uận án tiến sĩ kinh tế phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố hà nội

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (198.82 KB, 15 trang )

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOBỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN</b>

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

<b> ĐỖ THÚY NGA</b>

<b>PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢTRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI</b>

<b> LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOBỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN</b>

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

<b> ĐỖ THÚY NGA</b>

<b> PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢTRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI</b>

<b> Chuyên ngành: Kinh tế phát triển</b>

<b> LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ</b>

<b> Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Bùi Tất Thắng2. TS. Dương Đình Giám</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<b>L</b>

Tôi xin cam đoan rằng tất cả các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa từng công bố trong các luận án, luận văn và các cơng trình khác.

Tơi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận án này đã được cảm ơn và tất cả các số liệu thông tin trong luận án đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

<i> Hà Nội, ngàythángnăm 2018</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

<b>L</b>

Để hồn thành tốt luận án này, trước hết tơi xin chân thành cảm ơn tới Ban lãnh đạo, các thầy/cô giáo trong Viện Chiến lược phát triển đã giảng dạy và truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt thời gian học tập tại viện và hoàn thành khóa học.

Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành nhất tới PGS.TS Bùi Tất Thắng và TS. Dương Đình Giám đã định hướng, chỉ bảo tận tình và trực tiếp hướng dẫn tơi trong suốt q trình thực hiện luận án.

Qua đây, tơi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các bác, cơ, chú, anh, chị thuộc các phịng ban, cơ quan và các doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố Hà Nội đã nhiệt tình cung cấp thơng tin và giúp đỡ tơi trong q trình tìm hiểu nghiên cứu tại địa bàn.

Cuối cùng, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè, người thân đã giúp đỡ và động viên tơi trong suốt q trình học tập và hoàn thành luận án này.

Do thời gian có hạn, đề tài khó tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Vì vậy, tơi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy, cơ giáo và tồn thể bạn đọc.

Tơi xin chân thành cảm ơn!

<i>Hà Nội, ngày tháng năm 2018</i>

<b>Nghiên cứu sinh</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4 4. Phương pháp nghiên cứu 5

a. Phương pháp tiếp cận... 5

b. Phương pháp thu thập số liệu... 5

c. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu... 7

d. Phương pháp phân tích số liệu... 8

5. Những đóng góp chủ yếu của luận án 9 6. Bố cục của luận án 10 <b>Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triểncơng nghiệp hỗ trợ11</b> 1.1. Những cơng trình nghiên cứu về phát triển cơng nghiệp hỗ trợ 11 1.1.1. Những cơng trình nghiên cứu ngồi nước... 11

1.1.2. Những cơng trình nghiên cứu trong nước... 14 1.3. Khoảng trống trong những nghiên cứu trước và những vấn đề cần được tiếp

<b>Chương 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển công nghiệp hỗ trợ25</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

2.1.1. Các quan niệm về phát triển cơng nghiệp hỗ trợ...25

2.1.2. Vai trị cơng nghiệp hỗ trợ trong phát triển kinh tế xã hội... 31

2.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội... 35

2.1.4. Các tiêu chí đánh giá phát triển cơng nghiệp hỗ trợ...41

2.2. Thực tiễn phát triển công nghiệp hỗ trợ và bài học kinh nghiệm 48 2.2.1. Kinh nghiệm phát triển công nghiệp hỗ trợ trên thế giới... 48

2.2.2. Thực tiễn và kinh nghiệm phát triển công nghiệp hỗ trợ ở Việt Nam...56

2.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho thành phố Hà Nội trong phát triển công nghiệp hỗ trợ...60

Tiểu kết chương 2 61 <b>Chương 3. Thực trạng phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thànhphố Hà Nội63</b> 3.1. Tổng quan về công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội 63 3.1.1. Tình hình phát triển các ngành cơng nghiệp Hà Nội...63

3.1.2. Các chính sách hỗ trợ phát triển công nghiệp hỗ trợ...73

3.2. Thực trạng phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội 78 3.2.1. Mở rộng quy mô công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội... 79

3.2.2. Chất lượng phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ...89

3.2.3. Hiệu quả trong phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ...92

3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội 99 3.3.1. Cơ chế chính sách của Nhà nước... 99

3.3.2. Các quan hệ liên kết khu vực và toàn cầu, ảnh hưởng của các tập đoàn đa quốc gia... 101

3.3.3. Thị trường của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ...102

3.3.4. Tiến bộ khoa học công nghệ...104

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

3.3.9. Phân tích nhân tố khám phá các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội... 110 3.4. Đánh giá chung về phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà

4.1. Bối cảnh phát triển công nghiệp hỗ trợ 122 4.1.1. Bối cảnh chung của thế giới... 122 4.1.2. Bối cảnh trong nước... 125 4.1.3. Bối cảnh của Hà Nội... 127 4.2. Định hướng và mục tiêu phát triển công nghiệp hỗ trợ trên Hà Nội 127 4.2.1. Định hướng phát triển công nghiệp hỗ trợ Hà Nội...127 4.2.2. Mục tiêu phát triển công nghiệp hỗ trợ Hà Nội...129 4.3. Giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành

4.3.1. Giải pháp về chính sách phát triển công nghiệp hỗ trợ... 132 4.3.2. Tăng cường thu hút đầu tư vào công nghiệp và công nghiệp hỗ trợ... 135 4.4.3. Tăng cường hỗ trợ cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ phát triển thị trường... 137 4.4.4. Nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ...140 4.4.5. Giải pháp về công nghệ cho phát triển công nghiệp hỗ trợ...142 4.4.6. Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển công nghiệp hỗ trợ...

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

Phụ lục

<b>D</b>

<b>Từ viết tắtNghĩa tiếng Việt</b>

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

EFA Exploratory Factor Analysis

Phương pháp phân tích nhân tố khám phá EU Liên minh Châu Âu

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn

JETRO Tổ chức Xúc tiến Mậu dịch Nhật Bản KCN Khu công nghiệp

KHCN Khoa học công nghệ LĐ Lao động

METI Bộ công nghiệp và Thương mại quốc tế Nhật Bản ODA Hỗ trợ phát triển chính thức

OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế PTCNHT Phát triển công nghiệp hỗ trợ

R&D Nghiên cứu và phát triển

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<b>D</b>

Bảng 3.1. Giá trị sản xuất tồn ngành cơng nghiệp của thành phố Hà Nội giai

Bảng 3.2. Giá trị sản xuất của các doanh nghiệp công nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2010 – 2016 phân theo các ngành nghề sản xuất

Bảng 3.3. Số lượng các doanh nghiệp công nghiệp đang hoạt động trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2011 – 2017 67 Bảng 3.4. Một số sản phẩm công nghiệp chủ yếu của Hà Nội 68 Bảng 3.5. Lao động làm việc trong một số ngành công nghiệp của Hà Nội 69 Bảng 3.6. Đầu tư vào công nghiệp của thành phố Hà Nội 70 Bảng 3.7. Các khu cơng nghiệp chính hiện có trên địa bàn Hà Nội 72 Bảng 3.8. Tổng hợp một số chính sách của Nhà nước về phát triển cơng nghiệp

Bảng 3.9. Tổng hợp một số chính sách của thành phố Hà Nội về phát triển công

Bảng 3.10. Các lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ và khả năng cung ứng cho các ngành công nghiệp của Hà Nội 79 Bảng 3.11. Phát triển số lượng các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn

Bảng 3.14. Phát triển số lượng lao động làm việc tại các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội 85 Bảng 3.15. Số lượng doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ phân theo quy mô lao

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Bảng 3.16. Giá trị sản xuất doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành

Bảng 3.17. Trình độ lao động làm việc tại các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội 92 Bảng 3.18. Chỉ số tăng trưởng giá trị sản xuất công nghiệp và công nghiệp hỗ trợ giai đoạn 2011 – 2016 (theo giá so sánh năm 2010) 93 Bảng 3.19. Tỷ lệ giá trị gia tăng trên giá trị sản xuất của ngành công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2011 – 2016 95 Bảng 3.20. Năng lực cung ứng của lĩnh vực sản xuất linh kiện, phụ tùng của các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Hà Nội 96 Bảng 3.21. Đánh giá của doanh nghiệp cơng nghiệp hỗ trợ về chính sách 100 Bảng 3.22. Đánh giá của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ về liên kết 101 Bảng 3.23. Đánh giá của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ về thị trường sản

Bảng 3.24. Đánh giá của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ về khoa học cơng

Bảng 3.25. Đánh giá của DN về tài chính của DN 106 Bảng 3.26. Đánh giá về chất lượng nguồn nhân lực 108 Bảng 3.31. Phân tích tương quan giữa các nhóm biến 113 Bảng 3.32. Tổng hợp phân tích hồi qui 115 Bảng 4.1. Dự báo quy mơ sản phẩm công nghiệp hỗ trợ Hà Nội 130 Bảng 4.2. Đối tượng thu hút đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ 136 Bảng 4.3. Hệ thống, công cụ quản lý cần hỗ trợ cho các DN công nghiệp hỗ trợ

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<b>D</b>

Đồ thị 3.1. Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp Hà Nội phân theo ngành nghề sản xuất giai đoạn 2010 – 2016 66 Đồ thị 3.2. Cơ cấu giá trị sản xuất cơng nghiệp Hà Nội phân theo loại hình kinh

Hình 1. Quy trình thực hiện điều tra, khảo sát doanh nghiệp 6 Sơ đồ 2.1. Các phạm vi của công nghiệp hỗ trợ 29 Sơ đồ 2.2. Công nghiệp hỗ trợ theo nghĩa rộng 30 Hình 2.1. Các giai đoạn cơng nghiệp hóa bắt kịp 32 Hộp 3.1. Đánh giá của doanh nghiệp về khó khăn bước đầu gia nhập chuỗi cung ứng của DN CNHT Hà Nội 88

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

<b>LỜI MỞ ĐẦU</b>

Xu thế tồn cầu hóa kinh tế, hợp tác kinh tế đang được mở rộng, cùng với đó là trong điều kiện phát triển mạnh mẽ của cách mạng khoa học và cơng nghệ tồn cầu, các quốc gia, nền kinh tế, khu vực đang có xu hướng hợp tác với nhau trong một mạng lưới phân cơng lao động tồn cầu. Mọi quốc gia muốn phát triển phải gắn phân công lao động quốc gia vào hệ thống phân công lao động quốc tế. Khi trình độ phân cơng lao động quốc tế và phân chia quá trình sản xuất đạt đến mức độ cao, ít có sản phẩm cơng nghiệp nào được sản xuất tại một không gian, địa điểm hay một công ty duy nhất của một quốc gia. Chúng được phân chia thành nhiều công đoạn ở các công ty nhánh tại các địa phương, quốc gia, châu lục khác nhau. Ngành công nghiệp hỗ trợ (CNHT) ra đời như một tất yếu xuất phát từ đòi hỏi của nền sản xuất công nghiệp mới với nội dung cơ bản là chun mơn hóa sâu sắc các cơng đoạn của q trình sản xuất [34].

Cơng nghiệp hỗ trợ ở Việt Nam hiện nay tập trung chủ yếu vào một số ngành như: Ngành chế tạo ô tô tỉ lệ nội địa hóa khoảng 5-20%; ngành điện tử nội địa hóa khoảng 5-10%; da giày nội địa hóa khoảng 30%; dệt may nội địa hóa đạt khoảng 30%; CNHT cho cơng nghệ cao khoảng 1-2%; cơ khí chế tạo khác nội địa hóa khoảng 15-20%. Từ hạn chế về việc nội địa hóa các sản phẩm CNHT dẫn tới khối lượng linh phụ kiện nhập khẩu hàng năm về Việt Nam lắp ráp, chế tạo, sản xuất để xuất khẩu vào khoảng hàng chục tỷ USD (riêng sản phẩm nhập khẩu thuộc ngành điện tử và ô tô vào khoảng 30 tỷ USD) [22].

Với vị trí thủ đơ, Hà Nội hướng tới mục tiêu phát triển ngành công nghiệp mang tính đầu tàu, có sức lan tỏa đến các ngành khác, cũng như tạo ra một sự cộng sinh, cộng hưởng trong phát triển đối với sự phát triển của các địa phương khác của cả nước, nhất là việc hình thành các cụm cơng nghiệp của Việt Nam có tính cạnh tranh quốc tế. Để thực hiện mục tiêu đó, hơn hai thập kỷ trước, Hà Nội đã lựa chọn phát triển CNHT, đặc biệt hướng tới các sản phẩm công nghiệp chủ lực. Đến nay, các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực CNHT ở Hà Nội đã có sự gia tăng đáng kể. Một số doanh nghiệp đã chủ động đầu tư vào công nghệ để sản xuất sản phẩm CNHT và trình độ cơng nghệ được cải thiện. Sản phẩm CNHT bước đầu có khả năng cạnh tranh với sản phẩm nhập khẩu. Một số ít doanh

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

nghiệp (DN) của Hà Nội bứt ra khỏi sự trì trệ bằng cách đầu tư thiết bị, nâng cao quy mô sản xuất, tạo thành một tác nhân quan trọng trong chuỗi sản phẩm phức tạp của các công ty đa quốc gia, các tập đồn lớn trên thế giới. Theo đó, Hà Nội sẽ từng bước sản xuất sản phẩm chất lượng cao để thúc đẩy một số ngành có thế mạnh như lắp ráp ơ tơ, cơ khí chế tạo, điện-điện tử theo hướng tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất, cung ứng linh, phụ kiện của khu vực và thế giới.

Các nhóm ngành và sản phẩm CNHT thế mạnh Hà Nội như linh phụ kiện ô tô, xe máy, vật liệu điện, bao bì, phụ tùng cơ khí xi măng, cơ khí mỏ, nhiệt điện, thủy điện… đã góp phần nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, thay thế phụ tùng linh kiện nhập khẩu, tạo ra sức cạnh tranh cho các sản phẩm cơng nghiệp cả nước. Để có nhiều sản phẩm thay thế được sản phẩm nhập khẩu, hạn chế nhập nguyên phụ liệu thì vấn đề phát triển CNHT là cần thiết. Đến nay, tỷ lệ nội địa hóa linh phụ kiện xe máy đạt trên 80%. Một số chi tiết CNHT khó như chi tiết bánh răng động cơ, trục khuỷu xe máy đã được DN FDI Nhật Bản sản xuất tại Hà Nội thay cho nhập khẩu. Các sản phẩm linh kiện chi tiết ngành điện tử cơng nghệ thơng tin ngồi đáp ứng cho thị trường trong nước đã tham gia mạnh mẽ xuất khẩu [47].

Đóng góp giá trị sản xuất của các doanh nghiệp CNHT Hà Nội chỉ chiếm khoảng 10% tổng giá trị sản xuất công nghiệp trên địa bàn thành phố [8]. Riêng trong ngành ô tô, xe máy là ngành có điều kiện phát triển CNHT tốt nhất do thị trường lớn, nhưng tỷ trọng doanh thu chỉ chiếm 26% ngành CNHT Thành phố; ngành điện tử-tin học còn thấp hơn chỉ chiếm 10%. Mặc dù là nhóm ngành có nhiều loại sản phẩm nhất và nhiều phân nhóm khác nhau, nhóm ngành điện (gồm cả thiết bị và khí cụ điện), vật tư ngành cơ khí, phụ tùng linh kiện cho ngành cơ khí…, nhưng cũng chỉ chiếm 29,16% doanh thu CNHT [14]. Nhóm CNHT cho ngành dệt may và ngành da - giày là nhóm đặc biệt, chiếm tỷ trọng tương đối thấp trong ngành CNHT do không được khuyến khích phát triển trên địa bàn Hà Nội sau năm 2020.

Phát triển CNHT Hà Nội hiện nay còn mang tính tự phát, manh mún, chưa có định hướng chiến lược tập trung vào một số ngành trọng tâm và thế mạnh của Thành phố để phát triển, sản phẩm chồng chéo chất lượng chưa đồng đều, năng lực sản xuất tại các DN còn hạn chế và đặc biệt là các doanh nghiệp chưa tìm được giải pháp phối hợp, liên kết với nhau để đạt hiệu quả sản xuất kinh doanh

</div>