BỘ GIÁO DỤC VÀĐÀOTẠO
BỘ YTẾ
VIỆN SỐT RÉT - KÝ SINH TRÙNG - CƠN TRÙNG TRUNG ƯƠNG
-----------------o0o-----------------

NGUYỄN HỊA

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG
VÀ KIỂU GEN CỦAChlamydia trachomatisỞ
PHỤ NỮ VÔ SINH TẠI BỆNH VIỆN PHỤ SẢN TRUNG ƯƠNG
(2020-2021)
Chuyên ngành: Bệnh truyền nhiễm và các bệnh nhiệt đới
Mã số: 972 01 09

LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y HỌC

Hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Vũ Văn Du
2. PGS.TS. Đỗ Ngọc Ánh

HÀ NỘI, 2023


LỜI CẢM ƠN
Đầu tiên, tiên tôi xin chân thành cảm ơn Viện Sốt rét- Ký sinh trùngCôn trùng Trung ương và Phòng Khoa học và Đào tạo của Viện đã tạo điều
kiện và đào tạo tơi để tơi có được luận ánnày.
Với lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn:
PGS.TS. Vũ Văn Du, PGS.TS. Đỗ Ngọc Ánh là những người thầy đã tận tình
chỉ bảo, truyền đạt cho tôi những kiến thức khoa học, phương pháp nghiên
cứu trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và đã ln quan tâm giúp đỡ,
động viên khích lệ tơi trong q trình tơi hồn thành luận ánnày.
Tơi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới:

- Đảng ủy, Ban Giám Đốc Bệnh viện Phụ sản Trung ương, Phòng khám
bệnh Trung tâm hỗ trợ sinh sản Quốc gia, Khoa vi sinh và các phòng chức
năng đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi thu thập số liệu nghiên cứu và hoàn thành
luận án.
- Các đồng nghiệp Trung tâm hỗ trợ sinh sản Quốc gia, Khoa vi sinh đã
tận tình hỗ trợ tơi trong suốt q trình thu thập số liệu nghiêncứu.
- Những bệnh nhân nữ đến khám và điều trị vô sinh tại Bệnh việnPhụsản
Trung ương và người nhà của họ đã đồng ý tham gia nghiên cứu và cung cấp
cho tôi những số liệu quý giá để tơi hồn thành luận ánnày.
Tơi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới vợ, bố mẹ và các anh chị em trong gia
đình đã tạo điều kiện vật chất, tinh thần, động viên giúp đỡ tơi trong suốt q
trình học tập để tơi hồn thành tốt luận án.
Tơi xin cảm ơn tất cả các bạn bè, đồng nghiệp đã chia sẻ khó khăn, tận
tình giúp đỡ tơi trong q trình học tập và hồn thành luận án.
Hà Nội, ngày 03 tháng 10 năm 2023
Tác giả luận án

Nguyễn Hòa


LỜI CAM ĐOAN
Tơi là Nguyễn Hịa, nghiên cứu sinh Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn
trùng Trung ương, chuyên ngành Bệnh truyền nhiễm và các bệnh nhiệt đới,
xin cam đoan:
1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS. Vũ Văn Du, PGS.TS. Đỗ NgọcÁnh.
2. Cơng trình này khơng trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại ViệtNam
3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hồn tồn chính xác, trung
thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi

nghiên cứu.
Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.
Hà Nội, ngày 03 tháng 10 năm 2023
Tác giả luận án

Nguyễn Hòa


MỤC LỤC
ĐẶTVẤNĐỀ.....................................................................................................1
Chương1.TỔNGQUANTÀILIỆU.....................................................................3
1.1. Đặcđiểm sinhhọccủaChlamydiatrachomatis..............................................3
1.1.1. Đặc điểm hình thái vàvịngđời...........................................................3
1.1.2. Đặc điểm hóa sinh và sứcđề kháng....................................................6
1.1.3. Cấu trúc kháng nguyêncủaChlamydia...............................................7
1.2. Nhiễmtrùng sinhdụctiếtniệudoC.trachomatis............................................8
1.2.1. Các loại nhiễm trùng sinh dục tiết niệu doC.trachomatis.................8
1.2.2. Tình hình nhiễmC. trachomatisđường sinh dục – tiết niệu và
cácyếu tốliênquan......................................................................................11
1.2.3. ChẩnđoánxácđịnhvàchẩnđoánphânbiệtnhiễmC.trachomatis
đường sinh dục –tiếtniệu...........................................................................17
1.3. Cáckỹthuậtpháthiện nhiễmC.trachomatis................................................19
1.3.1. Các kỹ thuật chẩn đoán vi sinhvật học............................................19
1.3.2. Chẩn đoán miễndịch học.................................................................20
1.3.3. Chẩn đốn bằng sinh họcphântử......................................................22
1.4. Các kiểu gen củaC.trachomatis..............................................................24
1.5. Vơsinhvàmối liên quan vớinhiễmC.trachomatis......................................27
1.5.1. Một số vấn đề chung vềvô sinh.......................................................27
1.5.2. Tình hình mắcvơsinh.......................................................................29
1.5.3. Liên quan giữa nhiễmC. trachomatisvàvơsinh................................31

Chương2.ĐỐITƯỢNGVÀPHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU.............................34
2.1. Đốitượng,

thời

gian,

địa

điểmvàphươngphápnghiêncứu

mụctiêu1:Mơtảmộtsốđặcđiểmlâmsàng, cận lâm sàngvàmộtsốyếutốliênquan tới
tìnhtrạng

nhiễmC.trachomatisởphụnữ

vơsinh

đến

khám,

điều

trịtạiBệnhviệnPhụ sản Trungương(2020-2021)..............................................34
2.1.1. Đối tượngnghiên cứu.......................................................................34


MỤC LỤC
2.1.2. Địa điểmnghiêncứu..........................................................................34

2.1.3. Thời giannghiên cứu........................................................................35
2.1.4. Thiết kế và cỡ mẫunghiêncứu..........................................................35
2.1.5. Nội dungnghiêncứu.........................................................................36
2.1.6. Các biến số trongnghiêncứu............................................................37
2.1.7. Các kỹ thuật sử dụng trongnghiêncứu.............................................43
2.1.8. Các chỉ sốnghiên cứu.......................................................................49
2.2. Đốitượng,thời gian, địađiểmvàphươngphápnghiên
cứumụctiêu2:XácđịnhkiểugencủaC.trachomatisphânlậpđượctừđốitượngnghiên
cứu................................................................................................................50
2.2.1. Đối tượngnghiên cứu.......................................................................50
2.2.2. Địa điểmnghiêncứu..........................................................................50
2.2.3. Thời gianthựchiện...........................................................................50
2.2.4. Thiết kế và cỡ mẫunghiêncứu..........................................................51
2.2.5. Nội dungnghiêncứu.........................................................................51
2.2.6. Các biến số trongnghiêncứu............................................................52
2.2.7. Các kỹ thuật sử dụng trongnghiêncứu.............................................53
2.2.8. Các chỉ sốnghiên cứu......................................................................58
2.3. Nhậpsốliệu,phântíchvàxửlýsốliệuthốngkê...............................................58
2.5. Đạo đứctrongnghiêncứu..........................................................................60
Chương3.KẾT QUẢNGHIÊNCỨU.................................................................62
3.1. Đặcđiểmlâmsàng,cận
lâmsàngvàmộtsốyếutốliênquantớitìnhtrạngnhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinhđ
ếnkhám,điềutrịtạiBệnh việnPhụsảnTrungương(2020-2021)............................62
3.1.1. Đặc điểm chung của 761 phụ nữ vô sinh được sàng lọcnhiễm
Chlamydiatrachomatis...............................................................................62
3.1.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số yếu tố liên quann h i ễ m


MỤC LỤC
C. trachomatisđường sinh dục phụ nữ vô sinh đến khám, điều trị tại

Bệnhviện Phụ sảnTrung ương...................................................................66
3.1.3. Đặc điểm cận lâm sàng của phụ nữ vô sinh nhiễmC. trachomatis73
3.1.4. Một số yếu tố liên quan đến nhiễmC. trachomatisđường sinh
dụcphụ nữvôsinh.......................................................................................75
3.2. KiểugencủaC.trachomatisphânlậpđượcởđốitượngnghiêncứu...................84
3.2.1. Kết quả xác định các kiểu gen và phân tích đa hìnhgenompA........84
3.3.2.Mốiliên quangiữacáckiểu genvàmộtsố đặcđiểm của
đốitượngnghiêncứu....................................................................................90
Chương4.BÀNLUẬN......................................................................................96
4.1. Mộtsốđặcđiểmchungcủađốitượngnghiêncứu...........................................96
4.2. Đặcđiểmlâmsàng,cận
lâmsàngvàmộtsốyếutốliênquantớitìnhtrạngnhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh
97
4.2.1. Tỷ lệ nhiễm C. trachomatis ở phụ nữvô sinh....................................97
4.2.2. Đặc điểm lâm sàng nhiễmC.trachomatis.......................................101
4.2.3. Đặc điểm cận lâm sàng nhiễmC.trachomatis................................109
4.2.4. Mộtsố yếutốliên quannhiễm C.trachomatis ởphụnữ
vơsinh.1114.3.CáckiểugencủaC.trachomatisởphụnữvơsinh..........................119
4.3.1. Các kiểu gen và đa hình gen ompA củaC.trachomatis..................119
4.3.2. Mối liên quan giữa kiểu gen của C. trachomatis với một số
đặcđiểm của đối tượngnghiên cứu...........................................................123
KẾTLUẬN....................................................................................................128
KIẾNNGHỊ....................................................................................................130
DANHMỤC CÁC CƠNGTRÌNH KHOAHỌCĐÃCƠNGBỐ......................132
TÀILIỆUTHAMKHẢO.................................................................................133
PHỤ LỤC1.PHIẾUTHUTHẬP THƠNGTIN ĐIỀUTRA NHIỄM
KHUẨNSINHDỤCDOCHLAMYDIA.....................................................................152


MỤC LỤC

PHỤ LỤC2:DANH SÁCH BỆNH NHÂNVƠSINH......................................155
PHỤ

LỤC 3. QUY TRÌNH KỸ THUẬT

PHÁTHIỆNNHIỄMC.TRACHOMATISỞDỊCHPHẾTCỔTỬCUNGBẰNG..........156


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1.Tần suất nhiễmC.trachomatistrong cácnăm
2012và2016ởcácchâulụckhácnhau...................................................................13
Bảng 1.2.Tỷ lệnhiễmC.trachomatisởđườngsinh dụctiếtniệu
phụnữtrongmộtsốnghiêncứu.............................................................................14
Bảng 2.1. Các biếnsốtrong nghiên cứumụctiêu1...............................................37
Bảng 2.2. Các biếnsốtrong nghiên cứumụctiêu2...............................................52
Bảng 2.3. ThànhphầnphảnứngPCR1.................................................................55
Bảng 2.4. Thơngtincácmồisửdụngtrongnghiêncứu...........................................57
Bảng 2.5. Danh sách trìnhtựtham chiếulấytừngânhànggen...............................59
Bảng 3.1. Phânbốtuổi của của 761 phụnữ vôsinhđượcsànglọcnhiễm
Chlamydiatrachomatis......................................................................................62
Bảng 3.2.Đặcđiểm nhânkhẩuhọc của đốitượngnghiêncứu................................63
Bảng3.3.Đặcđiểmtiềnsửsảnphụkhoacủađốitượngnghiêncứu.............................64
Bảng 3.4.Mộtsố đặcđiểmvềquanhệtìnhdụcvàtuổi kếthơncủa đốitượngnghiêncứu
.........................................................................................................................65
Bảng 3.5. Loạivơsinh,thờigianvơsinhcủađốitượng nghiêncứu..........................66
Bảng3.6.Phân bố tỷ lệnhiễmC.trachomatistheotuổi
vàdântộccủađốitượngnghiêncứu.......................................................................67
Bảng 3.7.Phânbố tỷ lệnhiễmC.trachomatistheonghềnghiệpvà học vấn
củađốitượngnghiêncứu.....................................................................................67
Bảng 3.8. Phân bố tỷ lệnhiễm theomột số yếu tốtiềnsử sản phụ khoa của

đốitượngnghiêncứu..........................................................................................68
Bảng3.9.Phân bố tỷ lệnhiễm theoloại vô sinh và thờigian pháthiện
vôsinhcủađốitượngnghiêncứu..........................................................................69
Bảng 3.10.Mộtsốtriệu chứnglâmsàngởcơquansinhdụcphụnữ
vôsinhnhiễmC.trachomatis...............................................................................69


Bảng3.11.ĐặcđiểmmàusắckhíhưởphụnữvơsinhnhiễmC.trachomatis.70Bảng3.1
2.Sựxuất hiện mộtsốtriệu chứng tồn thânởphụnữ vơsinh nhiễmC.trachomatis72
Bảng3.13.Sựkhácbiệt

về

tầnsuất

xuất

hiện

mộtsốtriệu

chứng

giữaphụnữvơsinhnhiễmvàkhơng nhiễmC.trachomatis......................................72
Bảng3.14.Tỷlệnhiễmmộtsốbệnhlâytruyềnquađườngtìnhdụcởphụnữvơsinhnhiễm
C.trachomatis...................................................................................................73
Bảng3.15.Tỷ lệnhiễm1 số nhóm vikhuẩngâybệnhở âm đạo phụ nữ
vơsinhnhiễmC.trachomatis...............................................................................73
Bảng3.16.Kếtquảmộtsốxétnghiệmkhácvềdịchâmđạo.......................................74
Bảng3.17.Liên quan giữa tuổi với tình trạng nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh

.........................................................................................................................75
Bảng 3.18.Liên quan giữa nghề nghiệpvàtrìnhđộhọc vấnvớitìnhtrạngnhiễm
C.trachomatisởphụnữvơsinh.............................................................................76
Bảng3.19.Liên quan giữa tiềnsửviêmâm đạo với tìnhtrạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................77
Bảng 3.20.Liên quan giữa tiềnsửbạnđời/bạntìnhđãtừng mắc STDsvới tìnhtrạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................78
Bảng 3.21.Liên quan giữatuổiquanhệtìnhdụclần đầu với
tìnhtrạngnhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh.....................................................78
Bảng3.22.Liên quan giữa thời điểm quanhệtình dục lần đầu với
tìnhtrạngnhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh.....................................................79
Bảng3.23.Liên quangiữasốngười quanhệtình dục vớitình trạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................79
Bảng 3.24.Liên quantuổikết hơnvớitình trạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................80
Bảng3.25.Liên quangiữaloạivơsinh với tìnhtrạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................80


Bảng 3.26.Liên quan giữa thời gian vơ sinhvớitình trạng nhiễmC.trachomatis
ởphụnữvơsinh...................................................................................................81
Bảng 3.27.Liênquangiữa viêmâm đạo, cổtửcungvới tìnhtrạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................81
Bảng 3.28.Liên quan giữađau bụngdưới vớitìnhtrạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................82
Bảng 3.29.Liên quan giữatắc vịitửcungvới tìnhtrạng
nhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh...................................................................82
Bảng3.30. Kết quảphân tíchđabiến liên quan giữa mộtsố
yếutốvớitìnhtrạngnhiễmC.trachomatisởphụnữvơsinh.......................................83
Bảng 3.31.Tỷ lệtươngđồngnucleotidegenompAở

9kiểugencủa22chủngC.trachomatisphânlậpởđốitượngnghiêncứu.....................86
Bảng 3.32. Thayđổinucleotideở 22trìnhtựgenompA của9kiểu gen
củaC.trachomatis.............................................................................................89
Bảng 3.33. Phânbốcáckiểugen củaC.trachomatistheonhómtuổi........................90
Bảng 3.34. PhânbốcáckiểugenC.trachomatistheotuổi bắtđầu quanhệtìnhdục....92
Bảng 3.35. PhânbốcáckiểugenC.trachomatistheo loạivơsinh............................93
Bảng 3.36. Phânbốcác kiểu genC.trachomatistheosựxuất hiện triệu
chứngviêmâmđạo,cổtửcung..............................................................................93


DANH MỤC HÌNH

Hình1.1.Chukỳphát triểncủaChlamydia.............................................................4
Hình1.2.Hình ảnhC.trachomatisdưới kính hiểnviđiệntử.....................................5
Hình1.3. ViêmtiểukhungdoC.trachomatisởbệnh nhânvơsinh............................11
Hình1.4. Cáckiểu gen củaC.trachomatisvàbệnhgâyra......................................26
Hình2.1.Hệthốngxét nghiệmCobas®4800........................................................46
Hình2.2.Sơđồthiếtkếtnghiêncứu.......................................................................61
Hình3.1.Tuổitrung bìnhcủa đốitượngnghiêncứu...............................................62
Hình3.2.Đặcđiểm tuổi bắt đầu có kinhnguyệt,tuổiQHTDlần đầuvàtuổi
kếthơnlầnđầu....................................................................................................65
Hình3.3.TỷlệnhiễmC.trachomatisởđốitượngnghiêncứu....................................66
Hình3.4.ThayđổimùikhíhưởphụnữvơsinhnhiễmC.trachomatis..........................70
Hình3.5.TínhchấtkhíhưởphụnữvơsinhnhiễmC.trachomatis..............................71
Hình3.6.Tỷ lệviêmâm đạovàcổtửcungởphụnữ vơsinhnhiễmC.trachomatis.......71
Hình3.7.TầnsuấttắcVTCởphụnữvơsinhnhiễmC.trachomatis............................74
Hình3.8.Kết quảsiêmtửcung,phầnphụ...........................................................75
Hình3.9.

Sảnphẩm


vịng2phảnứngPCR

lồngkhuếchđại

genompA

củaC.trachomatistừ mẫudịch phếtcổtửcung......................................................84
Hình3.10.

Sảnphẩm

vịng2phảnứngPCRlồngkhuếchđạigenompAcủaC.trachomatistừ

mẫudịch

phếtcổtửcung....................................................................................................84
Hình3.11.Tần suấtcác kiểugen củaC.trachomatis.............................................85
Hình3.12.

Cây

phátsinhlồixác

chủngC.trachomatisphânlập

địnhmối

quanhệ


vềlồi

giữa

các

tạiViệtNamvàthếgiớidựatrên

trìnhtựgenompAxâydựngbằng chương trìnhMEGA7.0.9,sửdụngphương phápkết
nốiliềnkềNJvớihệsốtincậybootstraplà1.000lầnlặplại.........................................87


Hình3.13. Minhhọacácvịtrínucleotidecó saikhác trengenompA
củakiểugenB/Basovớitrìnhtựtham chiếu trên ngânhànggen..............................88
Hình3.14.PhânbốcáckiểugenC.trachomatistheotiềnsửviêmâmđạo....................91
Hình3.15.PhânbốcáckiểugenC.trachomatistheotiềnsửsảythai...........................91
Hình3.16. PhânbốkiểugenC.trachomatistheo thờiđiểmQHTD..........................92
Hình3.17. PhânbốkiểugenC.trachomatistheo triệu chứngđau bụngdưới...........94
Hình3.18. Phânbốcáckiểu gen củaC.trachomatistheotìnhtrạngtắc vịitửcung. . .94


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt
AIDS
ATP
BV

Tên tiếng Anh đầy đủ
Acquired immune deficiency

syndrome
Adenosine triphosphate
-

BLTQĐTD
CS
DFAs
EB
EIA
ELISA
US-FDA
HIV
LPS
LGV
LCR
MOMP

NADPH

Direct immunofluorescence
assays
Elementary body
Enzyme Immunoassay
Enzyme linked immunosorbent
assay
US Food and Drug
Administration

Nghĩa/Tên tiếng Việt
Hội chứng suy giảm miễn dịch

mắc phải
Phân tử mang năng lượng của
tế bào
Bệnh viện
Bệnh lây truyền quađ ư ờ n g
tình dục
Cộng sự
Kỹ thuật miễn dịch huỳnh
quang trực tiếp
Thể cơ bản
Kỹ thuật miễn dịch enzyme
Kỹ thuật miễn dịch gắn men

Cục quản lý thực phẩm và
dược phẩm Hoa kỳ
Vi rút gây suy giảm miễn dịch
Human immunodeficiency virus
ở người
Là một yếu tố độc lực, kháng
Lipopolysaccharide
nguyên của vi khuẩn
Lymphogranuloma venereum
Bệnh hột xồi
Ligase chain reaction
Phản ứng chuỗi ligase
Protein chính ở màng ngồi
Major outer membrane protein
của tế bào vi khuẩn
Coenzyme đóng vai trị quan
Nicotinamide adenine

trọng chủ yếu trong các q
dinucleotide phosphate
trình dị hóa


Chữ viết tắt

Tên tiếng Anh đầy đủ

NAATs

Nucleic acid amplification tests

NPT
omp
PCR
QHTD

Outer membrane protein
Polymerase Chain Reaction

RAPD
RB
RFLP

Random Amplification of
Polymorphic DNA
Reticulate body
Restriction fragment length
polymorphism


SL
STDs
STI

Sexually transmitted diseases
Sexually transmitted infections

THPT
US-CDC
UV
VTC
WHO

US centers for disease control
and prevention
Ultraviolet
World Health Organization

Nghĩa/Tên tiếng Việt
Xét nghiệm khuếch đại acid
nucleic
Nạo phá thai
Protein màng ngồi tế bào
Phản ứng khuếch đại gen
Quan hệ tình dục
Kỹ thuật đa hình ADN khuếch
đại ngẫu nhiên
Thể lưới
Kỹ thuật xác định tính đa hình

độ dài đoạn cắt giới hạn
Số lượng
Các bệnh lây truyền qua đường
tình dục
Các nhiễm khuẩn lây truyền
qua đường tình dục
Trung học phổ thơng
Trung tâm kiểm sốt và phịng
chống dịch bệnh Hoa Kỳ
Tia cực tím
Vịi tử cung
Tổ chức y tế Thế giới


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Chlamydia trachomatis(C. trachomatis) là vi khuẩn ký sinh nội bào, bắt
màu gram âm [1].C. trachomatisngoài khả năng gây bệnh ở đường tiết niệu,
đường sinh dục như viêm niệu đạo, viêm cổ tử cung và bệnh hột xoài [2], vi
khuẩn này cịn có thể gây bệnh đau mắt hột, viêm phổi ở trẻ em và người lớn
bị suy giảm miễn dịch [3], [4]. Ở phụ nữ, nhiễmC. trachomatisthường khơng
có triệu chứng nhưng nếu khơng được điều trị có thể dẫn đến sảy thai, viêm
tiểu khung chậu và vô sinh [5]. NhiễmC. trachomatiscòn làm tăng nguy cơ bị
ung thư cổ tử cung và nhiễm HIV [6], [7], [8]. Do vậy, ngăn ngừa và kiểm
soát nhiễm tác nhân này là rất cần thiết [9],[10].
C. trachomatislà căn nguyên gây bệnh lây truyền qua đường tình dục
phổ biến nhất ở người [1]. Ước tính có hơn 1 triệu ca mắc các bệnh lây truyền
qua đường tình dục mỗi ngày [9]. Năm 2012, trên tồn thế giới có khoảng 357
triệu ca nhiễm mới các bệnh lậu,Chlamydia, giang mai và trùng roi âm đạo ở

phụ nữ tuổi sinh đẻ 18 - 49, riêng nhiễmC. trachomatislà 131 triệu trường hợp
[9]. Năm 2019, tại Hịa Kỳ, có 1.808.703 ca nhiễmC. trachomatismới đã được
thông báo, tương đương khoảng 552,8 ca nhiễm trên 100.000 người mỗi năm
[11]. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tính đến năm 2020, trên thế giới có
khoảng 129 triệu ca mắcC. trachomatis,con số này đang có xu hướng ngày
càng tăng lên [12]. Tỷ lệ nhiễmC. trachomatisđường sinh dục rất thay đổi,
phụ thuộc vào đối tượng nghiên cứu, khu vực địa lý, phương pháp phát hiện
và thường dao động từ 3 đến 30% [7], [13]. Tại Việt Nam, các nghiên cứu
trước đã công bố cho thấy, tỷ lệ nhiễmChlamydiaở phụ nữ tuổi sinh đẻ dao
động trong khoảng từ 3,7% đến 48% [14], [15].
Ở phụ nữ, do nhiễmC. trachomatisđường sinh dục thường khơng có
triệu chứng lâm sàng hoặc triệu chứng thường nhẹ, không đặc hiệu nên vấn đề
chẩn đốn, điều trị thường khơng được quan tâm [2], [11], [16]. Đối với
ngườic ó b i ể u h i ệ n l â m s à n g , t r i ệ u c h ứ n g t h ư ờ n g g ặ p l à v i ê m c ổ t ử c u n
g-


nguyên nhân gây ra tăng tiết dịch âm đạo, đau vùng bụng dưới, chảy máu và
đái khó [2], [16]. Vi khuẩnC. trachomatiscũng có thể gây viêm tiểu khung
[11], [16] viêm vịi tử cung (VTC), tắc VTC dẫn đến vơ sinh, chửa ngồi tử
cung

[2],

[17].

Điều

này


xảy

ra

ở khoảng

10-15%

phụ

nữ

nhiễmC.trachomatis[18].
Hiệntại,dựatrêncơsở

phân

tíchcấutrúc

kháng

ngunmàngtếbàomãhóabởigenompA,C.trachomatisđượcphânloạithành19ki
ểugen

gồm đặttênlàA, B/Ba,C,D/Da, E,F,G/Ga, H, I/Ia,J,K, L1,

L2,L2avàL3[19]. CáckiểugenA-Cchiếmưuthếtrong bệnhđaumắt hột,D-K
chiếmưuthếtrongnhiễm khuẩntiết niệu sinhdụcvàL1-L3 chiếmưuthế trong
bệnh


hộtxồi[19],

chủngtộc,hành

[20].

Tần

vitìnhdụcvà

[22].Theomộtsốnghiên

suấtcủacáckiểugenthayđổitheogiớitính,

khu

vựcđịalýkhácnhau[7],
cứu,sựkhácbiệt

[21],
vềđộc

lựccủacáckiểugencóthểlàngunnhân dẫnđến biểu hiệnđadạng cáctriệuchứng
lâmsàngtrongnhiễmChlamydia[23]. Do vậy, các thông tin về tần suất nhiễm,
đặc điểm lâm sàng, phân bố kiểu gen là rất cần thiết để cung cấp thông tin làm
căn cứ khoa học cho việc áp dụng các biện pháp ngăn ngừa có hiệu quả các
bệnh doC.trachomatisgây ra[ 2 4 ] .
Ở ViệtNam,chẩnđốnnhiễmC.trachomatisởngườikhơngđượcthựchiện
thường xunvà rất ítnghiêncứuphân tíchkiểugen củatác nhânnày,nhất là
trênđốitượngvơsinh.Ở đốitượngphụnữvơsinh, cácyếu tố liên quan cũng

chưađượcnghiêncứu,mơtảmột cách có hệthống. Ngồi ra,dữliệuvềkiểu gen
củaC.trachomatiscịn

khánghèonàn.Xuất

pháttừcáclýdotrên,nghiêncứunàythựchiệnnhằmcácmụctiêusau:
1. Mô tả một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và yếu tố liên
quan tới tình trạng nhiễmC. trachomatisở phụ nữ vô sinh đến khám, điều
trị tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương(2020-2021).
2. Xác định kiểu gen củaC. trachomatisphân lập được từ đối tượng
nghiêncứu.


Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Đặc điểm sinh học củaChlamydiatrachomatis
1.1.1. Đặc điểm hình thái và vịngđời
Chlamydia trachomatislà vikhuẩngram âm, ký sinhnộibàobắtbuộc,
thuộc

bộChlamydiales,họChlamydiaceae.Đây

tác

nhângây

bệnhlâytruyềnquađườngtình dục(Sexually transmitted infections-STI)phổbiến
nhấttrên tồnthếgiới [25],[26].Chlamydia trachomatislà những vikhuẩnrất đặc
biệt, cónhữngđặcđiểm tươngtựnhưvirus,phải ký sinhnộibàobắt buộc, khơngcó
khảnăng phát triển bên ngồitếbào sốngdokhơng cókhảnăngtổng hợp các

hợpchất phântử cónăng lượngcaonhưATP, NADPH [26],[27].
Chlamydialà những vi khuẩn có kích thước rất nhỏ, khơng di động,
hình cầu hoặc hình bầu dục tùy các giai đoạn khác nhau trong chu kỳ sao
chép. Cấu tạo cơ thể gồm ba lớp: lớp vỏ, lớp bào tương và nhân [26], [28]. Vỏ
vi khuẩn gồm màng trong và màng ngoài. Màng ngoài chứa
lipopolysaccharide (LPS) chứa kháng nguyên chung cho giống và các protein
màng chứa các kháng nguyên đặc hiệu loài và dưới lồi. Giữa 2 màng khơng
có lớp peptidoglycan như những vi khuẩn Gram âm điển hình, mà chủ yếu là
chất cơ bản tetrapeptid. Mặc dùChlamydiachứa cả ADN, ARN và ribosome
nhưng chúng không tự tổng hợp được các hợp chất photphate năng lượng cao
mà phải lấy từ tế bào của vật chủ [26], [27]. Để quan sát hình
tháiChlamydiacó thể nhuộm tế bào bằng xanh methylen hoặc Macchiavello và
quan sát dưới kính hiển vi điện tử [29]. Trên kính hiển vi điện tử, chúng là
những vật thể có nhân đặc với một vùng hội tụ bên trong gắn liền với màng
bọc đặc trưng của vách tế bào (Hình 1.2)[27].
Chu kỳ phát triển củaChlamydiaqua 2 thể khác nhau: thể cơ bản (EB:
elementary body) và thể lưới (RB: reticulate body) [27], [29]. Thể EB là thể
lây nhiễm, thể RB là thể sinh sản của vi khuẩn [26], [27], [29].


Hình 1.1.Chu kỳ phát triển củaChlamydia[30]
- Thể cơ bản (EB): là những tế bào hình trịn, kích thước 0,3m, màng
ngồi bền vững với nhiều cầu nối disulfide giúp vi khuẩn đề kháng với mơi
trường khi nó ra khỏi tế bào ký chủ [28]. Thể này là dạng gây nhiễm, chúng
gắn vào tế bào chủ thông qua sự tương tác giữa các protein màng ngoài của vi
khuẩn (MOMP) với các thụ thể đặc hiệu trên màng tế bào chủ như heparan
sulfate proteoglycans, thụ thể manose – 6 – photphate glycan, thụ thể yếu tố
tăng trưởng (growth – factor) [28], sau đó xâm nhập vào tế bào theo kiểu thực
bào vào một không bào tạo thành từ màng tế bào vật chủ. Tế bào vật chủ
củaChlamydiathường là tế bào biểu mô ở kết mạc mắt, niêm mạc đường hô

hấp, đường tiết niệu sinh dục và trực tràng [29]. Sau khi xâm nhập vào tế
bào,Chlamydiachuyển hóa nhờ tế bào, phát triển to dần lên, di chuyển dọc
theo hệ thống vi ống của lysosome đến các trung tâm tổ chức vi ống
(microtuble organizing center – MTOC), nơi chúng tái tổ chức thành thể lưới
[26]. Mỗi chu kỳ của C. trachomatiskhoảng từ 48-72 giờ và mỗi lần giải
phóng 100- 1000 thể cơ bản[28].


- Thể lưới (RB): là dạng sinh sản nội bào, có kích thước lớn hơn
khoảng 1m, kém đậm đặc hơn, màng ngồi mỏng hơn vì số lượng cầu nối
disulfide ít hơn. Chúngsửdụng năng lượng từ các quá trình sinh tổng hợp của
tế bào vật chủ để sinh sản và sinh sản theo hình thức phân đơi trong khơng
bào. Những thể mới phát triển chiếm thể tích lớn trong bào tương tạo thành
các thể vùi (inclusion body),tạonên hình ảnh đặc trưng khi nhiễmChlamydia.
Sau khoảng 24 giờ, thể lưới tái tổ chức vàđậmđặc lại thành thể cơ bản. Sau
30giờq trình phân đơikếtthúc.Tế bào chủ vỡ ra và chết, phóng thích
cácthểcơ bản mới có khả năng nhiễm vào các tế bào khác và tiếp tục chu kỳ
phát triển mới. Trong quá trình này,C.trachomatistổng hợp lượng lớn
glycogen, bao quanhthểlưới. Thời gianChlamydiahoàn thành một chu kỳ phát
triển này từ 48-72 giờ[ 2 8 ] .

Hình 1.2.Hình ảnhC. trachomatisdưới kính hiển vi điện tử [29]


1.1.2. Đặc điểm hóa sinh và sức đềkháng
Giống như các vikhuẩnkhác,Chlamydiabao gồm một phức hợp hóa học
gồm glucid, lipid và protid và cómặtđồng thời cả 2 loại acid nucleic (ADN và
ARN) [28].Chlamydiakhơng cókhảnăng tổng hợp ATP hoặc tái oxy hóa
NADPH nên chúngphảilệ thuộc vào tế bào ký chủ để sinh năng lượng.
Vìlẽđó,Chlamydiaphải ký sinhbắtbuộc trongtếbào sống cảm thụ, nên khơng

thể nuôi cấy chúng trên các môi trường nhân tạo thông thường
[28].Chlamydiacó thể nhân lên trong trứng gà ấp ở màng đệm hay nhất là
trong túi nỗn hồng và cũng cókhảnăng phát triển tốt trên cáctếbào ni như
dịng tế bào chuột McCoy hay tế bào lấy từ tổ chức như tế bào thận khỉ [26].
Trước khi nuôicấyChlamydia, tế bào nuôi thường được xử lý bằng

bức xạ

hoặc chất chống chuyển hóa để ngăn cản sự sao chép của tế bào, như vậyC.
trachomatiscó khả năng cạnh tranh dinh dưỡng tốt hơn vàsẽmọc tốt hơn. Một
số tế bào ni cóthểứng dụng ni cấy phân lậpChlamydianhư

tế bào

McCoy, Hela… [26],[28].
Chlamydiacó sức chịu đựng kém, chúng dễ dàng bị tiêu diệt bởi sức
nóng, tia cực tím và các chất sát khuẩn thông thường [28]. Đa số vi khuẩn sẽ
chết ở 60oC trong thời gian khoảng 10 phút. Các dung dịch như phenol, ether
có dễ dàng bất hoạt được vi khuẩnChlamydia. Vi khuẩn này không bảo tồn
được trong các chất bảo quản thông thường ở nhiệt độ -20 0C mà phải bảo
quản ở nhiệt độ âm sâu (-50 0C đến -700C). Ở nhiệt độ này vi khuẩn có thể
sống được nhiều năm[28].
Chlamydiacịn nhạy cảm với nhiều nhóm kháng sinh như nhóm kháng
sinh ức chế tổng hợp thành tế bào (penicillin, cephalosporin), kháng sinh ức
chế tổng hợp protein (tetracyclin, erythromycin), kháng sinh ức chế tổng hợp
folate (sulfonamid) và kháng sinh nhóm cyclin (doxycycline)… Tuy nhiên,
một số nhóm kháng sinh như kháng sinh loại aminoglycosid thường khơng có
tác dụng trên vi khuẩnChlamydia[27].