tác động của năng lực kế toán và vai trò lãnh đạo đến chất lượng báo cáo tài chính trách nhiệm giải trình và thành quả hoạt động trong các đơn vị công

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (697.1 KB, 15 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. NGUYỄN PHONG NGUYÊN 2. TS. HOÀNG CẨM TRANG

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ với đề tài “Tác động của năng lực kế tốn và vai trị lãnh đạo đến chất lượng báo cáo tài chính, trách nhiệm giải trình và thành quả hoạt động trong các đơn vị công tại Việt Nam” là cơng trình nghiên cứu của

riêng tôi. Luận án được thực hiện với sự hướng dẫn của hai nhà khoa học là PGS.TS. Nguyễn Phong Nguyên và TS. Hoàng Cẩm Trang.

Trong quá trình hồn thành các nội dung của luận án, tôi có tham khảo các cơng trình nghiên cứu trước của thế giới và Việt Nam. Trong luận án, những phần nội dung được kế thừa từ những nguồn tài liệu trước tơi đều trích dẫn và trình bày nguồn cụ thể tại phần tài liệu tham khảo. Các kết quả của nghiên cứu mà tôi đã báo cáo trong luận án là hoàn toàn trung thực và chưa được ai khác công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào (ngoại trừ một số bài báo có liên quan đến hướng nghiên cứu này đã được chính tơi đăng báo để đảm bảo điều kiện đầu ra theo quy định của nhà trường).

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày ….tháng…. năm 2021 Nghiên cứu sinh

Trần Thị Yến

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tơi xin được bày tỏ lịng biết ơn đối với tập thể Quý Thầy, Cô tại Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh vì đã hỗ trợ tơi rất nhiều trong q trình theo học tại Trường. Kế đến, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các Thầy, Cô tại Khoa Kế tốn vì đã cung cấp cho tôi những kiến thức chuyên môn bổ ích cũng như đã chia sẻ nhiều kinh nghiệm q báu để tơi có thể hồn thành tốt luận án. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS. Nguyễn Phong Nguyên và TS. Hồng Cẩm Trang vì đã tận tình chỉ bảo để tơi có thể hồn thành tốt luận án này. Tiếp theo, tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn đến Quý Thầy, Cơ tại Khoa Quản trị Kinh doanh vì đã giảng dạy những học phần cần thiết như: thiết kế nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng. Thơng qua những học phần này, tơi đã có thêm những kiến thức hữu ích về phương pháp nghiên cứu và nó đã hỗ trợ cho tơi rất nhiều trong việc thực hiện luận án. Bên cạnh đó, tôi cũng xin cảm ơn Viện Đào tạo Sau Đại học vì đã cung cấp đầy đủ và kịp thời các thông tin liên quan trong suốt thời gian tơi theo học chương trình tiến sĩ tại Trường.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế và Kế toán – Trường Đại học Quy Nhơn vì đã tạo nhiều thuận lợi cho tôi trong công tác giảng dạy và làm việc để tơi có thể tập trung và hoàn thành tốt chương trình nghiên cứu sinh của mình. Ngồi ra, tơi cũng xin cảm ơn Quý chuyên gia, anh, chị, bạn bè và các đơn vị đã hỗ trợ tơi trong q trình thu thập dữ liệu để tơi có thể hồn thành tốt luận án.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày …..tháng …..năm 2021 Nghiên cứu sinh

Trần Thị Yến

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

1. Tính cần thiết của đề tài ... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ... 5

3. Câu hỏi nghiên cứu ... 6

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ... 7

4.1. Đối tượng nghiên cứu ... 7

4.2. Phạm vi nghiên cứu ... 7

5. Phương pháp nghiên cứu ... 7

6. Ý nghĩa của đề tài ... 9

6.1. Đóng góp về mặt lý luận ... 9

6.2. Đóng góp về mặt thực tiễn ... 9

7. Kết cấu của đề tài ... 10

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ... 12

1.1. Giới thiệu ... 12

1.2. Tổng quan các nghiên cứu nước ngoài ... 12

1.2.1. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến chất lượng BCTC trong khu vực công ... 12

1.2.2. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến trách nhiệm giải trình trong khu vực cơng ... 17

1.2.3. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến thành quả hoạt động trong khu vực công ... 22

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

1.3. Tổng quan các nghiên cứu trong nước ... 27

1.3.1. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến chất lượng BCTC trong khu vực công ... 27

1.3.2. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến trách nhiệm giải trình trong khu vực cơng ... 29

1.3.3. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến thành quả hoạt động trong khu vực công ... 29

1.4. Nhận xét tổng quan nghiên cứu ... 31

1.4.1. Đối với nghiên cứu nước ngoài ... 31

1.4.2. Đối với nghiên cứu trong nước ... 33

1.5. Xác định khoảng trống nghiên cứu ... 36

2.4.1. Lý thuyết quản lý công mới (New public management) ... 52

2.4.2. Lý thuyết thể chế (Institutional Theory) ... 54

2.4.3. Lý thuyết bất định (Contingency Theory) ... 58

2.4.4. Lý thuyết đại diện (Agency Theory) ... 60

2.5. Phát triển các giả thuyết nghiên cứu ... 63

2.5.1. Tác động của năng lực kế toán đến chất lượng báo cáo tài chính ... 64

2.5.2. Tác động của vai trị lãnh đạo đến chất lượng báo cáo tài chính ... 66

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

2.5.3. Tác động của vai trò lãnh đạo đến trách nhiệm giải trình ... 68

2.5.4. Tác động của năng lực kế tốn đến trách nhiệm giải trình ... 69

2.5.5. Tác động của chất lượng BCTC đến trách nhiệm giải trình ... 71

2.5.6. Tác động của chất lượng BCTC đến thành quả hoạt động ... 73

2.5.7. Tác động của trách nhiệm giải trình đến thành quả hoạt động... 74

2.5.8. Tác động gián tiếp của chất lượng BCTC đến thành quả hoạt động thơng qua vai trị trung gian của trách nhiệm giải trình ... 76

2.6. Mơ hình nghiên cứu đề xuất ... 77

2.7. Kết luận chương 2 ... 78

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 79

3.1. Giới thiệu ... 79

3.2. Quy trình nghiên cứu ... 79

3.3. Thang đo các khái niệm nghiên cứu ... 83

3.4. Phương pháp nghiên cứu định tính ... 87

3.4.1. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia ... 87

3.4.2. Chọn mẫu chuyên gia ... 88

3.4.3. Thiết kế bảng phỏng vấn chuyên gia ... 90

3.4.4. Kết quả nghiên cứu định tính ... 91

3.5. Phương pháp nghiên cứu định lượng ... 91

3.5.1. Nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 91

3.5.1.1. Mẫu và phương pháp chọn mẫu ... 92

3.5.1.2. Công cụ và phương pháp xử lý dữ liệu ... 93

3.5.2. Nghiên cứu định lượng chính thức ... 95

3.5.2.1. Mẫu và phương pháp chọn mẫu ... 95

3.5.2.2. Phương pháp thu thập dữ liệu ... 98

3.5.2.3. Công cụ và phương pháp xử lý dữ liệu ... 99

3.5.2.4. Các bước phân tích dữ liệu ... 100

3.6. Kết luận chương 3 ... 108

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ... 109

4.1. Giới thiệu ... 109

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

4.2. Kết quả nghiên cứu định tính ... 109

4.2.1. Đánh giá sự phù hợp của mơ hình nghiên cứu ... 110

4.2.2. Đánh giá sự phù hợp của thang đo ... 111

4.3. Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 115

4.3.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo ... 116

4.3.2. Đánh giá giá trị hội tụ của thang đo ... 117

4.3.3. Đánh giá giá trị phân biệt của thang đo ... 118

4.4. Kết quả nghiên cứu định lượng chính thức ... 120

4.4.1. Thống kê mô tả mẫu khảo sát ... 120

4.4.2. Kiểm định mơ hình đo lường ... 123

4.4.3. Kiểm định chệch do phương pháp ... 124

4.4.4. Kiểm định mơ hình cấu trúc ... 125

4.4.5. Kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm biến định tính ... 129

4.5. Bàn luận kết quả nghiên cứu ... 133

4.6. Kết luận chương 4 ... 142

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý ... 143

5.1. Giới thiệu ... 143

5.2. Kết luận ... 143

5.2.1. Tổng kết quá trình nghiên cứu ... 143

5.2.2. Kết quả nghiên cứu định tính ... 144

5.2.2. Kết quả nghiên cứu định lượng ... 145

DANH MỤC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ... 1

TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 2

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

Phụ lục 1: Tổng kết các nghiên cứu nước ngoài về nhân tố tác động đến chất lượng

BCTC trong khu vực công ... 25

Phụ lục 2: Tổng kết các nghiên cứu nước ngoài về nhân tố tác động đến trách nhiệm giải trình trong khu vực cơng ... 31

Phụ lục 3: Tổng kết các nghiên cứu nước ngoài về nhân tố tác động đến thành quả hoạt động trong khu vực công ... 36

Phụ lục 4: Tổng kết các nghiên cứu trong nước về nhân tố tác động đến chất lượng BCTC trong khu vực công ... 42

Phụ lục 5: Tổng kết các nghiên cứu trong nước về nhân tố tác động đến trách nhiệm giải trình trong khu vực cơng ... 46

Phụ lục 6: Tổng kết các nghiên cứu trong nước về nhân tố tác động đến thành quả hoạt động trong khu vực cơng ... 47

Phụ lục 7: Tóm tắt một số mơ hình nghiên cứu có liên quan ... 48

Phụ lục 8: Tóm tắt cơ sở lý thuyết đưa ra các giả thuyết nghiên cứu ... 54

Phụ lục 9: Phiếu trao đổi với chuyên gia ... 56

Phụ lục 10: Danh sách chuyên gia phỏng vấn định tính ... 64

Phụ lục 11: Tổng hợp ý kiến chuyên gia về sự phù hợp của mơ hình ... 66

Phụ lục 12: Tổng hợp ý kiến chuyên gia về điều chỉnh thang đo ... 76

Phụ lục 13: Bảng câu hỏi khảo sát ... 82

Phụ lục 14: Danh sách đơn vị khảo sát sơ bộ ... 89

Phụ lục 15: Kết quả phân tích dữ liệu nghiên cứu sơ bộ ... 92

Phụ lục 16: Danh sách đơn vị khảo sát chính thức ... 96

Phụ lục 17: Kết quả phân tích dữ liệu nghiên cứu chính thức ... 103

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Ngân hàng Phát triển châu Á

CB-SEM Covariance Based – Structural Equation Modeling Mơ hình phương trình cấu trúc dựa trên hiệp phương sai

IFAC International Federation of Accountants Liên đồn kế tốn quốc tế

IMF International Monetary Fund - Quỹ tiền tệ quốc tế IPSAS International Public Sector Accounting Standard

Chuẩn mực kế tốn cơng quốc tế

IPSASB International Public Sector Accounting Standard Board Ủy ban Chuẩn mực kế toán công quốc tế

OECD Organization for Economic Co-operation and Development

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế

PLS-SEM Partial Least Square – Structural Equation Modeling

Mơ hình phương trình cấu trúc bình phương tối thiểu riêng phần TI Transparency International - Tổ chức Minh bạch Quốc tế

Ngân hàng thế giới

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Chọn mẫu định mức theo loại hình đơn vị cơng ... 98

Bảng 4.1: Kết quả kiểm tra độ tin cậy của thang đo với 100 mẫu ... 116

Bảng 4.2: Giá trị hội tụ của thang đo với 100 mẫu ... 117

Bảng 4.3: Tiêu chí Heterotrait-Monotrait Ratio (HTMT) với 100 mẫu ... 118

Bảng 4.4: Tiêu chí Fornell-Larcker với 100 mẫu ... 119

Bảng 4.5: Thống kê mẫu khảo sát theo loại hình đơn vị cơng ... 121

Bảng 4.6: Thống kê mơ tả các biến chính trong mơ hình ... 123

Bảng 4.7: Kết quả phân tích mơ hình cấu trúc ... 125

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1: Mơ hình nghiên cứu đề xuất ... 77 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu đề xuất ... 82

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

TÓM TẮT

Tiêu đề: Tác động của năng lực kế tốn và vai trị lãnh đạo đến chất lượng

báo cáo tài chính, trách nhiệm giải trình và thành quả hoạt động trong các đơn vị

công tại Việt Nam.

Tóm tắt: Gần đây, Việt Nam đã thực hiện nhiều cải cách tài chính cơng quan

trọng, đặc biệt là việc ban hành các chế độ kế toán mới áp dụng cho các lĩnh vực công khác nhau. Các cải cách này nhằm giảm thiểu sự khác biệt giữa kế tốn cơng ở Việt Nam và các quốc gia trên thế giới. Trên nền tảng lý thuyết quản lý công mới, lý thuyết thể chế, lý thuyết đại diện và lý thuyết bất định, nghiên cứu này được thực hiện nhằm khám phá và kiểm định tác động của năng lực kế toán, tác động của vai trò lãnh đạo đến chất lượng báo cáo tài chính và trách nhiệm giải trình. Đồng thời, luận án này cũng xem xét tác động của chất lượng báo cáo tài chính và tác động của trách nhiệm giải trình đến thành quả hoạt động trong các đơn vị công tại Việt Nam. Bằng việc sử dụng phần mềm SmartPLS 3 với 235 mẫu khảo sát chính thức cùng đáp viên chủ yếu là kế toán và nhà quản trị làm việc trong các đơn vị công tại Việt Nam, tác giả đã kiểm định tám giả thuyết trong mơ hình nghiên cứu của luận án. Kết quả cho thấy: (1) Năng lực kế toán và vai trị lãnh đạo có tác động dương đến chất lượng báo cáo tài chính; (2) Năng lực kế tốn và vai trị lãnh đạo có tác động dương đến trách nhiệm giải trình; (3) Chất lượng báo cáo tài chính có tác động dương đến trách nhiệm giải trình; (4) Chất lượng báo cáo tài chính có tác động dương đến thành quả hoạt động; (5) Trách nhiệm giải trình có tác động dương đến thành quả hoạt động; (6) Trách nhiệm giải trình đóng vai trị trung gian cho tác động gián tiếp của chất lượng báo cáo tài chính đến thành quả hoạt động. Kết quả của nghiên cứu sẽ là đóng góp quan trọng về mặt lý luận và ý nghĩa thực tiễn cho các đơn vị công tại Việt Nam trong việc thực hiện các chế độ kế toán mới theo hướng áp dụng cơ sở dồn tích đầy đủ nhằm nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, phục vụ cho nhu cầu ngày càng gia tăng về trách nhiệm giải trình và tăng cường sự

</div>Trang 14<div class="page_container" data-page="14">

tin tưởng của người dân vào các đơn vị cơng. Từ đó, có thể góp phần hỗ trợ các đơn vị cơng trong tiến trình củng cố và nâng cao thành quả hoạt động.

Từ khóa: Năng lực kế tốn, vai trị lãnh đạo, chất lượng báo cáo tài chính,

trách nhiệm giải trình, thành quả hoạt động, đơn vị công, Việt Nam.

</div>Trang 15<div class="page_container" data-page="15">

ABSTRACT

Title: The impact of accounting competency and leadership on financial

reporting quality, accountability and performance in public organizations in

Vietnam.

Abstract: Recently, Vietnam has undergone many important public finance

reforms, especially the enactment of new accounting regimes that apply to different public sectors. These reforms aim to minimize the difference between public accounting in Vietnam and other countries around the world. Based on New public management theory, institutional theory, agency theory and contingency theory, this study explores and tests the effects of accounting capacity and leadership on financial reporting quality and accountability. This study also examines the impact of financial reporting quality and accountability on public organizations' performance in Vietnam. By using SmartPLS 3 software with 235 survey samples mainly from managers and accountants working in public units in Vietnam, the author has tested eight hypotheses in the research model of the thesis. The research results show that: (1) Accounting competency and leadership have a positive impact on the quality of financial statements; (2) Accounting competency and leadership have a positive impact on accountability; (3) Financial reporting quality has a positive impact on accountability; (4) Financial reporting quality has a positive impact on performance; (5) Accountability have a positive impact on performance; (6) Accountability plays a mediating role in the relationship between financial reporting quality and performance. These results bring some theoretical and administrative implications for public organizations in Vietnam in implementing new accounting regimes to apply a full accrual basis to improve the quality of information on the financial statements. They also serve the need to increase accountability, increase citizens' trust in public organizations and help improve the performance of public organizations.

Keywords: Accounting competency, leadership, financial reporting quality,

accountability, performance, public organizations, Vietnam.

</div>