Tiểu luận: Bầu cử trong đời sống chính trị hiện đại

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (731.34 KB, 19 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

KHOA LUẬT- ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

Mssv: 20061074 Lớp: K65B Luật học

Hà Nội 06- 2021

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

MỤC LỤC

A. MỞ ĐẦU

1. 1, Lý do chọn đề tài

B. NỘI DUNG

Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẦU CỬ

1, Khái niệm bầu cử

2, Lịch sử chế độ bầu cử ở Việt Nam

Chương 2: CÁC NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA HOẠT ĐỘNG BẦU CỬ

2.1 Các cơ quan tổ chức bầu cử 2.2 Quy trình bầu cử

Chương 3: VAI TRÒ, Ý NGHĨA VÀ THỰC TIỄN CỦA BẦU CỬ TRONG ĐỜI SỐNG CHÍNH TRỊ HIỆN ĐẠI

3.1 Vị trí, vai trị của bầu cử

3.2 Ý nghĩa việc thực hiện dân chủ trong hoạt động bầu cử 3.3Bầu cử là trái tim của nền dân chủ hiện đại

3.3 Hệ thống bầu cử của một số quốc gia 3.5Thực tiễn bầu cử của Việt Nam hiện nay

3.6Thực trạng bầu cử trong đời sống chính trị ở Việt Nam hiện nay 3.7Vai trò của bầu cử trong đời sống chính trị hiện đại

C. KẾT LUẬN

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

A, MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Bầu cử là hình thức thể hiện tính dân chủ của một tập thể, một tổ chức, một quốc gia. Quốc gia dân chủ không thể thành lập Quốc hội (Nghị viện), không thể chọn lựa nguyên thủ quốc gia, Đại biểu nhân dân (Nghị sĩ) nếu không

thực hiện bầu cử dân chủ. Điểm 3 Điều 21 Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền

mà Đại Hội đồng Liên hợp quốc thông qua tháng 10 năm 1948 đã tuyên bố: “Ý chí của nhân dân là cơ sở quyền lực của nhà nước, ý chí này phải được thể hiện qua các cuộc bầu cử thường kỳ và chân thực, được tổ chức theo ngun tắc bình đẳng, phổ thơng đầu phiếu và bỏ phiếu kín hoặc bằng những tiến trình bầu cử tự do tương đương”. Bầu cử là tiền đề của dân chủ, là cách thức thích hợp nhất để thiết lập chính quyền. Các nước trên thế giới đã thi hành chính sách dân chủ từ rất sớm, Việt Nam ta cũng đã thực hiện quyền dân chủ ngay sau khi thành lập nhà nước, thông qua Tổng tuyển cử bầu Quốc hội đầu tiên ngày 6 tháng 1 năm

1946. Điều 6 Hiến pháp 2013 quy định rõ: “Nhân dân thực hiện quyền lực nhà

nước bằng dân chủ trực tiếp, bằng dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước.” Tuy nhiên, trải qua các quá trình lịch sử, trong hội nhập quốc tế sâu rộng như hiện nay, việc bầu cử của một số quốc gia đã khơng cịn mang tính dân chủ thuần túy. Sự phát triển nhanh chóng về mọi mặt đã đặt ra cho các quốc gia những vấn đề cấp thiết cần

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

giải quyết trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là đảm bảo dân chủ trong bầu cử.

Nhận thấy tình hình thực tiễn hiện nay của một số quốc gia, đặc biệt qua cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026 mới diễn ra, tiểu luận được làm với mục đích phân tích nhận định “Bầu cử trong đời sống chính trị hiện đại”, từ đó rút ra những bài học quý báu góp phần xây dựng một nước Việt Nam dân chủ thực sự.

B. NỘI DUNG

Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẦU CỬ

1.1 Khái niệm bầu cử

Có nhiều định nghĩa về bầu cử, tuy nhiên, từ góc độ chung nhất, có thể hiểu bầu cử là một quy trình chính trị - pháp lý trong đó người dân tự do bỏ phiếu lựa chọn những người vào làm việc trong bộ máy nhà nước để thay mặt cho mình quản lý xã hội. Hay nói một cách dễ hiểu hơn, bầu cử là phương thức để nhân dân lựa chọn người đại diện và ủy thác quyền lực cho người đại diện.

Bầu cử là cách thức hầu hết các quốc gia trên thể giới hiện nay sử dụng để thiết lập các cơ quan lập pháp (Quốc hội, Nghị viện) và cơ quan đại diện của chính quyền địa phương (Nghị viện/ Hội đồng địa phương). Ở một số nước, bầu cử còn được sửdụng để bầu các quan chức đứng đầu cơ quan hành pháp, ví dụ như bầu cử Tổngthống ở Hoa Kỳ hoặc bầu cử thị trưởng ở một số quốc gia.

Bầu cử có thể coi là một hoạt động xã hội mang tính lựa chọn của con người.Nó phát triển cùng với quá trình phát triển của con người và bầu cử ngày càng mang tính chính trị - pháp lý sâu sắc. Thơng qua bầu cử, ý chí của nhân dân được “chuyển hóa” sang cơ quan đại diện. Có thể nói, bầu cử khơng những quyết

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

định ứng cử viên, đảng phải chính trị, lực lượng xã hội nào được bầu chọn mà nó cịn quyết định cách thức chuyển hóa quyền lực từ nhân dân sang người đại diện.

1.2 Lịch sử chế độ bầu cử ở Việt Nam

Lịch sử chế độ bầu cử dân chủ ở Việt Nam bắt đầu từ cuộc Tổng tuyển cử Quốc hội năm 1946. Trước đó, dân tộc ta đã phải gồng mình dưới bóng đêm nơ lệ suốt hơn một ngàn năm của chế độ phong kiến và hơn 80 năm nằm dưới ách thống trị của thực dân Pháp, người dân Việt Nam chưa từng được hưởng các quyền bầu cử và ứng cử.

Cuộc cách mạng tháng Tám năm 1945 đã trao chính quyền về tay nhân dân, thành lập nên Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Để khẳng định tính pháp lý chính danh của chính quyền nhân dân non trẻ, củng cố sự đoàn kết toàn dân chống thù trong giặc ngoài, một trong những nhiệm vụ cấp bách là xây dựng Hiến pháp và tổ chức bầu Quốc hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu rõ: “Chúng ta phải có một Hiến pháp dân chủ. Tơi đề nghị Chính phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc Tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái 18 tuổi trở lên đều có quyền bầu cử và ứng cử, không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo, dòng giống…”

Ngày 6-1-1946, cuộc Tổng tuyển cử Quốc hội đã diễn ra trên cả nước. Sau thắng lợi của Tổng tuyển cử, Quốc hội được cử tri cả nước bầu ra tiến hành kỳ họp thứ nhất vào ngày 2-3-1946, thành lập Chính phủ chính thức do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch, và tại kỳ họp thứ hai ngày 9-11-1946 thông qua Hiến Pháp 1946. Như vậy cuộc Tổng tuyển cử này là thắng lợi to lớn của toàn dân, đánh dấu bước chuyển lịch sử sang thể chế dân chủ của dân tộc Việt Nam.

Chương 2: CÁC NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA HOẠT ĐỘNG BẦU CỬ

2.1 Các cơ quan tổ chức bầu cử

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

- Quốc hội

- Hội đồng bầu cử quốc gia - Ủy ban thường vụ quốc hội - Mặt trận tổ quốc Việt Nam

- Ủy ban bầu cử ở các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương - Ủy ban thường trực HĐND các cấp

2.2 Quy trình bầu cử

- Xác định ngày bầu cử - Lập danh sách cử tri - Lập hồ sơ ứng cử

- Hiệp thương gồm 3 vòng: + Vòng 1: Lựa chọn ứng viên

+ Vòng 2: Lên danh sách người ứng cử + Vòng 3: Hội nghị tiếp xúc cử tri

Chương 3: VAI TRÒ, Ý NGHĨA VÀ THỰC TIỄN CỦA BẦU CỬ TRONG ĐỜI SỐNG CHÍNH TRỊ HIỆN ĐẠI

3.1 Vị trí, vai trị của bầu cử

Thứ nhất, bầu cử là một định chế trọng tâm của các chính thế dân chủ đại diện. Khơng thể có dân chủ đại diện nếu khơng có bầu cử. Nói cách khác, một chế độ chỉ được coi là dân chủ khi và chỉ khi có các cuộc bầu cử. Đó là bởi bầu cử cho phép người dân không chỉ trao quyền cho người đại diện thay mặt mình quản lý xã hội mà cịn là cơng cụ quan trọng để nhân dân giám sát quyền lực nhà nước, chế ngự sự tha hóa, lạm quyền của bộ máy nhà nước. Tuy nhiên bầu cử là một điều kiện cần nhưng không phải là điều kiện đủ cho dân chủ, nhiều quốc gia được lập ra qua bầu cử nhưng vẫn quản lý xã hội một cách phi dân chủ.

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

Thơng qua bầu cử, người dân có thể tự do lựa chọn những người thay mặt mình thực hiện quyền lực nhà nước và cũng chỉ những người được chọn lựa qua bầu cử mới trở thành đại diện cho nhân dân để thực thi quyền lực thay cho nhân dân. Hơn nữa việc tổ chức bầu cử định kỳ, có sự cạnh tranh giữa các ứng cử viên sẽ cho công chúng khả năng phế truất những chính khách tha hóa, yếu kém và giám sát hành động những chính khách khi đương chức thơng qua kế hoạch, ý định điều hành đất nước mà họ nêu ra trong quá trình bầu cử. Như vậy, bầu cử tạo điều kiện để người dân tạo dựng và kiểm soát bộ máy nhà nước hoạt động theo các tiêu chuẩn pháp quyền vàdân chủ.

Thứ hai, bầu cử có vai trị hợp pháp hóa chính quyền, đảm bảo tính “chính danh” và sự ổn định của chính quyền. Bầu cử là cách thức lựa chọn những người thực thi quyền lực nhà nước thông qua bỏ phiếu phổ thông theo các thủ tục quy định trong Hiến pháp và pháp luật, trong đó mọi cơng dân đủ tiêu chuẩn đều có quyền tham gia.

Trong thế giới hiện đại, chính quyền thành lập khơng qua bầu cử, như bằng đảo chính quân sự, bất luận mục đích là gì (kể cả được coi là chính đáng, như chính quyền quá lạm quyền hay tham nhũng,..) thường không được các quốc gia, các tổ chức quốc tế công nhận, hoặc có thì cũng chỉ là sự thừa nhận hết sức dè dặt. Vì vậy có thể khẳng định một chính quyền được thiết lập nên bằng bầu cử thực chất, chính quyền đó mới được người dân trong nước và cộng đồng quốc tế cơng nhận, do đó mới có thể tồn tại, hoạt động ổn định, lâu dài.

3.2 Ý nghĩa việc thực hiện dân chủ trong hoạt động bầu cử

đáng của nhà nước có chính thể là dân chủ đại diện. Trong chính thể dân chủ đại

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

diện, Nhà nước chỉ có thể thiết lập và thực thi quyền lực quản lý xã hội khi có sự nhất trí của người dân - chủ thể duy nhất và đích thực của quyền lực nhà nước.

Thứ hai, dân chủ trong bầu cử là nền tảng quan trọng của sự tự do, công

bằng, văn minh.

quyền tham gia của người dân trong việc lựa chọn chính sách cũng như lựa chọn người để trao quyền đại diện. Cũng chính vì vậy, trong Tuyên ngôn Phổ quát về Dân chủ, được Liên minh Nghị viện (Inter-Parliamentary Union - IPU) thông qua vào năm 1997, đoạn 12 có nhấn mạnh: “Yếu tố quan trọng hàng đầu của thực thi dân chủ là việc tổ chức các cuộc bầu cử tự do và công bằng theo định kỳ để cho phép nhân dân thể hiện ý chí của mình. Các cuộc bầu cử phải được tổ chức trên cơ sở phổ thơng, bình đẳng và bỏ phiếu kín để tất cả các cử tri có thể lựa chọn các đại diện của họ trong điều kiện bình đẳng, cơng khai, minh bạch, khuyến khích cạnh tranh chính trị. Nhằm mục đích đó, các quyền dân sự và chính trị là rất cần thiết, và đặc biệt trong số đó, quyền bầu cử và ứng cử, các quyền tự do ngôn luận và hội họp, tiếp cận thơng tin, quyền tổ chức đảng phái chính trị và thực hiện các hoạt động chính trị. Tổ chức, hoạt động, tài chính, gây quỹ và đạo đức đảng phái phải được quy định một cách phù hợp, khách quan để đảm bảo tính liêm chính của quá trình dân chủ.”

3.3, Bầu cử là trái tim của nền dân chủ hiện đại

Trong mỗi quốc gia, bầu cử là một trong những biểu hiện cho nền dân chủ của nước đó, đồng thời cịn thể hiện sự khác biệt trong đời sống chính trị bên cạnh sự khác nhau về đặc điểm dân tộc, sự phát triển kinh tế – xã hội và nhận thức của con người. Thơng qua bầu cử, chúng ta có thể nhìn nhận và đánh giá được việc hình thành chế độ chính chị ở một quốc gia nào đó.

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

Bầu cử là cơ sở hình thành chính quyền đại diện, bộ máy nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Trung tâm của bất kì hệ thống chính trị nào cũng đều là bộ máy chính quyền hay bộ máy nhà nước. Ngày nay, quan điểm về chính quyền đại diện được phát triển thành quan điểm bộ máy nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Trong bộ máy nhà nước lý tưởng này, các cơ quan nhà nước khơng những có nguồn gốc hình thành từ nhân dân mà cịn phải hoạt động vì lợi ích của nhân dân. Cho dù có sự phát triển về quan điểm như vậy thì vai trị của bầu cử vẫn khơng thay đổi. Chính qua bầu cử mà hình thành một cách trực tiếp hay gián tiếp toàn bộ các cơ quan trong bộ máy nhà nước. Chính qua bầu cử mà mối quan hệ chặt chẽ giữa người dân và những người được họ bầu chọn frong các cơ quan nhà nước được thiết lập để rồi từ đó người dân thực thi được quyền theo dõi, giám sát và bầu chọn lại của mình đối với người mà họ đã bầu chọn, qua đó bảo đảm các cơ quan nhà nước, hay chính xác hơn là những người họ đã bầu chọn, phải hoạt động vì lợi ích của người dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thấy rõ điều này khi Người kêu gọi toàn dân đi bỏ phiếu trong cuộc bầu cử đầu tiên của nước ta vào ngày 06 tháng 01 năm 1946:

“Do tổng tuyển cử mà toàn dân bầu ra Quốc hội. Quốc hội sẽ cử ra Chính phủ. Chỉnh phủ đó thật là Chính phủ của tồn dân”

Bầu cử là cơ sở của nền dân chủ hiện đại.

Có thể hiểu đơn giản nền dân chủ là một chế độ chính trị trong đó quyền lực nhà nước thuộc về người dân, ý chí của người dân là ý chí quyết định trong việc giành, giao và thực hiện quyền lực nhà nước. Bầu cử là quá trình lựa chọn và trao quyền lực nhà nước cho một hoặc một nhóm người để thực hiện đối với tồn xã hội. Việc ai được giao thực hiện quyền lực nhà nước, đặc biệt là đối với những nhóm quyền lực trọng yếu nhất như quyền

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

lập pháp, hành pháp, quyền đại diện quốc gia trong đối nội và đối ngoại.. ., là những vấn đề hệ trọng. Quyền lực nhà nước được trao như thể nào cũng quyết định việc quyền lực nhà nước được thực hiện như thế nào. Quyền lực nhà nước được trao bằng con đường bầu cử cũng có nghĩa là bằng việc khơng bầu chọn, người dân cũng có thể tước quyền lực nhà nước từ tay người đang nắm quyền và qua đó tác động tới cách thức thực hiện quyền lực nhà nước của người đang nắm quyền.

3.4 Hệ thống bầu cử của một số quốc gia

Hệ thống bầu cử có ý nghĩa quan trọng đối với mỗi quốc gia. Tùy thuộc vào điều kiện chính trị, xã hội khác nhau mà mỗi quốc gia có thể lựa chọn những hệ thống bầucử thích hợp nhất nhằm gây dựng lịng tin ở cử tri, đảm bảo sự ổn định về chính trị, xã hội cũng như thúc đẩy kinh tế phát triển. Dưới đây là phân tích sơ qua về hệ thống chính trị ở một số quốc gia, cụ thể là: Phương pháp về đích trước – FPTP (hệ thống bầu cử theo đa số) ở Mỹ; phương pháp lá phiếu duy nhất có thể chuyển nhượng – STV (hệ thống bầu cử tỷ lệ) ở Cộng hòa Ailen.

 Hệ thống bầu cử ở Mỹ

Mỹ từ lâu vẫn luôn là cường quốc đứng thứ 1 trên thế giới về kinh tế, với hàng chục cứ điểm quân sự trên khắp thế giới cùng với sức ảnh hưởng không nhỏ tới nền chính trị cùng kinh tế thế giới, bầu cử tổng thống Mỹ chính là sự kiện chính trị được theo dõi bởi hàng triệu người.

Hệ thống bầu cử Mỹ theo phương pháp FPTP. Có thể nói hệ thống tổ chức chính quyền liên bang, bang và cách thức bầu các chức danh nắm những vị trí trên ở Mỹ là một trong những hệ thống phức tạp và tinh vi nhất trên thế giới vì phải tính đếnsự cân bằng của rất nhiều yếu tố.

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

Thứ nhất, nguyên tắc bình đẳng giữa các bang.

Thứ hai, nguyên tắc phổ thông đầu phiếu và mọi người bình đẳng như nhau. Thứ ba,“Người chiến thắng được tất cả”. Do tổ chức nhà nước theo hình thức

liên bang, nên dân Mỹ tuy mang tiếng bầu cử trực tiếp tổng thống nhưng lại không bầu trực tiếp, mà bầu gián tiếp theo tổng số ghế mà các bang có đại diện tại quốc hội liên bang gồm 100 phiếu đại diện các thượng nghị sĩ, 435 phiếu đại diện các hạ nghị sĩ và 3 phiếu đại cử tri của Thủ đô Washington DC (tổng cộng 538 phiếu Đại cử tri) và người đắc cử tổng thống phải giành được ít nhất 270 phiếu đại cử tri.

Tiến trình bầu cử ở Mỹ cũng là một sự phát triển dân chủ có tiệm tiến, chứ khơng phải bỗng chốc dân Mỹ được “hưởng” toàn bộ quyền bầu cử, ứng cử như hiện nay. Lập luận của giới tinh hoa ngay từ khi lập quốc là các quyền chính trị sẽ được mở rộng cùng với các tiến bộ kinh tế, xã hội của các nhóm cử tri và của nước Mỹ. VD: Vào cuối thế kỷ XVIII cho đến tận đầu thế kỷ XX (năm 1920) phụ nữ Mỹ (cũng như phụ nữ hầu hết các nước khác) khơng có quyền đi bỏ phiếu chọn người đại diện cho mình,...

 Hệ thống bầu cử tại Cộng hòa Ailen

Cộng hòa Ailen là một quốc đảo nằm phía Tây Bắc châu Âu. Cộng hòa Ailen dành độc lập năm 1922. Những nhà cầm quyền người Anh trước đó muốn Ailen sử dụng một số hình thức hệ thống đại diện tỉ lệ để bảo vệ cho các dân tộc thiểu số người Tin lành, trong khi tầng lớp chính trị của nhà nước mới ở Ailen lại ưa chuộng hệ thống PR trong nguyên tắc. Do khơng có nhiều nhận thức về phương pháp bầu cử đại diện tỉ lệ theo danh sách (list PR), phương pháp STV – một hệ thống đại diện tỉ lệ sử dụng phương thức là phiếu duy nhất có thể chuyển nhượng được đã được nhất trí sử dụng trong bầu cử. Cho đến nay, Hạ Viện của Quốc hội

</div>