HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM FORD FOUNDATION
HỘI Y TẾ CƠNG CỘNG ĐÀ NẴNG

CHƯƠNG TRÌNH CẢI THIỆN SỨC KHỎE NGƯỜI DÂN SỐNG TẠI KHU VỰC
NHIỄM DIOXIN THÔNG QUA CÁC GIẢI PHÁP Y TẾ CƠNG CỘNG

DỰ PHỊNG PHƠI NHIỄM DIOXIN
QUA THỰC PHẨM

HÀ NỘI 2010

NHÓM BIÊN SOẠN

Ths. Trần Thị Tuyết Hạnh
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG

Ths. Nguyễn Ngọc Bích
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG

Ths. Nguyễn Đức Minh
VIỆN Y XÃ HỘI HỌC
Ths. Nguyễn Thanh Hà
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG
CN. Nguyễn Kim Ngân
HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM

CỐ VẤN KỸ THUẬT
GS. TS. Lê Vũ Anh – Trường Đại học Y tế Công cộng

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010

THÔNG TIN CÁ NHÂN

Họ và tên: ........................................................................................................
Tuyên truyền viên khối phố:.............................................................................
Phường: ................................................. Quận: ..............................................
Thành phố: .......................................................................................................
Địa chỉ nhà riêng: .............................................................................................
.........................................................................................................................
Địa chỉ cơ quan: ..............................................................................................
..........................................................................................................................
Điện thoại: NR……….................CQ...............................DĐ..........................
Email:...........................................................Fax :………………....................

THƠNG TIN THÊM

….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 3

ĐỊA CHỈ LIÊN LẠC CẦN NHỚ

HỌ VÀ TÊN ĐIỆN THOẠI/EMAIL ĐỊA CHỈ

…......................................................................................................................

…......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
…......................................................................................................................
….......................................................................................................................
…......................................................................................................................
…......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
…......................................................................................................................
….......................................................................................................................
…......................................................................................................................
…......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
…......................................................................................................................
….......................................................................................................................
…......................................................................................................................
…......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................
….......................................................................................................................

4 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010


MỤC LỤC

PHẦN I: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ DIOXIN VÀ CHƯƠNG TRÌNH CAN
THIỆP............................................................................................................10

PHẦN II: 61 CÂU HỎI THƯỜNG GẶP.....................................................16

A. CÁC THÔNG TIN CHUNG VỀ DIOXIN...........................................17
Câu 1. Dioxin là gì?...................................................................................................17
Câu 2. Tại sao cũng là dioxin nhưng có chất được xếp vào loại cực độc như TCDD
cịn phần lớn các chất khác lại ít độc hơn?................................................................17
Câu 3. Tôi nghe trên các phương tiện truyền thông đại chúng thời gian gần đây thường
thấy nói về chất da cam. Vậy dioxin và chất da cam có phải là một?.......................18
Câu 4. Tôi sống ở gần Sân bay Đà Nẵng, vậy anh/chị cho tơi hỏi dioxin có ở đâu trong
mơi trường nơi tôi đang sống?...................................................................................18
Câu 5. Trong môi trường (đất, bùn, nước, thực phẩm …) dioxin có dễ bay hơi không?
....................................................................................................................................18
Câu 6. Dioxin bị phân hủy ở nhiệt độ nào?...............................................................18
Câu 7. Dioxin có tan trong nước khơng?...................................................................19
Câu 8. Dioxin tồn tại trong khơng khí có lâu khơng?...............................................19
Câu 9. Dioxin tồn tại bao lâu trong đất?....................................................................20
Câu 10. Tại sao tôi thấy chiến tranh đã kết thúc được 35 năm rồi mà bây giờ anh/chị
nói tơi vẫn có thể bị nhiễm dioxin?............................................................................21
Câu 11. Dioxin có trong thực phẩm khơng?..............................................................21
Câu 12. Dioxin có sinh ra trong tự nhiên không hay chỉ do con người tạo ra?.........22
Câu 13. Dioxin chủ yếu được thải ra từ đâu?............................................................23
Câu 14. Trong chiến tranh, quân đội Mỹ đã rải xuống môi trường Việt Nam một lượng
dioxin lớn như thế nào?.............................................................................................23
Câu 15. Thỉnh thoảng xem ti vi, tôi thấy người ta nói Sân bay Đà Nẵng và một số căn
cứ quân sự cũ của Mỹ là điểm nóng dioxin, tơi khơng rõ điểm nóng nhiễm dioxin có

nghĩa là gì? ................................................................................................................24

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 5

Câu 17. Thỉnh thoảng tôi thấy trên chương trình thời sự có các tin như phomat của Ý
nhiễm dioxin, hay một số thực phẩm ở Mỹ nhiễm dioxin … Từ lâu nay tôi vẫn tưởng
vấn đề dioxin chỉ xảy ra ở Việt Nam. Vậy, dioxin trong mơi trường Việt Nam có khác
dioxin những nước phát triển không?........................................................................25
Câu 18. Tôi hiện đang sống rất gần Sân bay Đà Nẵng, vậy anh/chị cho tôi hỏi là tôi có
thể bị nhiễm dioxin qua những đường nào?..............................................................25
Câu 19. Như anh/chị nói thì dioxin có thể vào cơ thể chúng ta qua ăn uống, hít thở và
qua da. Hiện nay tơi đang sống ở gần Sân bay Đà Nẵng, vậy tôi có thể bị nhiễm dioxin
bằng con đường nào là chủ yếu?...............................................................................26
Câu 20. Trong chiến tranh, những ai dễ bị nhiễm dioxin?........................................27
Câu 21. Hiện nay những ai ở Đà Nẵng và các điểm nóng dioxin khác của Việt Nam dễ
bị nhiễm dioxin?........................................................................................................27
Câu 22. Hiện tôi đang sống ở rất gần Sân bay Đà Nẵng, tôi cũng đã từng ăn cá và ngó
sen ở Hồ Sen và các hồ gần sân bay, làm thế nào để biết tơi có bị nhiễm dioxin hay
khơng?.......................................................................................................................28
Câu 23. Có phải tất cả lượng dioxin do tơi ăn vào, uống vào, hít thở vào hay ngấm qua
da đều được hấp thụ vào máu?..................................................................................29
Câu 24. Thỉnh thoảng tôi có tiếp xúc với bùn đất ở khu vực trong và gần Sân bay Đà
Nẵng. Vậy tôi có nên đi xét nghiệm hay uống thuốc gì khơng?...............................29
Câu 25. Dioxin thường tích tụ ở đâu trong cơ thể?..................................................29
Câu 26. Khi tôi ăn thực phẩm bị nhiễm dioxin thì sau bao lâu dioxin sẽ bị đào thải ra
khỏi cơ thể?...............................................................................................................30
Câu 27. Nếu tơi bị nhiễm dioxin thì có cách gì giúp tơi tăng cường đào thải dioxin ra
khỏi cơ thể không?....................................................................................................26
Câu 28. Người bị nhiễm dioxin khi chết thì dioxin trong cơ thể có thể gây nguy hại
cho môi trường không?..............................................................................................31

Câu 29. Mỗi ngày cơ thể tôi chịu đựng được một lượng dioxin như thế nào?.........31
Câu 30. Dioxin có thể gây ung thư ở người không?.................................................32
Câu 31. Tôi thấy xem trên ti vi có các chương trình về nạn nhân da cam, thấy nhiều
cháu tàn tật được gọi là nạn nhân da cam. Có đúng dioxin có thể gây dị dạng thai
khơng?.......................................................................................................................33

6 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010

Câu 32. Dioxin cịn có những tác hại gì đối với sức khỏe con người?......................34
Câu 33. Tôi đang sống ngay sát Sân bay Đà Nẵng, vậy tơi có nguy cơ mắc những
bệnh này khơng? .......................................................................................................35
Câu 34. Tại sao nói dioxin có nguy cơ gây ung thư, dị tật bẩm sinh v.v... nhưng gia
đình tơi gồm 8 người, sống ở khu vực gần Sân bay Đà Nẵng từ trước chiến tranh đến
nay mà có ai bị ung thư hay dị tật gì đâu?.................................................................35
Câu 35. Nếu tôi là bộ đội và bị một hoặc một vài bệnh nằm trong Danh mục 17 bệnh,
tật, dị dạng, dị tật kể ở Bảng 1 thì tơi có được coi là nạn nhân da cam/dioxin
không?.......................................................................................................................36
Câu 36. Nếu tôi là nạn nhân da cam/dioxin thì tơi được hỗ trợ những gì?...............37

B. PHƠI NHIỄM DIOXIN TRONG THỰC PHẨM............................................38
Câu 37. Những loại thực phẩm nào có nguy cơ nhiễm dioxin?................................38
Câu 38. Cũng có một số lần tơi câu được cá ở Hồ Sen như cá quả, cá rô, cá chép, cá
diếc v.v... Lúc thì tơi để cho gia đình ăn, lúc thì tơi đem ra chợ bán. Có phải tất cả các
loài cá này đều bị nhiễm dioxin?...............................................................................39
Câu 39. Tại thành phố Đà Nẵng, cá nuôi ở hồ nào được coi là an tồn?..................39
Câu 40. Tơi ở phường An Khê và hàng ngày đi chợ mua cá bán ở đây. Tôi hỏi thì biết
cá ở đây là từ quận khác mang về thì có nguy cơ bị nhiễm dioxin khơng?...............39
Câu 41. Khi sử dụng thịt gia súc chăn thả tại khu vực bị nhiễm dioxin thì có cách nào

chọn lọc được những phần thịt an tồn khơng?.........................................................40
Câu 42. Thịt gia súc được chăn thả ở các xã, huyện, hay tỉnh khác, cách xa khu vực ô
nhiễm dioxin, nhưng được mua về giết mổ và bán tại các khu vực điểm nóng dioxin
thì có an tồn khơng?.................................................................................................40
Câu 43. Thịt gà, thịt lợn được nuôi công nghiệp tại khu vực bị ô nhiễm dioxin có an
tồn khơng?................................................................................................................40
Câu 44. Các loại thịt, cá hộp hay cá đơng lạnh mua tại địa phương có bị nhiễm dioxin
khơng?......................................................................................................................41
Câu 45. Thịt gia súc có “dấu đỏ” của thú y có đảm bảo khơng có chất dioxin
khơng?.......................................................................................................................41
Câu 46. Ăn rau, củ quả có khả năng nhiễm dioxin hay khơng?................................42

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 7

Câu 47. Gia đình tơi sống ở phường Thanh Khê, tơi cũng có người thân sống ở phường
Hịa Khê, An Khê, Chính Gián – thành phố Đà Nẵng, chúng tôi dùng nước máy cho ăn
uống và nước giếng khoan cho sinh hoạt thì có khả năng bị nhiễm dioxin
không?.......................................................................................................................43
Câu 48. Tôi thường ăn tiết canh, lịng lợn, lịng gà, vậy tơi có nguy cơ nhiễm dioxin từ
thực phẩm này không?...............................................................................................43
Câu 49. Ăn thức ăn tại hàng quán ở địa phương có nguy cơ bị nhiễm dioxin khơng? ...
...................................................................................................................................44
Câu 50. Tại sao nhiều người ăn thực phẩm địa phương đã lâu mà tơi có thấy họ có
biểu hiện bệnh tật gì đâu?..........................................................................................44

C. DỰ PHÒNG PHƠI NHIỄM DIOXIN...............................................................45
Câu 51. Các vùng đất bị phun rải chất da cam và các chất diệt cỏ khác trong chiến
tranh có an tồn để sử dụng làm đất sản xuất nông nghiệp không? .........................45
Câu 52. Có nên canh tác trên đất tại các khu vực sân bay và các khu căn cứ quân sự cũ
của Mỹ như Sân bay Đà Nẵng, Sân bay Biên Hịa, Sân bay Phù Cát khơng?.......... 45

Câu 53. Tại sao các cơ quan có thẩm quyền không yêu cầu các cơ sở kinh doanh phải
kiểm nghiệm dioxin trước khi bán thực phẩm cho người dân? ................................45
Câu 54. Nếu tơi mua thịt, cá được ni tại địa phương (ví dụ tại khu Sân bay Đà
Nẵng, phường An Khê, Chính Gián, Hịa Khê và Thanh Khê Tây) nhưng tơi rửa sạch
trước khi nấu thì có giảm nguy cơ nhiễm dioxin khơng?..........................................46
Câu 55. Nấu chín thức ăn có giảm nồng độ dioxin không?......................................46
Câu 56. Tôi đang sống ở ngay cạnh Sân bay Đà Nẵng, gia đình tơi kinh tế cũng tương
đối đầy đủ, vậy tơi có nên chuyển sang sử dụng hồn tồn đồ đóng hộp để đảm bảo an
tồn, khơng bị nhiễm dioxin không?.........................................................................48
Câu 57. Tại sao các thông tin tuyên truyền về nguy cơ phơi nhiễm dioxin ở địa
phương không thấy quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng như đài, tivi? ..
...................................................................................................................................48
Câu 58. Tôi nên làm thế nào nếu người bán thịt gia súc, gia cầm không biết về nguồn
gốc thực phẩm họ đang kinh doanh? ........................................................................48

8 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010

Câu 59. Tôi đang sống ở gần Sân bay Đà Nẵng. Tôi nghe nói bùn đất ở khu vực này
bị nhiễm dioxin. Vào những ngày gió to tơi thấy bụi đất bay lên, tơi nên dự phịng thế
nào để giảm nguy cơ nhiễm dioxin thơng qua khơng khí? .......................................48
Câu 60. Gia đình tôi đang sống ở gần Sân bay Đà Nẵng và hiện tơi có 2 con nhỏ.
Chúng thường chơi trong vườn và hay nghịch đất, vậy con tơi có nguy cơ bị nhiễm
dioxin không? ...........................................................................................................49
Câu 61. Hiện tại các cơ quan có thẩm quyền có làm gì để kiểm sốt nguy cơ phơi
nhiễm dioxin tại các điểm nóng dioxin như Sân bay Đà Nẵng không?....................49

PHẦN III: HƯỚNG DẪN TUYÊN TRUYỀN VIÊN TRUYỀN THƠNG VỀ
DỰ PHỊNG PHƠI NHIỄM DIOXIN TRONG THỰC PHẨM ....................50


A. THƠNG TIN CHUNG VỀ CHƯƠNG TRÌNH CAN THIỆP GIẢM THIỂU NGUY
CƠ PHƠI NHIỄM DIOXIN TRONG THỰC PHẨM TẠI 4 PHƯỜNG GẦN SÂN
BAY ĐÀ NẴNG 2010...............................................................................................51
Bối cảnh triển khai chương trình...............................................................................51
Mục tiêu của chương trình ........................................................................................52
Các hoạt động của chương trình ...............................................................................52
Các thơng điệp chính của chương trình.....................................................................53
Nhiệm vụ của tun truyền viên trong kế hoạch truyền thơng dự phịng phơi nhiễm
dioxin qua thực phẩm ...............................................................................................54

B. CÁC PHƯƠNG PHÁP TRUYỀN THƠNG TẠI CỘNG ĐỒNG ÁP DỤNG
TRONG CHƯƠNG TRÌNH DỰ PHỊNG PHƠI NHIỄM DIOXIN TRONG THỰC
PHẨM ......................................................................................................................56
Truyền thông trực tiếp ..............................................................................................56
Truyền thơng gián tiếp ..............................................................................................60
Truyền thơng có thời điểm.........................................................................................62
Các kỹ năng truyền thông trực tiếp của tuyên truyền viên .......................................63
Nhật ký tuyên truyền viên.........................................................................................68
Ghi chú......................................................................................................................79
Tài liệu tham khảo.....................................................................................................80

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 9

PHẦN I.
GIỚI THIỆU

CHUNG

10 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM


Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010

GIỚI THIỆU CHUNG VỀ DIOXIN VÀ
CHƯƠNG TRÌNH CAN THIỆP

GIỚI THIỆU CHUNG VỀ DIOXIN

Dioxin là một từ chung đại diện cho một nhóm gồm 75 hóa chất khác nhau,
chủ yếu do con người tạo ra, rất khó phân hủy và do đó chúng tồn tại trong
môi trường trong một thời gian dài. Tuy nhiên, trong nhóm này chỉ có 7
chất là có độc tính của dioxin với mức độ độc khác nhau và chất 2,3,7,8-
tetrachlorodibenzo-p-dioxin (viết tắt là TCDD) được coi là độc nhất trong
họ dioxin. Chất này được xếp vào chất ung thư Nhóm 1 – nghĩa là “chất gây
ung thư ở người”. Ước tính 2,1 đến 4,8 triệu người Việt Nam bị phơi nhiễm
với dioxin trong hóa chất diệt cỏ do quân đội Mỹ rải xuống trong chiến tranh,
chưa kể con cháu của các nạn nhân và một lượng lớn người dân bị phơi nhiễm
với dioxin từ thực phẩm trong và sau chiến tranh. Các bằng chứng khoa học
đã được công bố trên thế giới và tại Việt Nam cho thấy rằng phơi nhiễm với
dioxin gây ra nhiều tác động sức khỏe nghiêm trọng trong đó có bệnh ung thư.
Các khu căn cứ quân sự cũ của Mỹ tại Việt Nam, đặc biệt là các sân bay Đà
Nẵng, Biên Hòa và Phù Cát có vai trị là các kho chứa chất Da Cam và các
chất diệt cỏ khác (chứa tạp chất dioxin) trong chiến dịch Bàn Tay Nông Dân
(Operation Ranch Hand 1961-1971). Tại các sân bay Đà Nẵng, Biên Hòa và
Phù Cát, hoạt động chứa, pha chế đã diễn ra trong thời gian dài và các vụ rò
rỉ chất Da cam đã xẩy ra.
Một số nghiên cứu gần đây cho thấy các mẫu đất, bùn, một số loại thực phẩm
địa phương, các mẫu máu và sữa mẹ của người dân sống gần sân bay Đà Nẵng
và Biên Hịa có hàm lượng dioxin cao hơn tất cả các tiêu chuẩn hay hướng dẫn
hiện hành về dioxin trên thế giới (Hatfield Consultants 2006, 2009). Ngoài

ra, điều tra về kiến thức, thái độ, thực hành dự phòng phơi nhiễm dioxin qua
thực phẩm và tần suất tiêu thụ thực phẩm của người dân tại 4 phường gần sân
bay Đà Nẵng (2009) và 2 phường gần sân bay Biên Hịa (2007) cho thấy kiến

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 11

thức và thực hành dự phòng phơi nhiễm dioxin qua thực phẩm của người dân
địa phương sống ở gần hai sân bay này còn rất hạn chế. Một bộ phận người
dân vẫn nuôi trồng và tiêu thụ thực phẩm nguy cơ cao nhiễm dioxin. Do đó,
cộng đồng sống gần sân bay Đà Nẵng và Biên Hoà được cho là đã và đang
phải đối mặt với nguy cơ sức khỏe cao do bị phơi nhiễm với dioxin có trong
môi trường, đặc biệt nếu họ tiêu thụ các thực phẩm được nuôi trồng tại địa
phương. Các biện pháp can thiệp giảm thiểu những ảnh hưởng sức khỏe cho
cộng đồng do phơi nhiễm với dioxin là vô cùng cần thiết.

Giới thiệu chung về chương trình can thiệp YTCC

Năm 2008, Hội Y tế Công cộng (YTCC) Việt Nam cùng với Hội YTCC Đồng
Nai đã tiến hành một can thiệp với cách tiếp cận YTCC nhằm nâng cao nhận
thức của người dân về nguy cơ nhiễm độc dioxin qua thực phẩm, các loại thực
phẩm có nguy cơ cao, xuất xứ thực phẩm tiêu thụ, cũng như các giải pháp
thực hành dự phòng nhiễm độc dioxin. Một hội thảo tham vấn các ban ngành
liên quan tại Biên Hịa, Đồng Nai đã được tổ chức để nhóm nghiên cứu báo
cáo kết quả khảo sát kiến thức, thái độ và thực hành của người dân trước can
thiệp và xây dựng kế hoạch can thiệp chi tiết. Sáu lớp tập huấn đã được tổ
chức cho các nhà quản lý, đại diện các ban ngành liên quan và các cộng tác
viên là Hội viên Hội YTCC Đồng Nai (Hình ảnh 1).

Hình ảnh 1. Đại diện
các ban ngành liên

quan tham gia lớp
tập huấn về dioxin
và dự phòng phơi
nhiễm dioxin qua
thực phẩm, Biên
Hòa - 2008

12 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010

Nội dung tập huấn về tác hại của dioxin, nguy cơ lây nhiễm, phương pháp dự
phòng, phương pháp tư vấn cộng đồng sử dụng tờ rơi, tranh ảnh, tư vấn trực
tiếp. Các thành viên tham gia lớp tập huấn là những tuyên truyền viên triển
khai công tác truyền thông tại cộng đồng. Cán bộ Hội YTCC Việt Nam đã xây
dựng, thử nghiệm tại cộng đồng và in các sản phẩm truyền thông về dioxin
và dự phòng phơi nhiễm dioxin qua thực phẩm như: tờ rơi, poster để dán tại
hộ gia đình, các bài phát thanh trên loa truyền thanh phường v.v… (Hình ảnh
2).

Hình ảnh 2. Cộng tác viên truyền thơng trực tiếp tại hộ
gia đình về dioxin và dự phòng phơi nhiễm dioxin qua thực
phẩm, Biên Hòa - 2008
Các cộng tác viên sau khi được tập huấn đã tiến hành các hoạt động truyền
thông tại cộng đồng như tư vấn, phát tờ rơi, dán poster tại hộ gia đình; tuyên
truyền trong các buổi họp cộng đồng: họp tổ dân phố, sinh hoạt hội Phụ nữ,
các đoàn thể khác của địa phương; phát thanh trên loa truyền thanh phường
của 2 phường Trung Dũng và Tân Phong. Trong thời gian từ tháng 6 đến tháng
12/2008 đã có 36 buổi truyền thông tại cộng đồng được tổ chức ở 2 phường
Trung Dũng và Tân Phong để truyền thông cho người dân về dioxin và các


Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 13

giải pháp dự phòng giảm thiểu nguy cơ phơi nhiễm cho bản thân và gia đình
(Hình ảnh 3).

Hình ảnh 3. Cộng tác viên thực hiện truyền thơng tại cộng
đồng về dioxin và dự phòng phơi nhiễm dioxin qua thực
phẩm, Biên Hòa - 2008

Sau khi mơ hình can thiệp YTCC ở điểm nóng sân bay Biên Hòa được Hội
YTCC Việt Nam và Hội YTCC Đồng Nai thực hiện trong giai đoạn 2007-
2009 đạt được những thành công bước đầu trong việc giảm thiểu nguy cơ phơi
nhiễm với dioxin trong thực phẩm cho người dân tại 2 phường Trung Dũng và
Tân Phong, Hội YTCC Việt Nam đã nhận được hỗ trợ tài chính từ Quỹ Ford
tại Việt Nam để mở rộng mơ hình can thiệp này ra điểm nóng nhiễm dioxin ở
sân bay Đà Nẵng. Tháng 5 năm 2010, Hội YTCC Việt Nam phối hợp với Hội
YTCC Đà Nẵng tổ chức Hội thảo xây dựng kế hoạch can thiệp với sự tham
gia của các ban ngành liên quan ở địa phương và cộng đồng nhằm xây dựng
một kế hoạch can thiệp cụ thể gồm các hoạt động đào tạo, truyền thông nguy
cơ và vận động thay đổi chính sách để giảm thiểu nguy cơ cho cộng đồng.

Để giúp cho các tuyên truyền viên thực hiện tốt hoạt động truyền thông tại
cộng đồng, một trong những hoạt động chính của chương trình can thiệp

14 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010

nhằm giảm thiểu nguy cơ phơi nhiễm dioxin cho người dân địa phương, nhóm

tác giả đã xây dựng cuốn “Sổ tay tuyên truyền viên - Dự phòng phơi nhiễm
dioxin qua thực phẩm”. Cuốn sổ tay này sẽ cung cấp các thông tin cần thiết
để các tuyên truyền viên tại 4 phường An Khê, Hịa Khê, Thanh Khê Tây và
Chính Gián có thể tự tin thực hiện các hoạt động truyền thông tại cộng đồng
nhằm nâng cao kiến thức, thái độ và thực hành của người dân về dự phòng
phơi nhiễm với dioxin qua thực phẩm. Ngồi các thơng tin về dioxin và dự
phịng phơi nhiễm dioxin qua thực phẩm được trình bày dưới dạng các câu
hỏi thường gặp (PHẦN II), cuốn sổ tay này cũng hướng dẫn tuyên truyền viên
một số phương pháp truyền thông tại cộng đồng được áp dụng trong chương
trình này (PHẦN III). Phần cuối của cuốn sổ tay được thiết kế giúp tuyên
truyền viên có thể ghi kế hoạch công tác cũng như kết quả thực hiện các buổi
truyền thông tại cộng đồng.

Hãy
là tuyên truyền
viên tự tin, năng động
vì sức khỏe người dân triển
khai thành công hoạt động truyền
thông tại cộng đồng!

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 15

PHẦN II.
61 CÂU HỎI
THƯỜNG GẶP

16 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010


A.
CÁC THÔNG TIN
CHUNG VỀ DIOXIN

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 17

A. CÁC THÔNG TIN CHUNG VỀ DIOXIN

Câu 1. Dioxin là gì?
Dioxin là một từ chung để gọi một nhóm gồm 75 hóa chất khác nhau, chủ yếu
do con người tạo ra, rất khó phân hủy và do đó chúng tồn tại trong mơi trường
trong một thời gian dài. Trong số 75 chất dioxin thì chỉ có 7 chất là độc, trong
đó chất 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (gọi tắt là TCDD – Hình ảnh 4)
được coi là chất độc nhất mà con người từng tạo ra được và chất này chiếm
một tỉ lệ lớn trong tổng lượng dioxin trong môi trường tại các điểm nóng ơ
nhiễm dioxin của Việt Nam.

a. b.

Hình ảnh 4. Cấu tạo hóa học của dioxin (a) và dioxin trong các thùng chất
độc da cam (b)

Câu 2. Tại sao cũng là dioxin nhưng có chất được xếp vào loại cực độc
như TCDD còn phần lớn các chất khác lại ít độc hơn?

Sở dĩ cùng thuộc họ dioxin nhưng do cấu tạo hóa học của các chất khác nhau
nên độc tính của chúng cũng khác nhau. Một yếu tố chính quyết định độc tính
của dioxin đó là số nguyên tử clo trong phân tử. Những chất có số nguyên tử
clo trong mỗi phân tử ít hơn hoặc bằng 3 thì ít độc hơn. Ngồi ra, vị trí của các
nguyên tử clo trong phân tử cũng quyết định độc tính của các hóa chất này.


18 HỘI Y TẾ CƠNG CỘNG VIỆT NAM

Sổ tay Tuyên truyền viên | 2010

Câu 3. Tôi nghe trên các phương tiện truyền thông đại chúng thời
gian gần đây thường thấy nói về chất da cam. Vậy dioxin và chất da
cam có phải là một?
Chất da cam là tác nhân chiến tranh hóa học được quân đội Mỹ sử dụng làm
chất diệt cỏ và rụng lá. Chất da cam chứa tạp chất rất độc là 2,3,7,8 TCDD
hay thường được gọi là dioxin. Con người không chủ đích sản xuất ra dioxin
mà trong q trình sản xuất chất da cam đã tạo ra tạp chất dioxin. Như vậy,
dioxin và chất da cam khơng hồn tồn là một mà dioxin chỉ là một lượng
nhỏ tạp chất có trong chất da cam. Ví dụ trong tổng số khoảng 80 triệu lít hóa
chất diệt cỏ được qn đội Mỹ rải xuống mơi trường Việt Nam thì có khoảng
366 kg dioxin.

Câu 4. Tôi sống ở gần sân bay Đà Nẵng, vậy anh/chị cho tơi hỏi dioxin
có ở đâu trong mơi trường nơi tôi đang sống?
Các nghiên cứu khoa học cho thấy khi được thải vào mơi trường, dioxin có thể
tồn tại trong đất, nước, khơng khí và thực phẩm. Tại sân bay Đà Nẵng và các
vùng lân cận, dioxin đã được tìm thấy ở trong đất, bùn, nước và thực phẩm.
Trong khơng khí nếu vào những ngày có gió to, cuốn bụi đất bay lên thì bạn
cũng có thể hít phải các hạt bụi đất nhiễm dioxin.

Câu 5. Trong môi trường (đất, bùn, nước, thực phẩm …) dioxin có dễ
bay hơi không?
Không. Dioxin bám rất chắc vào các chất hữu cơ có trong đất, bùn, nước v.v...
và khơng dễ bay hơi. Chính vì vậy, nồng độ dioxin trong các mẫu đất, bùn lấy
ở các khu sân bay Đà Nẵng, Biên Hòa, Phù Cát và các vùng lân cận hiện vẫn

còn rất cao.

Câu 6. Dioxin bị phân hủy ở nhiệt độ nào?
Ở nhiệt độ rất cao, từ 800oC dioxin tinh khiết sẽ bị phân hủy gần như hoàn
toàn. Đối với dioxin tồn tại trong các hạt bụi thì có thể tồn tại ở nhiệt độ cao

Chương trình cải thiện sức khỏe người dân sống tại khu vực nhiễm Dioxin thông qua các giải pháp Y tế công cộng 19

tới 1.150oC. Như vậy, để xử lý được dioxin trong đất thì cần phải xử lý bằng
các lò đốt ở nhiệt độ cao và thường là rất tốn kém. Ví dụ, ước tính chi phí để
xử lý bằng nhiệt cho khoảng 70.000 tấn đất nhiễm dioxin ở sân bay Biên Hòa
vào khoảng 21 triệu đô la Mỹ, tương đương khoảng 400 tỉ đồng.

Câu 7. Dioxin có tan trong nước khơng?
Các chất thuộc nhóm dioxin hầu như khơng tan trong nước nhưng hịa tan rất
tốt trong dầu, mỡ (ví dụ mỡ lợn, mỡ gà, mỡ cá, trứng, sữa v.v...) và các dung
mơi hữu cơ. Do đó, một khi được thải vào môi trường nước, dioxin thường tồn
tại trong các chất cặn lơ lửng, hoặc tích tụ lại trong cơ thể sinh vật thủy sinh
và với nồng độ ngày càng tăng lên trong chuỗi thức ăn từ sinh vật phù du, tới
cá tơm, ngao, sị, ốc v.v... và tới con người (Hình ảnh 5).

Hình ảnh 5. Hồ Biên Hùng bị nhiễm dioxin nên mọi hoạt
động đánh bắt cá đều đã bị cấm

Câu 8. Dioxin tồn tại trong khơng khí có lâu khơng?
Dioxin có thể tồn tại lơ lửng trong khơng khí trong một thời gian dài và phát
tán rộng rãi (Hình ảnh 6). Dioxin thường bám vào các hạt lơ lửng, ví dụ tro

20 HỘI Y TẾ CÔNG CỘNG VIỆT NAM