Trịnh Tùng
Trịnh Tùng
Chúa Tr nhị
Tại vị 1570 - 1623
Tiền nhiệm Trịnh Cối
Thời vua Lê Anh Tông
Lê Kính Tông
Lê Thần Tông
Kế nhiệm Trịnh Tráng
[hiện]Hậu duệ
Tên đầy đủ
Trịnh Tùng
Tước hiệu
Bình An Vương
Thụy hiệu Triết Vương
Miếu hiệu Thành Tổ
Hoàng tộc Chúa Trịnh
Thân phụ Trịnh Kiểm
Thân mẫu Nguyễn Thị Ngọc Bảo
Sinh 1550
Mất 1623
Thanh Oai, Việt Nam
Trịnh Tùng (chữ Hán:鄭鄭, 1550 – 1623) là vị chúa Trịnh đầu tiên trong lịch sử Việt
Nam. Xét theo thế thứ, ông là đời thứ hai của họ Trịnh kế tục nhau lãnh binh quyền
"phù Lê". Tuy nhiên, vì cha của Trịnh Tùng là Trịnh Kiểm chỉ mới được phong tước
công. Thụy hiệu Thái Vương của Trịnh Kiểm là do đời sau đặt. Phải từ thời Trịnh
Tùng trở đi, họ Trịnh mới nhận tước vương khi còn tại vị, được gọi là chúa và lập thế
tử, nên ông được xem là vị chúa Trịnh chính thức đầu tiên.
Tiểu sử
Trịnh Tùng là con thứ của Trịnh Kiểm, em Trịnh Cối. Ông người làng Sáo Sơn, huyện

Vĩnh Lộc, Thanh Hoá, Việt Nam. Mẹ Trịnh Tùng là Nguyễn Thị Ngọc Bảo, con gái
Nguyễn Kim và là vợ thứ Trịnh Kiểm. Do đó, Trịnh Tùng gọi Nguyễn Kim bằng ông
ngoại, gọi Nguyễn Hoàng bằng cậu ruột, và là anh con cô con cậu của Sãi Vương
Nguyễn Phúc Nguyên.
Nắm binh quyền
Khi Trịnh Kiểm mất, vua Lê Anh Tông trao binh quyền cho Trịnh Cối, là con vợ cả
Trịnh Kiểm. Tuy nhiên, Trịnh Cối ham mê tửu sắc, các tướng dưới quyền không phục,
theo về với Trịnh Tùng.
Biết anh em họ Trịnh đang tranh ngôi chúa, tháng 8 năm Canh Ngọ (1570), vua Mạc
sai Mạc Kính Điển đem quân đánh vào Thanh Hóa. Trịnh Cối ra hàng, Mạc Kính Điển
chấp thuận, phong Cối làm Trung Lương Hầu, rút quân về.
Quân Bắc triều rút rồi, Trịnh Tùng nắm binh quyền ở Nam triều. Khi đó, nội bộ Nam
triều lại lục đục: Năm Nhâm Thân (1572), tướng cũ của Trịnh Kiểm là Lê Cập Đệ
mưu giết Trịnh Tùng để giành quyền lại cho vua Lê, âm mưu bị lộ, Lê Cập Đệ bị
Trịnh Tùng giết chết. Vua Lê Anh Tông sợ hãi đang đêm đem 4 hoàng tử chạy vào
thành Nghệ An.
Trịnh Tùng cho người hạ sát vua Anh Tông, đón hoàng tử thứ năm là Lê Duy Đàm lập
làm vua, tức là vua Lê Thế Tông. Tân vương phong Trịnh Tùng làm Đô Tướng Tiết
Chế các xứ thủy bộ chủ dinh kiêm Quản Bình Chương Quân Quốc Trọng Sự. Trịnh
Tùng nắm trọn quyền trong triều, ngoài trấn, vua Lê chỉ là bù nhìn. Từ khi Trịnh Tùng
nắm trọn binh quyền, lực lượng phía Nam triều mạnh lên nhiều, quân Trịnh bắt đầu lại
mở các cuộc tấn công ra Bắc.
Chiếm lại Thăng Long
Suốt thời Trịnh Kiểm cầm quyền, quân Lê và quân Mạc đánh nhau khi được khi thua,
hai bên giằng co mấy chục năm bất phân thắng bại. Năm 1580, phụ chính nhà Mạc là
Mạc Kính Điển chết, nhà Mạc suy yếu. Trịnh Tùng bắt đầu chiếm ưu thế.
Năm 1591, Trịnh Tùng đem quân bắc tiến áp sát thành Thăng Long. Đầu năm 1592,
Mạc Mậu Hợp chạy sang Gia Lâm, thống suất thủy quân để làm thanh thế trên sông
Nhị Hà cho các tướng giữ thành Thăng Long. Trịnh Tùng thúc quân tổng tiến công.
Các tướng Mạc tan vỡ bỏ chạy. Đại tướng Nguyễn Quyện bị bắt, quân Mạc chết rất

nhiều.
Trịnh Tùng rút quân chủ lực về. Mạc Mậu Hợp thu tàn quân án ngữ sông Nhị Hà, lại
ham sắc đẹp của vợ tướng Bùi Văn Khuê là Nguyễn Thị Niên nên muốn giết Khuê.
Tháng 8 năm 1592, Bùi Văn Khuê biết chuyện bèn đem quân hàng Lê, hợp binh với
Trịnh Tùng đại phá quân Mạc.
Tháng 11 năm 1592, Trịnh Tùng lại tiến đánh Thăng Long. Mậu Hợp thua chạy về
Kim Thành (Hải Dương). Mậu Hợp lập con là Mạc Toàn lên ngôi, tự mình làm tướng
thống suất quân đội. Sau các cuộc chiến tại khu vực các phủ Nam Sách, Hạ Hồng,
Kinh Môn trong tháng 11 và 12, Trịnh Tùng đại phá quân Mạc. Mạc Mậu Hợp phải bỏ
trốn đến huyện Phượng Nhãn, bị bắt sống sau đó ít ngày và bị hành hình.
Thao túng triều đình
Tàn dư họ Mạc bỏ chạy lên Cao Bằng, vua Lê Thế Tông phong cho Tùng làm Bình
An Vương. Ông bắt đầu tổ chức bộ máy cai trị quy mô của vị chúa nắm thực quyền,
cho lập phủ liêu riêng gồm đủ cả lục phiên tương đương với lục bộ của triều vua. Phủ
chúa toàn quyền đặt quan, thu thuế, bắt lính. Con chúa Trịnh cũng được quyền thế tập
gọi là Thế tử. Vua chỉ có mặt trong những dịp lễ lạc hoặc khi tiếp sứ Tầu. Từ đấy bắt
đầu một thời kỳ "vua Lê- Chúa Trịnh".
Trước sự lộng quyền của chúa Trịnh, vua Kính Tông không chịu nổi bèn cùng với con
Trịnh Tùng là Trịnh Xuân mưu giết ông. Việc bại lộ, Trịnh Tùng bức vua Kính Tông,
khi đó mới 32 tuổi, thắt cổ chết. Tùng lập thái tử Lê Duy Kỳ lên thay ngôi vua, tức là
vua Lê Thần Tông, còn Trịnh Xuân thì bị giam vào nội phủ vài tháng rồi được thả.
Con gái Trịnh Tùng là Trịnh Thị Ngọc Trinh lấy vua Kính Tông được phong làm
Đoan Từ Hoàng Thái Hậu, sinh ra Duy Kỳ. Do đó Lê Kính Tông là con rể Trịnh Tùng,
còn vua Lê Thần Tông là cháu ngoại Trịnh Tùng, khi lên ngôi mới 12 tuổi.
Hai con tranh quyền
Năm Quý Hợi (1623), Bình An Vương Trịnh Tùng bị cảm, sai các quan bàn việc chọn
Thế tử. Triều thần đều tâu lấy Thế tử Trịnh Tráng giữ binh quyền, còn con thứ là Thái
Bảo Quận Công Trịnh Xuân giữ chức phó. Biết tin này, Trịnh Xuân lại nổi loạn,
phóng hỏa đốt phủ chúa, lửa lan khắp kinh kỳ.
Trịnh Tráng cùng em là Trịnh Khải đem vua chạy ra ngoài. Trịnh Tráng họp các quan

văn võ ở chợ Nhân Mục huyện Thanh Trì bàn việc đối phó với Trịnh Xuân. Lúc đó
Trịnh Tùng đã quá ốm yếu, sai em ruột là Trịnh Đỗ dụ Trịnh Xuân đến Quán Bạc (nay
là quận Hoàng Mai, Hà Nội) để trao cho đại quyền. Xuân đến, Tùng bắt giết đi.
Ngày 20 tháng 6 năm Quý Hợi (1623), Bình An Vương Trịnh Tùng qua đời tại quán
Thanh Xuân, huyện Thanh Oai. Trịnh Tráng cho đón linh cữu về Ninh Giang phát
tang rồi sai 13 chiếc thuyền đưa linh cữu theo đường thủy về táng ở Thanh Hóa. Trịnh
Tráng cũng rước vua Lê về Thanh Hóa để lo việc dẹp loạn.
Nhận định
Trịnh Tùng là một quyền thần tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam gần giống với Tào
Tháo trong lịch sử Trung Quốc. Cầm quyền trong thời loạn, Trịnh Tùng luôn phải đối
phó với nhiều lực lượng và nguy cơ chống đối: tranh chấp quyền hành giữa anh em,
vua Lê đòi lấy lại thực quyền, nhà Mạc đối lập, người cậu Nguyễn Hoàng chống đối
ngầm trong nam. Vị trí "dưới một người trên vạn người" của ông khiến ông trở thành
tiêu điểm cho sự tấn công bằng cả công khai lẫn ngấm ngầm của các lực lượng này.
Trong hoàn cảnh đó, muốn giữ vững ngôi vị, ngoài tài năng cầm quân và cai trị, Trịnh
Tùng buộc phải trở thành người cứng rắn, quyết đoán và đôi khi trở nên tàn nhẫn. Tài
năng trong thời loạn của ông biến ông thành kẻ gian hùng khuynh đảo triều chính nhà
Hậu Lê. Ông là người chính thức xác định vị thế vững chắc cho cơ nghiệp hơn 200
năm của họ Trịnh với Đàng Ngoài, miền Bắc Việt Nam, sau khi được Trịnh Kiểm đặt
cơ sở. Có lẽ việc giành ngôi của ông với người anh đã làm nảy sinh ý định tranh ngôi
sau này của người con thứ Trịnh Xuân với con cả Trịnh Tráng.