BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

VIỆN KHOA HỌC LÂM NGHIỆP VIỆT NAM

TRẦN THỊ THÚY HẰNG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ CƠ SỞ KHOA HỌC
ĐỂ GÂY TRỒNG VÀ PHÁT TRIỂN CÂY MẬT NHÂN
(Eurycoma longifolia Jack) TẠI VÙNG NAM TRUNG BỘ
VÀ TÂY NGUYÊN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP

Hà Nội - 2023


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

VIỆN KHOA HỌC LÂM NGHIỆP VIỆT NAM

TRẦN THỊ THÚY HẰNG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ CƠ SỞ KHOA HỌC
ĐỂ GÂY TRỒNG VÀ PHÁT TRIỂN CÂY MẬT NHÂN
(Eurycoma longifolia Jack) TẠI VÙNG NAM TRUNG BỘ
VÀ TÂY NGUYÊN
Ngành đào tạo: Lâm sinh

Mã ngành: 9.62.02.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học:
1. GS. TS Võ Đại Hải
2. TS. Kiều Tuấn Đạt

Hà Nội, 2023


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học của bản thân tôi,
luận án được thực hiện trong thời gian từ năm 2021 đến năm 2023 dưới sự hướng
dẫn khoa học của GS.TS Võ Đại Hải và TS. Kiều Tuấn Đạt. Các số liệu và các kết
quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là hồn tồn trung thực và chưa từng
được cơng bố trong các cơng trình trước đây.
Luận án có kế thừa và sử dụng một phần kết quả của Đề tài Quỹ gen Quốc
gia: “Nghiên cứu bảo tồn, phát triển và sử dụng bền vững nguồn gen Mật nhân
(Eurycoma longifolia Jack) tại Nam Trung Bộ và Tây Nguyên làm nguyên liệu sản
xuất thuốc” mã số NVQG-2018/22 do ThS Phạm Tiến Bằng chủ trì giai đoạn từ
tháng 11/2018 đến tháng 4/2021 và cá nhân NCS chủ trì giai đoạn từ tháng 4/2021
đến tháng 11/2023. Các thông tin, số liệu và kết quả nghiên cứu này đã được đơn vị
chủ trì, chủ nhiệm đề tài và các thành viên chính tham gia thực hiện đề tài đồng ý
cho phép sử dụng trong luận án.
Hà Nội, tháng 11 năm 2023
Tác giả

Trần Thị Thúy Hằng



LỜI CẢM ƠN
Luận án này được hoàn thành tại Viện khoa học Lâm nghiệp Việt Nam theo
chương trình đào tạo tiến sĩ khóa 33, từ năm 2021 - 2024.
Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ
của Ban lãnh đạo Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, Viện Khoa học Lâm
nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, Trung tâm Lâm nghiệp Nhiệt đới,... nhân
dịp này tác giả xin chân thành cảm ơn về sự giúp đỡ quý báu đó.
Trước hết tác giả xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc và kính trọng đến GS.TS.Võ
Đại Hải, TS. Kiều Tuấn Đạt với tư cách là người hướng dẫn khoa học đã dành nhiều
thời gian và cơng sức giúp đỡ tác giả hồn thành luận án này.
Xin chân thành cảm ơn Trung tâm Lâm nghiệp Nhiệt đới, đặc biệt là TS.
Trần Hồng Sơn - Giám đốc Trung tâm, đã tạo mọi điều kiện để tác giả theo học và
hoàn thành luận án này.
Hoàn thành luận án này phải kể đến sự giúp đỡ to lớn của tập thể cán bộ
khoa học Trung tâm Lâm nghiệp Nhiệt đới, đặc biệt là ThS. Phạm Tiến Bằng - chủ
trì đề tài: “Nghiên cứu bảo tồn, phát triển và sử dụng bền vững nguồn gen Mật
nhân (Eurycoma longifolia Jack) tại Nam Trung Bộ và Tây Nguyên làm nguyên liệu
sản xuất thuốc” giai đoạn giai đoạn từ tháng 11/2018 đến tháng 4/2021 đã hỗ trợ rất
nhiều về bố trí một số thí nghiệm ngồi hiện trường.
Xin chân thành cảm ơn UBND, Sở NN&PTNT các tỉnh, UBND các huyện,
xã, Hạt kiểm lâm - nơi tác giả triển khai thí nghiệm, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi
giúp đỡ tác giả triển khai thí nghiệm và thu thập số liệu ngoại nghiệp.
Cuối cùng, xin cảm ơn tất cả bạn bè và người thân trong gia đình đã động
viên và giúp đỡ tác giả hoàn thành luận án này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 11 năm 2023
Tác giả



MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.....................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN..........................................................................................................ii
DANH MỤC CÁC TỪ, KÝ HIỆU VIẾT TẮT.....................................................vi
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU.........................................................................vii
DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ.....................................................................x
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu.................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................3
2.1. Về lý luận...........................................................................................................3
2.2. Về thực tiễn.......................................................................................................3
3. Đối tượng, phạm vi và giới hạn nghiên cứu.......................................................3
3.1. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................3
3.2. Phạm vi nghiên cứu..........................................................................................3
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án........................................................4
4.1. Ý nghĩa khoa học..............................................................................................4
4.2. Ý nghĩa thực tiễn...............................................................................................4
5. Những đóng góp mới của luận án.......................................................................4
6. Cấu trúc và bố cục của luận án...........................................................................4
Chương 1:................................................................................................................. 6
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU................................................................6
1.1. Trên thế giới......................................................................................................6
1.1.1. Nghiên cứu về phân loại, sinh thái, phân bố cây Mật nhân........................6
1.1.2. Nghiên cứu về đa dạng di truyền và giá trị sử dụng cây Mật nhân...........7
1.1.3. Nghiên cứu về kỹ thuật nhân giống và trồng Mật nhân...........................10
1.2. Ở trong nước...................................................................................................13


1.2.1. Nghiên cứu về phân loại, sinh thái, phân bố cây Mật nhân......................13

1.2.2. Nghiên cứu về đa dạng di truyền và giá trị sử dụng cây Mật nhân.........16
1.2.3. Nghiên cứu về kỹ thuật nhân giống và trồng Mật nhân...........................21
1.3. Thảo luận chung.............................................................................................25
Chương 2:............................................................................................................... 27
NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................27
2.1. Nội dung nghiên cứu.......................................................................................27
2.2. Phương pháp nghiên cứu, kỹ thuật sử dụng.................................................27
2.2.1. Cách tiếp cận nghiên cứu............................................................................28
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh học và đa dạng nguồn gen cây
Mật nhân................................................................................................................28
2.2.3. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm đặc điểm đa dạng di truyền và giá trị
nguồn gen Mật nhân tại các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.....................30
2.2.4. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật nhân giống cây Mật nhân.................34
2.2.5. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật trồng Mật nhân ở vùng Nam Trung
Bộ và Tây Nguyên..................................................................................................40
2.2.6. Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật thu hoạch, sơ chế và bảo quản Mật
nhân........................................................................................................................42
2.2.7. Phương pháp xử lý số liệu...........................................................................44
2.2.8. Điều kiện tự nhiên khu vực thí nghiệm trồng Mật nhân..........................50
Chương 3:............................................................................................................... 51
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN....................................................51
3.1. Đặc điểm sinh học loài Mật nhân tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên
................................................................................................................................. 51
3.1.1. Đặc điểm phân bố và sinh thái loài Mật nhân...........................................51
3.1.2. Đặc điểm vật hậu.........................................................................................56
3.1.3. Đặc điểm cấu trúc tầng cây cao và tái sinh các lâm phần có Mật nhân phân
bố............................................................................................................................. 63


3.2. Đặc điểm đa dạng di truyền và giá trị nguồn gen Mật nhân tại các tỉnh

Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.............................................................................73
3.2.1. Đặc Điểm đa dạng di truyền nguồn gen Mật nhân....................................73
3.2.2. Đặc điểm giá trị nguồn gen Mật nhân........................................................82
3.3. Kỹ thuật nhân giống cây Mật nhân ở vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên
................................................................................................................................. 87
3.3.1. Đặc điểm sinh lý hạt giống Mật nhân.........................................................87
3.3.2. Kỹ thuật nhân giống hữu tính lồi Mật nhân............................................88
3.3.3. Kỹ thuật nhân giống vơ tính lồi Mật nhân...............................................97
3.4. Kỹ thuật trồng cây Mật nhân ở vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.....105
3.4.1. Ảnh hưởng của độ tàn che đến sinh trưởng cây Mật nhân.....................105
3.4.2. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến sinh trưởng cây Mật nhân................108
3.4.3. Ảnh hưởng của phân bón lót đến sinh trưởng cây Mật nhân.................109
3.4.4. Ảnh hưởng của biện pháp làm đất đến sinh trưởng cây Mật nhân.......111
3.4.5. Ảnh hưởng của tuổi cây con đem trồng đến sinh trưởng cây Mật nhân
............................................................................................................................... 113
3.5. Kỹ thuật thu hoạch, sơ chế và bảo quản Mật nhân....................................117
3.5.1. Kỹ thuật thu hoạch dược liệu Mật nhân..................................................117
3.5.2. Kỹ thuật sơ chế và bảo quản dược liệu Mật nhân...................................120
KẾT LUẬN, TỒN TẠI, VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................................124
1. Kết luận............................................................................................................124
2. Tồn tại...............................................................................................................125
3. Khuyến nghị.....................................................................................................126
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN....................................................................................................127
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................128
PHỤ LỤC :...........................................................................................................142



DANH MỤC CÁC TỪ, KÝ HIỆU VIẾT TẮT

Từ viết tắt
CTTN
D0
D1,3
DT
ĐC
HVN
KH&CN
KTC
M
∆M
NĐ
NN&PTNT
OTC
QĐ-TTg
RĐD
RPH
RSX
SD
TCVN
TLS
TT
UBND

Từ viết đầy đủ
Cơng thức thí nghiệm
Đường kính gốc
Đường kính thân cây tại vị trí 1,3m
Đường kính tán
Đối chứng

Chiều cao cây
Khoa học và Cơng nghệ
Khoảng tin cậy
Trữ lượng
Tăng trưởng bình qn chung về trữ lượng
Nghị định
Nông nghiệp và Phát triển Nông thơn
Ơ tiêu chuẩn
Quyết định của Thủ tướng Chính phủ
Rừng đặc dụng
Rừng phòng hộ
Rừng sản xuất
Sai tiêu chuẩn
Tiêu chuẩn Việt Nam
Tỷ lệ sống
Thông tư
Ủy ban nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU
Bảng 2.1
Bảng 2.2
Bảng 2.3
Bảng 2.4
Bảng 3.1
Bảng 3.2
Bảng 3.3

Phương pháp phân tích các chỉ tiêu lý, hóa tính đất
Tên các mồi ISSR

Thành phần phản ứng PCR
Chu trình phản ứng PCR
Một số đặc điểm khu vực phân bố tự nhiên của lồi Mật nhân
Đặc điểm khí hậu vùng phân bố tự nhiên của loài Mật nhân
Thành phần cơ giới đất tại các lâm phần có lồi Mật nhân

29
31
32
32
52
53
54

Bảng 3.4

phân bố tự nhiên
Một số tính chất hóa học đất tại các lâm phần có lồi Mật

55

Bảng 3.5

nhân phân bố tự nhiên
Đặc điểm các pha vật hậu loài Mật nhân tại khu vực nghiên

57

Bảng 3.6


cứu
Đặc điểm thời kỳ ra nụ, hoa và quả Mật nhân năm 2019 và

60

Bảng 3.7
Bảng 3.8

năm 2020
Sản lượng quả Mật nhân năm 2019 và năm 2020
Đặc trưng lâm phần rừng tự nhiên giàu nơi có lồi Mật nhân

62
63

Bảng 3.9

phân bố
Cấu trúc tổ thành rừng tự nhiên giàu (IV%) có Mật nhân

64

phân bố
Bảng 3.10 Đặc trưng lồi Mật nhân trong rừng tự nhiên giàu
Bảng 3.11 Đặc trưng rừng tự nhiên trung bình có Mật nhân phân bố
Bảng 3.12 Cấu trúc tổ thành rừng tự nhiên trung bình (IV%) nơi có lồi

65
65
66


Mật nhân phân bố
Bảng 3.13 Đặc trưng lồi Mật nhân trong rừng tự nhiên trung bình
Bảng 3.14 Đặc trưng rừng tự nhiên nghèo có Mật nhân phân bố
Bảng 3.15 Cấu trúc tổ thành rừng tự nhiên nghèo (IV%) nơi có lồi Mật

67
67
68

nhân phân bố
Bảng 3.16 Đặc trưng loài Mật nhân trong rừng tự nhiên nghèo
Bảng 3.17 Tổ thành tầng cây tái sinh ở trạng thái rừng tự nhiên giầu (N

69
70

%) nơi có lồi Mật nhân phân bố
Bảng 3.18 Tổ thành tầng cây tái sinh ở rừng tự nhiên trung bình (N%)

71

có Mật nhân phân bố
Bảng 3.19 Tổ thành tầng cây tái sinh ở trạng thái rừng tự nhiên nghèo

72

(N%) nơi có lồi Mật nhân phân bố
Bảng 3.20 Các thông số về đa dạng di truyền của 13 xuất xứ nghiên cứu


75


Bảng 3.21 Kết quả phân tích AMOVA mẫu Mật nhân ở 13 quần thể

77

nghiên cứu
Bảng 3.22 Khoảng cách di truyền (trên vạch) và mức độ tương đồng di

78

Bảng 3.23
Bảng 3.24
Bảng 3.25
Bảng 3.26

truyền (dưới vạch) ở 13 quần thể nghiên cứu
Đặc tính dược liệu trong dịch chiết Mật nhân
Hàm lượng một số kim loại nặng có trong mẫu rễ Mật nhân
Hàm lượng một số hoạt chất trong rễ Mật nhân
Hàm lượng Eurycomanone và Eurycomanol trong các rễ Mật

82
83
83
84

Bảng 3.27
Bảng 3.28

Bảng 3.29
Bảng 3.30
Bảng 3.31

nhân
Thống kê mục đích khai thác Mật nhân
Mức độ tiêu thụ Mật nhân
Khối lượng tiêu thụ Mật nhân ở một số địa phương
Đặc điểm sinh lý hạt giống Mật nhân ở các thời điểm thu hái
Ảnh hưởng nhiệt độ và thời gian xử lý đến tỷ lệ nảy mầm hạt

85
86
86
87
88

giống Mật nhân
Bảng 3.32 Ảnh hưởng của thành phần ruột bầu đến tỷ lệ sống và sinh

91

trưởng cây con Mật nhân giai đoạn 12 tháng tuổi
Bảng 3.33 Ảnh hưởng của kích thước ruột bầu đến tỷ lệ sống và sinh

92

trưởng cây con Mật nhân giai đoạn 12 tháng tuổi
Bảng 3.34 Ảnh hưởng của chế độ che sáng đến tỷ lệ sống và sinh trưởng


94

cây con Mật nhân giai đoạn 12 tháng tuổi
Bảng 3.35 Ảnh hưởng của phân bón đến tỷ lệ sống và sinh trưởng cây

95

con Mật nhân giai đoạn 12 tháng tuổi
Bảng 3.36 Ảnh hưởng của chất điều hòa và nồng độ đến tỷ lệ sống và

98

sinh trưởng phát triển của hom Mật nhân ở thời điểm 90 ngày
Bảng 3.37 Ảnh hưởng của loại hom đến tỷ lệ sống và sinh trưởng phát

100

triển của hom Mật nhân
Bảng 3.38 Ảnh hưởng của thời vụ giâm hom đến sinh trưởng và phát

102

triển hom Mật nhân giai đoạn 90 ngày theo dõi
Bảng 3.39 Ảnh hưởng của kỹ thuật tưới đến tỷ lệ sống và sinh trưởng

104

phát triển của hom Mật nhân giai đoạn 90 ngày
Bảng 3.40 Ảnh hưởng của độ tàn che đến tỷ lệ sống và sinh trưởng cây


105

Mật nhân giai đoạn 4 năm tuổi
Bảng 3.41 Ảnh hưởng của độ tàn che đến chất lượng sinh trưởng cây

107

Mật nhân trong mô hình
Bảng 3.42 Ảnh hưởng của mật độ trồng đến sinh trưởng cây Mật nhân ở

108


giai đoạn 4 năm tuổi
Bảng 3.43 Ảnh hưởng của phân bón lót đến sinh trưởng cây Mật nhân ở

110

giai đoạn 4 năm tuổi
Bảng 3.44 Ảnh hưởng của biện pháp làm đất đến sinh trưởng cây Mật

112

nhân ở giai đoạn 4 năm tuổi
Bảng 3.45 Ảnh hưởng của tuổi cây con đem trồng đến sinh trưởng cây

114

Mật nhân ở giai đoạn 2 năm tuổi
Bảng 3.46 Ảnh hưởng của độ tuổi thu hoạch đến chất lượng dược liệu


117

Mật nhân
Bảng 3.47 Ảnh hưởng của thời vụ thu hoạch đến chất lượng Mật nhân
Bảng 3.48 Ảnh hưởng của thời điểm thu hoạch đến chất lượng Mật nhân
Bảng 3.49 Ảnh hưởng phương pháp làm khô đến chất lượng dược liệu

118
119
120

Mật nhân
Bảng 3.50 Ảnh hưởng của phương pháp sơ chế và phương pháp bảo

121

quản (hai nhân tố) đến hàm lượng dược liệu Mật nhân


DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ
Hình 2.1

Phương pháp sắc lý lỏng định lượng hợp chất

49

Hình 3.1
Hình 3.2


Eurycomanone và Eurycomanol
Mật nhân phân bố ở Núi Thành (trái) và ở Tam Kỳ (phải)
Thời kỳ chồi Mật nhân mới hình thành (trái ) và sinh trưởng

51
59

Hình 3.3

chiều dài chồi (phải)
Sơ đồ các pha vật hậu lồi Mật nhân tại vùng Nam Trung Bộ

59

Hình 3.4
Hình 3.5

và Tây Ngun
Thời kỳ quả mật nhân chín
Kết quả điện di ADN tổng số của 100 mẫu Mật nhân trên gel

61
74

Hình 3.6

agarose
Sản phẩm của phản ứng PCR với cặp mồi ISSR UBC823

75


Hình 3.7

(chú thích: MK: maker, 1-18 các mẫu Mật nhân)
Cây quan hệ di truyền Mật nhân các tỉnh Nam Trung Bộ và

79

Hình 3.8
Hình 3.9

Tây Nguyên
Cây quan hệ di truyền các mẫu Mật nhân nghiên cứu
Kết quả phân tích PCoA của 13 xuất xứ Mật nhân (trái) và 100

80
82

mẫu Mật nhân nghiên cứu (phải)
Hình 3.10 Thí nghiệm xử lý hạt giống (trái) và hạt Mật nhân nảy mầm

90

sau 20 ngày theo dõi (phải)
Hình 3.11 Thí nghiệm ảnh hưởng của che sáng đến sinh trưởng cây con

95

Mật nhân
Hình 3.12 Sinh trưởng của hom Mật nhân ở thời điểm 15 ngày (trái), 30


102

ngày (giữa) và 90 ngày (phải)
Hình 3.13 Sinh trưởng đường kính gốc và chiều cao cây Mật nhân

106

ở các độ tàn che khác nhau ở giai đoạn 1 – 4 tuổi
Hình 3.14 Sinh trưởng đường kính gốc và chiều cao cây Mật nhân

109

tại các mật độ trồng ban đầu khác nhau ở giai đoạn 1 – 4 tuổi
Hình 3.15 Sinh trưởng đường kính gốc và chiều cao cây Mật nhân

111

tại các cơng thức phân bón lót khác nhau ở giai đoạn 1 – 4 tuổi
Hình 3.16 Sinh trưởng đường kính gốc và chiều cao cây Mật nhân

113

tại các cơng thức làm đất khác nhau ở giai đoạn 1 – 4 tuổi
Hình 3.17 Sinh trưởng đường kính gốc và chiều cao cây Mật nhân

115

tại các công thức tuổi cây con đem trồng khác nhau ở giai đoạn
1 – 4 tuổi



Hình 3.18 Cây Mật nhân 2 năm tuổi và 4 năm tuổi trong mơ hình
Hình 3.19 Phương pháp sơ chế dược liệu Mật nhân (cắt khúc, thái phiến)
Hình 3.20 Phương pháp bảo quản (túi nilon hút chân không, bảo quản

116
122
123

thông thường)

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Lâm sản ngoài gỗ (LSNG) là thành phần rất quan trọng của rừng, có ý nghĩa
rất lớn trong việc nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững của ngành Lâm
nghiệp hiện nay. Trong Quyết định 523/QĐ-TTg ngày 01/4/2021 của Thủ tướng
Chính phủ Phê duyệt Chiến lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam giai đoạn 2021-2030,
tầm nhìn đến năm 2050 đã nêu rõ: “Chú trọng khai thác, phát triển và sử dụng bền


vững LSNG, đẩy mạnh bảo tồn và phát triển với sự tham gia của các bên có liên
quan; đánh giá, tư liệu hóa tài nguyên ĐDSH, các nguồn gen quý, hiếm”. Trong giai
đoạn 2021-2030 Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Chương trình Phát triển cơng
nghiệp dược, dược liệu sản xuất trong nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm
2045”, trong đó đã đưa ra mục tiêu: “Phát triển dược liệu và các sản phẩm từ nguồn
dược liệu trong nước thành lĩnh vực sản xuất hàng hóa có chất lượng và giá trị cao,
có sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và trên thế giới” (Quyết định 376/QĐTTg ngày 17/3/2021 của Thủ tướng chính phủ).
Mật nhân (Eurycoma longofilia Jack) thuộc chi Eurycoma, họ Thanh thất
(Simaroubaceae); là loài cây dược liệu quý được sử dụng hàng trăm năm nay tại các

quốc gia Đông Nam Á như: Malaysia, Indonesia, Campuchia, Thái Lan, Việt
Nam… và nhiều quốc gia Tây Á khác (Võ Văn Chi và cộng sự, 1969; Đỗ Tất Lợi,
1991). Rễ cây Mật nhân thái nhỏ, tẩm rượu sao để làm thuốc chữa khí hư, huyết
kém, ăn uống khơng tiêu, tức ngực, gân xương yếu, tay chân tê đau, tả lỵ, nôn mửa
(Võ Văn Chi, 2012; Đỗ Tất Lợi, 2004); chữa đau mỏi lưng, ngộ độc, say rượu, trị
giun (Nguyễn Bá Hoạt & Nguyễn Tập, 1999). Trong vỏ và rễ cây Mật nhân có
thành phần chất quasinoid, triterpenoid, alkaloid, chất đắng giúp tăng năng lượng
hoạt động và sức bền cơ thể,… trong đó, hợp chất quassinoid có tác dụng tăng
cường tiết testosterone nội sinh cải thiện sức khỏe và sinh lý nam giới, diệt ký sinh
trùng sốt rét, chống viêm, chống ung thư; triterpenoid và alkaloid có tác dụng kháng
khuẩn, chống viêm (Nguyễn Thị Thanh Tâm và cộng sự, 2014; Ang và cộng sự,
2000; Bhat & Karim, 2010; Hassan và cộng sự, 2012; Low, Choi và cộng sự, 2013).
Trên thế giới đã sử dụng một số hợp chất có trong cây Mật nhân để sản xuất thành
các sản phẩm chức năng giúp tăng cường sức khỏe cơ bắp và sinh lý như Tongkat
Ali (Thái Lan), sâm Alipas (Mỹ). Tại Việt Nam, Mật nhân được khai thác và chế
biến thành các sản phẩm cao (cao Mật nhân) đem lại thu nhập đáng kể cho một số
hộ gia đình.
Những năm gần đây do nhu cầu về khai thác và sử dụng rễ Mật nhân tăng cao,
dẫn tới nguồn cây trong tự nhiên bị khai thác quá mức và bị suy giảm nghiêm trọng.


Trong khi đó, các nghiên cứu trước về cây Mật nhân chưa được quan tâm đúng mức
và còn nhiều hạn chế, tập trung chủ yếu về mô tả đặc điểm sinh thái, thành phần hóa
học và cơng dụng của cây Mật nhân (Ngô Văn Cầm, và cộng sự, 2020; Võ Khánh
Hà, Trương Thị Minh Hạnh, Giang Thị Kim Liên và cộng sự, 2020; Võ Khánh Hà,
Trương Thị Minh Hạnh, Hồ Thị Diệu Oanh, và cộng sự., 2020; Nguyễn Thành Mến
& Hoàng Thanh Trường, 2015). Các nghiên cứu về nhân giống, gây trồng cây Mật
nhân chưa được quan tâm đầy đủ và chưa có hệ thống, mới có nghiên cứu đơn lẻ
thành phần ruột bầu đến sinh trưởng cây con (Nguyễn Thành Mến, và cộng sự,
2016; Lê Thị Thùy Trâm, 2015), nhân giống invivo (Trần Minh Đức và cộng sự,

2018). Nhìn chung, các biện pháp kỹ thuật nhân giống, gây trồng, sơ chế và chế
biến sản phẩm từ cây Mật nhân chưa được quan tâm nghiên cứu một cách có hệ
thống, thiếu cơ sở khoa học, gây khó khăn cho khai thác và phát triển bền vững loài
cây này.
Nam Trung Bộ và Tây Nguyên là vùng có phân bố tập trung của cây Mật
nhân, nhưng trong những năm gần đây, người dân khai thác ồ ạt, thiếu bền vững
dẫn đến số lượng và trữ lượng bị suy giảm nghiêm trọng. Xuất phát từ những yêu
cầu thực tiễn và để góp phần giải quyết những tồn tại nêu trên, việc thực hiện đề tài:
“Nghiên cứu một số cơ sở khoa học để gây trồng và phát triển cây Mật nhân
(Eurycoma longifolia Jack) tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên” là rất cần thiết,
có ý nghĩa cả về khoa học và thực tiễn, góp phần bảo tồn, khai thác và phát triển, sử
dụng hiệu quả bền vững nguồn gen cây Mật nhân cung cấp nguồn nguyên liệu cho
sản xuất thuốc.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Về lý luận
Bổ sung cơ sở khoa học về đặc điểm sinh học và đa dạng di truyền cây Mật
nhân tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, làm cơ sở đề xuất gây trồng và phát
triển cây Mật nhân tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
2.2. Về thực tiễn
Đề xuất được các biện pháp kỹ thuật về nhân giống, trồng, thu hoạch, sơ chế


và bảo quản Mật nhân tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
3. Đối tượng, phạm vi và giới hạn nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Loài Mật nhân (Eurycoma longifolia Jack).
3.2. Phạm vi nghiên cứu
* Giới hạn về nội dung nghiên cứu:
- Nghiên cứu đặc điểm sinh học: giới hạn trong nghiên cứu sinh thái, phân
bố; vật hậu; cấu trúc tầng cây cao và tái sinh loài; Đa dạng di truyền Mật nhân ở

vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
- Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống cây Mật nhân: giới hạn trong nghiên cứu
nhân giống hữu tính (xử lý hạt, thành phần ruột bầu, chế độ che sáng, kích thước túi
bầu) và nhân giống vơ tính (loại chất điều hịa sinh trưởng và nồng độ thích hợp,
tưới nước, loại hom, thời vụ giâm hom).
- Nghiên cứu kỹ thuật trồng cây Mật nhân ở vùng Nam Trung Bộ và Tây
Nguyên: giới hạn trong phương thức trồng, mật độ trồng, bón phân, kỹ thuật làm
đất.
* Giới hạn về địa bàn nghiên cứu
- Luận án thực hiện các nội dung nghiên cứu về đặc điểm sinh thái, phân bố; đa
dạng di truyền và giá trị nguồn gen Mật nhân tại 13 tỉnh vùng Nam Trung Bộ và Tây
Nguyên (Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú n, Khánh Hịa, Ninh
Thuận, Bình Thuận, Đăk Nông, Đăk Lăk, Lâm Đồng, Gia Lai và Kom Tum);
- Các nội dung nghiên cứu về cấu trúc tầng cây cao và tái sinh các lâm phần
nơi có lồi Mật nhân phân bố thực hiện tại 5 tỉnh Gia Lai, Bình Định, Phú n,
Khánh Hịa, Kon Tum.
- Nội dung về nghiên cứu kỹ thuật trồng cây Mật nhân tại Nam Trung Bộ và
Tây Nguyên được thực hiện tại Trạm thực nghiệm Lâm nghiệp Pleiku thuộc phường
Chi Lăng, thành Phố Pleiku, tỉnh Gia Lai.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
4.1. Ý nghĩa khoa học


Luận án góp phần bổ sung cơ sở khoa học về đặc điểm sinh học và đa dạng
di truyền cây Mật nhân tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên làm cơ sở khoa học
đề xuất các biện pháp kỹ thuật gây trồng và phát triển bền vững cây Mật nhân tại
vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
4.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận án đã đề xuất được các biện pháp kỹ thuật nhân giống, trồng, thu
hoạch, sơ chế và bảo quản Mật nhân tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.

5. Những đóng góp mới của luận án
- Đã xác định được một số đặc điểm sinh học (đặc điểm phân bố, sinh thái,
vật hậu và đa dạng di truyền) cây Mật nhân vùng Nam Trung bộ và Tây Nguyên.
- Đã xác định được một số biện pháp kỹ thuật nhân giống và trồng Mật nhân
tại vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
6. Cấu trúc và bố cục của luận án
Luận án gồm 141 trang, 54 bảng, 21 hình; ngồi phần danh mục các cơng
trình khoa học đã cơng bố của tác giả có liên quan đến luận án, danh mục tài liệu
tham khảo, luận án được kết cấu gồm các phần chính như sau:
 Phần mở đầu 5 trang;
 Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu (21 trang);
 Chương 2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu (25 trang);
 Chương 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận (76 trang);
 Kết luận, tồn tại và kiến nghị (3 trang).
Chương 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Trên thế giới
1.1.1. Nghiên cứu về phân loại, sinh thái, phân bố cây Mật nhân
* Tên gọi, phân loại, đặc điểm hình thái
Cây Mật nhân (Eurycoma longifolia Jack) thuộc chi Eurycoma, họ
Simaroubaceae, là một loài được sử dụng làm dược liệu ở các nước Đông Nam Á.


Eurycoma là một chi nhỏ gồm 4 loài thực vật có hoa (Eurycoma apiculata Benn,
Eurycoma harmandiana Pierre, Eurycoma latifolia Ridl, Eurycoma longifolia Jack)
trong họ Thanh thất (Simaroubaceae), xuất hiện chủ yếu ở vùng nhiệt đới Đông
Nam Á (Susilowati và cộng sự, 2019); có nguồn gốc từ Indonesia, Malaysia, Việt
Nam, Lào và Thái Lan (Abd ElAziem & Asma, 2007; Chua và cộng sự, 2005;
Patwardhan và cộng sự, 2004).
Cây Mật nhân được gọi với nhiều tên khác nhau như: long jack (Mỹ và châu

Âu); Tongkat ali, Pasak bumi, Penawar pahit, Penawar bias, Bedara merah, Bedara
putih, Lempedu pahit, Payong ali, Tongkat baginda, Muntah bumi, Petala bumi
(Malaysia); Tongkat Ali, Pasak bumi, Bidara laut (Indonesia); Ian Don, Tung
saw, Hae phan chan, Phiak, Plaa lai phuenk (Thái Lan), Tho nan (Lào) (Chan và
cộng sự, 1986).
Mật nhân là loại cây bụi thân mảnh, sinh trưởng ở tầng rừng thấp được mô tả
là cây gỗ nhỏ, cao 8 - 10m, đường kính ngang ngực có thể lên tới 15cm (Brukil,
1966), không phân nhánh với các cuống lá màu nâu đỏ. Lá kép hoặc có hình lơng
chim dài tới 1m. Mỗi lá kép gồm 30 đến 40 lá chét, hình mũi mác đến hình mũi mác
trứng. Mỗi lá chét dài khoảng 15-20 cm, rộng 1,5-6 cm, mặt trên của lá màu xanh,
mặt dưới màu trắng. Hoa mọc thành cụm hình chùy ở nách lá, màu đỏ nâu, có nhiều
lơng tơ mịn. Hoa lưỡng tính, cánh hoa nhỏ, rất mềm. Quả hạch cứng, hình trứng,
nâu vàng khi cịn non và trở thành nâu đỏ khi chín. Vỏ và rễ của E.
longifolia thường có màu trắng/vàng ngà (Keng và cộng sự, 2002).
* Đặc điểm phân bố và sinh thái
Mật nhân là lồi cây bản địa ở Malaysia, Indonesia, phân bố ít hơn ở Thái
Lan, Việt Nam, Lào và Ấn Độ. Mật nhân là cây có phân bố trong các khu rừng nhiệt
đới đất thấp ở Đông Nam Á, ở độ cao dưới 500 mét so với mực nước biển (Hussein
và cộng sự, 2005); cũng được tìm thấy trong rừng Khộp hỗn hợp và rừng thường
xanh nguyên sinh, thứ sinh ở Myanmar, Đông Dương, Thái Lan, Indonesia,
Malaysia và Philippines (Ang và cộng sự, 2002); xuất hiện ở tầng dưới trong rừng
nguyên sinh và thứ sinh của Indonesia (Ali RM, 2010), chủ yếu là đảo Sumatra và


Kalimantan thuộc đảo Borneo (McCann & Hsu, 2016), bao gồm các khu vực khai
hoang mỏ than trong các điểm nóng đa dạng sinh học (Tordoff và cộng sự, 2012);
rải rác trong các khu rừng ven biển trên đất cát (Keng và cộng sự, 2002), hoặc mọc
hoang ở các sườn núi rừng của Malaysia (Mohamad và cộng sự, 2013); và trong các
khu rừng có nguy cơ tuyệt chủng của điểm nóng đa dạng sinh học Indo-Burma
(Hamidah và cộng sự, 2018), cả ở Campuchia (Trimanto & Shofiah, 2018); và trong

rừng rậm thường xanh và hỗn hợp rụng lá ở Thái Lan (Choon, 2004). Mật nhân
cũng được tìm thấy ở Nam Trung Quốc, Ấn Độ và một vài nước khác. Quần thể
Mật nhân có thể được tìm thấy ở những khu vực có nhiệt độ trung bình từ 25 oC đến
30oC. Lồi này phân bố ở nơi có lượng mưa hàng năm khoảng 2.000 - 4.000 mm và
độ ẩm 86% (Mohd Effendy và cộng sự, 2012).
1.1.2. Nghiên cứu về đa dạng di truyền và giá trị sử dụng cây Mật nhân
* Nghiên cứu về đa dạng di truyền
Mật nhân được sử dụng rộng rãi ở khu vực Đơng Nam Á vì các đặc tính
dược lý của nó, nhưng việc khai thác thiếu tính bền vững dẫn đến sự suy giảm
nhanh chóng các quần thể tự nhiên, gây ra sự suy giảm khả năng đa dạng di truyền
giữa các lồi Mật nhân. Các tính trạng di truyền phù hợp sẽ rất hữu ích cho các
chương trình nhân giống để bảo tồn lồi cây này. Sự xuất hiện của các SNPS phản
ánh nguồn gốc địa lý của từng lồi và có thể phân biệt các quần thể tự nhiên khác
nhau (Osman và cộng sự, 2003).
Đánh giá đa dạng di truyền từ 32 mẫu Mật nhân từ các quần thể tự nhiên cho
thấy, số lượng alen được phát hiện trên mỗi locus nằm trong khoảng từ 4 đến 16,
trong khi tỷ lệ di hợp tử quan sát được nằm trong khoảng từ 0,097 đến 0,938. Các
mẫu có tính đa hình cao và cung cấp nhiều thơng tin. Những dấu hiệu trên sẽ đóng
vai trị là cơng cụ hữu ích để định hình DNA, đặc biệt là trong việc nhận dạng giống
cây trồng và quản lý nguồn gen. Ngoài ra, thể hiện sự đa dạng di truyền và cấu trúc
di truyền quần thể Mật nhân, điều này sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc
xây dựng các chiến lược bảo tồn (Tnah và cộng sự, 2011).
Chỉ thị RAPD được sử dụng để đánh giá tính đa dạng di truyền của Mật nhân