Nghiên cứu ảnh hưởng của phơi nhiễm dioxin tới sự phát triển thể chất, tâm thần – vận động của trẻ em tại Biên Hòa
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.46 MB, 194 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
THIỀU BAN TRANG
NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA PHƠI NHIỄM
DIOXIN
TỚI SỰ PHÁT TRIỂN THỂ CHẤT,
TÂM THẦN – VẬN ĐỘNG CỦA TRẺ EM TẠI BIÊN
HÒA
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
HÀ NỘI - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
THIỀU BAN TRANG
NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA PHƠI NHIỄM
DIOXIN
TỚI SỰ PHÁT TRIỂN THỂ CHẤT,
TÂM THẦN – VẬN ĐỘNG CỦA TRẺ EM TẠI BIÊN
HỊA
Ngành đào tạo: Khoa học Y sinh
Mã sớ: 9 72 01 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA
HỌC:
1. PGS. TS. Trần Ngọc Anh
2. TS. Phạm Thế Tài
HÀ NỘI - 2023
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tôi
dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Trần Ngọc Anh và
TS. Phạm Thế Tài.
Tất cả các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực
và được công bố một phần trong các bài báo khoa học. Luận
án chưa từng được cơng bớ.
Nếu có điều gì sai trái, tơi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm.
Tác giả
Thiều Ban Trang
LỜI CẢM ƠN
Với lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin được bày tỏ
lời cảm ơn chân thành tới:
Đảng ủy - Ban giám đốc Học viện Quân y; Phịng Sau Đại
học, Bộ mơn Giải phẫu - Học viện Quân y đã tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu đề tài.
PGS. TS. Trần Ngọc Anh - Bộ môn Giải phẫu, Học viện
Quân y; TS. Phạm Thế Tài - Viện nghiên cứu Y Dược học Quân
sự - Hai người Thầy kính mến đã tận tình giúp đỡ, trực tiếp
hướng dẫn và chỉ bảo cho tôi phương pháp nghiên cứu khoa
học cũng như những kiến thức quý báu trong thời gian học
tập và thực hiện luận án này.
Giáo sư Muneko Nishijo cùng nhóm nghiên cứu của
Trường Đại học Y khoa Kanazawa, Nhật Bản; lãnh đạo Trung
tâm Y tế TP. Biên Hòa; cán bộ, nhân viên các Trạm Y tế
phường ở TP. Biên Hòa và Quận Hà Đông - TP. Hà Nội đã hỗ
trợ, tạo mọi điều kiện tốt nhất trong thời gian tôi thu thập số
liệu.
Các Thầy, cô giáo và tập thể Bộ môn Giải phẫu - Học viện
Quân y - nơi tôi học tập; các anh chị đồng nghiệp ở Bộ môn
Phẫu thuật thực hành, thực nghiệm - Học viện Quân y - nơi tơi
đang cơng tác, đã nhiệt tình chỉ dạy, giúp đỡ, động viên tơi
trong q trình học tập và thực hiện luận án.
Các Thầy trong Hội đồng đánh giá luận án các cấp đã
phản biện, nhận xét, góp ý giúp luận án của tôi ngày một
hoàn thiện hơn.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lịng biết ơn vơ hạn tới gia đình,
người thân và bạn bè đã ln dành cho tơi sự quan tâm,
thường xun khích lệ, động viên tơi trong śt q trình học
tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này.
Hà Nội, tháng 11 năm
2023
Tác giả
Thiều Ban Trang
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN..........................................3
1.1. Dioxin và ảnh hưởng của dioxin đối với con người
..............................................................................3
1.1.1. Dioxin và các hợp chất tương tự dioxin...................3
1.1.2. Tác hại của phơi nhiễm dioxin đối với con người...12
1.1.3. Thực trạng ô nhiễm dioxin trong môi trường tại Việt
Nam................................................................................ 14
1.2. Sự phát triển thể chất, tâm thần – vận động của
trẻ em..................................................................16
1.2.1. Sự phát triển thể chất của trẻ...............................16
1.2.2. Sự phát triển tâm thần – vận động của trẻ...........21
1.2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất
và thần kinh ở trẻ nhỏ....................................................27
1.3. Tình hình nghiên cứu ảnh hưởng của phơi nhiễm
dioxin đến sự phát triển thể chất – thần kinh của trẻ
em.......................................................................29
1.3.1. Các nghiên cứu trên thế giới.................................29
1.3.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam................................31
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU......................................................................36
2.1. Địa điểm và đối tượng nghiên cứu...................36
2.1.1. Địa điểm nghiên cứu.............................................36
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu...........................................37
2.2. Phương pháp nghiên cứu................................38
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu..............................................38
2.2.2. Phương tiện nghiên cứu........................................38
2.2.3. Các biến số, chỉ sớ nghiên cứu..............................40
2.2.4. Phân tích, xử lý sớ liệu..........................................57
2.2.5. Kiểm sốt sai sớ....................................................58
2.3. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu....................58
2.4. Sơ đồ thiết kế nghiên cứu...............................59
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..........................60
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu.......60
3.1.1. Một sớ đặc điểm về mẹ và gia đình của nhóm trẻ
nghiên cứu.....................................................................60
3.1.2. Một sớ đặc điểm của nhóm trẻ 5 tuổi trong nghiên
cứu................................................................................. 64
3.2. Sự phát triển thể chất của nhóm trẻ 5 tuổi trong
nghiên cứu...........................................................65
3.2.1. Chỉ sớ cơ thể của nhóm trẻ 5 tuổi trong nghiên cứu
....................................................................................... 65
3.2.2. Mối liên quan giữa nồng độ dioxin trong sữa mẹ tại
thời điểm trẻ 1 tháng sau sinh với sự phát triển thể chất
của trẻ 5 tuổi..................................................................69
3.3. Sự phát triển tâm thần - vận động của nhóm
trẻ 5 tuổi trong nghiên cứu..................................72
3.3.1. Điểm phát triển tâm thần – vận động đánh giá theo
bộ cơng cụ Kaufman ABC-II của nhóm trẻ 5 tuổi trong
nghiên cứu.....................................................................72
3.3.2. Điểm phát triển vận động đánh giá theo bộ cơng cụ
Movement ABC-2 của nhóm trẻ 5 tuổi trong nghiên cứu 76
3.3.3. Mối liên quan giữa nồng độ dioxin trong sữa mẹ (tại
thời điểm 1 tháng sau sinh) với điểm phát triển thần kinh
theo Kaufman ABC-II của nhóm trẻ 5 tuổi.......................79
3.3.4. Mới liên quan giữa nồng độ dioxin trong sữa mẹ (tại
thời điểm 1 tháng sau sinh) với điểm phát triển vận động
theo Movement ABC-2 của nhóm trẻ 5 tuổi....................84
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN...........................................88
4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu.......88
4.1.1. Đặc điểm về mẹ và gia đình của nhóm trẻ trong
nghiên cứu.....................................................................88
4.1.2. Đặc điểm của nhóm trẻ 5 tuổi trong nghiên cứu...96
4.2. Sự phát triển thể chất của trẻ trong mối liên
quan với phơi nhiễm dioxin..................................99
4.2.1. Sự phát triển thể chất của nhóm trẻ 5 tuổi trong
nghiên cứu.....................................................................99
4.2.2. Mối liên quan giữa phơi nhiễm dioxin với sự phát
triển thể chất của trẻ..................................................100
4.2.3. Ảnh hưởng của phơi nhiễm dioxin đến sự phát triển
thể chất của trẻ giai đoạn sau này...............................104
4.3. Sự phát triển tâm thần – vận động của trẻ trong
mối liên quan với phơi nhiễm dioxin.....................106
4.3.1. Sự phát triển tâm thần – vận động của nhóm trẻ
5 tuổi trong nghiên cứu..............................................106
4.3.2. Mối liên quan giữa phơi nhiễm dioxin với sự phát
triển tâm thần – vận động của trẻ................................108
4.3.3. Ảnh hưởng của phơi nhiễm dioxin đến sự phát triển
tâm thần – vận động của trẻ giai đoạn sau này............113
KẾT LUẬN...........................................................117
HẠN CHẾ
KIỀN NGHỊ
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG BỐ KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
TT
1
2
3
4
5
Phần viết tắt
2,3,7,8-TCDD
AhR
Phần viết đầy đủ
2,3,7,8-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin
Aryl hydrocarbon Receptor
BMI
(Thụ cảm thể của hydrocarbon thơm)
Body Mass Index
cs.
DLCs
(Chỉ số khối cơ thể)
Cộng sự
Dioxins and dioxin-like compounds
(Dioxin và các hợp chất tương tự
6
dioxin)
Kaufman ABC-II Kaufman Assessment Battery
for Children – 2nd Edition
(Bộ công cụ đánh giá trẻ em của
7
Movement
Kaufman phiên bản thứ hai)
The Movement Assessment Battery
ABC-2
for Children – 2nd Edition
(Bộ công cụ đánh giá vận động của
8
9
10
11
12
NVI
trẻ em phiên bản thứ hai)
Nonverbal Index
PCDD
PCDF
PCB
Seq/Gsm
(Chỉ số phi ngôn ngữ)
Polychlorinated dibenzo-p-dioxin
Polychlorinated dibenzofuran
Polychlorinated biphenyl
Sequential Processing/ Short-term
Memory
(Thang đo xử lý tuần tự/ trí nhớ ngắn
hạn)
TT
13
Phần viết tắt
Sim/Gv
Phần viết đầy đủ
Simultaneous Processing/ Visual
Processing
(Thang đo xử lý đồng thời/ xử lý hình
14
15
16
TEF
ảnh)
Toxic Equivalent Factor
TEQ
(Hệ số độc tương đương)
Toxic Equivalent Quantity
WHO
(Độ độc tương đương)
World Health Organization
(Tổ chức Y tế Thế giới)
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bản
Tên bảng
Tran
g
1.1.
Hệ số độc tương đương của các dioxin, furan và
g
9
2.1.
3.1.
dl-PCBs
Các biến số, chỉ số nghiên cứu
Đặc điểm chung về mẹ và gia đình của nhóm
40
60
3.2.
trẻ nghiên cứu
So sánh một số đặc điểm về mẹ và gia đình của
60
3.3.
nhóm trẻ trai 5 tuổi ở Biên Hịa và Hà Đông
So sánh một số đặc điểm về mẹ và gia đình của
61
3.4.
nhóm trẻ gái 5 tuổi ở Biên Hịa và Hà Đơng
So sánh hàm lượng PCDD có trong sữa mẹ ở
62
3.5.
Biên Hịa và Hà Đơng
So sánh hàm lượng PCDF có trong sữa mẹ ở
62
3.6.
Biên Hịa và Hà Đơng
Một sớ đặc điểm chung của nhóm trẻ 5 tuổi
64
3.7.
trong nghiên cứu
So sánh một sớ đặc điểm về nhóm trẻ trai 5
64
3.8.
tuổi ở Biên Hịa và Hà Đơng
So sánh một sớ đặc điểm về nhóm trẻ gái 5
65
3.9.
3.1
tuổi ở Biên Hịa và Hà Đơng
Chỉ sớ cơ thể của nhóm trẻ 5 tuổi tại Biên Hịa
Chỉ sớ cơ thể của nhóm trẻ 5 tuổi tại Hà Đông
65
67
0.
3.1
So sánh các chỉ số cơ thể của nhóm trẻ 5 tuổi ở
68
1.
3.1
Biên Hịa và Hà Đơng
So sánh các chỉ sớ cơ thể của nhóm trẻ 5 tuổi ở
68
2.
3.1
Biên Hịa và Hà Đơng (theo Z-score)
Mới liên quan giữa nồng độ 2,3,7,8-TCDD trong
69
3.
sữa mẹ với các chỉ số cơ thể của nhóm trẻ 5
tuổi
Bản
Tên bảng
Tran
g
3.1
Mối liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDDs trong
g
70
4.
sữa mẹ với các chỉ sớ cơ thể của nhóm trẻ 5
3.1
tuổi
Mới liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDFs trong
5.
sữa mẹ với các chỉ sớ cơ thể của nhóm trẻ 5
3.1
tuổi
Mới liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDDs/PCDFs
6.
trong sữa mẹ với các chỉ số cơ thể của nhóm
3.1
trẻ 5 tuổi
Điểm Kaufman ABC-II của nhóm trẻ 5 tuổi tại
72
7.
3.1
Biên Hịa
Điểm Kaufman ABC-II của nhóm trẻ 5 tuổi tại
73
8.
3.1
Hà Đơng
So sánh điểm Kaufman ABC-II của nhóm trẻ trai
75
9.
3.2
5 tuổi ở Biên Hịa và Hà Đơng
So sánh điểm Kaufman ABC-II của nhóm trẻ gái
76
0.
3.2
5 tuổi ở Biên Hịa và Hà Đơng
Điểm Movement ABC-2 của nhóm trẻ 5 tuổi tại
77
1.
3.2
Biên Hịa
Điểm Movement ABC-2 của nhóm trẻ 5 tuổi tại
78
2.
3.2
Hà Đơng
So sánh điểm Movement ABC-2 của nhóm trẻ
78
3.
3.2
trai 5 tuổi ở Biên Hịa và Hà Đơng
So sánh điểm Movement ABC-2 của nhóm trẻ
78
4.
3.2
gái 5 tuổi ở Biên Hịa và Hà Đông
Mối liên quan giữa nồng độ 2,3,7,8-TCDD trong
79
5.
sữa mẹ với điểm Kaufman ABC-II của nhóm trẻ
3.2
5 tuổi
Mới liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDDs trong
71
71
80
6.
sữa mẹ với điểm Kaufman ABC-II của nhóm trẻ
3.2
5 tuổi
Mới liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDFs trong
7.
sữa mẹ với điểm Kaufman ABC-II của nhóm trẻ
3.2
5 tuổi
Mới liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDDs/PCDFs
8.
trong sữa mẹ với điểm Kaufman ABC-II của
81
83
nhóm trẻ 5 tuổi
Bản
Tên bảng
Tran
g
3.2
Mối liên quan giữa nồng độ 2,3,7,8-TCDD trong
g
84
9.
sữa mẹ với điểm Movement ABC-2 của nhóm
3.3
trẻ 5 tuổi
Mới liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDDs trong
0.
sữa mẹ với điểm Movement ABC-2 của nhóm
3.3
trẻ 5 tuổi
Mới liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDFs trong
1.
sữa mẹ với điểm Movement ABC-2 của nhóm
3.3
trẻ 5 tuổi
Mối liên quan giữa nồng độ TEQ-PCDDs/PCDFs
2.
trong sữa mẹ với điểm Movement ABC-2 của
4.1.
nhóm trẻ 5 tuổi
So sánh nồng độ TEQ-PCDDs/Fs trong sữa mẹ
của nghiên cứu này với một số nghiên cứu khác
85
85
86
95
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu
đồ
3.1.
Tên biểu đồ
Tran
So sánh hàm lượng TEQ có trong sữa mẹ (tại
g
63
thời điểm 1 tháng sau sinh) ở Biên Hịa và Hà
3.2.
Đơng
So sánh chỉ sớ cơ thể trẻ Biên Hòa với tiêu
66
3.3.
chuẩn của WHO
So sánh chỉ số cơ thể trẻ Hà Đông với tiêu
67
4.1.
chuẩn của WHO
Điểm phát triển thần kinh giữa các nhóm trẻ
107
trai 5 tuổi trong nghiên cứu này và nghiên
4.2.
cứu của Trần Ngọc Nghị (2016)
Điểm phát triển thần kinh giữa các nhóm trẻ
gái 5 tuổi trong nghiên cứu này với nghiên
cứu của Trần Ngọc Nghị (2016)
108
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH
Hình
Tên hình
Tran
1.1
Cấu trúc chung của dioxin và các hợp chất
g
4
1.2.
1.3.
tương tự dioxin
Các con đường phơi nhiễm dioxin vào cơ thể
Cơ chế gây độc của dioxin trong tế bào thơng
7
11
1.4.
qua thụ thể AhR
Hàm lượng TEQ trung bình trong đất tại một số
15
1.5.
khu vực ở Việt Nam
Biểu đồ cân nặng theo tuổi (Z-score) của trẻ
18
1.5.
trai (a) và trẻ gái (b) từ 0 – 5 tuổi
Biểu đồ chiều cao theo tuổi (Z-score) của trẻ
19
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
trai (a) và trẻ gái (b) từ 0 – 5 tuổi
Địa điểm nghiên cứu
Các dụng cụ đo đạc
Bộ trắc nghiệm Kaufman ABC-II
Bộ công cụ đánh giá vận động Movement ABC-
37
38
39
40
2.5.
2.6.
2.7.
2.8.
2
Thao tác đo chiều cao đứng
Thao tác đo cân nặng
Thao tác đo chu vi vòng đầu
Bảng giá trị trung bình chiều cao và Z-score
45
46
47
48
tương ứng của trẻ trai (a) và trẻ gái (b) từ 55 –
2.9.
60 tháng tuổi
Đánh giá trí tuệ của trẻ qua bộ cơng cụ
2.10.
2.11.
2.12.
2.13.
Hình
Kaufman ABC-II
Bài kiểm tra thả đồng xu
Bài kiểm tra vẽ theo con đường
Bài kiểm tra bắt túi đậu
Bài kiểm tra giữ thăng bằng trên một chân
Tên hình
50
52
53
54
55
Tran
g
2.14. Bài kiểm tra bật nhảy trên thảm
56
2.15. Sơ đồ thiết kế nghiên cứu
59
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Chiến tranh ở miền Nam Việt Nam đã kết thúc gần nửa
thế kỷ, nhưng những hậu quả mà nó để lại vẫn cịn hết sức
nặng nề. Trong đó, phải kể đến là vấn đề ảnh hưởng của
dioxin có trong chất diệt cỏ mà quân đội Hoa Kỳ đã sử dụng.
Theo số liệu thống kê của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia
Hoa Kỳ, từ năm 1961 đến năm 1971, quân đội Hoa Kỳ đã
phun rải gần 77 triệu lít chất diệt cỏ x́ng các khu vực ở
miền Nam nước ta nhằm mục đích khai quang rừng và phá
hủy mùa màng [1]. Chất diệt cỏ được sử dụng chủ yếu là chất
da
cam
với
thành
trichlorophenoxyacetic
phần
acid
chính
và
là
hỗn
hợp
2,4,5-
2,4-dichlorophenoxyacetic
acid. Trong q trình sản xuất chất da cam, xuất hiện sản
phẩm phụ hay tạp chất là dioxin. Căn cứ bản đồ băng rải chất
diệt cỏ và bản đồ hành chính thời điểm phun rải chất diệt cỏ,
có ít nhất 2,1 triệu và nhiều nhất là 4,8 triệu người Việt Nam
đã phơi nhiễm trực tiếp với dioxin [2].
Sân bay Biên Hịa là một căn cứ chính của chiến dịch
Ranch Hand (chiến dịch phun thuốc diệt cỏ) và chiến dịch
Pacer Ivy (chiến dịch thu gom và tiêu hủy chất diệt cỏ) tại
miền Nam Việt Nam. Theo các số liệu do quân đội Hoa Kỳ
cung cấp, có khoảng hơn 98.000 thùng phi (loại 205 lít) chất
da cam, 45.000 thùng chất trắng và 16.000 thùng chất xanh
đã được lưu trữ và sử dụng tại Biên Hòa trong chiến dịch
Ranch Hand [3]. Cho đến nay, mức độ ơ nhiễm dioxin tại Biên
Hịa vẫn được cho thấy là rất cao [4]. Đồng thời, mật độ dân
2
cư cao là nguyên nhân làm cho Biên Hòa được coi là một
trong những “điểm nóng” về ơ nhiễm dioxin, là nơi rủi ro đối
với sức khỏe con người do ô nhiễm dioxin gây ra và cần được
quan tâm hàng đầu.
Dioxin là chất hữu cơ có thể tồn lưu độc hại kéo dài nhiều
năm. Từ các nguồn phát thải, dioxin lắng đọng ở lớp trầm tích
sơng, hồ, ao…, sau đó đi vào chuỗi thức ăn và xâm nhập vào
cơ thể người, gây ra những tổn thương đa dạng, phức tạp, ảnh
hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người qua nhiều thế
hệ. Ngoài ra, một số nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng có sự
tích lũy sinh học của dioxin trong máu và sữa mẹ, như vậy
những trẻ được sinh ra và ni bằng sữa của mẹ có nồng độ
dioxin cao cũng đồng thời là các đối tượng bị phơi nhiễm, có
nguy cơ tác động đến sự phát triển của trẻ sau này [5], [6].
Việc nghiên cứu ảnh hưởng của phơi nhiễm dioxin từ
trong giai đoạn bào thai và bú mẹ tới sự phát triển của trẻ là
một quá trình lâu dài, đòi hỏi phải theo dõi, đánh giá tại nhiều
giai đoạn tuổi khác nhau. Trong đó, thời điểm trẻ 5 tuổi được
xem là mớc quan trọng trong q trình phát triển thể chất,
tâm thần – vận động của trẻ; là bước đệm cần thiết cho trẻ
trước khi chuyển từ môi trường giáo dục mầm non sang bậc
tiểu học. Đã có một sớ cơng bớ trong và ngoài nước về tác
động của phơi nhiễm dioxin đến sự phát triển của trẻ [7], [8].
Tuy vậy, cho đến nay, chưa có nghiên cứu nào trên thế giới
đánh giá về ảnh hưởng của phơi nhiễm dioxin từ giai đoạn
bào thai và bú mẹ tới sự phát triển thể chất, thần kinh của trẻ
ở giai đoạn 5 tuổi. Tại Việt Nam, mới chỉ có nghiên cứu của
