lập BCTC HN ra sao, xin đi vào xem xét các
tình huống cụ thể sau:
Thứ nhất, loại trừ ảnh hưởng của giao dịch bán hàng trong
nội bộ tập đoàn:
Nguyên tắc loại trừ: khi lập BCTC HN, doanh thu và giá vốn của
hàng tiêu thụ trong nội bộ tập đoàn phải được loại trừ toàn bộ.
Các khoản lãi, lỗ chưa thực hiện từ các giao dịch bán hàng đang
phản ánh trong giá trị hàng tồn kho (HTK) cũng phải loại trừ hòan
toàn (lãi hoặc lỗ chưa thực hiện trong giá trị HTK cuối kỳ phải

được loại trừ khỏi giá trị HTK cuối kỳ, đồng thời, lãi hoặc lỗ chưa
thực hiện trong giá trị HTK đầu kỳ cũng phải được loại trừ khỏi
giá vốn hàng bán trong kỳ. Trừ trường hợp khi chi phí tạo nên
khoản lỗ đó là không thể thu hồi thì các khoản lỗ chưa thực hiện
phát sinh từ các giao dịch bán hàng nội bộ sẽ không bị loại trừ).
- Ta biết rằng, bút toán loại trừ khoản lãi chưa th
ực hiện phát sinh
từ giao dịch bán HTK trong nội bộ là:
Nợ Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ- theo doanh
thu bán hàng nội bộ
Có Giá vốn hàng bán – Theo trị giá vốn hàng mua
Có Hàng tồn khi- Phần lãi chưa thực hiện trong giá trị
HTK cuối kỳ.
Khi loại trừ khoản lãi chưa thực hiện sẽ làm cho Cơ sở tính thuế
> Giá trị ghi sổ của hàng tồn kho à phát sinh khoản chênh lệch
tạm thời được khấu trừ à Tài sản thuế thu nhập hoãn lại. Do đó,
kế toán phản ánh tài sản thuế thu nhập hoãn lại trong Bảng cân
đối kế toán hợp nhất và ghi giảm chi phí thuế TNDN hoãn lại
trong Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất.
Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có chi phí thuế TNDN hoãn lại
+ Trường hợp lỗ mà giá trị thuần có thể thực hiện được của HTK
cuối kỳ lớn hơn giá gốc của HTK (giá trịn bên bán) thì bút toán
loại trừ khoản lỗ chưa thực hiện phát sinh từ giao dịch bán HTK
trong nội bộ là:
Nợ doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ- theo doanh
thu bán hàng nội bộ
Nợ hàng tồn kho- Phần lỗ chưa thực hiện trong giá trị
hàng tồn kho cuối kỳ
Có giá vốn hàng bán- theo trị giá vốn hàng mua.

Khi loại trừ khoản lỗ chưa thực hiện sẽ làm cho Cơ s
ở tính thuế <
Giá trị ghi sổ của HTK à Phát sinh khoản chênh l
ệch tạm thời chịu
thuế à Thuế thu nhập hoãn lại phải trả và làm tăng chi phí thuế
TNDN hoãn lại của cả tập đoàn. Do đó, kế toán phản ánh thuế
thu nhập hoãn lại phải trả trong Bảng cân đối kế toán hợp nhất v
à
ghi tăng chi phí thuế TNDN hoãn lại trong Báo cáo kết quả hoạt
động kinh doanh hợp nhất.
Nợ chi phí thuế TNDN hoãn lại
Có thuế thu nhập hoãn lại phải trả