VIỆT NAM CÓ TƯỢNG KIM CƯƠNG


TƯỢNG KIM CƯƠNG
CHÙA MÍA

Câu hỏi này của tôi được khởi nên từ những kiến giải của Cự Môn trên
diễn đàn Phật học của . Trong mục hỏi đáp về
Tượng Kim Cương là gì Cự Môn đã giải thích khá tường tận về xu
ất xứ
và ý nghĩa của việc thờ tượng Kim Cương trong các ngôi chùa Việt.
Điều lý thú của những kiến giải này là ở chỗ đã đưa ra nghi vấn về tên
thường gọi về các vị Kim Cương ở Việt Nam.
Theo Cự Môn, “Trong bộ Kim Cương Thần Tư
ớng có 8 vị đều có danh
hiệu nhưng danh hiệu 8 vị Kim Cương mà các chùa vẫn nhận là:
+ Thanh Trừ Tai Kim Cương
+ Tích Độc Thần Kim Cương
+ Hoàng Tủy Cầu Kim Cương
+ Bạch Tinh Thủy Kim Cương
+ Xích Thanh Độc Kim Cương
+ Định Trừ Tai Kim Cương
+ Tử Hiền Kim Cương
+ Đại Thần Lực Kim Cương
nhưng trong bộ Phật học Đại tự điển thì không thấy 8 tên này, chỉ có 8
tên khác, xin kể ra như sau đây: Phật học Đại tự điển chứng dẫn các
Kinh thì 8 vị Kim Cương đều là Thần Tướng để hộ vệ Phật Pháp và
danh hiệu 8 vị đều có nghĩa lý vi diệu hơn 8 vị này nhiều. Danh hiệu
này cũng là tên của phái Lão Giáo bên Trung Quốc đặt ra, cho nên ở
các điện phù thủy cũng có thờ 8 vị Kim Cương Thần Tướng bằng 8 tên
này và có một bộ Kim Cương chú giải do một nhà phù thủy trứ danh

bên Tàu làm ra.
Sau đây dẫn thêm 8 vị Kim Cương do trong Kinh Phật và Phật học Đại
tự điển đã khảo cứu rất kỹ càng, gồm có hai điển tích: Bát Đại Kim
Cương Minh Vương và Bát Đại Kim Cương Đồng Tử. Bát Đại Kim
Cương Minh Vương tức là 8 vị Bồ Tát hiện thân ra làm 8 Tướng Kim
Cương để ủng hộ Phật Pháp.
+ Kim Cương Thủ Bồ Tát hiện ra thành vị Giáng Tam Thế Kim Cương

+ Đại Cát Tường Bồ Tát hiện ra thành vị Đại Uy Đức Kim Cương
+ Hư Không Tạng Bồ Tát hiện ra thành vị Đại Tiếu Kim Cương
+ Từ Thị Bồ Tát hiện ra thành vị Đại Luân Kim Cương
+ Quán Tự Tại Bồ Tát hiện ra thành vị Mã Đầu Kim Cương
+ Địa Tạng Bồ Tát hiện ra thành vị Vô Năng Thắng Kim Cương
+ Hàng Nhất Thiết Cái Chướng Bồ Tát hiện ra thành vị Bất Động Kim
Cương
+ Phổ Hiền Bồ Tát hiện ra thành vị Bộ Trích Kim Cương
Bát Đại Kim Cương Đồng Tử là 8 vị sứ giả của Ngài Bất Động Minh
Vương. Các Ngài đều hộ trì Phật pháp là những vị sau đây: Tuệ Quang
Đồng Tử, Tuệ Hỷ Đồng Tử, A-Lốc Đát Đa Đồng Tử, Chí Đức Đồng
Tử, Ô-Câu Ba-Ca Đồng Tử, Thanh Đức Đồng Tử, Cằng Yết La Đồng
Tử và Chế Cha Ca Đồng Tử. Mỗi vị Đồng Tử đều có một cái ch
ày Kim
Cương” Như vậy dấu hiệu để nhận dạng tượng Kim Cương là kim
cương chử. Tượng Phật như đã biết không khác nhau nhiều về hình
tướng và trang phục nhưng rất khác nhau về thủ ấn và các pháp khí
trong tay. Tượng Hộ Pháp thì không thể nào lại cầm bình nước cam lồ
(đây là biểu tượng của Quan âm bồ tát), tượng Ca Diếp thì không thể
cầm pho sách (đây là biểu tượng của A Nan Đà) Xin được nói đôi nét
chính về pháp khí kim cương chử.
Kim Cương chử là gì?

Kim Cương (hay Kim Cang) là m
ột khái niệm có thể mang nhiều nghĩa
trong Phật giáo, tham khảo từ nguồn Bách khoa toàn thư mở wikipedia
chúng ta được biết rằng:
* Kim Cương trong tên gọi một trường phái Phật giáo.
* Kim Cương trong tên gọi của một bộ kinh Phật: Kim cương Bát-nhã-
ba-la-mật-đa kinh.
* Kim Cương trong tên gọi của một đại sư Mật Tông - Bất Không Kim
Cương (705-774) và sư phụ của Ông đại sư Kim Cương Trí
* Kim Cương trong tên gọi một loại vũ khí sau trở thành một pháp khí
quan trọng trong Phật giáo.
Kim cương chư nguyên là một vũ khí cổ xưa của ấn Độ gọi là vajra. (
minh họa ) Cho nên Kim Cương với tên gọi là một binh khí có lớp
nghĩa cổ nhất.
Trong Hinđu thần thoại vajra là một vũ khí mạnh có những đặc tính
được sát nhập của gươm, cái gậy, và cái mác. Đây là vũ khí được Indra
sử dụng để giết chết Vritrasura. Thoạt đầu Kim cương ch
ử đầu mũi cực
kỳ sắc nhọn. Nhưng dần dần biến đổi qua nhiều các thời đại, Kim
cương chử dần dần trở nên hình thức hóa. Cho tới ngày nay thì kim
cương chử ngày càng ngắn đi và cũng không còn nhọn nữa. Căn cứ v
ào
kinh sách ghi lại, chất liệu kim cương chử có thể là bằng vàng, bạc,
đồng, sắt, đá, thủy tinh, gỗ khứ đà la Nhưng hiện nay mọi người đa
phần dùng đồng hay hợp kim của đồng).
Hình thức kim cương chử có loại một chạc, hai chạc cho tới 9 chạc.
Trong đó loại kim cương một chạc là hình thức sớm nhất, gắn liền với
Kim cương lực sỹ. Kim cương ngoài hình thức trên còn có những kết
hợp với gươm, chuông, phủ để tạo nên những dạng pháp khí khác nữa.
Vajra - kim cương chử phá hủy mọi cách thức của sự không hiểu biết,

và chính nó Không thể phá hủy được. Khi trở thành một vật trang trí
treo được treo lên, nó nhắc nhở mọi người về sự bền vững tối cao của
tri thức. ở Tây Tạng người ta gọi nó là Dorje.
Một vài hình dạng tiêu biểu của tượng Kim Cương lực sỹ (Các vị thần
tướng trên cõi Trời cầm chày Kim Cương, đi thị vệ các chư Phật nên
gọi là Kim Cương thủ chấp Kim Cương thần và Kim Cương Lực sỹ.
Khi nào gọi tắt thì chỉ gọi hai chữ Kim Cương thôi)
Tượng Kim Cương sớm nhất thuộc về bức tượng vị Kim Cương -
Hercules trong nghệ thuật Phật giáo mang phong cách Hy Lạp của ấn
Độ vào thế kỷ thứ 2. ở đây Kim Cương vẫn chưa thoát khỏi hình ảnh
của lực sỹ Hercules (Hercules là một lực sỹ có sức mạnh phi thường
trong thần thoại Hy Lạp con của thần Zeut với một thường dân trong
hình ảnh khỏa thân cơ bắp nổi cuồn cuộn. Hình ảnh về người lực sỹ cơ
bắp tay cầm kim cương chử vẫn được duy trì trong ngh
ệ thuật Phật giáo
rất nhiều thế kỷ sau ở các khu vực khác nhau dù là ở Tây Tạng, Trung
Quốc hay Nhật Bản.
Tượng Kim Cương trong nghệ thuật Phật giáo Tây Tạng là những bức
tượng Kim Cương dữ dằn bậc nhất.(minh họa )
Bức tượng Kim Cương ở chùa Todai,Nara (gỗ- năm 1203) cũng giống
như các bức tượng Kim Cương ở chùa Ogano gần Tokyo vẫn để lộ
phần nửa trên cơ thể của các Kim Cương. Nhưng ở tượng Kim Cương
trong ngôi chùa Kanno ở Nishinomiya Hyogo lại trong trang phục giáp
trụ kín mít giống như các tượng Môn thần hay các vị Thiên Long bát
bộ thường thấy ở Trung Hoa.
Điểm chung cho các tượng Kim Cương trên thế giới là kim cương chử
luôn được cầm ở tay phải, nam tính của các bức tượng rất rõ.
*Những cơ sở khoa học của những nghi vấn về tượng Kim Cương Việt
Nam.
* Trong văn bia thư tịch cổ đã nói tới việc lập tượng Kim Cương đ

ể thờ
ở các ngôi chùa Việt. Sớm nhất là vào thời Lý “ Tám vị Kim Cương
(Vajrapani) nói đến trong văn bia tháp Sùng Thiện Diên Linh thì hiện
nay chỉ còn có 6. Văn bia chùa Diên Phúc thôn Cổ Việt cũng nói tới 8
vị Kim Cương đặt trong hai dãy hành lang” (Hà Văn Tấn. Đến với lịch
sử văn hóa Việt Nam. NXB Hội nhà văn/tr215)
Trên một ngọn núi ở Hoa Lư có dấu tích của một ngôi chùa cổ mang
tên Kim Cương. Chúng ta không thể biết trong chùa có thờ tượng Kim
Cương hay không nhưng rõ ràng tên gọi Kim Cương tự đã có từ rất
sớm. Sang tới thế kỷ 17-18 thì trong các ngôi chùa Vi
ệt xuất hiện nhiều
bức tượng Kim Cương bằng đất đắp như ở chùa Mía hay bằng gỗ như
ở
chùa Tây Phương. Nhưng liệu đấy có thực sự là tượng Kim Cương một
cách chính danh không?
Gần đây khi khảo cứu về tính chân xác của các văn bản Phật giáo, các
nhà nghiên cứu như thiền sư Lê Mạnh Thát, giáo sư Hà Văn Tấn đã
phát hiện sự trùng lặp với số lượng lớn các bài kệ, bài thơ của các thiền
sư Việt với các thiền sư Trung Hoa (Trong bốn mươi bài thơ mà Lê
Quý Đôn coi là của thiền sư Hương Hải (1628-1715) và chép lại trong
Kiến văn tiểu lục thì có đến 32 bài là của các tác giả Trung Quốc đời
Tống” Hà Văn Tấn. Đến với lịch sử văn hóa Việt Nam.NXB Hội nhà
văn/tr307-308)
Điều đó thực sự cảnh báo chúng ta về trình độ hiểu biết về văn bản học
Phật giáo và cảnh báo thái độ nghiên cứu của chúng ta. Phải chăng
chúng ta không có được những tiếng nói hoài nghi trong khoa học. Về
đối tượng nghiên cứu chúng ta đã đặt nó ở bề rộng nhiều mà chiều sâu
ít. Chúng ta rất ít những cuốn sách viết về một ngôi chùa. Nhưng lại
càng ít hơn khi viết về một vấn đề trong những ngôi chùa đó. Những
công trình nghiên cứu như Tháp cổ Việt Nam ( Nguyễn Duy Hinh),

Chùa Dâu và Nghệ thuật tứ pháp (Phan Cẩm Thượng) Cửu phẩm liên
hoa trong kiến trúc cổ Việt Nam, Hình tượng Quan âm thiên thủ thiên
nhãn ở Việt Nam (Trang thanh Hiền) là cách ti
ếp cận khoa học có chiều
sâu. Trong nghiên cứu Mỹ thuật Việt Nam, đã từng có một thời kỳ
chúng ta đã nói nhiều những cái mà chúng ta có, đặc biệt là những
thành tựu nổi trội như tượng tròn, tượng gỗ phủ sơn…. Nghiên cứu mỹ
thuật Phật giáo Việt Nam cũng không nằm ngoài đường hướng đó.
Không nói về những khiếm khuyết, bỏ qua những nhược điểm, ngại so
sánh đối chiếu, cách làm này tất sẽ dẫn đến những mảng trống trong
nhận thức bức tranh toàn thể mỹ thuật Phật giáo Vi
ệt Nam rất dễ đi đến
những ngộ nhận đáng tiếc.
Phật giáo Việt Nam buổi đầu được truyền bá từ các vị sư ấn Độ và
Nam á. Nhưng kể từ thế kỷ 3 về sau thì các trào lưu tư tưởng, phong
cách nghệ thuật Phật giáo có nguồn gốc Trung Hoa ngày càng chiếm
ưu thế. Việc ảnh hưởng trong nghệ thuật Phật giáo Trung Hoa ở Việt
Nam cũng là điều dễ hiểu. Nhưng điều mà người viết thắc mắc là tại
sao tượng Kim Cương - đúng theo chuẩn mực, có ở Trung Quốc, Nhật
Bản lại không được thấy ở Việt Nam. Mật tông là tông phái phát triển
ở
Tây Tạng. Tông phái này trên các bức thang ka thường xuất hiện hình
ảnh Kim Cương. Vậy tại sao Phật giáo Việt Nam vốn có ảnh hư
ởng với
Mật tông rất sâu đậm lại không thấy có tượng Kim Cương theo phong
cách ấn Tạng.
Đặc điểm nhận thấy của tất cả các tượng Kim Cương ở các chùa Việt
còn thấy đến nay như tượng Kim Cương ở chùa Mía, chùa Tây
Phương là không một vị nào cầm kim cương chử mà cầm các binh
khí khác như gươm, chùy, việt phủ

Tôi còn nhớ một người bạn tốt nghiệp khoa Lý luận & phê bình mỹ
thuật về tranh thang-ka Tây Tạng. Một hướng nghiên cứu thật mới lạ.
Vậy nhưng luận văn cũng không được mấy người quan tâm. Đã mười
mấy năm nay ở trường Mỹ thuật Việt Nam không thấy ai trở lại vấn đề
của mỹ thuật Tây Tạng. Hướng nghiên cứu về những cái mà chúng ta
không có cũng sẽ phát hiện nhiều điều thú vị về những điều mà chúng
ta đang có. Chẳng hạn tượng Phật Di Lặc ở Việt Nam là hình ảnh một
ông già béo tốt bụng phệ. Hình tướng này xuất phát từ Trung Hoa, từ
nguyên mẫu Bố Đại hòa thượng (tk 10). Nhưng ở Trung Quốc còn có
nhiều hình tướng khác Phật Di lặc không chỉ là một ông già béo tốt, hỉ
hả, sung mãn; chẳng hạn như đại tượng Phật Di Lặc ở núi Lạc Sơn, Tứ
Xuyên - Trung Quốc trông còn có vẻ hơi nghiêm ! Ai dám nói là cười
như Di Lặc nào.
Vậy trở lại với tượng “Kim Cương” trong các ngôi chùa Việt đúng ra
nên gọi là tượng gì? Cụ thể như tượng Kim Cương ở chùa Tây Phương
được tạc theo hình mẫu nào? Có hay không nguồn ảnh hưởng đến từ
Trung Hoa? Những nguyên nhân nào khiến cho Vajra một biểu tư
ợng ý
nghĩa như vậy lại không xuất hiện ở trong Mỹ thuật Việt Nam. Với
những vấn đề lớn như vậy người viết mạo muội xin được đặt ra và
mong được trao đổi trong một dịp khác.
Trần Hậu Yên Thế