1

LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi, các kết quả nghiên
cứu trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng sử dụng để bảo vệ
bất kì học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm
ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc./.
Thái Nguyên, ngày

tháng 11 năm 2023

Tác giả luận án

Trương Thành Nam


2

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận án này, trong quá trình nghiên cứu, tơi đã nhận được sự
quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện của các cơ quan, tập thể, cá nhân. Nhân dịp này, tơi
xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc và gửi lời cảm ơn chân thành đến các cơ quan, tập thể,
cá nhân đã giúp đỡ tơi trong suốt q trình nghiên cứu.
Tơi xin cảm ơn các thầy trong BGH, các thầy, cô giáo Khoa Quản lý tài nguyên,
tập thể cán bộ Phòng Đào tạo, Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên.
Tôi xin cảm ơn lãnh đạo UBND huyện Định Hóa, Phịng Tài ngun và Mơi

trường, Phịng Nơng nghiệp và Phát triển nơng thơn huyện Định Hóa; Các hộ dân tại
các xã trên địa bàn huyện đã giúp đỡ và cung cấp các tư liệu cho tơi trong q trình
thực hiện luận án.
Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Nguyễn Ngọc Nông đã
định hướng, hướng dẫn cho tôi trong suốt q trình nghiên cứu và hồn thành luận án.
Cuối cùng, tơi xin cảm ơn gia đình, các bạn bè, đồng nghiệp đã động viên,
khích lệ tơi nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 27 tháng 11 năm 2023
Tác giả luận án

Trương Thành Nam


3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN

i

LỜI CẢM ƠN

ii

MỤC LỤC

iii

DANH MỤC VIẾT TẮT


vi

DANH MỤC BẢNG

vii

DANH MỤC HÌNH

ix

TRÍCH YẾU LUẬN ÁN

x

MỞ ĐẦU

1

1. Tính cấp thiết

1

2. Mục tiêu nghiên cứu

3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3


3.1. Đối tượng nghiên cứu

3

3.2. Phạm vi nghiên cứu

3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

3

4.1. Ý nghĩa khoa học

3

4.2. Ý nghĩa thực tiễn

3

5. Những đóng góp mới của luận án

3

Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

5

1.1. Cơ sở lý luận về sử dụng đất nơng nghiệp hàng hóa


5

1.1.1. Một số khái niệm

5

1.1.2. Sử dụng đất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa

8

1.1.3. Hiệu quả sử dụng đất nơng nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa

14

1.2. Đánh giá đất đai phục vụ sản xuất nơng nghiệp hàng hố

17

1.2.1. Phương pháp đánh giá đất đai phục vụ sản xuất nông nghiệp hàng hoá

17

1.2.2. Ứng dụng phương pháp đánh giá đa chỉ tiêu (MEC) và hệ thống thông tin
địa lý (GIS) trong đánh giá đất đai

24


4


1.3. Nghiên cứu về tiềm năng đất đai phục vụ sản xuất nơng nghiệp hàng hố

30

1.3.1. Một số nghiên cứu về tiềm năng đất đai phục vụ sản xuất nông nghiệp hàng
hóa

30

1.3.2. Thực trạng phát triển một số cây trồng hàng hóa chủ lực ở tỉnh Thái
Nguyên

35

1.4. Nhận xét rút ra từ nghiên cứu tổng quan

40

Chương 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

43

2.1. Nội dung nghiên cứu

43

2.1.1. Nghiên cứu, đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội

43


2.1.2. Đánh giá thực trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp

43

2.1.3. Lựa chọn, theo dõi mơ hình sử dụng đất nơng nghiệp theo hướng hàng hóa
43
2.1.4. Đánh giá thích hợp đất đai phục vụ sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng
hóa

43

2.1.5. Định hướng và giải pháp sử dụng đất sản xuất nơng nghiệp theo hướng
hàng hóa

43

2.2. Phương pháp nghiên cứu

44

2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp

44

2.2.2. Phương pháp điều tra số liệu sơ cấp

44

2.2.3. Phương pháp đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại, kiểu sử dụng đất


47

2.2.4. Phương pháp xác định loại sử dụng đất hàng hóa

49

2.2.5. Phương pháp lựa chọn và phát triển mơ hình

50

2.2.6. Phương pháp lấy mẫu và phân tích đất

50

2.2.7. Phương pháp đánh giá đất đai

51

2.2.8. Phương pháp chuyên gia

55

2.2.9. Phương pháp thống kê và xử lý số liệu

56

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

57



5

3.1. Nghiên cứu, đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội

57

3.1.1. Điều kiện tự nhiên

57

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội

64

3.1.3. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội

66

3.2. Đánh giá thực trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp

67

3.2.1. Hiện trạng và biến động sử dụng đất giai đoạn 2015 - 2020

67

3.2.2. Các loại sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Định Hóa


70

3.2.3. Lựa chọn các cây trồng hàng hóa

76

3.3. Lựa chọn, theo dõi mơ hình sử dụng đất nơng nghiệp theo hướng hàng hóa 86
3.3.1. Mơ hình 1: Lúa bao thai

86

3.3.2. Mơ hình 2: Cây Ngơ

88

3.3.3. Mơ hình 3: Cây chè

89

3.3.4. Mơ hình 4: Cây dược liệu (cây Quế)

91

3.3.5. Những nhận xét rút ra sau khi theo dõi các mơ hình sử dụng đất

93

3.4. Đánh giá thích hợp đất đai phục vụ sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng
hóa


93

3.4.1. Xác định các chỉ tiêu phân cấp đất đai

93

3.4.2. Xây dựng bản đồ đơn tính

95

3.4.3. Xây dựng bản đồ đơn vị đất đai

107

3.4.4. Đánh giá thích hợp đất đai đối với các LUT hàng hóa

112

3.4.5. Đánh giá thích hợp cho các loại hình sử dụng đất theo MCE

116

3.4.6. So sánh phương pháp đánh giá thích hợp theo MCE và theo FAO

119

3.5. Định hướng và giải pháp sử dụng đất sản xuất nơng nghiệp theo hướng hàng
hóa

121


3.5.1. Định hướng sử dụng đất nơng nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa huyện
Định Hóa đến năm 2030

121

3.5.2. Giải pháp phát triển nơng nghiệp theo hướng hàng hóa

125


6

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

131

1. Kết luận

131

2. Kiến nghị

132

CÁC CÔNG TRÌNH CƠNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

133

TÀI LIỆU THAM KHẢO


134

PHỤ LỤC

143


7

DANH MỤC VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Nghĩa tiếng Việt

BVTV
CP
CPTG
CT
FAO

Bảo vệ thực vật
Chính phủ
Chi phí trung gian
Chỉ thị
Tổ chức Nơng Lương thế giới (Food and Agriculture
Organization)
Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
Hệ thống thông tin địa lý (Geographic information system)

Giá trị ngày công
Giá trị sản xuất
Kinh tế - xã hội
Đơn vị bản đồ đất đai (Land Mapping Unit)
Hiệu quả đồng vốn
Loại sử dụng đất (Land Use Type)
Nghị định
Nghị quyết
Sản xuất hàng hóa
Tiêu chuẩn Việt Nam
Thu nhập hỗn hợp
Thành phần cơ giới
Trung ương
Ủy ban nhân dân
Xã hội chủ nghĩa
Ngân hàng thế giới

GCNQSDĐ
GIS
GTNC
GTSX
KT-XH
LMU
HQĐV
LUT
NĐ
NQ
SXHH
TCVN
TNHH

TPCG
TW
UBND
XHCN
WB

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Chỉ tiêu phân cấp đánh giá hiệu quả kinh tế

47


8

Bảng 2.2. Chỉ tiêu phân cấp đánh giá hiệu quả xã hội

48

Bảng 2.3. Chỉ tiêu phân cấp đánh giá hiệu quả môi trường

48

Bảng 2.4. Chỉ tiêu và phương pháp phân tích đất

50

Bảng 2.5. Ma trận so sánh cặp đơi

53


Bảng 2.6. Phân loại tầm quan trọng tương đối của Saaty

54

Bảng 3.1. Tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2015-2020

64

Bảng 3.2. Hiện trạng sử dụng đất huyện Định Hóa năm 2020

68

Bảng 3.3. Biến động diện tích các loại đất nơng nghiệp giai đoạn 2015 - 2020

70

Bảng 3.4. Tổng hợp các loại sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu

71

Bảng 3.5. Phương thức tiêu thụ các nơng sản chính và tỷ lệ bán ra thị trường

76

Bảng 3.6. Diện tích gieo trồng, sản lượng các cây trồng chính giai đoạn 2018-2020
78
Bảng 3.7. Hiệu quả kinh tế của một số cây trồng hàng hóa

80


Bảng 3.8. Hiệu quả xã hội của các kiểu sử dụng đất hàng hóa

82

Bảng 3.9. Khả năng che phủ đất của các kiểu sử dụng đất hàng hóa

83

Bảng 3.10. Phân cấp khả năng duy trì độ phì dựa theo liều lượng phân bón thực
tế và khuyến cáo cho các loại cây trồng hàng hóa

83

Bảng 3.11. Hiện trạng sử dụng thuốc BVTV cho cây trồng so với mức khuyến cáo
84
Bảng 3.12. Tổng hợp hi�