Nét, Nhịp Điệu Trong Tranh VAN GOGH
Van Gogh, hoặc
Vincent, vì ông
thích được gọi với
tên này hơn, đã
viết cho người em
là nhà buôn bán
tranh nghệ thuật
Theo vào đầu
tháng 9 - 1880, khi
ông vừa mới quyết
định trở thành một
họa sĩ: “Giờ đây
anh nhìn sự vật với
đôi mắt khác hơn
trước lúc bắt đầu
vẽ”. Ông đã diễn tả
cảm quan của mình
về sự vật một cách
nhẹ nhàng như vậy.
Cuộc triển lãm
”Vincent Van Gogh: The Drawing” do Viện Bảo tàng Van Gogh ở
Amsterdam và Viện bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan ở New York tổ chức
đã đem đến cho người xem một cái nhìn thú vị, tổng quát về những tác phẩm
tạo hình đẹp nhất của nghệ sĩ tên tuổi Hà Lan này. Khoảng 100 trong hơn
1200 tác phẩm đang được lưu giữ của Vincent được chọn ra, nổi bật lên với
sự diễn tả tính mãnh liệt của những cảm xúc không kìm nén được và được
vẽ thành từng nhóm liên tiếp nhau, trong ba năm cuối đời của Vincent. Đây
cũng là những tác phẩm mà các nhà tổ chức muốn đặt vào một tầm quan
trọng lớn hơn: Chúng có thể làm tăng thêm sự hiểu biết, giá trị của những
tác phẩm khác, nếu như những trải nghiệm phong phú nhất có thể có được ở

cuộc triển lãm này được đặt trên khái niệm diễn giải về quá trình phát triển
qua từng giai đoạn sáng tác của nghệ sĩ. Việc sắp đặt tại Viện bảo tàng
Metropolitan được cân nhắc kỹ lưỡng, từ những nhãn tiêu đề đẹp, những bản
văn viết trên tường đến những hiện vật trưng bày hỗ trợ như bút chì, bút lau
sậy từng được họa sĩ sử dụng trong các bức vẽ đồ họa.
VINCENT VAN GOGH. Những đống cỏ khô (gởi
Jonh Russell) khoảng 31-7 đến 3-8-1888. Sử dụng bút
lau sậy, bút lông ngỗng, mực, than chì, trên giấy dệt,
khổ 9,5x12,25 inches. Viện bảo tàng nghệ thuật
Philadelphia
Trong một bài viết
cho catalogue,
Susan Alyson Stein
đã đưa ra những
nhận xét sau: Danh
tiếng nổi như cồn
của Vincent phần
lớn có thể tiên
đoán được, dựa
vào sự ủng hộ nhiệt
tình với các bản vẽ
của những người
hỗ trợ ông không
hề biết mệt mỏi
như Emile
Bernard. Một trong
mhững bạn đồng
học tại sudio
Ferdinand Cormon,
nơi ông học vẽ lối

chính thống sau khi
đến Paris năm 1886. Khi Vincent tìm ra những lối vẽ không chính thống
ngày một nhiều hơn, nhất là vào mùa hè năm 1888 lúc ông sống một mình
tại Arles, ông vẫn cho Bernard biết diễn tiến công việc của mình qua việc
gửi thư kèm theo những mẫu vẽ với sự chú trọng không kém đến nội dung
và cách trình bày. Cũng trong thời gian tương tự về diễn tiến tạo hình của
mình cho một người bạn học trong những lớp học ở Cormon, họa sĩ người
Úc John Russell. Nhưng phần lớn những bản vẽ của Vincent lại được gửi
cho Theo, người đã xếp đặt những tác phẩm này liên kết với nhau như một
bộ sưu tập riêng trong căn hộ ở Paris. Có lẽ nhận thức được việc Theo đánh
giá cao những tác phẩm này, người vợ goá của ông, Joanna Van Gogh -
Bonger đã khẳng định rằng: Những bản vẽ hình của Vincent, dù sớm hay
muộn, cũng sẽ xuất hiện ở nhiều cuộc triển lãm.
Có thể hiểu được những nỗ lực của bà, trong một bối cảnh mà khuynh
hướng chủ đạo bắt đầu từ giữa thế kỷ 19, xem một tác phẩm đồ họa cũng có
giá trị ngang bằng với hội họa và điêu khắc. Và trước khi Van Gogh qua đời
năm 1890, những họa sĩ không theo lối chính thống như Whistler, Ensor và
Rodin đã trình bày những tác phẩm đồ họa trong các cuộc triển lãm. Tuy
nhiên lịch sử nghệ thuật vẫn chưa lưu ý đến giá trị của rất nhiều bức vẽ hình.
Trong bài viết có tựa đề “Nghệ thuật thế kỷ 19” do đồng tác giả Robert
Vườn nho già và người đàn bà nông dân. Từ 20 đến
23-5-1980. Sử dụng cọ, dầu và màu nước, than chì trên
giấy sọc, khổ 17,5x21,25 inches. Viện bảo tàng Van
Gogh, Amsterdam
Rosenblum và H.W. Janson viết năm 1985 đều không có đánh giá nào về
các bức vẽ hình. Cho nên, việc khảo sát một cách nghiêm túc về các tác
phẩm đồ hoạ thế kỷ 19 vẫn chưa được thực hiện.
Gần một nửa số tác phẩm trong triển lãm Những chặng đường sáng tác của
Van Gogh năm 1935 tại Viện Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở New York là
tranh đồ họa.

Nhưng vào năm
1965, khi MOMA
xuất bản tác phẩm
kinh điển của John
Rewald “Hậu
trường phái Ấn
tượng: Từ Van
Gogh tới
Gauguin”, những
tranh vẽ hình của
Vincent, dù được
ca ngợi, vẫn không
nhận được sự quan
tâm bằng những
bức tranh đầy màu
sắc lộng lẫy của
ông. Nhìn chung,
những bản vẽ hình
không có chỗ để phát triển so với những bức tranh nhiều màu sắc trong suốt
thế kỷ 20. Ví dụ như sách nghệ thuật đầy rẫy những phiên bản mầu và các
viện bảo tàng tràn ngập các tác phẩm hội họa đầy màu sắc được trưng bày.
Nhưng hoàn cảnh mới không đến nỗi quá bi thảm, ở chỗ ít ra thì nghệ thuật
vẽ hình của Vincent đã được quan tâm: Cuộc triển lãm “Van Gogh ở Arles”
năm 1984 tại Viện Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan do Ronald Pickvance
tổ chức đã gây được sự chú ý trong cách thức trình bày để cho những bản vẽ
hình cũng có tầm quan trọng như những bức sơn dầu. Hoặc như cuộc triển
lãm tưởng niệm 100 năm ngày mất của Vincent tại hai Viện Bảo tàng
Otterlo và Amsterdam, với qui mô lớn tương tự, dù đáng tiếc là các bản vẽ
hình và các bức tranh sơn dầu được triển lãm riêng rẽ tại hai viện trên. Mặt
khác, catalogue cho hai cuộc triển lãm đều được trình bày đẹp, lôi cuốn sự

chú ý của người xem và thúc đẩy họ quan tâm đến Vincent nhiều hơn nữa.
Có hai khuynh hướng được đặt ra: Một là xuất bản các bản vẽ hình của
Vincent nhiều hơn. Hai là tăng thêm sự phân tích tinh tế của các nhà chuyên
môn về giá trị đáng trân trọng của chúng. Từ năm 1996, mọi tư liệu và chi
Những cây Birch xén ngọn. Nửa đầu tháng 3-1884. S
ử
dụng bút mực, than chì được nhấn thêm với màu nước
loãng trên giấy dệt, khổ 15,5x21,37 inches
tiết về gần 500 bản vẽ hình của Vincent luôn có sẵn, được đánh giá trong
catalogue đặc biệt dành cho các học giả. Quyển thứ tư và là quyển cuối cùng
của bộ catalogue này, theo dự định sẽ ra mắt vào năm tới. Cũng từ năm
1996, để thu hút nhiều người xem hơn, học giả David Brooks đã thu thập
những bản vẽ hình và tranh của Vincent bằng hình ãnh kỹ thuật số cho một
catalogue trực
tuyến
www.vggallery.co
m.
Tuy nhiên cho tới
nay, trước khi thời
gian làm phai màu
các tác phẩm,
Brooks vẫn chưa
khởi sự chuyển tải
những hình ảnh có
thể còn giữ được
gần với nguyên
dạng ban đầu.
Theo như Van
Heutgen giải thích
trong tác phẩm

“Vincent van
Gogh: The
Drawing”: Những
người xem tranh
ngày nay cần hiểu rằng nhiều bản vẽ của Vincent còn lại đến hôm nay bị
cảm nhận khá sai lạc là bản vẽ phác thảo. Vì thời gian, một số vết mực đen
đã chuyển thành mầu nâu, những loại mực aniline mà tác giả sử dụng trong
nhóm tác phẩm 1888 đã mờ gần như mất hẳn; phức tạp hơn, trong một số
bản vẽ dùng hai loại mực khác nhau thì cả hai đều bị hư hại, có khi một loại
mực bị phai còn loại kia ngả mầu sậm hơn. Nhận thấy sự hư hại thì dễ
nhưng tìm ra phương tiện phục chế mới là khó. Cuối cùng, Van Heutgen
nhận được sự trợ giúp của nhà khoa học Roy S. Bern để tái sản xuất chính
xác những loại mầu dùng trong các bản gốc sử dụng loại giấy xám xanh rất
dễ bạc mầu. (Gần đây, Berns - giáo sư tại Học viện Công nghệ Rochester, đã
cung cấp những bức hình được hiệu chỉnh màu tương tự cho một triển lãm ở
Seurat tại Học viện Nghệ thuật của Chicago). Bên cạnh việc phục chế bản
vẽ, Van Heutgen cho tái sản xuất bản in mầu những cuốn sách năm 1920.
Mặc dù những người phụ trách tuyển chọn những bức vẽ còn trong tình
Những con thuyền trên biển. Khoảng 30-5 đến 5-6-
1888. Sơn dầu trên vải bố, khổ 17,38x20,88 inches.
Viện Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Pushkin, Moscow
trạng tốt nhất cho bài khảo cứu này, nhiều bản vẽ độc đáo trong catalogue
cho thấy màu sắc chắc đã đổi thay nhiều. Nhưng một chi tiết thú vị khác lại
được phát hiện: Khi so sánh với bản vẽ tham gia thuộc Vellekoop, có những
bằng chứng để tin rằng một số các bản vẽ ngả sang tone nâu, thực hiện tại
viện tâm thần nơi Vincent ở năm 1889, được thể hiện một cách sáng tạo
bằng loại mực có mầu dễ phai. Nếu vậy, những bản vẽ phủ sơn dầu mỏng
năm 1889 hoá ra tốt hơn nhiều những bản vẽ mực. Catalogue còn có phần
phụ lục rất hữu ích được thực hiện bởi nhân viên bảo quản tư liệu của Viện
bảo tàng Metropolitan, Marjorie Shelly, nguời cung cấp một số những loại

mực khác nhau trong buổi phát hành bản vẽ Vincent.
Sự thiếu hiểu biết của chúng ta
về mục đích sử dụng màu sắc
của Vincent, chưa tệ bằng sự
bàng quan của chúng ta về
những gì ông muốn đạt tới
trong những tác phẩm đầy
khát vọng thể hiện trên mặt
giấy. Xuất thân từ một gia
đình buôn bán tranh nghệ
thuật, chắc hẳn ông đã biết rõ
sự lựa chọn gắt gao trên thị
trường về các bản vẽ hình. Bắt
đầu trong năm 1880, những lá
thư của Vincent thường xuyên
cho thấy ông muốn kiếm sống
bằng việc bán các bản vẽ minh
họa cho sách hoặc cho các tạp
chí đương thời như “The Illustrated London News” hoặc “The Graphic”, hai
xuất bản phẩm bằng tiếng Anh được ông ưa chuộng. Kế đến, đầu năm 1882,
người chú buôn bán tranh nghệ thuật của ông, Cornelis van Gogh, đặt cháu
mình làm các bức vẽ của nhà Hague, một dự án có tầm quan trọng rất lớn
đối với hoạt động của các phòng tranh nghệ thuật thời ấy giữa thế kỷ 19.
Trong khi chưa có bản vẽ sao chụp nào được xuất bản để giao cho ông chú,
Vincent phát hiện ra khả năng khả năng in thạch bản (lithographic) dựa trên
những hình vẽ minh họa cuối năm 1882. Ngoài ra, có thể coi như ông đã
hoàn thành những mong ước ban đầu về nghệ thuật khi tạo ra những bản vẽ
cho sách hoặc các tác phẩm tiêu biểu từ phiên bản với những tập bản vẽ mà
ông gửi cho Bernard và Russell năm 1888, những bản vẽ mà cuối cùng lại
trở thành phiên bản cho những bức họa của ông. Hơn nữa, vì quá trình 7

năm làm việc miệt mài cho Công ty Nghệ thuật và sao chép Nghệ thuật quốc
Những con thuyền trên biển (gởi Jonh
Russell). Khoảng 31-7 đến 3-8-1888. Sử
dụng bút lau sậy và mực, than chì trên giấy
dệt, khổ 9,5x12,5 inches. Viện bảo tàng
Solomon R.Guggenheim , New York
tế Goupil & Cie, nên Vicent là một người thành thạo về phiên bản nghệ
thuật.
Ông treo các phiên bản
lên tường trong căn
phòng ở Dordrecht,
nơi ông làm việc cho
một người bán sách
một thời gian ngắn
năm 1877. Tại
Amsterdam, nơi ông
chuyển đến sau đó để
nghiên cứu thần học,
ông tiếp tục mua
những tranh ảnh không
đắt lắm về phủ lên
tường. Cũng chẳng
khác gì mấy khi ông ở
nhà Hague đầu năm
1881, dù lúc đó có
thêm người khởi xướng, những bản vẽ của ông góp lên tường là các hình sao
chép từ những cuốn tạp chí tiếng Anh. Dù thời kỳ đầu hay sau này, có thể
đoán ra được vì kiểu cách thể hiện như bản khắc của các bản vẽ, với rất
nhiều những nét bút, cọ ngắn trông như những vết khắc cho đường viền
cũng như để tả chất hay khối. Dù là các bức vẽ ghi lại những nơi nổi tiếng,

nhiều bức trong số những bức ấn tượng nhất ở thời kỳ đầu tại triển lãm
Metropolitan trông như những bản sao từ những bản khắc tưởng tượng in
bằng những mầu mực rất ăn với nhau.
Khi đến Paris năm 1886, Vincent cố gắng phát triển một kiểu vẽ ít các
đường vạch hơn. Một mặt, ông cố gắng để trở nên thành thạo phong cách vẽ
theo truyền thống học thuật của Cormon. Mặt khác, ông chăm chút vào cách
thể hiện ít đường vạch hơn, nhiều mầu sắc hơn mà các nghệ sĩ chuyên tranh
khắc gỗ người Nhật rất ưa chuộng, những người mà tác phẩm của họ khiến
Vincent nghiên cứu hàng giờ liền tại phòng tranh nổi tiếng của Siegfried
Bing. Trong khi triển lãm Metropolitan hầu như lờ đi những bản vẽ mang
tính học thuật của ông, những bản vẽ màu nước kiểu Paris lai Nhật này hiện
đang gây sửng sốt cho người xem, một kiểu”Thoát ly Lục địa” giữa giai
đoạn đầu và sau này trong việc vẽ phác họa của Vincent.
Mùa gặt ở Provence (gửi Jonh Russell) khoảng 31-
7 đến 3-8-1888. Sử dụng bút lau sậy
Tuy nhiên, sự nổi tiếng của cuộc
triển lãm gần đây là nhờ các bản
vẽ sử dụng loại bút làm từ cây
lau sậy mà Vincent thấy mọc
nhiều ở Arles. So với đường nét
của bút lông và bút chì, nét vẽ
của bút lau sậy tinh tế hơn rất
nhiều, khiến cho các bản vẽ mà
chỉ giới hạn từ một đến hai độ
tone mực đen và nâu của Vincent
trông giống như các bức thư
pháp Nhật. Nhưng sự nhuần
nhuyễn của những nét bút trong
những bản vẽ này, cũng như
những bản vẽ mả ông thực hiện

ở Hà Lan và Bỉ đầu năm 1880,
lại trông như những bức tranh
được làm từ bản khắc theo
những tác phẩm của các họa sĩ
mà Vincent yêu thích như Millet;
hoặc tốt hơn, trông giống sự phối
hợp đồng thời giữa tô mảng và
vẽ nét. Chỉ cần một lượng mực
tối thiểu trên một nét vẽ, một cây
bút lau sậy có thể tạo ra một vệt mực tương đương với vệt mực được làm ra
từ công cụ khắc bản vẽ. Vì vậy, những bản vẽ sử dụng bút lau sậy của
Vincent dường như là bằng chứng cho việc thực hiện bản khắc. Trong chừng
mực nào đó, các dị bản tinh tế, có khi lên tới ba bản giống nhau, mà Vincent
vẽ theo kiểu những bức hoạ ở Arles có lẽ phải đặt trong tình trạng được in
ấn, hoặc chỉ là những xuất bản phẩm không mấy quan trọng, được in riêng
để tặng bạn thân. Mặc dù bản thân Vincent không phải là thợ in thì ông cũng
là người buôn bán tranh và sưu tầm tranh ảnh in, và đó chính là nguyên nhân
khiến cho kiểu diễn đạt trong các bức vẽ rất gần với loại tranh khắc, đến nỗi
trông chúng khác hẳn các bức vẽ của các họa sĩ bậc thầy thế kỷ 19.
Dĩ nhiên là còn nhiều điều chưa được đề cập đến, nhưng chắc chắn Vincent
đã đánh giá cao việc sử dụng bút lau sậy trong các bản vẽ hình, được thực
hiện giống hệt các bức ký hoạ vẽ cọ phức tạp của các hoạ sĩ theo trường phái
Ấn tượng cổ điển như Monet, hoặc vẽ chấm điểm của những người bạntheo
trường phái Hậu Ấn tượng, Seurat và Signac chẳng hạn.
Thực ra, ngay sau khi quyết định một cách đáng tiếc không triển lãm những
Những cây bách. Từ 20 đến 25-6-1889.
Sử dụng bút lau sậy, bút mực, than ch
ì trên
giấy dệt, khổ 24,5x18,5 inches. Viện bảo
tàng Brooklyn, New York

bản vẽ sử dụng bút lau sậy đẹp nhất tại Amsterdam tháng 6 - 1888, Vincent
thực hiện chuyến du ngoạn tới vùng bờ biển Địa Trung Hải. Có lẽ, bên bờ
biển này, Vincent lần đầu tiên tìm cách thể hiện chủ đề có dạng chuyển động
mang tính ấn tượng mạnh mẽ nhất, với việc họa những ngọn bọt biển đang
đùa trên nước, ”Boats at Sea, Saintes-Maries-de-la-Mer”. Và có lẽ, khi thực
hiện những bản vẽ sử dụng bút lau sậy mà gần như dựa hoàn toàn trên
những bức họa này, ông cảm thấy mình đang phối khí cho bộ tứ đàn dây.
Nhưng quan trọng hơn, chắc hẳn ông nhận thấy bản vẽ phiên bản đẹp hơn
bức hoạ nguyên bản, bởi vì lối miêu tả mang phong cách riêng của ông có
thể bắt được sự chuyển động hiệu quả hơn sơn dầu. Một nhận thức như thế
có vẻ như là sự đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp vẽ của ông. Khi ông vẽ
ngoài trời ở Provence, ông cho biết, vì những cơn gió lạnh phía bắc “tấm
toan lúc nào cũng rung lên. Nhưng lúc tôi đang vẽ thì chẳng có gì phiền
đâu!”. Thực ra, ông tự hỏi, liệu những cơn gió tương tự có thể giải thích tại
sao việc dùng cọ trong những bức họa của Cézanne ở Provence đôi khi quá
khó khăn hay không. Dù trong trường hợp nào, từ thời điểm này trở đi, việc
vẽ cọ trên những bức họa của Vincent sẽ có sự logic về nhịp điệu của các
bản vẽ hình, mà tự chúng dự báo về một loại ngôn ngữ tạo hình giàu tính
khuôn mẫu của tranh khắc.
Cửa sổ studio. 9-1889. Sử dụng cọ, sơn
Việc đến Arles tháng 10 - 1888
của Gauguin, người rất coi
thường nguyên tắc trường phái
Ấn tượng và cương quyết vẽ từ sự tưởng tượng hơn từ thực tế, chấm dứt đột
ngột giai đoạn vẽ thử nghiệm của Vincent. Mặc dù nhập viện sau sự ra đi bất
ngờ của Gauguin cuối năm 1888, họa sĩ Vincent đã thoát khỏi ảnh hưởng
của những khuynh hướng khác, có thể tiếp tục thực hiện những khát vọng
chưa thành trong việc kết hợp giữa vẽ hình và hội họa. Cách tạo hình độc
đáo đã đưa ông đến một thế giới không bình thường, thậm chí quay cuồng,
một thế giới mà làm cho tác phẩm của ông rung lên như có gió lướt qua

ngọn cỏ, có lá cây đang xào xạc, có những đám mây đang trôi xa. Một cơn
suy nhược nặng đầu năm 1890 cản trở kế hoạch cuối cùng của ông để triển
lãm một số các bản vẽ hình và tranh ở Brussels. Sau đó không lâu, ông tự
kết liễu cuộc đời, để lại phong cách vẽ vẫn tiếp tục phát triển sau khi ông
qua đời. Cám ơn những mẫu bản vẽ phong phú của Vincent. Rõ ràng là sự
quyết định nhìn thế giới với một con mắt khác của ông và làm cho nghệ
thuật đồ họa cũng có ảnh hưởng như nghệ thuật hội họa được chia sẻ bởi
nhiều họa sĩ thế kỷ 20, từ Matisse và Ernst đến Johns và LeWitt.

dầu, phấn đen trên giấy sọc hồng, khổ
24,38x18,75 inches. Viện bảo tàng Van
Gogh