Tóm tắt: Nghiên cứu văn bản “Bảo Đỉnh hành trì bí chỉ toàn chương”

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (662.16 KB, 27 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NCS NGUYỄN DANH LONG (PHÁP DANH THÍCH VÂN PHONG)

NGHIÊN CỨU VĂN BẢN

“BẢO ĐỈNH HÀNH TRÌ BÍ CHỈ TỒN CHƯƠNG”

Ngành: Hán Nơm Mã số: 9.22.01.04

TĨM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÁN NÔM

HÀ NỘI – 2024

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

Cơng trình được hồn thành tại Học viện Khoa học xã hội

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Nguyễn Tá Nhí

2. PGS. TS. Vương Thị Hường

Phản biện 1: PGS. TS. Hà Văn Minh Phản biện 2: PGS. TS. Phạm Văn Khoái Phản biện 3: PGS. TS. Lã Minh Hằng

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ họp tại Học viện Khoa học xã hội giờ ngày tháng năm 2024

Có thể tìm hiểu luận án tại:

- Thư viện Học viện Khoa học xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội

Việt Nam

- Thư viện Quốc gia Việt Nam

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài

Tác phẩm Thích thị Bảo đỉnh hành trì bí chỉ tồn chương 釋氏寶鼎行持秘旨全章 cịn gọi là Bảo đỉnh hành trì bí chỉ tồn chương 寶鼎行持秘旨全章 (gọi tắt là Bảo đỉnh hành trì 寶鼎行持), tác phẩm do Đệ Trúc Lâm tam tổ

Huyền Quang 玄光 tên thật là Lý Đạo Tái 李道載 (1254 - 1334) định bản (thu thập, sửa chữa và biên tập). Tác phẩm sử dụng chữ Hán và có xen chữ Nơm, ghi chép các nghi lễ trong đạo Phật, các bài văn hướng dẫn cách thức thực hành nghi thức hành lễ trong trai đàn, như: đề ngạch sớ, đề Kim đồng Ngọc nữ, lễ

phát hỏa trong phát tấu, giải oan, phá ngục, v.v... Bảo đỉnh hành trì được lưu

hành rộng rãi trong các chùa Phật ở Việt Nam, thư viện tư gia, thư viện địa phương, thư viện trung ương và các thầy cúng. Tác phẩm từ trước đến nay vẫn được coi là bí chỉ của Thiền phái Trúc Lâm và tác phẩm này cũng được coi là tác phẩm thực hành nghi lễ tôn giáo tiêu biểu cho biểu hiện nhập thế của Phật giáo Trúc Lâm.

Là một tu sĩ Phật giáo, ngay từ khi mới xuất gia tu đạo, tôi vô cùng hâm mộ cơng hạnh của các vị hồng đế nhà Trần. Điều khiến tôi từng phải trăn trở suy nghĩ tại sao các vị hoàng đế triều Trần lại sẵn sàng từ bỏ ngai vàng cao quý để đến với cảnh chùa hoang vắng tĩnh mịch? Phải chăng do sự tốt đẹp của tư tưởng Phật giáo hay cảnh giới của các vị hoàng đế nhà Trần trong thời đại bình yên mới? Và trách nhiệm vì dân vì nước của các vị ấy có giống như trách nhiệm xây dựng Thiền phái của riêng người Việt?... Sự uyên áo mầu nhiệm của Thiền phái đã đồng hành cùng với lòng tin của Phật tử suốt chặng đường lịch sử đó như thế nào?... Tơi thấy cần thiết phải có nghiên cứu sâu hơn, kỹ hơn về văn bản tác phẩm này. Vì thế tôi đã lựa

chọn “Nghiên cứu văn bản Bảo Đỉnh hành trì bí chỉ toàn chương” làm đề tài

luận án Tiến sĩ Hán Nơm của mình.

2. Mục tiêu khoa học

Luận án nghiên cứu văn bản học nhóm văn bản Bảo đỉnh hành trì,

tiến hành xác lập thế hệ bản sao và xác định bản tin cậy (thiện bản). Từ đó,

nghiên cứu giá trị tác phẩm Bảo đỉnh hành trì về nội dung và nghệ thuật,

nhằm giới thiệu tác phẩm Phật giáo do Đệ tam tổ Huyền Quang định bản

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

trong đời sống văn hóa Phật giáo thời Trần gắn liền với Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử trong đời sống văn hoá hiện nay.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu nhóm văn bản Bảo đỉnh hành trì hiện lưu trữ tại Viện Nghiên

cứu Hán Nôm (06 bản) VHv.1096, VHv.1097, AH.a1/4, A.2838, AC.225, A.2760 và Thư viện Quốc gia Việt Nam (03 bản): R.311 R.332. R.3199.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của luận án đi sâu nghiên cứu văn bản tác phẩm

Bảo Đỉnh hành trì ở các vấn đề như: văn bản, tác giả, nội dung và hình

thức; vấn đề ảnh hưởng của tác phẩm trong đời sống văn hóa Phật giáo nói riêng và văn hóa xã hội nói chung.

Ngồi ra, khi cần có sự đối chiếu, so sánh, tìm luận cứ chứng minh cho các luận điểm đã đưa ra, chúng tôi sẽ có thể mở rộng nghiên cứu tới các văn bản Hán Nôm khác viết về Thiền phái Trúc Lâm.

4. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý thuyết

Trên cơ sở quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong việc sưu tầm, bảo tồn, nghiên cứu khai thác và phát huy văn hóa truyền thống, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.

Những tri thức về Ngữ văn Hán Nôm, Phật học, lịch sử, tơn giáo, tín ngưỡng được vận dụng lý thuyết nghiên cứu khoa học trong từng chương của luận án.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình tiến hành nghiên cứu, luận án đã vận dụng một số phương pháp nghiên cứu cơ bản sau:

- Phương pháp nghiên cứu văn bản học Hán Nôm; Phương pháp nghiên cứu Mộc bản học; Phương pháp nghiên cứu Phật học, văn hóa học; Nghiên cứu liên ngành: Nhằm đối chiếu vấn đề trên nhiều bình diện có mối liên quan tới nhau…

5. Đóng góp mới của đề tài

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

- Giới thiệu một cách có hệ thống văn bản Bảo đỉnh hành trì từ văn

khắc mộc bản đến các văn bản in từ mộc bản (thư tịch).

- Làm rõ các vấn đề văn bản như: Cấu trúc văn bản, tác giả văn bản,

xác định bản nghiên cứu và biên dịch công bố (thiện bản) tác phẩm Bảo đỉnh hành trì.

- Nghiên cứu giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm Bảo đỉnh hành trì, giải mã, giới thiệu về tác phẩm Phật giáo, hướng tới sự bảo

tồn và phát huy giá trị của tác phẩm.

- Giới thiệu vai trò của văn bản Bảo đỉnh hành trì trong hệ thống tác

phẩm Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử.

- Nghiên cứu các hoạt động sinh hoạt văn hóa, hành trì khoa nghi và những vấn đề Phật giáo của Phật giáo Trúc Lâm n Tử trong đời sống tín ngưỡng, văn hóa bản địa....

- Khẳng định vai trò của Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử trong đời sống

chính trị tư tưởng, văn hóa xã hội, tơn giáo qua văn bản Bảo đỉnh hành trì.

- Phiên âm tồn bộ và tuyển dịch một nội dung trong tác phẩm Bảo đỉnh hành trì.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa lý luận

- Luận án góp phần cung cấp cái nhìn khái qt về một văn bản của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử cũng như những tác động của tác phẩm trong lịch sử và đời sống xã hội hiện nay.

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án sẽ được triển khai thành 4 chương chính với các nội dung được xác định nghiên cứu chủ yếu như sau:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài.

Chương 2: Khảo sát văn bản Bảo đỉnh hành trì.

Chương 3: Quá trình truyền bản và nội dung, tác giả tác phẩm Bảo đỉnh hành trì

Chương 4: Ảnh hưởng của tác phẩm Bảo đỉnh hành trì trong đời

sống văn hóa xã hội.

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử phát triển trong thời kỳ quốc gia Đại Việt độc lập tự chủ và Phật giáo đã có ảnh hưởng lớn tới đời sống văn

hóa xã hội đương thời. Tác phẩm Bảo đình hành trì là tác phẩm tiêu biểu

cho tư tưởng Phật giáo thời Trần. Vì vậy, với mục đích nghiên cứu để làm rõ những vấn đề về văn bản như đã nêu, luận án đồng thời cũng làm rõ hơn về các vấn đề: Giá trị nội dung văn bản, mối liên hệ qua lại giữa tín ngưỡng tơn giáo và thực hành tín ngưỡng, sức ảnh hưởng của nội dung văn bản tới đời sống xã hội hiện nay.

1.1. Lược khảo các cơng trình nghiên cứu về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

1.1.1. Tư liệu Hán Nôm về Thiền phái Trúc Lâm Yên tử

Đến đời Lý - Trần, chữ Hán được sử dụng rộng rãi trong đời sống xã hội. Các văn kiện chính thức của triều đình như chiếu chỉ, sắc lệnh đều viết bằng chữ Hán.

Sách Đạo giáo nguyên lưu 道教源留 do Hòa thượng Phúc Điền biên

soạn ghi nhận, năm Vĩnh Hựu thứ 2 (1736) đời Lê Ý Tông, vị sư Tổ thứ hai chùa Liên Tơng là Hịa thượng Tính Tuyền vâng chiếu lệnh của triều đình sang đỉnh Hồ Sơn ở Quảng Châu nước Thanh tu học và thỉnh kinh. Khi về nước Sư tổ đã sưu tầm được 300 bộ sách đưa về cất giữ tại chùa Càn An ở Hà Thành.

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

Một tác phẩm được cho rằng khắc in sớm từ cuối đời nhà Trần đề

cập đến các vị xuất gia tu hành của Thiền phái, đó là Thánh đăng lục 聖燈錄. Tam tổ thực lục 三祖實錄 là cơng trình được ra đời vào thế kỷ XVIII

do Thiền sư Tính Quảng và Ngơ Thì Nhậm sưu tầm, tập hợp.

Bộ Đại Việt sử ký toàn thư 大越史記全書 đã biên dịch giới thiệu

thân thế sự nghiệp của chư vị tiền bối của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, như Quốc sư Phù Vân (cịn có các tên Trúc Lâm, Đạo Viên, Viên Chứng), Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Tuệ Trung Thượng Sĩ và vị sư tổ thành lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử là Trần Nhân Tông (Phật hồng Trần Nhân Tơng, Đầu Đà Hồng Giác Điều Ngự).

Sách An Nam chí lược 安南志略 mô tả về núi Yên Tử rằng, tên núi còn gọi là Yên Sơn hoặc là Tượng Sơn. Đại Nam nhất thống chí 大南一統志 chép rất chi tiết về cảnh quan và chùa chiền ở Núi Yên Tử. Lịch triều hiến chương loại chí 歷朝憲章類志 của Phan Huy Chú 潘輝注 (1782-

1840) viết về Yên Tử như sau: “Núi Yên Tử cảnh trí lại càng lạ tuyệt. Vua nhà Trần thường xuất gia tu ở núi ấy.

Trúc Lâm Tuệ Trung Thượng sĩ ngữ lục 竹林慧忠上士語錄 (Thượng sĩ ngữ lục 上士語錄) của Trần Quốc Tảng (Tuệ Trung Thượng

Sĩ), tác phẩm ghi lại các cuộc đối thoại giữa Thượng sĩ Tuệ Trung và học trò về triết học Phật giáo, nhất là triết thuyết của phái Trúc Lâm ở Yên Tử.

Thiền uyển tập anh 禪苑集英, bản cổ nhất được biết đến là bản được trùng san năm Vĩnh Thịnh thứ 11 (1715). Khóa hư lục 課虛錄 của Trần Thái

Tông được Đào Duy Anh giới thiệu, phiên dịch và chú (1974), NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội;...

1.1.2. Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử qua một số các cơng trình biên dịch

Bộ Thơ văn Lý - Trần (NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội; Tập 1, 1977;

Tập 2 (quyển thượng), 1988; Tập 3, 1978) có lẽ là cơng trình sớm thu thập tài liệu về Thiền phái và đã dịch chú và giới thiệu thơ văn của chư vị thuộc Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.

Bộ Thơ văn Ngô Thời Nhậm, gồm 5 tập do Lâm Giang chủ biên

(2003 – 2006), NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội xuất bản. Tập 5 biên dịch và

giới thiệu tác phẩm Trúc Lâm tông chỉ nguyên thanh (văn). Nội dung tác

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

phẩm nêu lên những tư tưởng chủ yếu của phái Trúc Lâm cùng một số bài kệ, tiểu sử của 3 vị tổ phái Thiền Tông Trúc Lâm như: Trần Nhân Tông (tổ thứ nhất), Pháp Loa (tổ thứ hai) và Huyền Quang (tổ thứ ba).

Tổng tập văn học Nôm Trúc Lâm Yên Tử, NXB. Thông tin và Truyền

thông, xuất bản năm 2014; tác phẩm phiên âm và giới thiệu các văn bản Nôm mộc bản hiện lưu giữ tại chùa Vĩnh Nghiêm.

Lê Mạnh Thát (1980) trong Chân Nguyên thiền sư toàn tập do Tu thư

Vạn Hạnh xuất bản, in Roneo, hai tập, nghiên cứu về con người và sự nghiệp của Thiền sư Chân Nguyên và sưu tầm các tác phẩm của Chân Nguyên.

Toàn tập Minh Châu Hương Hải của Lê Mạnh Thát (2000), NXB.

Tp. Hồ Chí Minh. Nội dung sách giới thiệu về cuộc đời, sự nghiệp cùng trước tác của Thiền sư Hương Hải.

Thiền tông bản hạnh (2021) được giới thiệu trong Trúc Lâm Yên Tử Phật giáo tùng thư đã tiếp thu quan điểm của Hoàng Thị Ngọ. Ngoài ra, còn

một số các tác phẩm dịch thuật khác của các học giả tiền bối như Hoàng Xuân Hãn, Đào Duy Anh, Hịa thượng Thích Thanh Từ, thầy Lê Mạnh Thát và nhiều quý vị khác.

Trúc Lâm Yên Tử Phật giáo tùng thư do Thích Thanh Quyết và Trịnh

Khắc Mạnh đồng chủ biên, cùng sự tham gia của Trần Trọng Dương, Dương Văn Hoàn, Phạm Văn Tuấn, Thích Vân Phong và Lê Quốc Việt, do NXB. Khoa học xã hội ấn hành năm 2021...

1.1.3. Các cơng trình, bài viết nghiên cứu về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

Việt Nam Phật giáo sử luận của Nguyễn Lang, NXB. Sài Gòn xuất

bản năm 1973 trong phần đạo Phật và văn hóa, tác giả nghiên cứu từ cứ liệu

các văn bia thời Lý - Trần. Thanh Từ trong Thiền sư Việt Nam (1973), Tu

viện Chơn Không xuất bản, giới thiệu thân thế và sự nghiệp của các thiền sư Việt Nam thuộc các phái, như: Tì Li Đa Lưu Chi, Vơ Ngôn Thông, Thảo Đường và Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.

Hoàng Xuân Hãn đã giới thiệu văn bản Thiền tơng bản hạnh trên Tạp chí Phật học Vạn Hạnh, Sài Gịn năm 1966; sau đó tiếp tục được giới thiệu trên Tập san Khoa học xã hội, số 5, 6, 7 (Paris, Cộng hòa Pháp) vào

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

các năm 1978, 1979, 1980. Hoàng Thị Ngọ đã khảo cứu, phiên âm và chú

thích Thiền tông bản hạnh, NXB. Văn học, 2009.

Trong Lịch sử Phật giáo Việt Nam, Nguyễn Tài Thư chủ biên (1988),

ở phần thứ hai viết về Phật giáo từ thời Ngô đến thời Trần (giữa thế kỷ X -

thế kỷ XIV. Cùng chủ đề lịch sử Phật giáo Việt Nam, có bộ Lịch sử Phật giáo Việt Nam của Lê Mạnh Thát (2002), NXB. Tp. Hồ Chí Minh.

Nguyễn Hùng Hậu (1997), với cơng trình Lược khảo tư tưởng Trúc Lâm Việt Nam đã tập trung nghiên cứu, nêu ra những điểm độc đáo, đặc

sắc của Phật giáo thời Trần, đặc biệt là của Thiền Trúc Lâm Yên Tử.

Trung tâm nghiên cứu Hán Nôm (1997), ra mắt tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ với Thiền tông Việt Nam, do Tp. Hồ Chí Minh xuất bản. Đặc biệt là Thiền tông bản hạnh của Hòa thượng Chân Nguyên được nhiều nhà

nghiên cứu quan tâm tìm hiểu.

Nghiên cứu về Tam tổ trong Nghiên cứu về Trúc Lâm tam tổ, Luận

án TS. do Thích Thanh Đạt thực hiện năm 2000, bảo vệ tại Hội đồng đào tạo Viện Sử học, tập trung nghiên cứu thân thế sự nghiệp hoằng dương Phập pháp của ba vị sư tổ Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử (Trần Nhân Tông,

Pháp Loa, Huyền Quang). Tam tổ hành trạng 三祖行狀 đã được Trần

Tuấn Khải dịch (1971), NXB. Phủ Quốc vụ khanh xuất bản tại Sài Gòn.

Năm 2007, Phạm Văn Tuấn bảo vệ luận văn với đề tài Kiến tính thành Phật

của Chân Nguyên thiền sư. Luận văn đã sưu tầm, giới thiệu và khảo cứu hệ

thống văn bản Kiến tính thành Phật 見姓成佛. Trong luận văn tác giả đã khảo sát rất kỹ vấn đề văn bản học của tác phẩm này. Đến với lịch sử văn hóa Việt Nam của Hà Văn Tấn, NXB. Hội Nhà văn, 2005; tại mục “Chùa

Việt Nam”, tác giả cho người đọc tiếp xúc với một diện mạo mới khẳng định sự hưng thịnh của văn hóa Phật giáo Lý–Trần, trong đó có nhiều chùa,

tháp,… thuộc hệ thống chùa Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Chùa Yên Tử,

do Trần Trương biên soạn (2011), NXB. Văn hóa Thơng tin ấn hành. Kỷ

yếu hội thảo Tuệ Trung Thượng Sĩ với Thiền tông Việt Nam, do Trung tâm

Nghiên cứu Hán Nôm, Viện Khoa học xã hội TP Hồ Chí Minh tổ chức năm 1993, tập hợp nhiều bài viết về thân thế, sự nghiệp, tư tưởng của Tuệ Trung Thượng Sĩ đối với văn hóa Việt Nam nói chung và Thiền tơng Việt Nam

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

nói riêng. Kỷ yếu Hội thảo khoa học Phật hoàng Trần Nhân Tông - Con người và sự nghiệp, NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2013, tập hợp 68 bài

viết về thân thế, sự nghiệp, tư tưởng của Trần Nhân Tông đối với đất nước, văn hóa xã hội Việt Nam nói chung và Thiền tơng Việt Nam nói riêng.

Luận án Tiến sĩ Giá trị văn học trong tác phẩm của Thiền phái Trúc Lâm

do Thích Phước Đạt bảo vệ năm 2008 tại Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, TP Hồ Chí Minh đã nghiên cứu lịch sử truyền thừa Thiền phái

Trúc Lâm trong bối cảnh lịch sử dân tộc của thời đại thời Lý-Trần. Nghiên cứu văn bia tỉnh Bắc Giang, luận án TS. của Nguyễn Văn Phong, Học viện

Khoa học xã hội bảo vệ năm 2016, có mục viết về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử trên đất Bắc Giang... Bài “Khảo về Thanh Mai Viên Thông tháp bi”

của Phạm Văn Tuấn (2014), Tạp chí Hán Nơm, số 6 (127) tiến hành giám

định văn bản, so sánh, dịch thuật, đưa ra một văn bản gần nhất với bản gốc

của Thanh Mai Viên Thơng tháp bi...

Qua tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ở trên cho thấy, Thiền phái Trúc Lâm được đã đề cập và quan tâm nghiên cứu từ rất lâu. Có rất nhiều nghiên cứu có giá trị về mặt học thuật, thành tựu đạt được trong các nghiên cứu trong lịch sử là rất lớn.

1.1.4. Một số công trình sưu tầm, nghiên cứu, biên dịch về khoa cúng

Bộ Việt Nam Phật điển tùng san 越南佛典叢刊 do Tổng hội Phật

giáo Bắc Kì phát hành năm 1943, dưới sự bảo trợ của EFEO tại Hà Nội.

Trong đó đáng chú ý tập Lễ tụng hành trì tập yếu chư nghi 禮誦行持集

要諸儀 có tuyển chọn một số khoa nghi hành trì của Phật giáo do Thiền

phái Trúc Lâm biên soạn, hiệu đính. Tạp tiếu chư khoa 雜醮諸科, bộ sách

được in năm Tự Đức thứ 12 (1859) từ bản khắc gỗ lưu tàng tại chùa xã Xuân Lôi, huyện Vũ Giang, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Hiện nay, mộc bản lưu tại chùa Diên Phúc, xã An Viễn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Ninh. Viện Nghiên cứu Hán Nơm cịn lưu được cả hai bản khắc in vào năm Tự Đức và Thành Thái, kí hiệu A.899/1-3, VHv.1109, A.1950/1-5...

Thủy lục chư khoa 水陸諸科. do nhà sư Tuệ Đăng Chân Nguyên 慧

登真源, phái Trúc Lâm (Yên Tử) soạn. Tăng Thống Thanh Như Sa Môn 清如沙門 đề tựa. Các khoa cúng trong chùa trên cạn và dưới nước được các vị

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

Tổ sư Thiền môn soạn từ rất lâu đời nhằm làm phương tiện độ sinh: thỉnh phật, nghinh sư, chiêu hồn, tiếp vong linh, tẩy uế, tạo lỗi, sám hối v.v. Sách đã được dịch giả Quảng Minh dịch nghĩa, phiên âm, chú thích, NXB. Hồng

Đức xuất bản năm 2013.

Thích điển kì an diên sinh cơng văn 釋典祈安延生公文. Thiền Hịa

Tử 禪和子, tự Đức Tông 德宗 soạn. Liêu Vĩnh đường in năm Lê Cảnh Hưng thứ 35 (1774). Gồm 68 bài văn cúng Phật (tấu, sớ, điệp, bạch, trạng, tụng kinh, sám hối…) để cầu yên, cầu thọ, trừ bệnh, giải oan…

Ứng phó dư biên 應赴餘編總集. Sách là bản in từ bản khắc gỗ vào

năm Thành Thái thứ 7 (Ất Mùi 1895), được khắc bản tại chùa Hưng Phúc, xã Xn Lơi, tổng Bất Phí, huyện Võ Giàng, tỉnh Bắc Ninh xưa, do trụ trì

Chính Đại biên tập. Tác phẩm Ứng phó dư biên 應赴餘編總集 cũng được

chọn làm đề tài nghiên cứu của học viên Cao học Thích Minh Trí ngành

Hán Nôm với tiêu đề là Nghiên cứu văn bản Ứng phó dư biên tổng tập, bảo

vệ năm 2020 tại Đại học KHXH và NV, Đại học quốc gia Hà Nội.

Viện Nghiên cứu còn lưu giữ được rất nhiều văn bản, tác phẩm về các khoa nghi và thực hành khoa nghi. Trong đó có thể kể đến một số tác

phẩm tiêu biển như: Đại Đà la kinh 大陀羅經 do nhà sư Nguy Nguy, tự Phổ Lợi in lại tại chùaThánh Chúa, năm Tự Ðức thứ 13 (1860). Công văn độ âm 攻文度音 do Bình Dân Nguyễn Văn Khẩn soạn năm Nhâm Tuất...

Về các cơng trình nghiên cứu, cũng có rất nhiều các nghiên cứu đề cập đến những vấn đề khoa nghi, thờ cúng của Phật giáo, đáng chú ý có một

số nghiên cứu sau: Tác phẩm Truyện cụ Nguyễn Du của Lê Thước, năm 1924, nhà in Mạc Đĩnh Chi, Hà Nội, trong tác phẩm này có đề cập tới Thí thực cô hồn văn với tiêu đề Văn chiêu hồn; Năm 1965 Xuân Diệu có bài Đọc văn chiêu hồn của Nguyễn Du in trên Tạp chí Văn học số 11 đã bình luận và giảng giải về giá trị tác phẩm Văn chiêu hồn của Nguyễn Du.

Và còn nhiều nhà nghiên cứu khác đã giới thiệu và tìm hiểu về bài văn Tế cơ hồn. Những nghiên cứu về các bài văn tế cô hồn có nội dung tương tự 2

bài Thỉnh âm hồn văn dụng quốc âm và Hựu quốc âm văn trong văn bản Ứng phó dư biên tổng tập. Luận văn Thạc sỹ Nghi lễ thờ cúng của Phật giáo ở Đồng bằng Bắc Bộ hiện nay do Tạ Văn Tác bảo vệ tại trường Đại

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

học KHXH và NV, Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2014. Luận văn cho rằng: Nghi lễ Phật giáo đóng vai trị quan trọng, khơng chỉ là phương tiện để chuyển hóa tâm linh, đưa người vào Đạo mà cịn là một pháp môn tu học.

Luận án Tiến sĩ Sự hội nhập Nhật giáo với tín ngưỡng thờ cúng truyền thống của người dân Hà Nội hiện nay do Thích Thanh Nhiễu bảo vệ tại Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2016; Luận văn Thạc sỹ Nghi lễ cầu an, cầu siêu trong Phật giáo ở miền Trung hiện nay do Thích An Nhiên thực

hiện năm 2018 bảo vệ tại Học viện Khoa học xã hội.

Luận văn Thạc sỹ đề tài Cúng cơ hồn theo nghi thức Mơng sơn thí thực do Nguyễn Tấn Khang bảo vệ năm 2020, tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia TP.HCM. Luận văn đã chỉ ra

vai trò, ý nghĩa và giá trị của việc cúng cơ hồn theo nghi thức Mơng Sơn thí

thực trong đời sống của người Việt tại đây.

1.2. Cơng trình nghiên cứu về văn bản tác phẩm Bảo đỉnh hành trì

Văn bản Bảo đình hành trì được coi là văn bản thực hành nghi lễ rất

nổi tiếng của Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử. Tuy nhiên, như trên đã nói, mặc dù có rất nhiều thành tựu trong nghiên cứu Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử, song các nghiên cứu về mặt văn bản của tác phẩm này cịn ít được nhắc tới.

Cơng trình đề cập và nghiên cứu Bảo đỉnh hành trì bí chỉ tồn chương cho thấy trong lịch sử vấn đề chủ yếu là ứng dụng các khoa nghi

trong nghi thức cúng Phật và giới thiệu hình ảnh văn bản, nơi tàng trữ văn

bản. Cho đến nay, các cơng trình nghiên cứu về văn bản tác phẩm Bảo đỉnh hành trì chưa nhiều, chưa nghiên cứu về văn bản học, chưa biên dịch tác phẩm, đặc biệt là chưa có các cơng trình chun khảo về tác phẩm Bảo đỉnh hành trì. Các cơng trình nghiên cứu của người đi trước, chủ yếu là giới thiệu

chung về văn bản tác phẩm, nghiên cứu về văn tự học hoặc khai thác giá trị nội dung tác phẩm về mặt văn hóa Phật giáo, văn hóa tín ngưỡng, v.v...

1.3. Định hướng nghiên cứu của đề tài luận án

- Trước hết, luận án hệ thống hóa văn bản Bảo đỉnh hành trì hiện có

ở Hà Nội, trong đó tập trung ở 2 địa điểm: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Thư viện Quốc gia Việt Nam. Đây là nhiệm vụ quan trọng đối với tất cả các cơng trình nghiên cứu vấn đề văn bản học của tác phẩm.

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

- Tìm hiểu giá trị nội dung tác phẩm, chú trọng nghiên cứu những giá trị về văn hóa, tơn giáo tín ngưỡng Phật giáo, để làm rõ đời sống văn hóa

tinh thần của tác phẩm Bảo đỉnh hành trì.

- Khai thác giá trị nghệ thuật tác phẩm, ngôn ngữ, thể loại, văn chương,... góp phần làm sáng tỏ phong cách của tác phẩm Phật giáo. Khẳng

định giá trị của tác phẩm Bảo đỉnh hành trì đối với Phật giáo Trúc Lâm

Yên Tử nói riêng và trong đời sống chính trị tư tưởng, văn hóa xã hội, tơn giáo tín ngưỡng thời đại triều Trần (1225 - 1400) nói chung.

- Nêu lên sức lan tỏa của tác phẩm Phật giáo trong đời sống văn hóa xã hội đương đại.

Tiểu kết chương 1

Văn bản Bảo đỉnh hành trì bí chỉ tồn chương - tác phẩm rất đáng

chú ý của Phật giáo Trúc Lâm về mặt ứng dụng trong đời sống Phật pháp và rất phổ biến trong xã hội, nhất là trong lĩnh vực thực hành nghi lễ tôn giáo song có rất ít cơng trình nghiên cứu tồn diện về mặt văn bản.

Các vấn đề gợi mở, chủ yếu giới thiệu văn bản Bảo đỉnh hành trì và

ứng dụng của nó trong các khoa nghi Phật giáo. Một số nghiên cứu gần đây của các nhà khoa học đã gợi mở hướng nghiên cứu về tư tưởng cũng như

ngôn ngữ, đặc trưng văn tự trong Bảo đỉnh song các cơng trình này cũng chưa có

tổng kết về hệ thống văn bản, quá trình truyền bản, định bản… Đây cũng sẽ là hướng nghiên cứu của Luận án nhằm bổ sung vào những khuyết thiếu đó.

Chương 2

KHẢO SÁT, MƠ TẢ VĂN BẢN BẢO ĐỈNH HÀNH TRÌ

Bảo đỉnh hành trì được biết đến với tư cách là văn bản ghi chép các

cách thức thực hành nghi thức hành lễ trong trai đàn, giải oan, phá ngục, cứu khổ, cứu nạn,… nên văn bản lưu truyền rộng khắp trong các thư viện công, thư viện tư gia, trong các chùa và cá nhân các thầy cúng ở Việt Nam. Số lượng văn bản tác phẩm hiện còn trong dân gian có thể đến vài trăm văn bản hoặc hơn thế nữa. Do khuôn khổ của luận án, chương này tập trung giới

thiệu văn bản Bảo đỉnh hành trì ở hai trung tâm lưu trữ quan trọng nhất

Việt Nam là Viện Nghiên cứu Hán Nôm và Thư viện Quốc gia Việt Nam.

2.1. Mơ tả văn bản Bảo đỉnh hành trì

</div>