Bệnh sinh sản gia súc phần 2
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (24.07 MB, 102 trang )
CHUONG III
NHUNG vEU TO ANH HUONG D~N SV
SINH SAN eVA GIA sue
,Ngoai hai yeu
t.o
rat
an, can nen nhung yeu
quan
to
trQng'la
gi6ng va thuc
sau day:
I. YEU TO B~NH: c6 kha nang giarn hoac lam mat
suc sinh san cua gia sue,
II. YEU TO QUAN L Y NUOI DUONG CON GIONy
(due va cai) nham duy trl va phat huy cao d¢ kM nang
sinh san cua chang. Yeu to nay phai ducc
bang nhirng ti~u chusn,
nuoc ta yeu' t6 quan
ly
Cl;I
th€ hoa
dinh muc, eM' dq phil hop.
nuoi duang chua
dUc;1C
0
coi trong
dung mire nen nhat dinh anh huang den vi~e lam giam
sdc sinh san cua dan gia sue.
Ill. YEU TO MOl TRUONG: can chu
giang, s'l,[ nuo! duong
va khai thac chung,
y den tu6i con
mua sinh san.
C6 m<}t tudi t.ai uu cho IAn d~u thai dhu tien goi la
tu6i sinh due chin muoi. Bo clii to 14 den 15 thang tu6i
rna de hra dau thi kh6ng bi anh huang dtfn ky 11}C sinh
de sau nay, den st,i phat tri~n cua co the' va vi~c san
:mat sira, mi~n Ia thuc an du
bo cai qua lO tuoi, IQn cai qua 4 tu6i thuong
kho thu
167
thai. Tuy v:)y cung co nhirng ngoai I¢: be cai 12 boac 15
tudi. len nai 5 tuoi ma \'~n chua de rat. tot.
o IllQt. s6 loai gia sue
co
chu ky dong due theo mila,
ky sinh san dong khung trong
thni
In¢t. thai
gian cua
nam. Mua sinh san phu thuoc vao d(> dai cua ngay We
Iii thai gian co a~h sang mat t.rni, Trong quang
pho mat
t.rilL cac tia cue tim co hieu qua
o
T1H)nh nhat.
ngua
cai.. bueng trung heat u¢ng deu u:~nnhat tir thang 6 Mn
\
thang
7: luc nay ngua cai nit d~ thu thai
sang nhan
thuong
nhung
Dung anh
tao co the thuc ngua cai d(mg due sorn hen
l~. Mua sinh
sa n ella ciru va de 1;\ mua
dong,
co t.he thay doi b?mg each thay doi cuorig di) anh
sang, len cai khong co mua sinh san ric'ng biet .. Cac y~u
to
cua khi hau nhu nhict do. d¢
quan den nhimg
am
kh6ng
khi
thay clui mua sinh san rieng
yeu t6 cua kbf hau nhu nhiet
co
lien
biet. Cac
d¢, d(l am khong khi co
lien quan den nhirng thay doi mua sinh san cua bo cai.
Bo cai hay de sinh doi tl1 thang 10 den thang 12. Bo cai
deng due tra lai sau khi de 2 thang. Ty l~ d~u' thai cua
loai nhai lai phu thuoc vao thai gian phoi giong tinh
sau khi de,
Thai gian sau khi de
1 thang
1 den 2 thang
2 den 3 thang
168
Ty l~ 'h d~u thai
--+-----.-------i
48
62
75
tu
Nhirng conr·bb cai moi
gi6ng thl 28'k cd chua
de
d11<;lC
a Hin ph6i gi6ng dau va 58?;; sau
6 Ian pb6i. Tit nhung' cong trlnh
nucc
co
1 thang da cho ph6i
nghien
cuu etta nhieu
tM r1jt ra ket luan: n~u de binh thuong
thl
phai chc m¢t thbi gian t6i thi€u Iii. 50 den 60 ngay mdi
cho bo cai ph6i gi6ng true
tiep hoac dan tinh.
kh6 thl phai cho lau' hen. Nhung
con
bo
N~u de
ky
cai rna chu
dQng due duoi
17 ngay thl kho d~u thai hen nhung' con
bo cai co chu
ky dong due dai hen. 0 bo cai thai diem
tilt-nhilt de ph6i d~u thai la tU 13 den 18 tieng dong ho
truce hie rung t.rirng. Ty l~ d~u thai giam rilt nhieu neu
cho
trung.
giao
ph6i
dirdi
dong
hb truce
khi
rung
TY· l~ nay chi con 30rlc khi d~n tinh trong vong 2
gib truce khi trung
tang
6 tieng
ty
rung. Nen lam thso bang sau day de
1$ ph6i d~u thai fJ bo cai,
Xuat hien d(>n'g
due
Thai diem
tuong
ly
Ph6i gi6ng qua
cham
•
Budi sang truae
9 gib
Cung ngay
Sang hom sau
Budi sang tit 9
gib den 12 gib
Cung ngay vila
We rat muon
hoac sang hOm
sa\l vila hie rat
Sau 10 gib sang
hom sau
scm
Budi chieu
Sang hom sau
HOm sau tit 10
gib trfJ di
169
Ngua cai dong due tra lai trong vong 15 ngay
(thuong lit 9 ngay) sau khi de. Luc nay cho ngua cai
ph6i gi6ng thl rat dli d~u thai. N~u kheng cho
gi6ng sa co nhieu con ngua cai khong d<)ng due
thbi gian nuoi con. Nhung con ngua cai rna thoi
d<)ng due vuot qua 10 ngay thl kh6 dau thai vi
khong rl,1ng hose rung ba1 thucng.
o
IQn cai, thai di€m ph6i gi6ng co anh huang
ph6i
trong
gian
trung
den
ty
l~ d~u thai va sai con. Trong thai gian dong due ella len
nai keo dai 60 tieng dOng ho tuc lit gan 3 ngay, thai
diem thu tinh t6i uu chi keo dai 1 ngay, ttl gib thu 12
den gio thu- 36 We la 10 den 12 tieng dong ho truce khi
rung trung. Ph6i Sdl11 hoac ph6i cham deu ket qua keIJol
(ph6i ngay thu nhat s~ co 68,8'k trung' duoc thu tinh,
phoi ngay thu hai se dat 98,2~ trung duoc thu tinh,
phoi ngay thu ba chi dat 15,2%. Nsn cho nhay kep hO$C
thu tinh nhan tao kep vae thai diem Wi uu; neu phat
hien len mii" dt>ng due vao budi sang thi eho nhay Ian
thu nhi!t ngay budi sang hem do va Ib thll hai vao
sang hom sau.
IV. vEU TO THUOC
Dung de kich thich sue sinh san cua gia sue va chi
phat huy day du tac dung khi da danh gia chinh xac
tlnh hinh site khoe cua con giang.
1. Hocmon sinh
san
Can ell vao heat dC)ng cua chung,
170
hocmon
sinh
san
dugc chia thanh ba loai.
a) Nhung hocmon co chur nang sinh due doc trung
- Hocmon thuy truce
FollicuJe stimulating
tuyen yl!n F.S.H (viet
hormone)
tat cua
kich thich nang trung
va
gay d~ng due.
- Hormone
cellstimulating
L.H
=
I.C.S.H (viet tAt cua Interstitial
hormone)
kich thich
5V hinh thanh
th~
vang, giup cho trirng' dA thu tinh lam t6 va phat trifin,
ngan
can
dQng due xudt .hi~n
trong
thai
ky tli cung
mang thai.
tv
Nhung hocmon tuong
- P.M.S
::;:: P.M.S.G
nhu L.R gbm co:
(viet tat cua
Pregnant
serum va Pregnant
mare serum gonadotrophin)
,
huyet thanh ngua chua, con goi III prolan A.
H.C.G
gonadotrophin)
(viet
tat
cua
Human
mare
nghia IS.
chorionic
con goi 13. P.U (viet bit cua Pre gnant
urine) tuc la prolan B.
b) Nhiaig hocmon. eua tuyen. duoi dOi
rna chuc nAng
chu yeu Is kich thlch va dfeu hoa slf. bai tiet hocmon
cUa thuy truC1C tuyen yen.
e) Nhiing hoemon can thiep vQ.O eu chuyen h06.
chung eua co the ua. co tinh. hucmg din chile natig sinh
due nhu
hocmon tuyen
than, hocmon tuyen ~n
giap trang,
hocmon
vo thuong
giap.
171
Do
cau
true
hoa hoc khac nhau,
chirc nang sinh due lai chia thanh
hocmon
co
hocmon
steroit
darn va nhirng
nhirng' estrogen
+ Estrogen
can chu
y
nhung
hocmon
co
hai nhom Ion: nhimg
hocmon
steroit.
nhung estrogen
Trong nhom
t1,( nhien
va
nhan tao.
t1,( nhien
Ph6i hop voi nhfing hocmon khac estrogen tt! nhien
tham 'gia phat trien nit tinh, hi? may sinh due va bliu vu
cua can cai, cac chu ky d¢ng due. <) con due, nhtrng CCI
quan eo ngubn goc phei hoc III nhirng ong Muylo (nhu
tuyen tfen li~t, tui bau due tuyen tian Ii~t) nhay cam vdi
81,( klch thich
cua estrogen. Voi lieu cao estrogen lam
eho dich hoan cham phat trien, giam due nang va dinh
chi vi~c san sinh ra tinh trung nghla la chung heat dong
nhu nhirng chat chong testost.eron. Estrogen t1,( nhien la
nhirng steroit QO 18 nguyen
cacbon,
tu
+ Estrogen
nhan tao
Nhflng ciuit sau day dang chu
y:
- Diethylstilboestrol do Dutxo va c¢ng S1,( hoa hop
1939: 1 mg bang 10.000 den 30.000 Ul. Trang
phan
cua no co 2 oxydrin fenol eo the bien thanh
este, Nhirng este nay gay dqng due do stilboestrol
nguyen chat gAy ra.
nam
tu
Hexoestrol
stilboestrol.
172
khong
manh
va
khOng
d(lc
bang
- Dienoestrol
tuyen yen.
co tac dung I1c ch€ s\1 bai tiet hocmon
Nhirng hoa hop nay cung co nhirng tinh chat sinh
h9C gi6ng nhu estrogen t\1 nhien, nhung con them 2 uu
di~m nua la cho u6ng cling co hieu qua va gia ha. Thy
nhien estrogen t\1 nhien va estrogen nhan tao duoc dung
chu yeu thea dl10ng ti~m (duoi da hoac vao bap thit)
hose cay vien nen dl1{1i da cO (sue v~t len) va dudi da u
vai (cho) de' thuoc tan cham.
Estrogen
duoc dung trong
cac truong
hop sau:
- Say
thai a giai doan phoi thai (bo cai): theo tac
gia Brosa t.hi 10 den 20mg estrogen luc con vat bat dAu
dong due se lam cho tli cung giu chac phei thai.
- Thao to cung (be, cai): khi sat rau hoac tu cung
tlch mu thl tiem 25 den 50 mg dung dich dau estrogen.
48 ho~e 72 gto sau, tiem nhac lai. Hom sau hoac hom
sau nua, co thg tiem b6 sung hocmon thuy sau tuyen
yen.
Lam can sua (cho cai): tiem duel da hoac vao bap
thit .dung dich dau stilbeostrol vai lieu 2 den 5mg. Nhac
lai 3 Ian, each nhau 48 tieng dong ho,
Tiem ph6i hop prolan B.
- Lam ngirng trang thai co chua (cho, meo cai): a
cho cai truce ngay thu 15 ke' tu khi giao phdi, tiem 3
mui estrogen m6i mui tit 2 den 3mg, mui no each mui
kia 48 tieng dong ho. o meo cal thi dung 1/2 lieu va
ciing thea nhip di~u nhu
cho Cal.
a
173
- Tuyen tien li~t phi' dai (cho due): CU hai hoac b6n
tuan
I~ tiem mot I§.n tu 2 den 4mg hoac
cay
met vien
nen 50 den 75mg duoi da: tac dung cua vien nen ti~p
ditin nhieu
de
thang.
tuyen tiEm li¢t qua true trang
Kham
quyet dinh cay nhac lai.
- B~nh da li~u gAn voi nhung
r6i loan sinh due
(cho): ti@m tu 2 d~~ 4mg estrogen, nhAe lai hai hoac ba
lan, VCli khoang each 10 ngay hOi len eM dau thuoc
rna
co 1,5. den 3mg estrogen.
2. Progesterone
The vang La nguon gee sinh
progesterone.
luong
khac
Rau
nhau
thai
cung
tuy thea
11
tiet
laid
quan trong nhat cua
ra
v~t ..
progesterone
voi
Progesterone
con
duoc phan lap tu dich hoan va tuyen thuong than ~ai s6
luong nho. Hoa , hoc cung da Wng hQP ducc progesterone
tu
chat
tiet
cholesterone,
maxterol
ella ~u
nanh
va gan
day
tu
sapogenine, axil m~t ...
Cling nhu chat steroit
luy trong co tM;
khac, progesterone
hoac Iii no duoc
su
khong tich
dung rat nhanh
hoac la hi dEW thai sau khi trai qua m(>t qua trlnh 6xy
boa, trong do gan dong mot _vai tro quan trong. Do la
do giai thich
lac dung
rat
yeu cua progesterone
Ii
qua
ducng uong.
LUQng progesterone bai tiet hang ngay thay d6i thea
tinh trang sinh 11 cua tUng con v~t; bo cal co tM bai
174
tu
wrt
100 d€n 300mg trong qua trlnh mang thai. Do
progesterone
bisn nhanh trong bQ may tuan hoan, no
can duqc san sinh lien t\1C de bu dap lai S\1 tieu huy
nay.
Progesterone
rat can de duy tri trang thai co chua.
Nhung mu6n lam duoc chtic nang nay thl progesterone
can duoc foliculine ' h6 tro. Progesterone
bao dam cho
trung .. chin tiep tuc song duoc sau khi da tach khoi
buong trung, d6ng thai giup cho trung da thu tinh lam
t6. Progesterone
con tham gia dieu hoa chu ky dong
due: ham luong progesterone giarn di (J cuci chu ky dong
due anh huang true tiep hoac gian ti~p den 51:( bai tiet
hocmon tuydn yen F.8.H, hocmon nay giup cho trung
chin va 1110 dau mot chu ky d<,?ngdue mci. Progesterone
bi dao thai thea nuoc ti~u. Dung dich progesterone tiem
(theo Codex) la mot dung dichh co 1mg hocmon trong
l ml dau oliu trung tinh va vo khuan. Thu6c duoc dong
VaG Gng thuy tinh mau, gan kin, bao quan (J noi mat.
De
rna
chua b$nh dong due lien tuc va b~nh d<)ng due
kMng
rung
trung' thi ph6i hop tiam
125mg
progesterone
De
chan
ngan
thuong,
voi 3000 UI prolanB.
ngira tu cung xuat huyet va say thai do
progesterone
thuong duoc ph6i hop voi
vitamin E: tiem mot Ian truce khi cho gia sue giao phoi,
mot Ian a gitra thai ky co chua, mot Ian a cu6i thai ky
co chua.
De
chua benh vo sinh rna chu
ky dqng due vAn blnh
175
th uong thi tiem progesterone
ph6i.
De' chua ~nh
khi cho con cai giao
truck
~Qng due ii~n tuc thl cu 15 ngay ti~m
mot Ian vao bap thjt vdi lieu luong»
progesteron
Bo cai, ngua cai: 50 den 100mg
Ciru cai: 10 den 15mg, len cai: 15 den 25mg
CM cai: 2 eMn 5mg.
3. Progestagen
1a mot hoat chat
Progestagen
hoa h9C ding
co met
56 tinh chat cua progesterone, co the sli dung de kiem
scat chu
y dung
ky d(mg due cua phu nu va gia sue cai. Nhan
chung
de
ch€ tao nhfrng
thu6c
tranh
thai :'va
di~u tri mot 56 truong hop r6i Ioan kinh, nguyet vA vo
sinh. Thu y dung thuoc de gay dOng due dong h(> (J gia
5UC
cai (00,' de,' ciru, len).
,
Progestagen
chia thanh
hai nhorn Ion: nh6m steroit
va nh6m khOng .steroit.
Nh6m steroit gam co:
- Nhirng d!n chat cua progesterone.
- Nhirng
dAn chat
endroxyprogesteron
co
cua testosteron
hoat
life
do chat
trong
bang
113
cua
progesterone.
Nhirng dan chat cua 19 - nor - testosteron.
- Nhirng dAn chat cua 3 -' desoxy - nortestosteron
176
trong
hop
do chat
n6
linestrenol
vol chat
lyndiol met thuoc tranh
Chat 6 - methyl
dang
de
mestranol
chu '} vi nguCli ta phOi
ch€ tao
ra
bi~t duoc
thai cho phu ntt l'8:t c6 ket. qua.
- linestrenol
fat gan chat linestrenol
ue
ch€ manh trtrng rung.
- Nhirng chat dong phan steroit ella progesterone.
Nhom
khong steroit c6 chat
I.e.! 33.828 "uc
metalybuya la dang chu y vl- n6 duoc dung de gAy d(".ng
due dong hI) rat t6t
(J
Ion nai.
Neu estrogen lei hocmon chi huy sinh due ella con
cai thl progesterone 3. lit hocmon chi huy su mang thai.
Hai hocmon nay Jan IUc;1t tac d¢ng vao hi? may sinh due
cal, doi khi chung chong nhau, nhung thuong thl giup
ee LAn nhau. Vi du muon chuan b! cho tu cung ti€p
nhan cai thai thl progeste.rone din ducc folliculine h6
trc. Ty l(i t6i uu giua s6 luong estrogen va progesteron
quyet dinh fmh huang khiic nhau cua chang doi vdi ht)
may sinh due cai. Nhtrng anh huang nay thay d6i tuy
thea tung con cai, thai diem va each dung eac hocmon
tr~n.
4. Gonadotropine
tu
Trong danh
gonadotropin
nguoi ta gt)p nhirng
hocmon tr~c tiep klch thlch Quang trung cua con cai va
tinh hoan cua con due. Nhirng hocmon nay ngubn g6c tu
thuy truoe tuyen y~n, rno d~m eua rau thai, nhirng diu
true d~c hi(it cua tit cung.
177
Nhung
hocmon chu yeu cua thuy truce
Hocmon
dong thai
F.S.H kich thich trung
phoi
amen
a
phat trien
F.S.H tan trong
mroc
len 113.29.000;
(1 dIU
III 67.000.
S\1
dung dich
va
ttt ella no
nira baa hoa. Trong luong phan
sunfat
va chin,
L.H de' kich thich
hop vdi hocmon
sinh san tinh trung.
tuysn yen la:
Enzympthialine
ella
nude bot pha huy -F.S.H.
- Hocmon LH
=
tac dong truce, lam eho trung
the
trong
luong phan
a
0
can
due,
ke hili te testosteron.
tuyen
tan
Yang.
dung
tu
ciru, 45.000
- Hocmorr
dich amon
bao ke
da duoc hocmon
FSH
rung va nang trung
hlnh
va chi tac d9ng vao buong trung
thanh
te
ICSH kich thlch nhung
hoemon
LH tan
sunfat
nay
trong
kich
nuoc,
thlch
khong
mra bao hoa. Trong
cua no thay dcii thea 10M gia sue, 28.000
i;
len.
LeT tac dong
VaG
tuyen
vu va chi dao
hoat d9ng ella the yang. NUde tieu cua nhung
phu nft
hoi xuan rat giau hocmon sinh due. San pham chist xuat
vira cd nhirng tinh chat cua hocmon
tinh
chat cua hocmon
cua Human
menopausal
FSH, vira
LH, duoc goi la HMG
co
nhung
(viet tat
gonadotropin).
Nhung hocmon. gonadotropine nguon. g6c ngoai tuyen.
yen La:
- Hocmon PMS = PMSG co trong mau cua ngua cai
chua nhieu nhat tir ngay mang thai thu 40 den ngay
thu 150 va kh6ng bi dao thai qua nucc tieu. Hocmon
178
nay con c6 ten III prolan A. Do vira co tac dung cua
FSH vira ella LH, nguoi ta nghl rang no ill s\,1 ket hop
cua hai hocmon nay. Ngay nay nguo! ta bh~t 1'0 prolan A
la mot chat duy nhat. nhung chua phan lap ducc iJ dang
tinh khist. 0 trang thai kho va dung djch, no deu bi
pha huy. M6i truong axit pha huj no nhanh hen. 'Irong
hrong phan ttl cua hocmon prolan A khoang 70.000. 0
trang thai dung dich t.rung tinb hoac kiem .nhe thi
prolan A tuong dui ben vung, con d trang thai dung
dich ki'em thi
enzyrnpthialine,
no mat hoat 1\,1<:nhanh. P11S cling bi
tripsin. pepsin vo hieu hoa,
- Hocrnon PU = HCG con goi III prolan B co tr.mg
nuoc tie'u cua phu nii c6 thai, nhieu nhat t.ir ngay mang'
thai thti 60 den ngay 80. Prolan B tan trong mroc,
khOng tan trong nhirng dung mOi hiiu ca. Con 90" I~ro
cho n6 ket tu~. N6 ben virng trong trang thai khe va bi
pha huy nhanh (1 trang thai dung dich. N6 chi c6 hoat
h,IC sinh hoc day dti kh( phan ttl cua n6 toan ven. Hoat
h!c cua n6 bi tripsin thuy phan pha huy nhanh va
pthialine pha huy cham, 'Irong hrong phan
cua no
tu
khoang
30.000.
Cung nhu hocmon sinh due, gonadotropine
tac d(mg
hiep dong. <:) con cai FSH kich thich nang De G:raaf [6'n
len va chin dong thai ph6i hop vai LH de thuc dAy
trung
rung va nang
trting
hinh thanh
the
Yang.
o
m.9t
sO loai gia sue (bo, Ion) LH duy trl hoat dong cua ihe
vang, (1 mot 56 loai khac (ciru, chuot) thl LTH duy •.rl.
con due FSH dac biet kich thlch nhirng
bao sinh
o
te
179
t.e
due, con LH thl tac dqng VaG nhirng
bao ke. Nhung
te bao nay tiet ra hocmon testosterone co chuc nang
kie'm soat 51,! phat trien cua nhung co quan sinh due
phu, ban nang sinh due va su sinh san tinh trung. Luc
con cai hat dau co thai, hocmon HCG keo dai hoat d(lng
cua the vang. Cling nhu LH no kich thfch trtirig rung
va bao v~ thai 0 con cai. 0 con due, no tac dong
roo ke de kich th1ch su hili tiet testosteron .
vao
.SI,! hili tiel gonadotropine cua thuy truce tuyen yen
phu thuoc vao bocmon ma kich to kiem soat 91;1 bai tif!l.
Noi chung estrogen giam bai tiet FSH va tang bai tiet
LH. Progesteron tac d9ng nguoc lai. Hocrnon nam chu
yeu giarn bai tiel LH, thil yeu mei giam bai tiet FSH.
Can chu y nhirng quan h~ qua lai nay khi dung thuclC
chua mot hQi chirng thuoc tuyen yen thl D10i thu diroc
ket qua t6t.
each sl1 d\lng
gonadotropine
a) Prolan A
D6i voi con due hocmon nay dU'qc dung khi con v~t
kMng chiu nhay cai, tinh dich cci it hoac kheng co tinh
trung.
Eo uil. ngua due truong thiinh. . eu 3 ngay tism m<)t
Ian tit 1000 den 3000 VI. Tiem 4 Ian.
Eo due to va ngu.a due 10 den 18 thing tuoi W~m
rn6i ngay 500 ur trong mot tuan I~, nghi met tuan l~,
lai tiern met tuan l~ nira.
180
ca
due ua citu. due truong thank
m¢t l~n 1000 VI. 'I'iem 4 Ian.
L<;1n
ba ngay ti~m
Ch6 due m6i ngay tiem 500 d~n 1000 VI tuy theo
th~ trong. Ti~m 4 ngay lien,
D6i voi con cai truoc khi tiem. hocmori cdn:
- Kharn
M thong qua true trang
co
de xac dinh
chan dean () bo may sinh due.
- Neu bo may sinh due bi nhiem
phan
trung
d met b(>
nao d6 thi phai dieu tr] cho khoi trtloc khi dung
hocmon.
- Neu buong
trtrng' co the yang thl phai
ki€m
tra
xem con cai co chua hay khong.
- Neu thay ca hai bubng trdng
bi
xC1
va the tich nh6
hoac con cai' t6 ra eo dang dieu due voi nhirng bQ phan
sinh due ben ngoai va ben
trong
nho be thl phai
su
dung hocmon that than trong.
Bo cai
Sau khi
de
hcac tlnh mach
khong dong' due tro lai thi tiem bap thit
1.500 den 3000 VI. Co the phoi hop voi
mot lieu nho (2,5 den 5mg) estrogen- tiem cham 0 met
vi tri khac, tM vang ton tai tau thl ti~m bap thit hoac
tlnh mach 2000 den 3000 VI.
181
Chu kS' d(mg due blnh
di~\! I nhung
nhay
thucng
(ve d¢ dai
va nhip
cai vtin kh6ng co chua mac dau da cho
COil
true tiep va thu tinh
nhan
tao nhisu
Ian trong
dieu kien v~ sinh tat va con v~t khong mile ml)t ~nh
nhiem
trung
nao. Nguyen
nhan
chin do con vat thieu prolan
co the do trung
A. 'I'iem bap thit hoac tlnh
ky dOng due bAt dau,
1500 den 2000 VI hic ehu
mach
sau do cho nhay
true W~p hoac lam thu tinh
hai Ian, vao gib thu 24
khong
nhan
tao
va 36.
Ngua cai
Dong
nhung
chin
d\1C
than! lang
hoac
dQng due
can cai kh6ng co chua, vi trung
do dang
thl
tiem
tinh
phoi hop voi tiom estrogen
mach
binh
thuong
khOng chin hoac
1.500 d(in 3000
UI
- cham \ 10 den 20mg) Ct mot,
vi td khac de gay d9ug due. Khi dQng due dd xuat hien
th] tiem tlnh mach 2000 VI lam mot Ian, situ do 24 va
48 gib thl cho ph6i gi6ng true
W!p boac lam thu
tinh
nhan tao.
Lan. nai
L<;1nnai chua d~y thl ma the trang
binh thuong
thi
Hem bap thit ba mui, m6i mui 500 den 1000 UI; miii no
each mui kia ba ngay.
L(,1n nai dang
nuoi con thi tiam bap thit
O19t mui
1000 den 1.500 VI se gay duoc di;>ngdue kem thea rung
trung.
182
Ciu: cai
Mila nghl sinh due thl tism hai Ihn pro geste ron , m6i
lhn 50mg, ba ngay ti~m mot Ian.
Hai ngay sau tiern bap thit prolan A thl se gay duoc
dQng due va
co chica trai mila
(t rudc
do cling phai tiem
prolan A cho ciru due gi6ng).
Mua sinh due muon cho nhieu trung rung thl khi
di?ng due bat dau, tiem tinh mach 1000 VI, den ngay
thu 14 cua chu ky d(>ng due lai Hem hap thit 1000 VI
njra, 24 gio sau khi can thiep, trung s~ rung nhieu.
Gila cai
Hoi chung' loan dudng phi sinh due thl tiern cac loat
4 den 8 mui 500 VI cho nhung con cho dttai 25 kg va
cac -Ioat 4
den 8 mui 1000 VI cho nhirng con cho co
trong luong tren 25 kg. Sau moi Ioat Hem prolan A nen
tietn ph6i hop mot estrogen
- t6ng hop (2 mg).
D(lng due rna khong co chtta thl tietn bap thit mot
Ian 500 UI cho chd dttoi 25 kg. Ch6 nang trim 25 kg
thi tiem b8.p thit 1000 VI hie bat dhu dQng due.
bj Prolan B
D6i vdi con due.
Tinh hoan. an d ngua con: do thieu su tac d(mg cua
tuyen yen, tinh hoan khong xu6ng bel va nam lai trong
183
bung, ben hoac vung chau. Prolan
B giup cho tinh hoan
Tuy
thea tuoi cO' hai ngay
va c6 dinh vi td.
di chuyen
tiern M.p thit
mot Ian tv 1000 den
3000 UI. Moi dgt
U6m 5 Ian. Sau khi tinh hoan da xu6ng
bi teo thl dung
testosteron
dung vi trl va
giup cho no kh6i phuc the
tlch blnh thucng.
Khong ham nluiy cai: dung prolan
B xen
ke voi
prolan A vci li~u 2000 den 3000 DI m¢t Ian hem (tiem
ttl 2 den 3 Ian}.
D6i vai con cai.
co
NhC! kham
h~ th6ng qua true trang
chan dean b¢ may sinh due. Neu co ~nh
(ttl
de xac dinh
nhi~m trurig
cung co mu, viern nQi mac tii cung ...) thl phai dfeu
tr] cho khoi truce
khi sii dung hocmon.
Bo cai
Buong trirng' u .nang,
tiem
tlnh
mach
met Ian
can v:}t d¢ng due lien t\1C thl
500' UI
hoac
tiem
bap
thit
10.000 den 15.000 DI. Co the ket hop tiam met hocrnon
- nam
a
mQt
"1 trf khac.
Sau 15 ngay rna b$nh it chuyen bien thl tiem nhac
Mat sira, can sua thl. tiem tlnh mach
DI hoac tiem tlnh
mach
m¢t Hin 5000
3 lan, m6i ngay m¢t lap, mdi
Ian 500 den 1000 UI se lam cho bau vu tiet sua tro lai.
184
Ngua cai
Dong du c keo dai:
ngua
nen the vang hlnh thanh
cai thuong
thieu
prolan
B
khOng day du lam cho chu
ky
d(lng due keo dai qua rmic. Trung rung tham
kho xac djnh
lang nen
thai di~m giao phoi tei uu, du ki€m tra
nhieu Ian buong trung qua true trang. Cung co khi
trung rung va duoc thu tinh nhung kheng lam to.
Dong due lien t.uc bieu
tam
ly
hien
bang
qua dang, boc l¢ that thuong.
co t.he thay
mot
trang thai
Sb qua true trang
mot trong hai buong trung co hien
tuong
sau:
Hoac co nh iau trung
vo day kern theo nhiing
nho, duong kinh 1 den 2 em, '
khoang
each giiia cac chu
ky
dl?ng due dai va that thucng,
- Hoac c~ nhiing
trung
Ion va mong, ducrig kinh
5cm hoac to hen, gay ra dong due keo dai.
Trong d. ba truong hop tren tiem tlnh mach 5000
VI hoac tiern hap thit
10.000 den 15.000 VI. Ngay hom
sau cho nhay true tiep hoac lam t.hu tinh nhan tao. Neu
can thi trong cac chu
ky dong due ve sau tiem nhac lai
nhu tren mot ngay truce khi cho giao ph6i.
- Mat siia tiem mot Ian 5000 VI.
Loti cai
Thing bi u nang: cung
co hai loai u nang,
Ian va
185
nho.
Bieu
hi~n
bAng
dQng
d1jng due
thi
19n cai hung
nang
Ion
thl
am
thit
2 mui
v~t cua
due
du
rat
nhu
Ion nai
that
thuong
len due
thuy
va khi
giang.
thung.
N~u u
T'iem
bap
tir 1000 den 2000 UI, mui no each mui kia 2
ngay hoac tiem tlnh mach mot mui 1000 UI.
Mat SUa tbl tiem hap thit 1000 VI boac tielll tlnh
mach 500 UI.
Ch6 cai
Chua gia, con goi la chua than
kinh: cho duoi 25 kg
thi tiem bap thit 500 UI; ch6 tren 25 kg thl tiem hap
thjt 1000 UI. Co the kel hop tiarn sorn hocmon
- nam
(25mg).
Dong due lien tuc thi dung sam prolan
B: cho duci
25 kg thi tiem bap thit hai hoac ba mui 500 UI. Ch6
tren 25 kg
t01 tism bap thit 1000 Ul. Mui tiem no each
mOi tiern Ida 2 ngay.
Tu eung co mil kern theo buong trtrng' h! u nang thl
chua nhu tren.
Mat sua: doi voi ch6 cai to de Ian dau, bau vu phat
kam hoac dai vai cho cai da de nhieu Ian tuy thea
trien
the trong tiem 1 hoac 2 mui 500 den 1000 UI.
C)
Phoi hop prolan A
va prolan B
Dung phoi hop prolan
186
A va prolan
B
{J
IQn nai de:
- Gay di?ng due cam ung
Chua benh kh6ng d¢ng due.
Gay d¢ng due c6 he thong sau cai sua.
Dong due xuat
hien
2 hoac 4 ngay
sau
khi tiem
t.huoc vao bap thit. Nhirng con cai c6 the thu tinh t.irc
khac vi d(mg due ken; thee rung t ning.
ban
bi~t duoc
PG
GOO la mot
hon
Thi trucng
hop
co
prolan
A va
gioi tinh
nam
prolan B.
5. Androgen
Androgen
la nhung
chat
guy dinh
nghia la linn cho nhirng dac tinh sCIdling va trung da.ng
cua nam gioi ton tai va phat trien.
hoa
hoc
voi
estrogen
va
Androgen
progesteron.
(C]'}H3002) la hocmon
- nam
1931 - 1932 co hoat
luc kern sau Ian heat luc cua
hocmon
1933.
- narn
GiUa
hai
testosterone
propionate
dl1QC
testosteron
duoc
muoi
phan
cung ho
Endrosterone
l~p dau
(Cl<)H1R0.2) phan
axel-at
va
dung trong dieu
manh han axetat
tien
lap
nam
propiona te
ella
tri hoc thu
gap nhieu
narn
y thi
Ian. 'I'estosteron
chist xuat tir dich hoan, Ngoai hocmon - nam nay,
tinh hoan con cung cilp hocmon - nam endrostenedion.
Endrostenedion
chiem uu the
chiem uu the
(l
con due truong
ham luong testosteron
18 g, con
a
a
con due to, testosteron
thanh.
0
bo due gieng,
trong tlnh mach xe dich tj.i 8 den
mau ngoai vi chi dat 3 g.
187
Ti nh chat sinh hoc ella hocmori - nam
La gt?
Chung tao ra gioi tinh nam, bee I(} bang nhirng bieu
hi~n
chuc
Hocrnon
nang
- nam
va
nhung
d~c
diem va hlnh
thuc day sue Ion cua nhung
thai,
tuyen phu
bai W~t; lui tinh, tuyen ti'E!n liet, tuyen cupo va duong
v~t, chung
hocmon
o
keo dai doi sOng cua tinh trung.
- narn lie che tac dung cua estrogen
d¢ng
due. Cling
mach
mau khien eho mot phan
mo. Hocmon
nhu
estrogen,
bocmon
con cai,
va xoa bo
- nam
dan
nude tich lai trong
cac
- nam duoc dich hoan bai tiet lien tuc; no
khong tlch trit trong tuyen nay cung nhu
a
bat cu bo
phan nao khac cua co the. Hoac 18. no duoc SU dung
nhanh,
no
hoac la no hi thoai
nn
hoa va dao thai theo nude
ti~u, phan, mat, Nhirng ehat da bi dao thai cua hocmon
- nam khong con, hoac con nit It hoat luc.
6. Prostaglandm
Prostaglandin
m<)t
Iii mot nhorn gom 14 dAn chA:t ella
axit beo, axit prostanoic,
B, E, F. Nguoi ta g~p chung
ducc chia thanh
(1
4 loai A,
tat ca cac mo cua co the.
Prostaglandin g8n bo chat cbe voi nhtrng giai doan ma
51,t lien ke't bao dam cho S'! sinh san di!§n ra thu~n l<;1i:san
xuat nhirng
te baa sinh due d1,tc, trung chin va rung, trdng
diroc thu tinh, bung lam
to,
sinh de. Nho prostaglandin
ngt1ai 18 ngay cang hieu biet sau
them nhirng' co che' cua
188
phOi thai phat trien, con cai
te baa va day than kinh.
The dung
0
dang,
cua prostaglandin
rat
phong phu va da
khat benh hen, ~nh
nam gioi chung ta da chua
0
ung thu da day, benh huyet ap cao.
phu nit chung
thuc dily sinh de hoac lam cho s~y thai. The dung cua
chung kheng
rAi 0
ngung duqc nghien
nguoi.
prostaglandin
Ngtt~i
ta
cling
cuu va ung dung reng
nghien
cuu
ung
dung
cho v~t nuoi.
7. Hocmon cua thuy sau tuyen yen
Trong hocmon cua thuy sau tuyen yE!n (mot hocmon
kich thich
cac cC1 tron
co bop;
mQt hocmon
lam tang
huyet ap; O19t hocmon ch6ng dai duon g) , nguoi ta chu
y
nhieu nhat den hocmon kich thich cC1tron co bop. Do 1a
Oxytoxin.
I
Nhieu
Ioai
klch
thich
co th~
thuc
dAy
thuy
sau
tuyen yen bai ti~t oxytoxin, vi du su dan no c6 tl1 cung
va tii cung, s\,t kich thich co gibi am dao vii tit cung, tac
dong' cua cong nhan bop num vU
vu
de
de
bu me v.v ... Oxytoxin thea rnau vao cac co quan
tiep nhan,
doc duong
mau. N6 mat
no bam vao m¢t sO protein
di do bi bai xuat
hieu hoa. Oxytoxin
kich thich
cC1
hoac do bi enzym
tron
t6ng thai ra khi can cai bAt dau
giao
vat sua, con be mut
ph6i boac
t\{
cung co bop
vo
de
de. Sau khi can d\jc
sau khi lam thu tinh
oxytoxin giup tinh trung di chuyln
cua
trong
nhan
tao
thi
be) may sinh
due cai, Ngoai ra no con Me dQng true tiep vao nhirng
189
t~ baa co bi~u 1110 cua tuyen vu de kich thich sl,! tiel
sua. Theo Haman
no 1:'1mot hocmon
Iqi sira
a
mqt viii
loai gia sue. Nhiing cong trinh
nghien ciiu giln dAy chi
rl! s1.;1'giao thoa
va chuc nang
vang.
Tuy
giira oxytoxin
nhien
(lxytoxin d6i voj
cho tai
51,!
nay
co che
rung trung va
51;(
tac
ella the
dung
cua
thoai hda cua the
vang vlin chua duoc gild thich mot each thoa dang.
phan
ling cua
SI,!
ttr cung d6i vdi oxytoxin tuy thuoc vao
anh hucng tlch
CI,!C
cua progesteron.
Hai anh huang
cua estrogen
va anh huong uc ch€
nay giai
cung nhay cam dac biet vci oxytoxin
due va to ra tro vdi 6xytoxin
a
C1
giai doan
t hich
vi sao
ttr
giai doan dong
t.he· vang.
Viec
6xytoxin giam manh
(1
trong
cua con cai de chung to 6xytoxin
huyet
tuong
thuy sau tuyen yen va tang nhieu-
duoc giai phong nhieu va co vai tro quan trong khi con
cai
a
de. o 19n nai, oxytoxin rut ngan thoi gian de vi the
loai 19n va ' loai an thit, vi~ str dung oxytoxin khi ttr
cung rna':t truong
luc la dieu hop IY. Kh6ng nsn dung
Qxytoxin trong nhirng truong' hop de kho, nhat la khi cf)
ttr cung chua rna. Oxytoxin ding duoc dung de t6ng rau
thai ra hoac cac chat dich gay ~nh
bi viern
(mil,
111aU,
cac
chat
th6i
nam trong ttr cung
rira).
Oxytoxin
13.
hoemon Tat thong dung trong san khoa thu y. No duoc
dung duoi hal dang:
- B(lt thuy sau tuyen
yen
(codex)
lieu luong
tinh
bang DI. MOt DI bang hoat luc cua 1I2mg bot thuy sau
tuyen yen tieu chuan. 1mg oxytoxin tinh ehe co hoat Iuc
190
bang 500 UI. BAo quan bot trong
tlnh nut kin, de a ch6 that mat.
IQ thuy
tinh
trung
- Dung dich tism thuy sau tuyen yen (codex bang c}.
Do III chat long trong hoac co mau, axit nhe, pH t6i
da bang 4 de bao toan hoat ll,ic ella 6xytoxin, thu6c phai
dong ang, gan kin 'va hap ti~t trung trong n6i hap co ap
suat.
Dung cho san khoa thl dung dich thuong chua 10
UI trong
l ml, nhung
cung c6 loai dung dich chua
hoac 20 VI oxytoxin trong
5
l ml. MDi ang thu6c can ghi
. ro tren nhan: s6 luong UI 6xytoxin trong
lml, ngay san,
xuat thuoc va han dung thuoc.
Y. YEU TO
KY
Ngay nay yeu
phat trien
THUAT
to
ngay cang
kg thuat
co
a
nhirng nucc cong nghisp
vai tro quan trong.
Chung toi gidi thisu hai kg thuat
moi nMt de tang
sue sinh san cho gia sue: thu tinh trong ang nghiem cay phoi thai.
1. T'hu tinh trong ong nghiem
Narn 1979 Ian dau
khoa Patorich
Styto
tien giao su Odur va bac sl san
cho ra dbi be gai - ang nghiem
Luido Braono. Tinh den nam 1982 khoang 100 tre em eng nghiem da ra doL Con s6 nay v~n la khiem t6n vi
191
