<span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ </b>

<b>2. </b>

<b>PGS.TS NGUYỄN THỊ MÙI</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b> LỜI CAM ĐOAN </b>

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chính xác. Những kết luận khoa học của luận án là mới và chưa có tác giả cơng bố trong bất cứ cơng trình khoa học nào.

<i>Hà Nội, ngày tháng năm 2021 </i>

<b> Tác giả luận án </b>

<b> Nguyễn Thị Hạnh </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<b>LỜI CẢM ƠN </b>

Tác giả luận án xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các nhà khoa học, các chuyên gia của Ngân hàng nhà nước Việt Nam; Lãnh đạo Nhóm cơng tác Tài chính vi mơ Việt Nam; Lãnh đạo chi nhánh Ngân hàng Nhà nước, Ngân hàng Chính sách xã hội, Quỹ tín dụng nhân dân các tỉnh thành khu vực trọng điểm miền Trung; các Thầy Cô giảng dạy và quản lý chương trình nghiên cứu sinh của Học viện Tài chính đã hướng dẫn, góp ý, chia sẻ tài liệu và các số liệu quý báu để tác giả hoàn thành luận án.

Lời tri ân sâu sắc xin được gửi đến hai nhà khoa học PGS.TS Nguyễn Văn Dần và PGS.TS Nguyễn Thị Mùi đã hướng dẫn tận tình, tâm huyết và giúp đỡ nhiệt tình cho tác giả trong suốt thời gian thực hiện luận án cho đến kết quả hôm nay.

Tác giả xin gửi lời biết ơn về sự động viên, chia sẻ và tạo điều kiện tốt nhất từ gia đình, các anh chị, bạn bè và đồng nghiệp đã đồng hành cùng tác giả trong quá trình nghiên cứu, tạo động lực to lớn cho tác giả hoàn thành luận án.

Xin trân trọng cảm ơn!

<i>Hà Nội, ngày tháng năm 2021 </i>

<b> Tác giả luận án </b>

<b> Nguyễn Thị Hạnh </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<b>MỤC LỤC </b>

<i>Trang </i>

Lời cam đoan ... i

Lời cảm ơn ...ii

Mục lục ... iii

Danh mục chữ viết tắt ... vii

Danh mục thuật ngữ sử dụng trong đề tài ... ix

Danh mục các bảng ... x

Danh mục các biểu đồ ... xi

Danh mục các hình vẽ ... xii

<b>MỞ ĐẦU ... 1 </b>

<b>Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ... 9 </b>

1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN... 9

1.1.1. Nghiên cứu về quy mô cung ứng dịch vụ và tính bền vững các của các tổ chức TCVM ... 9

1.1.2. Nghiên cứu về khả năng tiếp cận dịch vụ TCVM của khách hàng ... 17

1.1.3. Nghiên cứu về tác động của TCVM đến giảm nghèo ... 22

1.2. KHOẢNG TRỐNG VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ... 27

1.2.1. Khoảng trống nghiên cứu ... 27

1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu ... 28

Kết luận chương 1 ... 29

<b>Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MƠ TẠI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM CỦA QUỐC GIA ... 30 </b>

2.1. TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH VI MƠ ... 30

2.1.1. Sự ra đời Tài chính vi mơ ... 30

2.1.2. Khái niệm tài chính vi mơ ... 31

2.1.3. Các tổ chức tài chính vi mơ ... 32

2.1.4. Các dịch vụ tài chính vi mơ ... 34

2.1.5. Mối quan hệ giữa tài chính vi mơ, tài chính tồn diện và tín dụng chính sách ... 39

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

2.2. PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MÔ ... 43

2.2.1. Quan điểm phát triển hoạt động tài chính vi mơ ... 43

2.2.2. Chỉ tiêu đánh giá sự phát triển hoạt động tài chính vi mô ... 46

2.2.3. Yếu tố tác động đến sự phát triển hoạt động tài chính vi mơ ... 49

2.3. VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM VÀ VAI TRÒ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MƠ TẠI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM ... 53

2.3.1. Vùng kinh tế trọng điểm của quốc gia ... 53

2.3.2. Tầm quan trọng của việc phát triển hoạt động TCVM đối với vùng kinh tế trọng điểm ... 55

2.4. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ BÀI HỌC VỀ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MƠ CHO VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM QUỐC GIA ... 58

2.4.1. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển hoạt động tài chính vi mơ cho vùng kinh tế trọng điểm quốc gia ... 58

2.4.2. Bài học về phát triển hoạt động TCVM cho vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ... 63

3.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội của vùng KTTĐ miền Trung ... 67

3.1.2. Thực trạng đói nghèo tại vùng KTTĐ miền Trung ... 70

3.2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MƠ TẠI VIỆT NAM THỜI GIAN QUA ... 76

3.2.1. Sự ra đời và cơ sở pháp lý hoạt động TCVM tại Việt Nam... 76

3.2.2. Mạng lưới tổ chức TCVM hoạt động tại Việt Nam ... 78

3.2.3. Thực trạng cung cấp dịch vụ TCVM tại Việt Nam thời gian qua ... 82

3.2.4. Đánh giá chung về thực trạng hoạt động TCVM tại Việt Nam ... 83

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

3.3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MƠ TẠI

VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG ... 85

3.3.1. Phát triển hoạt động TCVM qua chỉ tiêu quy mô và chất lượng dịch vụ tại vùng KTTĐ miền Trung ... 87

3.3.2. Thực trạng phát triển khả năng tiếp cận dịch vụ của khách hàng TCVM tại vùng KTTĐ miền Trung ... 104

3.3.3. Tác động của phát triển hoạt động TCVM đến thu nhập và giảm nghèo tại vùng KTTĐ miền Trung ... 115

3.4. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MÔ TẠI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG THỜI GIAN QUA ... 121

4.1.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội vùng KTTĐ miền Trung đến năm 2030 ... 129

4.1.2. Định hướng phát triển hoạt động tài chính vi mơ tại Vùng KTTĐ miền Trung đến năm 2030 ... 130

4.1.3. Định hướng chính sách hướng tới mục tiêu phát triển hoạt động của các tổ chức TCVM ... 136

4.2. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MƠ TẠI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG ĐẾN NĂM 2030... 137

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

4.3. LỘ TRÌNH THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP ... 152

4.3.1. Giai đoạn từ năm 2021 đến năm 2025 ... 152

4.3.2. Giai đoạn từ năm 2026 đến năm 2030 ... 153

4.4. KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH VỀ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH VI MƠ TẠI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG ... 154

4.4.1. Đối với Chính phủ ... 154

4.4.2. Đối với Bộ, Ngành liên quan ... 156

4.4.3. Đối với UBND tỉnh, thành phố thuộc vùng KTTĐ miền Trung ... 159

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

<b>DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT </b>

<b>1. Danh mục chữ viết tắt tiếng Việt </b>

<b>Chữ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Việt </b>

NHNN&PTNT Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NHTM Ngân hàng thương mại

SXKD Sản xuất kinh doanh TCTD Tổ chức tín dụng TCVM Tài chính vi mơ TDND Tín dụng nhân dân TGTK Tiền gửi tiết kiệm TK&VV Tiết kiệm và vay vốn TMCP Thương mại cổ phần

TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn - Một thành viên

TYM Tổ chức Tài chính quy mơ Nhỏ Tình Thương

UBND Ủy ban nhân dân

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

<b>2. Danh mục chữ viết tắt tiếng Anh </b>

<b>Chữ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Việt Nguyên nghĩa tiếng Anh </b>

ADB Asia Development Bank Ngân hàng phát triển Châu Á ATM Automated teller machine Máy rút tiền tự động

CAR Capital Adequacy Ratio Tỷ lệ an toàn vốn CGAP Consultative Group To

Assist The Poor

Tổ chức tư vấn và hỗ trợ người nghèo CIC Credit Information Center Trung tâm thơng tin tín dụng

CMA Citi Micro-entrepreneur award

Giải thưởng doanh nhân vi mô Citi DEA Data Envelopment

Agricultural Development

<i>Quỹ phát triển nông nghiệp quốc tế </i>

IFC International Finance Corporation

<i>Cơng ty tài chính quốc tế </i>

MFI Micro Finance institutions Tổ chức tài chính vi mơ MIS Management Information

ROA Return On Assets Lợi nhuận trên tổng tài sản ROE Return On Equity Lợi nhuận trên vôn chủ sở hữu WSBI World Savings Banks

Institute

Ngân hàng tiết kiệm thế giới

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<b>DANH MỤC THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG ĐỀ TÀI </b>

Tài chính vi mô (TCVM)

TCVM được coi là một phương pháp phát triển kinh tế nhằm mang lại lợi ích cho cư dân thu nhập thấp (kể cả phụ nữ và nam giới)

[54]

Hoạt động TCVM

Hoạt động TCVM bao gồm việc cho vay bằng đồng Việt Nam đối với khách hàng TCVM, nhận tiền gửi tiết kiệm của khách hàng TCVM dưới hình thức tiền gửi tiết kiệm bắt buộc, tiền gửi tiết kiệm tự nguyện.

[38]

Khách hàng TCVM

Khách hàng TCVM là cá nhân thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thốt nghèo, hộ có mức sống trung bình, cá nhân có thu nhập thấp, DN siêu nhỏ.

[38]

Chương trình, dự án TCVM

Chương trình, dự án hoạt động TCVM và một số hoạt động khác nhằm đáp ứng nhu cầu của khách hàng TCVM, khơng vì mục tiêu lợi nhuận, góp phần tạo việc làm, thực hiện xóa đói giảm nghèo.

[38]

Tổ chức TCVM Tổ chức TCVM là loại hình tổ chức tài chính tín dụng chủ yếu thực hiện một số hoạt động ngân hàng nhằm đáp ứng nhu cầu của các cá nhân, hộ gia đình có thu nhập thấp và DN siêu nhỏ

[37]

Tổ chức phi chính phủ trong

nước

Tổ chức phi chính phủ trong nước là hội, quỹ xã hội, quỹ từ thiện và các loại hình tổ chức xã hội khác do cá nhân, tổ chức thành lập hoạt động thường xun nhằm mục địch hỗ trợ phát triển, khơng vì mục tiêu lợi nhuận phù hợp với điều lệ pháp luật Việt Nam

[38]

Tổ chức phi chính phủ nước

ngồi

Tổ chức phi chính phủ nước ngoài là tổ chức phi chính phủ, các quỹ xã hội, quỹ tư nhân và các loại hình tổ chức xã hội, tổ chức phi lợi nhuận thành lập theo pháp luật nước ngoài được phép hoạt động theo pháp luật Việt Nam

[38]

Tiết kiệm bắt buộc

Tiết kiệm bắt buộc là số tiền mà khách hàng TCVM phải gửi theo chương trình, dự án TCVM

[38] Tiết kiệm tự

nguyện

Tiết kiệm tự nguyện là số tiền mà khách hàng TCVM tự nguyện gửi vào chương trình, dự án TCVM

[38]

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

<b>DANH MỤC CÁC BẢNG </b>

<i>Trang </i>

Bảng 3.1: Dư nợ tín dụng vi mơ của NHCSXH tại vùng KTTĐ miền

Trung giai đoạn 2015-2019 ... 87 Bảng 3.2: Tỷ lệ thu nợ tín dụng vi mơ của NHCSXH tại vùng KTTĐ

miền Trung giai đoạn 2017-2019 ... 89 Bảng 3.3: Tỷ lệ thu lãi tín dụng vi mô của NHCSXH tại vùng KTTĐ

miền Trung giai đoạn 2017-2019 ... 89 Bảng 3.4: Đánh giá chất lượng hoạt động tín dụng vi mô của NHCSXH

tại vùng KTTĐ miền Trung giai đoạn 2017-2019 ... 91 Bảng 3.5: Kết quả huy động tiết kiệm của khách hàng vi mô NHCSXH tại

vùng KTTĐ miền Trung giai đoạn 2015-2019 ... 92 Bảng 3.6: Dư nợ cho vay của Quỹ TDND các địa phương vùng KTTĐ

miền Trung giai đoạn 2015-2019 ... 94 Bảng 3.7: Quy mơ và chất lượng dịch vụ tín dụng của các CT/DA TCVM

tại vùng KTTĐ miền Trung năm 2019 ... 102 Bảng 3.8: Quy mô huy động TGTK của các CT/DA TCVM tại vùng

KTTĐ miền Trung năm 2019 ... 103 Bảng 3.9: Các chỉ tiêu thể hiện khả năng tiếp cận vốn vay TCVM của

khách hàng vi mô tại vùng KTTĐ miền Trung năm 20190 ... 105 Bảng 3.10: Các chỉ tiêu thể hiện khả năng huy động TGTK của các tổ

chức TCVM tại vùng KTTĐ miền Trung năm 2019 ... 107 Bảng 3.11: Cơ cấu nguồn thu nhập của hộ nông dân năm 2018 ... 115

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<b>DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ </b>

<i>Trang </i>

Biểu đồ 3.1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế của các địa phương vùng KTTĐ

miền Trung giai đoạn 2011-2019 ... 68 Biểu đồ 3.2: Thu nhập trung bình người/năm của các địa phương vùng

KTTĐ miền Trung giai đoạn 2011-2019 ... 69 Biểu đồ 3.3: Tỷ lệ hộ nghèo các địa phương vùng KTTĐ miền Trung giai

đoạn 2010-2019 ... 70 Biểu đồ 3.4: Số hộ nghèo các địa phương vùng KTTĐ miền Trung giai

đoạn 2015-2019 ... 72 Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ hộ cận nghèo các địa phương vùng KTTĐ miền Trung

giai đoạn 2015-2019 ... 73 Biểu đồ 3.6: Tỷ lệ hộ nghèo các huyện vùng KTTĐ miền Trung thuộc 64

huyện nghèo cả nước năm 2019 ... 74 Biểu đồ 3.7: Số lượng các tổ chức hoạt động TCVM theo loại hình tổ chức ... 80 Biểu đồ 3.8: Số lượng các tổ chức TCVM phân theo địa bàn hoạt động... 81 Biểu đồ 3.9: Tổng dư nợ cho vay của các tổ chức TCVM VN giai đoạn

2015-2019 ... 82 Biểu đồ 3.10: Tổng số dư TGTK tại các tổ chức TCVM giai đoạn 2015-2019 ... 83 Biểu đồ 3.11: Số lượng các tổ chức cung ứng dịch vụ TCVM tại vùng

KTTD miền Trung ... 85 Biểu đồ 3.12: Thị phần khách hàng tín dụng TCVM tại vùng KTTD miền

Trung ... 86 Biểu đồ 3.13: Tỷ lệ nợ quá hạn tín dụng vi mô của NHCSXH tại vùng

KTTĐ miền Trung giai đoạn 2017-2019 ... 90 Biểu đồ 3.14: Dư nợ cho vay của Quỹ TDND các địa phương vùng KTTĐ

miền Trung giai đoạn 2015-2019 ... 95 Biểu đồ 3.15: Số dư TGTK của Quỹ TDND các địa phương vùng KTTĐ

miền Trung giai đoạn 2015-2019 ... 96

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

Biểu đồ 3.16: Tỷ lệ nợ quá hạn của Quỹ TDND các địa phương vùng

KTTĐ miền Trung năm 2019 ... 97

Biểu đồ 3.17: Mức độ tiếp cận vốn vay của khách hàng TCVM ... 106

Biểu đồ 3.18: Nguồn thông tin về dịch vụ TCVM khách hàng tiếp cận ... 110

Biểu đồ 3.19: Mức độ hỗ trợ tiếp cận của khách hàng TCVM ... 111

Biểu đồ 3.20: Mức độ chi phí tiếp cận của khách hàng TCVM ... 113

Biểu đồ 3.21: Thay đổi thu nhập-chi tiêu sau khi vay vốn của khách hàng TCVM tại vùng KTTĐ miền Trung ... 116

Biểu đồ 3.22: Thay đổi mức sống sau khi vay vốn của khách hàng TCVM tại vùng KTTĐ miền Trung ... 117

Biểu đồ 3.23: Trình độ học vấn của khách hàng TCVM tại vùng KTTĐ miền Trung... 118

Biểu đồ 3.24: Công tác hỗ trợ nâng cao nhận thức cho khách hàng TCVM tại vùng KTTĐ miền Trung ... 119

Biểu đồ 3.25: Công tác hỗ trợ SXKD cho khách hàng TCVM tại vùng KTTĐ miền Trung ... 120

<b>DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ </b><i>Trang </i>

Hình 2.1: Các sản phẩm tín dụng vi mơ do các tổ chức TCVM cung cấp ... 35

Hình 3.1: Các tổ chức cung cấp dịch vụ TCVM tại Việt Nam ... 79

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

<b>MỞ ĐẦU </b>

<b>1. Tính cấp thiết của đề tài </b>

Đói nghèo ln là vấn đề rất quan trọng được các quốc gia trên thế giới quan tâm sâu sắc. Bởi vì đói nghèo là ngun nhân của sự bất bình đẳng về thu nhập, kém đa dạng trong phát triển kinh tế, thiếu tính an toàn cho xã hội và ảnh hưởng đến cả vấn đề chính trị. Việc thực hiện xóa đói giảm nghèo là con đường đưa nền kinh tế quốc gia phát triển, bảo vệ được môi trường kinh tế - xã hội và duy trì tăng trưởng kinh tế bền vững. Tại Việt Nam, cơng tác xóa đói giảm nghèo thuộc chương trình mục tiêu quốc gia, đã được Đảng và Nhà nước quan tâm, đặt lên hàng đầu với các nhóm chính sách khác nhau đã tác động đến việc cải thiện thu nhập cho người nghèo, tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, hỗ trợ người nghèo chống đỡ những rủi ro, tổn thất trong đời sống. Trong đó, tiếp cận tài chính là điều quan trọng đối với người nghèo, mặc dù nguồn tài chính rất nhỏ nhưng giúp người nghèo có các điều kiện tài chính nhằm tạo cơng ăn việc làm, cải thiện thu nhập, nâng cao mức sống của người nghèo.

Tài chính vi mơ (TCVM) ra đời, đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia thông qua sự hỗ trợ cơng cuộc xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế tài chính tồn diện. TCVM luôn đồng hành cùng với những hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo, hộ có mức sống trung bình, cá nhân có thu nhập thấp, DN siêu nhỏ, đây là đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Bởi đời sống kinh tế khó khăn, chủ yếu sản xuất nơng nghiệp chịu ảnh hưởng lớn các yếu tố thiên tai, dịch bệnh, có mức sống thấp và mới chỉ đảm bảo các điều kiện sinh hoạt tối thiểu. Đời sống tinh thần chưa được chú trọng đến các hoạt động như văn hóa, giáo dục và y tế.

Trong thời gian qua, hoạt động TCVM tại Việt Nam có những bước phát triển vượt bậc về quy mô và chất lượng hoạt động nhưng công tác tiếp cận các dịch vụ TCVM như tín dụng, tiết kiệm, bảo hiểm và các dịch vụ phi tài chính khác của người nghèo cịn nhiều vướng mắc nhất định. Công tác tổ chức hoạt

</div>