Bệnh lé ở trẻ em

Trong dân gian ta vẫn coi mắt lé là
một tật trời sinh. Mà đã là tật trời
sinh thì không thể nào làm thay đổi
được. Chính quan niệm đó đã gây
cho người bị lé mắt một sự lo buồn,
mặc cảm, muốn xa lánh bạn bè, khó
hòa nhập trong cộng đồng, xã hội, nhất là bệnh
nhân là giới nữ.
Thật ra lé là một bệnh giống như trăm ngàn bệnh
khác, biểu hiện ở mắt, cũng như ở các giác quan
khác trong cơ thể con người.

Mà đã là bệnh tật thì nếu phát hiện sớm, tìm được
nguyên nhân, chữa trị đúng phương pháp, có thể
đem lại kết quả khả quan cho người bị bệnh về cả hai
mặt: chức năng và thẩm mỹ.

1. Lé là gì? Và vì sao bị lé mắt?
Về tên gọi, mỗi nơi có khác nhau. Ở miền Nam nhân
dân gọi là lé, còn ở miền Bắc gọi là lác. Lé hay lác
đều là hiện tượng không cân bằng và thiếu hợp thị
giữa hai mắt. Sự cấu tạo tự nhiên là hai mắt rất cân
đối, nhờ sự chi phối của các dây thần kinh, và sự vận
động phối hợp, điều hòa của 4 cơ trực và hai cơ chéo
bám vào nhãn cầu. Nếu vì một lý do nào đó chi phối,
làm cho hai mắt không cân bằng, không cùng nhìn về
một phía, thì gọi là lé (hay lác) mắt. Lé là hiện tượng
bệnh lý thật sự. Bệnh thường phát sinh ở tuổi nhỏ, có
khi từ lúc mới lọt lòng. Người ta chia ra các loại :

 Lé bẩm sinh, xuất hiện dưới 1 tuổi
 Lé hậu đắc: sớm, xuất hiện từ 1-2 tuổi; Muộn:
xuất hiện từ hai tuổi trở lên.
Tùy theo tính chất tổn thương khu trú ở các cơ, mà lé
thể hiện các hình thái khác nhau, gọi là Lé trong, Lé
chéo, Lé chụm chữ A, chữ V (hội chứng A,V) Có khi
lé ở 1 mắt, có khi 2 mắt luân phiên. Và nếu do thần
kinh chi phối, gây Lé liệt, thường là ở cả hai mắt.

Khám, phát hiện đúng hình thái, và nhất là xác định
được tình trạng nhược thị là nguyên nhân hay hậu
quả của lé để có phương pháp chữa trị đúng đắn là
một vấn đề phức tạp. Ở đây chúng tôi chỉ nêu một
cách sơ lược, để nói lên sự cần thiết phải phát hiện
sớm, chữa trị kịp thời cho các cháu từ tuổi mẫu giáo,
để phục hồi chức năng thị giác cả 2 mắt, nhất là hợp
thị hay lưỡng thị cho các cháu, chứa không mong giới
thiệu toàn bộ về cơ chế bệnh sinh của lé.

Lé có nhiều nguyên nhân, có thể do tật khúc xạ (cận
thị, viễn thị, loạn thị); do sự co quắp điều tiết; do sự
cấu tạo bất thường bẩm sinh của hệ vận động nhãn
cầu (ở các cơ); hoặc do tổn thương thần kinh, hay do
hậu quả của bệnh ở não. Có cháu đột nhiên bị lé sau
khi bị một bệnh nhiễm khuẩn hay vi khuẩn, có khi bị lé
sau một chấn thương. Cũng có khi do một bệnh bẩm
sinh làm giảm thị lực ở một mắt kéo dài không được
chữa trị như đục thủy tinh thể, sẹo giác mạc, sụp mi.

Mọi nguyên nhân này đều dẫn đến tạo sự khác lệch

giữa 2 mắt, hình ảnh thu nhận giữa 2 mắt không
khớp nhau. Mắt lé yếu hơn thu nhận hình vật mờ
hơn, lại thiếu hợp thị, nên có khi thấy thành 2 hình
(song thị), rất khó chịu. Vì vậy mắt kém ngày càng
giảm thị lực và bị loại trừ. Và người bệnh chỉ nhìn
bằng một mắt, mắt kia lâu ngày không hoạt động sẽ
thành nhược thị. Người không có hợp thị hay thị giác
2 mắt (vision binoculaire) thì không có khả năng nhìn
hình nổi; ước tính khoảng cách xa gần không chính
xác; không th6ẻ làm một ngành nghề đòi hỏi sự tinh
vi, chính xác: nghệ thuật trên dây, lái máy bay

2. Bệnh lé có chữa được không? Chữa ở tuổi nào
có hiệu quả nhất?
 Tuổi cần được kiểm tra, phát hiện và chữa trị tốt
nhất là tuổi mẫu giáo, từ 2 đến 6 tuổi. Vì kết quả phục
hồi chức năng thị giác tùy thuộc:
o Tuổi của trẻ khi bắt đầu điều trị, tuổi càng bé
càng dễ phục hồi; nhiều tác giả đã khẳng định nếu
được chữa trị trước 3-4 tuổi, kết quả tốt được 92%, 6-
8 tuổi được 62%, và trên 10 tuổi chỉ còn 18%.
o Thời gian bị lé lâu hay mới, với bệnh càng
lâu, thành cố tật, càng khó phục hồi.
o Phụ thuộc vào kiểu định thị, tức là tính chất
của bệnh cũng ảnh hưởng nhiều đến kết quả điều trị.
 Việc điều trị lé có nhiều phương pháp, trước hết
là phải điều trị nhược thị, nghĩa là phải phục hồi thị
lực cho mắt lé: bằng cách điều chỉnh kính đúng số
cận, viễn hay loạn thị hoặc bằng luyện tập với nhiều
phương tiện: xếp hình, đồ hình, thêu may, xâu hạt

cườm bằng mọi cách tập cho mắt lé tập trung nhìn
chính xác vào hình vật. Rồi luyện tập trên máy chỉnh
quang (synophtophore) để phục hồi hợp thị cả 2 mắt.
Đó là những dụng cụ chuyên dùng cho trẻ con nên
được xây dựng trên nguyên tắc khoa học chính xác,
nhưng thể hiện bằng các hình vẽ (như trò chơi) dễ
hiểu, hấp dẫn đối với trẻ em.

Nếu mắt lé bị nhược thị không do tật khúc xạ, mà do
một bệnh khác như đục thủy tinh thể, sụp mi thì
phải giải quyết bệnh đó trước rồi mới luyện tập hợp
thị. Cũng có thể là do tổn thương thần kinh, hay tại
các cơ vận động, thì lại phải giải quyết bằng vật lý trị
liệu, bằng phục dược hoặc bằng phẫu thuật. Mắt lé
cũng phục hồi sau khi được điều trị đúng nguyên
nhân.

Nói chung là bệnh lé chữa được, nhất là nếu được
chữa trị sớm. Nhưng điều trị nhược thị của mắt lé là
quan trọng hàng đầu. Vì vậy điều trị lé ngoài sự tinh
thông về chuyên khoa, còn đòi hỏi sự kiên trì, cần
mẫn của thầy thuốc, kỹ thuật viên chỉnh quang, của
gia đình và của bệnh nhi phối hợp.
Ở các nước phát triển, khoa điều trị lé trẻ em được
phát triển rộng rãi. Nhưng ở Việt Nam, chỉ mới có
khoa điều trị lé ở Hà Nội, Hải Phòng và TP HCM.
 Người lớn lé có chữa được không?

Nếu ở người lớn, thì việc chữa trị lé chỉ giải quyết vấn
đề thẩm mỹ, tức mổ để điều chỉnh các cơ vận nhãn

cho cân bằng, chứ không có khả năng phục hồi thị
lực của mắt lé. Vì vậy nên sau một thời gian dễ bị tái
phát, và mắt lé vẫn là mắt nhược thị.
3. Những quan niệm sai lầm về bệnh lé:
Có một số người cho lé là tật trời sinh mà đã là tật thì
không có khả năng chữa trị. Cũng lại có người cho lé
là hiện tượng bên ngoài, nhất là ở trẻ em, thì đó lại là
"lé duyên" không cần phải chữa.

Do nhận thức chỉ coi đó là một vấn đề thẩm mỹ, nên
không tích cực đưa trẻ đi chữa lé, mà không nhận
thấy sự thương tổn về chức năng thị giác và nếu
không chữa trị thì mắt lé trở thành mắt mù lòa.

Có một vài thông tin trên báo chí về việc điều trị lé
bằng cách bịt kín mắt lành trong một thời gian Bịt
mắt là một trong phương pháp chữa lé, nhưng không
phải trong những trường hợp nào cũng áp dụng, bịt
trực tiếp hay gián tiếp (bằng thuốc, bằng kính), bịt
từng lúc hay thường xuyên Vì vậy đòi hỏi phải có
sự theo dõi quản lý của một phân khoa sâu và những
chuyên viên chỉnh quang chứ không phải bác sĩ nào
cũng am hiểu thành thạo. Cho nên càng không nên tự
chữa ở nhà.

Vậy tốt hơn hết là thấy con trẻ có mắt không bình
thường, nhìn lệch, nhìn nghiêng hay quay đầu khi
nhìn, mắt hiếng, mắt lé đều đưa đến khám ở các
bệnh viện chuyên khoa Mắt, để được chữa trị đúng
phương pháp.