SHIN YUN BOK - CÁI NHÌN
TRÀO PHÚNG VỀ THẾ GIỚI
PHÙ HOA
Shin Yun-bok (1758-1813) là một danh
họa thời Joseon* của Hàn Quốc. Những
đóng góp của ông cho đến nay vẫn được
xem là m
ột cuộc cách mạng văn hóa trong
hội họa. Bằng thủ pháp chân thực, chi tiết
hơi châm biếm, ông đã phản ánh muôn
mặt của đời sống xã hội bấy giờ, đả phá
vẻ giả dối của tầng lớp thống trị, bày tỏ
ước nguyện khát khao của dân chúng,
đồng thời ca ngợi cảnh sắc - con người
quê hương. Nghiên cứu phong cách của ông, người ta thấy rằng nó
thuần khiết truyền thống, xuyên suốt tác phẩm còn thẫm đẫm những tư
tưởng tiến bộ, mới lạ.
ở triều đại Joseon, nho giáo quy định mọi luật tục, lễ nghi, phép tắc
trong đó có việc người dân phải trung thành với vua, phải biết giữ
phẩm hạnh, kỷ luật và kìn nén ham muốn. Nho giáo yêu cầu hội họa
phải là công cụ tuyên truyền củng cố cho hình ảnh của vua và lễ giáo.

Tiểu tăng kính chào
Các họa sĩ vì thế phải vẽ sao cho người dân xem xong mỗi bức tranh
thấy vui tươi, thích thú với cuộc sống hiện tại, nếu không sẽ bị coi là
dung tục. Có nhiều họa sĩ đương thời như Kim Hong-do (1745-1806)
đã đi theo đường lối này song cũng có người như Shin Yun-bok lại đi
theo chiều hướng sáng tác tự do. Kim Hong-do thường vẽ cảnh sinh
hoạt dân dã an toại: dùng nét bút đơn giản miêu tả cảnh nông phu
chẳng hạn hò reo vui mừng khi làm việc tại nhà địa chủ (tác phẩm Đập
lúa). ở họ không bộc lộ bất cứ sự mệt nhọc, vất vả hay đấu tranh vì

quyền lợi nào mà trái lại ai cũng mỉm cười thỏa mãn, cử chỉ nhẹ nh
àng,
nhàn hạ. Bức tranh chỉ có một mục đích duy nhất là cho người xem
thấy được vẻ đẹp của sức lao động, sự hòa hợp giữa chủ tớ.
Ngược lại, Shin Yun-bok thường vẽ những cảnh đời éo le, cảnh ăn ch
ơi
trụy lạc, đàn đúm của tầng lớp thống trị. Ông nhìn quý tộc cũng giống
như nhìn dân thường và còn châm biếm, dí dỏm. Trong tranh của ông,
ngoài con người còn thấy cảnh quan thiên nhiên; kiến trúc, xe ngựa;
nhân vật cũng được miêu tả với nhiều sắc mặt, dáng vẻ biểu lộ nhiều
mức độ tình cảm cùng những kiểu tóc, quần áo rực rỡ đem tới một
không gian sống động, hoa lệ. Dường như trong mỗi bức tranh, một
mặt họa sĩ vừa đả kích sự không nhã nhặn, kém đứng đắn, cợt nhả của
nhân vật, mặt khác lại xuê xoa cho những nghịch cảnh buồn cười hoặc
trần tục của họ. Nội dung trên tranh thường giống như một vở kịch
không có hồi kết.
Có thể nói nổi bật trong tranh của ông là hình ảnh phụ nữ quyền quý,
kỹ nữ và thiếu nữ mới lớn. Khác với suy nghĩ họ phải e lệ, che chắn,
nép mình sau những bức tường, tối ngày nội trợ và chăm sóc con trẻ,
phụ nữ trong tranh đi lại rất tự do và còn làm duyên, khoe diễn vẻ đẹp
ngoài đường và tham gia các hoạt động vui chơi giải trí. Điều ấy thể
hiện phụ nữ Joseon đã có quyền hành ngang hàng nam gi
ới. Tranh cũng
cho biết ở thời Joseon kỹ nữ rất phổ biến, nhiều người tham gia ca múa
như một phong trào hay hình thức giao lưu. Bấy giờ cũng lắm nhà cửa
và quán trọ khang trang phục vụ khách làng chơi. Và điều đặc biệt là
nam nữ đều ăn vận đẹp khác hẳn ngày xưa. Nữ thường búi tóc, nhiều
khi tết tóc buông thõng, kẻ lông mày và đuôi mắt đen dài, tô môi chúm
chím mặc Hàn phục truyền thống, thêu ren cầu kỳ sặc sỡ. Điểm qua
30 bức tranh chuyên về phụ nữ của ông, trong 70 phụ nữ thì có tới 52

người mặc màu chàm là màu khó nhuộm nhất thời đó và là màu của
dân thượng lưu, thành thị. Nam giới vận áo thụng đội mũ chóp loe v
ành
hào hoa, cao ráo. Tất thảy lộ rõ một thế giới ăn chơi xa xỉ, đàn đúm.
Họa sĩ đã giàu công theo dõi và dùng công cụ vẽ chuyên biệt để có thể
đặc tả điều này, gồm những cây bút làm từ sợi tơ và gai dầu cho nét vẽ
thanh mảnh và nhiều gam màu hồng, đỏ, vàng, xanh, tím rất khó kiếm.
Tuy nhiên, do khổ giấy thuở ấy nhỏ hẹp nên tranh của ông cũng có
khuôn khổ nhỏ bé, thường chỉ là 28,2 x 35,2 cm.
Sử sách ghi lại Shin Yun-bok sinh trong một gia đình khá giả, nhiều
đời làm họa sĩ vào khoảng giữa cho tới cuối triều Yi Hàn Quốc. Thân
phụ là Shin Han-pyeong - một danh họa của vương triều đã từng vẽ
tranh cho vua. Vì luật quy định hai cha con không được cùng làm một
nơi nên Shin Yun-bok đã chuyển ra ngoài vẽ tranh cho giới quyền quý.
Tranh của ông thể hiện ý chí tự do phản ánh những ước mơ thầm kín
cũng như sự bất bình với lễ giáo phong kiến thông qua cảnh các người
đẹp ở những tư thế khêu gợi và đầy cảm xúc, nhiều tác phẩm về tình
yêu gây sự bàn cãi trong giới học sĩ đương thời. Cũng vì điều ấy mà
nghe đồn ông đã bị trục xuất khỏi họa viện Dohwaseo của hoàng gia.
Từ danh hiệu Hyewon có nghĩa là vườn hoa và thực tế nhiều tác phẩm
của họa sĩ về phụ nữ, nhiều người phỏng đoán Shin Yun-bok không
phải là nam giới. Hàn Quốc đã có bộ phim Bức họa người đẹp nói về
thân thế và sự nghiệp của ông. Nhân vật chính là nàng Yun-jeong, con
gái út của họa sĩ Shin Han-pyeong trong một gia đình bốn đời phục vụ
hoàng tộc. Nhờ vẽ giỏi, nàng thường vẽ hộ anh trai Shin Yun-bok.
Không ngờ anh trai nàng vì một lý do bí hiểm đã tự vẫn, để bảo tồn
danh tính gia đình, nàng đã từ bỏ thân phận nữ nhi và đóng giả anh trai
lấy tên là Shin Yun-bok. Rồi trở thành học trò của họa sĩ nổi tiếng Kim
Hong-do hơn nàng 13 tuổi. Cũng từ đây giữa hai người nảy sinh một
cuộc tình trái ngang, và nó được thấy trong nhiều tác phẩm về tình yêu

của nàng.
Bảo tàng nghệ thuật Gansong Seoul hiện nay là nơi trưng bày nhiều
sáng tác nhất của Shin Yun-bok với khoảng 100 tác phẩm xoay quanh
chủ đề: đời thường, gặp gỡ, vui chơi, tình yêu trai gái, dục vọng và
khuê phòng, miêu tả những khát khao của người dân về một cuộc sống
tự do, ấm no, hạnh phúc, yêu và được yêu, ngoài ra là kiến trúc, chân
dung người đẹp, buổi du ngoại của quý tộc, thư sinh và nhà sư Tiêu
biểu là các bức tranh: Ngày Dano, Tắm giặt bên suối, Chuyện ven
thành giếng nằm trong chủ đề đời thường; Vồ vập trên phố, Nhà sư cúi
chào cô kỹ nữ (Tiểu tăng kính chào), Tìm đến chùa nghe kinh (trong
Gặp gỡ), Vui chơi bên hồ sen, Ngày xuân trên đồng, Múa kiếm (trong
Vui chơi); Đợi, Ghẹo gái bên hoa đỗ quyên, Dắt díu lúc nửa đ
êm (trong
Tình yêu trai gái), Góa phụ xem phối giống, Mai mối dưới hoa thu
(trong Dục vọng) và Tiệc rượu, Hồng lâu (trong Khuê phòng),
Ngày Dano tả cảnh một nhóm kỹ nữ ngực trần gột tóc bên một dòng
suối nét mặt rạng ngời, không chú ý phía sau có hai chú tiểu nấp sau
tảng đá đang ngắm nhìn họ háo hức. Một nhóm khác đã gột xong liền
quấn tóc và chơi đu trong không khí sảng khoái của ngày lễ mồng 5
tháng 5 âm lịch. Vui chơi bên hồ sen lại về một nhóm nam nữ ngồi
đánh đàn uống rượu thưởng sen, các chàng trai trong điệu bộ ôm ấp ve
vãn, còn các cô gái thì nhìn họ với ánh mắt đắm đuối. Múa kiếm khắc
họa hai đám quý tộc ngồi ăn tiệc xem một cặp vũ nữ múa kiếm, tà áo b
ị
gió thốc để lộ những đường cong tuyệt mỹ, trong khi đa số xem diễn th
ì
một chàng trai mê mẩn trước một cô gái ngồi sát bên cạnh.
Hấp dẫn nhất phải kể tới bức tranh Hò hẹn lúc nửa đêm, còn gọi là Đôi
tình nhân dưới trăng nằm trong tập tranh Hyeowon jeonsincheop gồm
30 bức tranh - di sản quốc gia số 135 của Hàn Quốc, đặc tả giờ phút

chia tay của cặp tình nhân sau một cuộc gặp ngắn ngủi dưới ánh trăng
trong một ngõ tối lúc nửa đêm. Bên phải tranh là m
ột nam một nữ đứng
cạnh nhau. Bên trái là một vầng trăng khuyết treo trên mái nhà. Chàng
trai đội một chiếc mũ lớn và mặc một chiếc áo trắng chùm toàn thân
cho thấy anh là một quý tộc. Tay phải cầm một chiếc đèn lồng, tay trái
dường như đang lục một thứ gì đó trong túi định trao cho cô gái. Dưới
chân đi một đôi giày da mũi hếch, ở mũi và gót điểm mảng trang trí
màu dương nhạt. Mặt quay ngang, ánh mắt đằm thắm nhìn sang người
yêu. Cô gái cũng ở hàng danh giá, cô đội trên đầu một chiếc mũ cho
àng
màu xanh da trời và mặc một chiếc áo ở cổ và tay có mảng màu hồng,
chiếc váy màu dương nhạt và đôi hài da hồng. Khuôn mặt e lệ che dư
ới
chiếc mũ choàng rộng, hướng về phía anh, ánh mắt nhìn xu
ống xa xăm.
Sau lưng họ là một bức tường đá chạy từ phải qua trái rồi rẽ sang một
góc ở giữa tranh. ở phía xa có một mái nhà và một cửa sổ. Trên bức
tường lòa xòa những cành cây và trên cao là một vầng trăng khuyết rất
sáng do quanh đó vẽ đường viền bằng mực đen. Trên tường đề một bài
thơ ngắn: ánh trăng chậm rãi rơi/ Tam canh đã tới rồi/ Đôi tim còn th
ổn
thức/ Dùng dằng ở hay thôi. Dưới bài thơ là bút hiệu của họa sĩ.
Xem thời gian trong bài thơ thì đôi bạn hẹn nhau vào khoảng sau canh
ba, tức là khoảng 1 giờ sáng. ở Hanseong - thủ đô của Joseon bấy giờ,
và nay là thành phố Seoul, lệnh giới nghiêm quy định mọi ngư
ời phải ở
trong nhà từ tám giờ tối đến bốn giờ sáng. Vậy là họ hẹn nhau vào lúc
không được phép ra ngoài. Theo lễ nghi nam nữ từ bảy tuổi trở lên sẽ
phải sống tách biệt có người giám sát; nam nữ con nhà quý t

ộc đến tuổi
trưởng thành không được phép ở một mình với người khác giới ngoại
trừ họ hàng; khi một phụ nữ ra khỏi nhà phải ngồi kiệu và che kín mặt
sau đó có người hầu đi theo phục vụ. Thì về điều này, họ cũng làm trái.
Nhìn bộ áo đẹp và khuôn mặt nhẵn nhụi có thể đoán chàng trai là một
thanh niên quyền quý. Và qua bộ trang phục kiểu cách thì cô gái cũng
giàu sang. Có lẽ họ là bạn bè, cô gái là em gái người bạn thân của anh,
họ đã yêu mến nhau từ nhỏ và đang vượt thử thách để đến bên nhau.
Quan sát kỹ phía sau chiếc mũ choàng của cô gái lại thấy một mái tóc
dài, rất dễ là một mái tóc giả của một phụ nữ đã có chồng bởi phụ nữ
thường búi cao, thanh nữ thường tết bím, và quả như vậy thì họ còn có
quan hệ ngoại tình. Cuộc hẹn hò của họ là một cuộc gặp bí mật mà hai
người không muốn ai biết. Nhưng đây không phải là trư
ờng hợp hy hữu
ở Hanseong thời này, qua nhiều tác phẩm của Shin Yun-bok cũng thấy
những cuộc hẹn hò như thế của một lúc nhiều cặp tình nhân, từ đó có
thể nói hẹn hò kiểu này xảy ra rất thường xuyên nếu không nói là khá
phổ biến bấy giờ. Thế nhưng, dù gì cuộc gặp của họ cũng là một việc
đầy ngang trái, khiến họ khá vội vã và đầy lo lắng. Đọc bài thơ và xem
tranh, hai người rất lưu luyến nhưng vì trời sáng nên chàng trai đành
phải ra đi. Nó cũng nhắc đến một khả năng khác: Đây không phải là
cuộc hò hẹn đơn thuần mà là giờ phút chia tay cay đắng bởi có thể họ
sẽ không bao giờ còn được gặp nhau nữa khi cô gái cúi mặt quyết định
trở về góc đường vào nhà còn chàng trai day dứt trông theo.
Trong tranh, họa sĩ đã rất giỏi đón bắt xung đột nội tâm và nghịch cảnh
của cặp tình nhân. Không biết ông yêu hay ghét hai nhân vật quý tộc
này song ông cũng bộc lộ sự thông cảm nhất định. Bằng cách vẽ người
sắc nét, vẽ vật và nền xa và mờ, ông đã tách họ ra khỏi màn đêm u t
ịch,
để rồi hiện lên rõ ràng ở bên phải rất cân xứng với ngôi nhà và mặt

trăng ở bên trái cùng bức tường trung tâm. Ngoài ra, màu sắc tr
ên trang
phục thanh nhã cũng cho thấy sự giao hòa vấn vít; còn vầng trăng thì
như cúi hẳn xuống nhòm và soi tỏ tình thế thẹn thùng, lưỡng lự của hai
người.
Chu Mạnh Cường
* Triều đại Josean Hàn Quốc trải qua 25 đời Vua (bắt đầu từ năm 1392
đến 1863 tức là 472 năm)