<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

KHOA LUẬT ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

<b>BỘ MƠN HIẾN PHÁP - HÀNH CHÍNH </b>

<b>---0-0--- </b>

<b>VŨ HUYỀN ANH </b>

<b>BẦU CỬ TRONG </b>

<b>ĐỜI SỐNG CHÍNH TRỊ HIỆN ĐẠI </b>

<b>Tiểu luận kết thúc mơn học Chính trị học </b>

<b>Giảng viên: TS. Nguyễn Minh Tâm </b>

Hà Nội - 2021

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

Họ tên sinh viên : Vũ Huyền Anh

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>MỤC LỤC </b>

LỜI MỞ ĐẦU ... 4

NỘI DUNG ... 5

I. Những vấn đề lý luận cơ bản ... 5

1. Khái niệm và bản chất của bầu cử ... 5

2. Vai trò của bầu cử ... 5

II. Các loại hình bầu cử và các nguyên tắc bầu cử ... 10

1. Các loại hình bầu cử ... 10

2. Các nguyên tắc bầu cử ... 11

III. Hệ thống bầu cử ... 14

1. Định nghĩa ... 14

2. Ưu, nhược điểm của một số hệ thống bầu cử điển hình ... 14

IV. Tầm quan trọng của bầu cử ... 17

KẾT LUẬN ... 20

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO………...21

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<b>LỜI MỞ ĐẦU </b>

Ngày nay Nhà nước dân chủ cần phải được thành lập nên từ nhân dân và phải chịu trách nhiệm trước nhân dân. Chủ quyển Nhà nước trong chế độ dân chủ thuộc về nhân dân. Nhân dân là chủ thể của quyền lực Nhà nước. Nhân dân thực hiện quyền lực Nhà nước thuộc về mình bằng nhiều biện pháp, trong đó có phương pháp thơng qua người đại diện do nhân dân trực tiếp bầu ra, hay nói một cách đơn giản là bầu cử.

Trong nhà nước dân chủ, bầu cử được tiến hành để xác định quyền cho những người đại diện nắm giữ những cương vị chính trị. Một vấn đề quan trọng là quy định việc nhân dân lựa chọn (bằng cách bầu) đại diện của mình để giữ những chức danh nhà nước ở trung ương và địa phương – cơ sở để cho rằng, nhà nước được nhân dân trao quyền và nhà nước thực hiện quyền lực chừng nào nhân dân cịn tín nhiệm. Như vậy, bầu cử là phương thức được sử dụng để quyền lực nhà nước thiết lập ra bởi nhân dân. Vì thế, việc phản ánh trung thực ý chí của nhân dân là vấn đề cốt lõi của mọi cuộc bầu cử.

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<b>NỘI DUNG </b>

<b>I.Những vấn đề lý luận cơ bản: </b>

<b>1.Khái niệm và bản chất của bầu cử: </b>

Dưới góc độ chính trị học “chế độ bầu cử được coi như bầu khơng khí chính trị, là biểu hiện của nền dân chủ, là tiêu chuẩn đánh giá mức độ dân chủ, nguyên tắc thực hiện dân chủ của một nước”¹

Bầu cử là việc lựa chọn người nắm giữ chức vụ trong bộ mảy nhà nước được thực hiện bởi người dân thông qua con đường bỏ phiếu tập thể.

Khác với bầu và bổ nhiệm, bầu cử là việc chọn lựa người nắm giữ chức vụ trong bộ máy nhà nước được thực hiện bởi người dân thông qua con đường bỏ phiếu tập thể

Bầu cử là một công cụ để buộc quan chức thắng cử và đảng phái của họ phải có trách nhiệm với những gì đã hồn thành và cả những gì họ chưa hoàn thành trong nhiệm kỳ cả họ. Bằng bầu cử, nhân dân có quyền thay những người cầm quyền xấu xa không xứng với niềm tin của nhân dân. Một Nhà nước dân chủ khác với một Nhà nước độc tài ở chỗ người dân bình thường có quyền bỏ phiếu bầu ra hoặc có thể bãi miễn các quan chức của họ.

Bầu cử là cách cơ bản nhất của người dân ràng buộc những quan chức phải chịu trách nhiệm về những hành động của mình. Thơng qua bỏ phiếu, người dân thực hiện chủ quyền Nhà nước thuộc về kiểm tra hoạt động của chính quyền. Bầu cử như một biện pháp cho phép nhân dân kiểm tra giám sát Nhà nước. Trong một xã hội dân chủ, khơng một thế lực nào có được quyền lực của Nhà nước mà lại thoát ly khỏi cuộc bầu cử của nhân dân.

<b>2.Vai trò của bầu cử </b>

<small> </small>

<small>1 “Chế độ bầu cử (Chương XIV)”, Giáo trình Luật Nhà nước Việt Nam của Khoa Luật, ĐHQG Hà Nội </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

Bầu cử là yếu tố quan trọng để nhân dân thực hiện quyền làm chủ và là biểu hiện, thước đo của dân chủ. Ý chí nhân dân là vấn đề quan trọng nhất của bầu cử, bởi vì, chỉ khi bầu cử mang ý chí nhân dân thì ý nghĩa dân chủ đích thực của nó mới đạt được.

<i> Thứ nhất, bầu cử có vai trị hợp pháp hố chính quyền </i>

Chỉ bằng ý chí nhân dân thể hiện trong bầu cử, chính quyền mới được hợp pháp hóa. Bầu cử là phương thức hợp pháp hóa chính quyền văn minh tiến bộ và có tính phổ biến nhất trong thời đại ngày nay.

Tại khoản 3 Điều 21 Tun ngơn tồn thế giới về nhân quyền của Đại hội đồng Liên hợp quốc năm đã nêu r : “ chí của nhân dân là cơ sở tạo nên quyền lực của chính quyền ý chí này được thể hiện qua các cuộc bầu cử định ỳ và thực sự, theo nguyên tắc bỏ phiếu phổ thơng và bình đ ng và được thực hiện qua bỏ phiếu ín hoặc qua các thủ tục bỏ phiếu tự do tương tự”. Mọi cơng dân, khơng có bất kỳ sự phân biệt nào… và hơng có bất kỳ sự hạn chế bất hợp lý nào, đều có quyền và cơ hội để: ( ) Tham gia điều hành các công việc xã hội một cách trực tiếp hoặc thông qua những đại diện do họ tự do lựa chọn; (2) Bầu cử và ứng cử trong các cuộc bầu cử định kỳ chân thực, bằng phổ thơng đầu phiếu, bình đ ng và bỏ phiếu kín, nhằm đảm bảo cho cử tri được tự do bày tỏ ý nguyện của mình (3) Được tiếp cận với các dịch vụ công cộng ở đất nước mình trên cơ sở bình đ ng.²

Như vậy, ý chí của nhân dân là nền tảng của quyền lực nhà nước. Thông qua bầu cử, nhân dân lựa chọn cho mình người đại diện và uỷ thác quyền lực cho họ.

Lịch sử phát triển của nhà nước trên thế giới đã trải qua nhiều cách tổ chức chính quyền mà khơng qua bầu cử. Dân chủ, xét dưới góc độ tổ chức bộ máy nhà nước có nghĩa nhân dân là chủ thể của quá trình tổ chức. Do vậy, các

<small> </small>

<small>2 Điều 25 của Công ước quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (1996) </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

phương thức tổ chức không thể hiện được bản chất đó như truyền ngơi thế tập, sử dụng bạo lực… đang thay đổi theo hướng chuyển sang bầu cử. Trong thế giới hiện đại, các chính quyền thành lập không qua bầu cử, bất luận dù nhằm mục đích gì ( ể cả được coi là chính đáng) thường hông được các quốc gia, các tổ chức quốc tế cơng nhận, hoặc có chăng chỉ là sự thừa nhận hết sức dè dặt. Ngược lại, một chính quyền do người dân thành lập thơng qua bầu cử theo những nguyên tắc tiến bộ: tự do, cơng bằng và trung thực, thì về ngun tắc, chính quyền đó được coi là hợp pháp và được đón nhận một cách tự nhiên trong hoạt động chính trị và trong cộng đồng quốc tế.

<i> Thứ hai, bầu cử là nền tảng của nền dân chủ </i>

Bầu cử kiến tạo chế độ đại diện – phương thức cơ bản thực hiện quyền lực nhân dân trong nhà nước pháp quyền. Trong nhà nước pháp quyền, ý chí của nhân dân là cội nguồn của quyền lực nhà nước. Đối với cơng dân, bầu cử là quyền chính trị quan trọng của họ chỉ khi nó dân chủ và mở rộng. Bầu cử tự do, dân chủ làm tăng tính hiện thực của quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tăng vai trị thực sự của cơng dân trong diễn đàn chính trị pháp lý để thành lập nhà nước.

Trong một nền dân chủ đại diện, bầu cử tự do và cơng bằng đóng vai trị nền tảng để nhân dân quyết định cơ cấu chính trị và chính sách tương lai của họ. Nếu nhân dân khơng tín nhiệm các nhà lãnh đạo, họ có quyền bỏ phiếu bãi nhiệm các nhà lãnh đạo đó vào thời điểm ấn hành các cuộc bầu cử.

Về bản chất, bầu cử không những là con đường kiến thiết chế độ đại diện mà nó cũng chính là phương thức để nhân dân loại bỏ những người đại diện. Do vậy, để nhân dân giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước, chế ngự sự tha hóa, lạm quyền của quyền lực nhà nước một cách có hiệu quả, đồng thời đối với việc đổi mới chế độ bầu cử, cần xây dựng cơ chế cụ thể và hữu hiệu quyền bãi nhiệm đại biểu dân cử của nhân dân. Chính vì tầm quan trọng của

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

việc kh ng định chủ quyền nhân dân, trong q trình đổi mới hệ thống chính trị, đổi mới bộ máy nhà nước ở nước ta không thể khơng nói tới đổi mới chế độ bầu cử.

Nhân dân là chủ thể của quyền lực nhà nước là một đặc điểm quan trọng của nhà nước pháp quyền. Quyền lực của nhân dân là tối thượng. Bản thân nhà nước không tự nhiên có quyền mà do nhân dân ủy quyền; quyền lực của người cầm quyền có thể bị tước bỏ, quyền lực của nhân dân thì khơng ai có thể tước bỏ được.

Mặt khác, bầu cử, thực chất là sự chuyển giao quyền lực nhân dân sang nhà nước. Bằng bầu cử, nhân dân lựa chọn thành lập ra cơ quan đại diện và ủy thác quyền lực cho họ. Tuy nhiên, cũng chính trong q trình chuyển giao quyền lực ấy mà phát sinh một hệ lụy ngoài mong muốn của nhân dân: mặc dù được nhân dân ủy thác trao cho quyền lực, song không phải ở đâu, bao giờ, nhà nước cũng phản ánh ý chí, nguyện vọng của nhân dân và khơng phải bao giờ quyền lực nhà nước cũng được thực hiện trong phạm vi, mức độ mà nhân dân trao cho. Do vậy, quyền lực nhà nước cần phải được kiểm soát và giới hạn, nhằm loại trừ một nghịch lý là quyền lực nhà nước của nhân dân nhưng lại đe dọa chính nhân dân. Vì thế, bầu cử không chỉ đơn thuần là việc lựa chọn người đại diện, mà còn là phương thức quan trọng để nhân dân giám sát, thậm chí chế ngự quyền lực nhà nước. Bầu cử là phương thức giám sát trực tiếp của nhân dân đối với cơ quan dân cử.

<i> Thứ ba, bầu cử phản ánh tương quan lực lượng chính trị xã hội </i>

Một chế độ bầu cử dân chủ cần bảo đảm tính cân đối, hợp lý, đại diện rộng rãi cho các bộ phận trong cơ cấu xã hội. Đến lượt nó, tính cân đối, hợp lý trong bầu cử, trước hết phụ thuộc vào bản chất, đặc điểm của chế độ chính trị, phụ thuộc vào tương quan lực lượng giữa các giai cấp, tầng lớp trong xã hội và phụ thuộc vào “thiết kế” của nhà làm luật.

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

Chế độ bầu cử dân chủ là chìa hóa cho đồng thuận xã hội, là phương thức quan trọng để hòa hợp dân tộc. Diễn biến chính trị ở nhiều quốc gia trong lịch sử thế giới hiện đại đã cho chúng ta thấy rằng, để giải quyết khủng hoảng chính trị hay những xung đột xã hội, một trong những việc thường được các nước tiến hành là tổ chức tổng tuyển cử, vì kết quả bầu cử thể hiện “mẫu số chung” giữa các phe phái, các lực lượng, các bộ phận xã hội trong việc lựa chọn chính quyền. Tuy nhiên không phải tất cả các cuộc bầu cử đều phản ánh ý chí chung đó. Nếu có sự gian lận, dối trá trong bầu cử, hay bầu cử được tiến hành trong điều kiện bạo loạn, niềm tin của nhân dân bị giảm sút, hoặc việc lựa chọn một “mơ hình” bầu cử khơng phù hợp, thì chế độ bầu cử không những không giải quyết được các mâu thuẫn xã hội, mà ngược lại, nó có thể lại làm gia tăng các xung đột xã hội. Do vậy, bất luận trong xã hội nào, chế độ bầu cử không những cần dựa trên các nguyên tắc của bầu cử tự do, tiến bộ và cơng bằng, mà nó cần được thiết kế phù hợp với điều kiện, đặc điểm của mỗi thể chế chính trị, mỗi dân tộc, mỗi quốc gia.

Xây dựng đồng thuận xã hội chính là việc đi tìm tiếng nói chung của các lực lượng, các giai cấp, các sắc tộc, các tín ngưỡng, các bộ phận trong cơ cấu xã hội. Thông qua bầu cử, tiếng nói chung đó được chuyển hóa thành cơ quan đại diện. Thực tế cho thấy, những con số trong tỷ lệ phiếu bầu phản ánh mối tương quan lực lượng trên chính trường và là câu chuyện “được – mất” của các lực lượng chính trị trong xã hội. Tuy nhiên, tương quan lực lượng chính trị xã hội chỉ được phản ánh, đánh giá đúng, hách quan nếu bầu cử công khai, không gian lận. Đã gian lận trong bầu cử thì khơng thể nói đến ý chí nhân dân. Ở các quốc gia phát triển và trong thể chế chính trị đa nguyên đa đảng, nếu như ý chí của nhân dân được phản ánh trung thực, kết quả bầu cử là thước đo của sự phát triển và giá trị của các xu hướng chính trị, phục vụ nhu cầu thơng tin chính trị của mọi cá nhân và tổ chức trong xã hội.

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

 Vai trò quan trọng nhất của bầu cử là tạo nên sự chính danh, tạo nên sự thay đổi chính quyền trong xã hội dân chủ. Việt Nam đất nước của chúng ta phải nhận thức rõ vai trò của bầu cử, để thực hiện tốt hơn nữa vị trí vai trò của bầu cử trong tương lai.

<b>II. Các loại hình bầu cử và các nguyên tắc bầu cử </b>

<b>1.Các loại hình bầu cử </b>

Những thể thức bầu cử phần lớn đều giống nhau tại khắp mọi quốc gia. Muốn được quyền bầu cử, mọi công dân trong một quốc gia phải đến tuổi trưởng thành. Công dân này bất luận là nam hay nữ. Bầu cử có nhiều cách phân loại tùy vào các tiêu chí khác nhau. Có một số cách phân loại hình bầu cử như sau:

 <i>Căn cứ vào mức độ tham gia của người dân vào các cuộc bầu cử, người ta </i>

thường chia các cuộc bầu cử ra thành: cuộc bầu cử hạn chế hoặc cuộc bầu cử phổ thông. Trong đó cuộc bầu cử hanj chế là những cuộc bầu cử chỉ được tổ chức cho những người đạt được những tiêu chuẩn nhất định theo quy định của pháp luật bầu cử. Cuộc bàu cử phổ thông (phổ thông đầu phiếu) là những cuộc bầu cử được tổ chức mà tất cả mọi người tham gia không bị hạn chế bởi bất cứ một giới hạn nào, chỉ trừ độ tuổi chưa đủ trưởng thành hoặc bị tồ án tước quyền do chính trị.

 <i>Căn cứ theo tiêu chí ứng cử viên ra tranh cử, có thể phân tích các cuộc </i>

bầu cử thành 2 loại: bầu cử đơn danh và bầu cử liên danh. Bầu cử đơn danh là cử tri bỏ phiếu cho một ứng cử viên tùy mình lựa chọn. Mỗi một hạt bầu cử là một ghế, có thể là một chức danh, các ứng cử viên tranh cử không liên kết với người khác, chức danh khác. Các cuộc bầu cử loại này thường được áp dụng cho các cuộc bầu cử nghị sỹ. Mỗi một nghị sỹ được bầu ra từ một hạt bầu cử. Các nghị sỹ rất gắn bó và chịu trách nhiệm một cách rõ ràng với hạt bầu cử của mình. Bầu cử liên danh là những cuộc bầu cử những người ra tranh cử liên kết với nhau trong một danh sách. Cử tri

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

bỏ phiếu cho người này cũng là buộc bỏ phiếu cho người kia, nếu họ trong cùng một danh sách.

 <i>Căn cứ theo cách thức tính kết quả trúng cử, người ta có thể chia các cuộc </i>

bầu cử ra thành hai loại cơ bản: bầu cử đa số và bầu cử đại diện tỷ lệ. Trong đó bầu cử đa số là phương pháp xác định kết quả trúng cử cho người ứng cử có nhiều phiếu hơn. Có hai loại bầu cử theo kết quả đa số: bầu cử đa số tương đối và bầu cử đa số tuyệt đối. Bầu cử theo đa số tương đối là phương pháp xác định theo nguyên tắc đa số. Theo phương pháp này người trúng cử là ứng cử viên thu được đa số phiếu thuận. Đa số tuyệt đối là người trúng cử theo phương pháp này phải nhận ít nhất 50% + 1 phiếu thuận. Còn bầu cử đại diện theo tỷ lệ là cuộc bầu cử mà việc xác định kết quả bầu cử theo phương pháp đại diện tỷ lệ.

<i>Như vậy, có rất nhiều loại hình bầu cử, tùy thuộc theo hình thức Nhà nước và </i>

chế độ chính trị khác nhau sẽ áp dụng các hình thức khác nhau.

<b>2.Các nguyên tắc bầu cử </b>

Nguyên tắc bầu cử được thể hiện chặt chẽ, thống nhất và xuyên suốt trong toàn bộ quá trình tiến hành bầu cử, bảo đảm cho cuộc bầu cử khách quan, dân chủ, thể hiện đúng nguyện vọng của cử tri khi lựa chọn. Nguyên tắc bầu cử yêu cầu phải quy định rõ quyền và trách nhiệm của cử tri trong bầu cử, trách nhiệm của Nhà nước phải bảo đảm các quy định về bầu cử.

Ở Việt Nam, các nguyên tắc bầu cử dân chủ được kế thừa, bổ sung và phát triển để làm một căn cứ thực hiện một chế độ bầu cử mới thực sự dân chủ³ .Các nguyên tắc bầu cử theo quy định của pháp luật gồm bốn nguyên tắc đó là phổ thơng, bình đ ng, trực tiếp và bỏ phiếu kín.

<i> Nguyên tắc bầu cử phổ thông: </i>

<small> </small>

<small>3 Giáo trình Hiến pháp Việt Nam. </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Bầu cử phổ thơng có nghĩa là bầu cử rộng rãi, mọi công dân đủ điều kiện do pháp luật qui định đều được đi bầu và có thể được bầu. Nguyên tắc bầu cử phổ thông trước hết phải đảm bảo bỏ phiếu phổ thông; tiếp theo, nguyên tắc này đòi hỏi pháp luật bầu cử phải tạo điều kiện rộng rãi cho cơng dân ứng cử, có thể được bầu vào cơ quan đại diện. Quyền bầu cử càng được mở rộng cho nhiều người tham gia một cách hợp lý, càng thể hiện mức độ dân chủ của chế độ bầu cử. Điều đó có nghĩa là, việc hạn chế quyền bầu cử của công dân phải đảm bảo tính hợp lý và có lý do chính đáng, như người chưa đến tuổi trưởng thành, người mắc các bệnh làm mất hoặc hạn chế khả năng nhận thức…Sự hạn chế đó cần qui định chặt chẽ, r ràng trong các văn bản pháp luật, tốt nhất là qui định trong các đạo luật bầu cử.

Dân chủ phát triển càng cao, càng hồn thiện, địi hỏi sự tham gia của cơng dân vào tổ chức, hoạt động của nhà nước, tham gia vào các vấn đề chính trị ngày càng nhiều. Việc dỡ bỏ các điều kiện ngăn cản quyền bầu cử của cơng dân nói riêng cũng như thực hiện bầu cử tiến bộ, cơng bằng nói chung là xu thế tất yếu của lịch sử. Bầu cử phổ thông ngày càng trở nên thịnh hành hơn trong xu thế dân chủ hóa ở khắp nơi trên thế giới, nhất là trong thời gian gần đây.

<i> Nguyên tắc bầu cử bình đẳng: </i>

Bình đ ng là nguyên tắc về giá trị, nó phản ánh nội dung dân chủ của bầu cử. Trước hết cần phải kh ng định rằng, bình đ ng là chuẩn giá trị, dùng nó làm thước đo để đánh giá chế độ bầu cử (cũng như các định chế khác của dân chủ). Kh ng định điều này là vì: Thứ nhất, bình đ ng là nguyên lý trung tâm của mọi nền dân chủ. Trong mọi quốc gia dân chủ, nó là tư tưởng mang tính nền tảng chỉ đạo trong tổ chức và hoạt động của cả bộ máy nhà nước, từ lập pháp, hành pháp, cho đến tư pháp, và đương nhiên, nó xuyên suốt mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Thứ hai, bình đ ng là mục tiêu mà mọi nền dân chủ hướng đến. Thứ ba, lịch

</div>