luận án tiến sĩ kinh tế chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế của thái lan và malaysia sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu và bài học cho việt nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (708.42 KB, 15 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐẶNG THÀNH CHUNG

CHUYỂN ĐỔI MƠ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ CỦA THÁI LAN VÀ MALAYSIA SAU KHỦNG HOẢNG

KINH TẾ TOÀN CẦU VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI - 2020

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐẶNG THÀNH CHUNG

CHUYỂN ĐỔI MƠ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ CỦA THÁI LAN VÀ MALAYSIA SAU KHỦNG HOẢNG

KINH TẾ TOÀN CẦU VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM

Ngành : Kinh tế Quốc tế

Mã số : 9 31 01 06

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Đinh Công Tuấn

2. TS. Dương Trung Kiên

HÀ NỘI - 2020

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả luận án

Đặng Thành Chung

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ... 1

Chương 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CĨ LIÊN QUAN ĐẾN CHỦ ĐỀ CỦA LUẬN ÁN ... 7

1.1. Tổng quan tài liệu về mơ hình tăng trưởng kinh tế và chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế ... 7

1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi ... 7

1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước ... 8

1.2. Tổng quan tài liệu về chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế trên thế giới sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu, đặc biệt ở các quốc gia Đông Nam Á là Thái Lan, Malaysia và Việt Nam ... 9

1.2.1. Các nghiên cứu ngoài nước ... 9

1.2.2. Các nghiên cứu trong nước ... 12

1.3. Những điểm đã thống nhất, khoảng trống và hướng nghiên cứu của luận án17 1.3.1. Những điểm đã thống nhất ... 18

1.3.2. Khoảng trống và hướng nghiên cứu của luận án ... 18

1.4. Câu hỏi nghiên cứu và khung phân tích của luận án ... 19

1.4.1. Câu hỏi nghiên cứu ... 19

1.4.2. Khung phân tích của luận án ... 19

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ MƠ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ CHUYỂN ĐỔI MƠ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ... 21

2.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 21

2.1.1. Một số khái niệm ... 21

2.1.2. Phân loại mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 24

2.1.3. Tốc độ và chất lượng tăng trưởng trong mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 26

2.1.4. Các thành tố của mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 38

2.1.5. Một số lý thuyết và mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 40

2.2. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2008 ... 45

2.2.1. Nguyên nhân chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế... 45

2.2.2. Mục đích chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 51

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

2.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 51

2.2.4. Kinh nghiệm thực tiễn và xu thế quốc tế trong chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 54

Chương 3: CHUYỂN ĐỔI MƠ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở MALAYSIA VÀ THÁI LAN SAU KHỦNG HOẢNG KINH TẾ TOÀN CẦU ... 59

3.1. Chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Malaysia sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu ... 59

3.1.1. Những vấn đề đặt ra với mơ hình tăng trưởng kinh tế của Malaysia từ sau khủng hoảng kinh tế tồn cầu ... 59

3.1.2. Một số định hướng chính trong chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế . 61 3.1.3. Một số chuyển đổi thực tế sau khủng hoảng ... 64

3.1.4. Đánh giá về chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Malaysia ... 69

3.2. Chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Thái Lan sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu ... 75

3.2.1. Những vấn đề đặt ra với mơ hình tăng trưởng kinh tế của Thái Lan từ sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu ... 75

3.2.2. Định hướng chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 81

3.2.3. Những chính sách đã thực hiện ... 86

3.2.4. Đánh giá về chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Thái Lan ... 93

3.3. Những tương đồng trong chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế của Malaysia và Thái Lan ... 96

Chương 4: BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ THỰC TIỄN CHUYỂN ĐỔI MƠ HÌNH TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ CỦA MALAYSIA VÀ THÁI LAN SAU KHỦNG HOẢNG KINH TẾ TOÀN CẦU VÀ HÀM Ý CHO VIỆT NAM ... 100

4.1. Bài học kinh nghiệm từ thực tiễn chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế của Malaysia và Thái Lan sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu ... 100

4.1.1. Thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô một cách kịp thời, đồng bộ và hiệu quả ... 100

4.1.2. Ổn định thị trường tài chính và khơi phục lịng tin của dân chúng ... 102

4.1.3. Tái cấu trúc nền kinh tế sau khủng hoảng ... 103

4.1.4. Quan tâm sâu sắc đến vấn đề an sinh xã hội ... 104

4.2. Hàm ý đối với Việt Nam ... 105

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

4.2.1. Căn cứ khoa học xác định mơ hình tăng trưởng kinh tế mới thời kỳ hậu khủng hoảng ở Việt Nam ... 105 4.2.2. Thực tiễn chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam từ năm 2011 đến nay ... 118 4.2.3. Gợi mở kinh nghiệm đối với Việt Nam về đổi mới mơ hình tăng trưởng127 4.2.4. Một số giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam trong thời gian tới ... 139

KẾT LUẬN ... 152 CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA NGHIÊN CỨU SINH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ... 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 155 PHỤ LỤC ... 168

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

ADB Ngân hàng Phát triển châu Á Asian Development Bank

AEC Cộng đồng kinh tế ASEAN ASEAN Economic Community

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á Association of South – East Asian Nations

CNH, HĐH Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa DNNN Doanh nghiệp nhà nước

ĐNA Đông Nam Á

EU Liên minh châu Âu European Union

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investment GDĐT Giáo dục đào tạo

GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product GNI Tổng thu nhập quốc dân Gross National Income GNP Tổng sản phẩm quốc dân Gross National Products

HDI Chỉ số phát triển con người Human Development Index IADPs Chương trình phát triển nơng

nghiệp liên kết (Malaysia)

Integrated Agricultural Development Project ICOR Tỷ lệ vốn trên sản lượng tăng thêm Incrumental capital output

ratio IDA Hiệp hội Phát triển quốc tế (tổ chức

thuộc Ngân hàng thế giới)

IMF Quỹ Tiền tệ quốc tế International Monetary Fund KCN Khu công nghiệp

KHCN Khoa học công nghệ

LHQ Liên hợp quốc United Nations

MDGs Mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ Millennium Development Goals

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

MHTT Mơ hình tăng trưởng

MHTTKT Mơ hình tăng trưởng kinh tế MTST Mơi trường sinh thái

NAP Chính sách Nơng nghiệp mới (Malaysia)

New Agriculture Policy

NDP Kế hoạch Phát triển quốc gia (Malaysia)

National Development Plan

NEP Chính sách Kinh tế mới New Economic Policy NSLĐ Năng suất lao động

OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế

Organization for Economic Cooperation and

Development TFP Năng suất nhân tố tổng hợp

TPP Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương

Trans-Pacific Partnership Agreement

TTKT Tăng trưởng kinh tế

UNDP Chương trình phát triển của Liên hợp quốc

United Nations

Development Program UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và

Văn hóa Liên hợp quốc

United Nations Educational Scientific and Cultural Organization

VKTTĐ Vùng kinh tế trọng điểm

WB Ngân hàng thế giới World Bank

WEF Diễn đàn Kinh tế thế giới World Economic Forum WHO Tổ chức Y tế thế giới World Health Organization

WTO Tổ chức thương mại thế giới World Trade Organization

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Phác thảo cơ bản về chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ...53

Bảng 2.2. Nhóm các nước thành cơng và thất bại do sự phù hợp hay khơng của mơ hình tăng trưởng kinh tế ...56

Bảng 3.1: Các chỉ số xuất nhập khẩu của Malaysia, giai đoạn 2010 – 2012 ...72

Bảng 3.2: Tổng quan hệ thống giáo dục của Thái Lan ...79

Bảng 4.1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế và vốn đầu tư/GDP giai đoạn 1986–2010 ... 111

Bảng 4.2. Đóng góp vào tăng trưởng của các yếu tố vốn, lao động và TFP ... 113

Bảng 4.3: Kết quả hoạt động của 3 khu vực kinh tế ... 114

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

DANH MỤC HÌNH

Hình 3.1: Thu nhập bình quân đầu người của Malaysia, giai đoạn 2007 – 2015 ...70

Hình 3.2: Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Thái Lan (Đơn vị: %) ...76

Hình 3.3: Tỷ lệ lao động phân theo trình độ giáo dục của Thái Lan, giai đoạn 2001-2010 ...77

Hình 3.4. Hệ số GINI của Thái Lan, giai đoạn 1981-2012 ...79

Hình 4.1. Tỉ lệ người thu nhập thấp (dưới 2 đôla/ngày) trong tổng dân số ... 117

Hình 4.2. Khoảng cách ngày một lớn giữa GDP theo đầu người của Việt Nam với mức trung bình của các nước châu Á đang phát triển ... 117

Hình 4.3. Tăng trưởng kinh tế Việt Nam năm 2017 cao nhất trong 10 năm ... 123

Hình 4.4. Vốn FDI giải ngân cao kỷ lục năm 2017 ... 123

Hình 4.5. Việt Nam đạt thặng dư thương mại 2.67 tỉ USD năm 2017 ... 124

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài

Việc thực hiện chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế trong quá trình phát triển là nhiệm vụ tất yếu đối với mỗi quốc gia khi mơ hình kinh tế cũ, dựa trên những nguồn lực cũ, phương thức thực hiện phân bổ nguồn lực cũ, kiểu tổ chức quản lý kinh tế và và quản trị quốc gia cũ khơng cịn phù hợp. Điều này là đúng với các quốc gia và cũng không phải là ngoại lệ đối với Việt Nam. Trong q trình đó đòi hỏi các quốc gia cần biết cách khai thác những kinh nghiệm thành công, chưa thành công của nhau để từ đó có thể thực hiện quá trình chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế thành công, tạo ra mơ hình tăng trưởng kinh tế mới, có mặt bằng năng suất và chất lượng hiệu quả hơn, sức cạnh tranh tốt hơn. Với ý nghĩa như vậy, đối với Việt Nam, hiện nay khi mà mơ hình tăng trưởng dựa trên quy mơ lan tỏa theo diện rộng, với các động lực tăng trưởng cũ đã khơng cịn phù hợp với bối cảnh phát triển mới nữa, đòi hỏi phải thực hiện chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế như một yêu cầu cấp thiết nếu muốn tiếp tục kỳ vọng đạt được những thành tựu kinh tế mới. Q trình này địi hỏi sự nỗ lực từ nội bộ, song cũng rất cần tham khảo những kinh nghiệm và bài học kinh nghiệm của các quốc gia, nhất là các quốc gia trong khu vực có trình độ phát triển không quá chênh lệch như Malaysia và Thái Lan.

Cùng với đó, khủng hoảng kinh tế toàn cầu (năm 2008) đã tác động đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội của các quốc gia, đặt ra yêu cầu khách quan khiến hàng loạt nước trên thế giới phải điều chỉnh mơ hình tăng trưởng kinh tế. Trong tiến trình chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu mỗi nước và nhóm nước có những bước đi và cách làm khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện và những vấn đề mà họ gặp phải đối với mơ hình tăng trưởng kinh tế cũng như mục tiêu và định hướng phát triển tương lai. Trong tiến trình đó, nhiều nước đã có sự lựa chọn mơ hình tăng trưởng đúng đắn, phát huy được nội lực và phù hợp với điều kiện bên ngoài (Trung Quốc); thành công trong chuyển đổi mơ hình tăng trưởng vượt qua ngưỡng phát triển (Nhật Bản, Hàn Quốc và nhóm các nền kinh tế “con hổ châu Á”). Đồng thời cũng có những nước chưa thành cơng trong tiến trình chuyển đổi (một số nước Đông Nam Á, Nga, các nước Mỹ La Tinh). Chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế được xem như là giải pháp tất yếu, lâu dài mà hầu hết các quốc gia, các nền kinh tế phải tiếp tục thực hiện để khắc phục một cách triệt để, cơ bản những hậu quả của khủng hoảng kinh tế toàn cầu và tiếp tục phát triển, hội nhập quốc tế.

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

Trong thời gian trước và sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu (năm 2008), cũng như các quốc gia ASEAN khác, hai quốc gia Malaysia và Thái Lan theo đuổi những chương trình cải cách và chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế khác nhau. Mỗi chương trình chuyển đổi có những mục tiêu, định hướng hay nội dung cụ thể riêng khác nhau tùy thuộc vào những khiếm khuyết của bản thân mơ hình đó, vào điều kiện (thuận, nghịch) kinh tế, chính trị và xã hội cụ thể của mỗi quốc gia. Thực tiễn chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở cả Malaysia và Thái Lan sau khủng hoảng đã đạt được những thành tựu nhất định về tốc độ và chất lượng tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, thực tiễn chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế của Malaysia và Thái Lan được đánh giá là có nhiều yếu tố chưa thành cơng, trong đó quan trọng nhất là q trình chuyển đổi từ mơ hình tăng trưởng kinh tế theo chiều rộng sang chiều sâu ở các nước này được tiến hành để đạt tăng trưởng nhanh bằng mọi giá kéo theo những hệ lụy về xã hội, môi trường và thậm chí kéo theo những bất ổn kinh tế vĩ mô. Đồng thời, đằng sau những khác biệt, những điểm đặc thù của mỗi Chương trình quốc gia về chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế của hai nước, có những điểm chung rất căn bản thể hiện xu hướng đổi mới mơ hình tăng trưởng kinh tế chung của thế giới và khu vực. Do đó, những bài học rút ra từ chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu của các nước này, cả những bài học thành công và chưa thành công, đều rất hữu ích cho Việt Nam. Việt Nam tuy không nằm trong “tâm bão” của khủng hoảng kinh tế tồn cầu nhưng nó cũng tác động đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội của đất nước và trong những năm vừa qua, nền kinh tế cũng bộc lộ một số khiếm khuyết, cho thấy cần chuyển đổi về mơ hình tăng trưởng kinh tế.

Trong cơng cuộc chuyển đổi đó, việc nghiên cứu, học tập những kinh nghiệm thành công cùng những bài học thất bại của các nước khác – đặc biệt là những nước cùng chia sẻ ít nhiều những đặc điểm chung về văn hóa, địa lý, dân tộc trong khu vực Đông Nam Á như Thái Lan, Malaysia là vô cùng cần thiết đối với Việt Nam. Để giải quyết tốt hơn những vấn đề đặt ra trong chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế như: Tại sao phải chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế? Mơ hình tăng trưởng kinh tế mà chúng ta đang theo đuổi là như thế nào? Liệu mô hình đó đã thực sự phù hợp và có thể phát triển bền vững hay không? Làm thế nào để chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế thành cơng? Thì việc nghiên cứu, học tập kinh nghiệm của các nước như Thái Lan, Malaysia là rất cần thiết.

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

Đó là lý do NCS chọn đề tài: “Chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế của

Thái Lan và Malaysia sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu và bài học cho Việt Nam”

làm đề tài nghiên cứu cho luận án Tiến sỹ Kinh tế của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

2.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế tại hai quốc gia lựa chọn là Thái Lan và Malaysia, luận án rút ra những bài học kinh nghiệm; đồng thời đề xuất những hàm ý cho cơng cuộc chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong thời gian tới.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận án tập trung giải quyết được những nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau:

- Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về mơ hình tăng trưởng kinh tế và chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế.

- Phân tích, đánh giá cơng cuộc chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế tại hai quốc gia lựa chọn là Thái Lan và Malaysia sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu; rút ra bài học kinh nghiệm và hàm ý cho Việt Nam.

- Phân tích, đánh giá những tác động của khủng hoảng kinh tế tồn cầu và mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam hiện nay.

- Từ bài học kinh nghiệm chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế ở Thái Lan,

Malaysia và thực tiễn ở Việt Nam, đề xuất những hàm ý để Việt Nam có thể chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế thành cơng.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án

Đối tượng nghiên cứu của luận án là vấn đề chuyển đổi mơ hình tăng trưởng kinh tế của Thái Lan, Malaysia và Việt Nam sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận án

- Về nội dung: Luận án giới hạn nội dung nghiên cứu về chuyển đổi mơ hình

tăng trưởng kinh tế. Tập trung vào những tác động của khủng hoảng kinh tế tồn cầu đến mơ hình tăng trưởng kinh tế của các nước là đối tượng nghiên cứu; những điều

tăng trưởng kinh tế của các nước đó sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu.

Khái niệm “khủng hoảng kinh tế toàn cầu” ở đây được xác định là cuộc khủng

hoảng diễn ra vào các năm 2008 – 2009, có nguồn gốc từ khủng hoảng tài chính ở

</div>