tư

;

(

Don

|

+1"

rrâ

;

| i/ i |

7

ae
'

[i13

Phen
l§

i

;

im

an

as

N ae

;

In "gỗma ne
ve } a il1Na ' aaon iv
a

`)

'

ụ

HN

Wik

VERE

ea a

’


a)
Ũ

Ì

|

làn
ly.

i

a

a

NIÊN, 1

N
i"

"

it

vo

‘


a

ti

wot

reity

i

A"

a

`

_

‘

%

iy

"

l

iA
4


Hân

`

“neeHÀ:

Í.4

|


|

BO GIAO DUC VA BAO TAO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHĨ HỊ CHÍ MINH

NGUYEN TH] THU HUONG

TOI PHAM HOA, PHI TOI PHAM HĨA; HÌNH SỰ HĨA, PHI
QUẢN
HÌNH SỰ HĨA NHỮNG HÀNH VI XÂM PHẠM TRẬT TỰ

| LÝ KINH TE TAI VIET NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Chuyên ngành: Luật hình sự

Mã số: 62.38.40.01

LUẬN ÁN TIÊN SĨ LUẬT HỌC


'søeaeu# mi,UỆ | ||l
il
|JÑ
IYH
ÊN
›
II
”'
|^'*
TRU
TỊ.
l\e
rtp
TT TT-Thư viện ĐH Luật TP.HCM

21

4

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS Trần Văn Độ

TP. HỊ CHÍ MINH - 2012


LOI CAM DOAN

cứu của riêng tôi.

Tôi xin cam đoan đáy là cơng trình nghiên

trung thực và chưa được
Các số liệu, kết quả nêu trong Luận án là

nào khác.
ai cong bé trong bắt cứ cơng trình nghiên cứu

Tác giả

~—— —
7” ———

Nguyễn Thị Thu Hương


DANH MUC CHU VIET TAT

BCA
BLHS
BTP
CTTP
HSH
LHS
KTTT
PHSH
PLHS
PTPH
SHCN
SHTT

TANDTC
TNHS
TPH
TTCK
VKSNDTC
XHCN
XPTTQLKT

: Bộ Công an
: Bộ luật Hình sự

: Bộ Tư pháp

: Cấu thành tội phạm
: Hình sự hóa
: Luật Hình sự

: Kinh tế thị trường
: Phi hình sự hóa
: Pháp luật hình sự

: Phi tội phạm hóa
: Sở hữu cơng nghiệp
: Sở hữu trí tuệ

: Tịa án nhân dân tơi cao
: Trách nhiệm hình sự

: Tội phạm hóa
: Thị trường chứng khốn

: Viện Kiểm sát nhân dân tối cao

: Xã hội chủ nghĩa
: Xâm phạm trật tự quản lý kinh tế


MỤC LỤC
Trang
01

MO DAU

CHUONG 1. LY LUẬN CO BAN VE TOI PHAM HOA, PHI TOI PHAM
HĨA; HÌNH SỰ HĨA, PHI HÌNH SỰ HĨA HANH VI XAM PHAM

13

1.1 Tội phạm hố, phi tội phạm hố; hình sự hố, phi hình sự hố -

13

1.2 Những yếu tổ quyết định phạm vi và mức độ tội phạm hóa, phi

43

TRAT TY QUAN LY KINH TE

những biện pháp để thực hiện chính sách hình sự -

tội phạm hóa; hình sự hóa, phi hình sự hóa


1.3 Khái quát về tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trong

33

. chính sách hình sự

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG TỘI PHẠM HĨA, PHI TỘI PHẠM HĨA;
HÌNH SỰ HĨA, PHI HÌNH SỰ HĨA HÀNH VI XÂM PHẠM TRẬT TỰ
QUAN LY KINH TE

2.1 Tội phạm và hình phạt đối với hành vi xâm phạm trật tự quan lý

63

63

kinh tế trong lập pháp hình sự

2.2 Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự đối với các tội xâm phạm

89

CHƯƠNG 3. QUAN DIEM VA PHUONG HUONG TOI PHAM HOA,
PHI TOI PHAM HĨA; HÌNH SỰ HĨA, PHI HÌNH SỰ HĨA HÀNH VI

133

3.1 Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về phát triển kinh tế trong


133

trật tự quản lý kinh tế

XAM PHAM TRAT TY QUAN LY KINH TE

thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế
3.2 Phương hướng tội phạm hóa, phi tội phạm hóa; hình sự hóa, phi
hình sự hóa hành vi xâm phạm trật tự quản lý kinh tế thời gian tới

142

KÉT LUẬN

185

|

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

|


MO DAU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Luật hình sự là một trong những công cụ sắc bén, hữu hiệu để đầu tranh


phòng ngừa và chống tội phạm. Bảo vệ trật tự quản lý kinh tế bằng PLHS 1a
một trong những nhiệm vụ hết sức quan trọng đối với bất kỳ Nhà nước nào
bởi chính sự tơn tại, phát triển của hệ thống những quan hệ xã hội trong lĩnh

vực này có ý nghĩa góp phần quyết định đến sự phát triển của toàn bộ nên
kinh tế đất nước.

Tội phạm trong lĩnh vực kinh tế nói chung, tội phạm XPTTQLKT nói

riêng đã và đang diễn biến hết sức phức tạp ở nước ta trong những năm gần
đây. Báo cáo tông kết hăng năm của Cơ quan Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án
đều nhận định số lượng các vụ án cũng như bị can về các tội XPTTQLKT

không tăng đột biến nhưng phương thức, thủ đoạn ngày càng tỉnh vi. Tội
phạm xảy ra phố biến, nghiêm trọng trên các lĩnh vực, các ngành, nhất là
những ngành và lĩnh vực trọng điểm. Thực tế đó đã ảnh ¡hưởng khơng nhỏ đến
trậ tự quán lý kinh tế của đất nước, là rào cản tới sự ôn định, phát triển của
nền KTTT định hướng xã hội chủ nghĩa. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình

hình tội phạm về kinh tế nói chung, tội XPTTQLKT nói riêng như do cơng

tác quản lý của các cơ quan chức năng, cơ chế quản lý, chính sách kinh tế của

Nhà nước cịn sơ hở, thiếu sót. Cơng tác đấu tranh, xử lý tội phạm

XPTTQLKT cịn nhiều khó khăn, hiệu quả chưa cao. Sự phối hợp giữa các cơ
quan Nhà nước có thẩm quyền cịn hạn chế, chưa phát huy được sức mạnh

tơng hợp trong phịng ngừa, đấu tranh, xử lý... Đặc biệt, trong giải quyết một
số vụ án XPTTQLKT giữa các cơ quan tiến hành tố tụng cịn mâu thuẫn, lúng


túng, khơng thống nhất về quan diém khi định tội danh, khi xác định ranh giới
giữa tội phạm với không phải là tội phạm, cũng như khi quyết định hình phạt.

Về mặt lý luận, trong những năm qua PLHS đã liên tục được nghiên

cứu, bỗ sung và hồn thiện cho phù hợp với chính sách hình sự của Nhà nước
ta qua mỗi thời kỳ. Chính sách hình sự là quan điểm của Đảng và Nhà nước
đối với việc đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm bằng nhiều biện pháp khác


đảm bảo an ninh chính trị và trật
m
nhằ
lỗi
cốt
là
S
PLH
p
phá
biện
đó
g
tron
,
nhau
S
PLH
sách hình sự nói chung, chính sách

tự, an tồn xã hội. Hồn thiện chính

hai xu hướng TPH, HSH, và PTPH,
nói riêng là q trình diễn ra song song
H hành vi XPTTQLKT là những
PHSH. Vi vay, TPH, HSH, va PTPH, PHS

sự của Nhà nước đối với tội phạm kinh
hình
sách
h
chín
hiện
thực
p
phá
biện

mở rộng phạm vi xử lý hình sự
tế, nội dung thể hiện quan điểm thu hẹp hay
thơng qua hoạt động lập pháp.

đang tiếp tục có nhiều
Giai đoạn hiện nay, tình hình tội phạm kinh tế

điều kiện khách quan của kinh tẾ biến động phức tạp do những thay đổi về
phát triển kinh tế, lợi dụng chính
xã hội. Thực tiễn cho thấy trong quá trình
của các chủ thể tham gia các quan
sách khuyến khích sự năng động, sáng tạo


luật, thê hiện tính nguy
hệ kinh tế nên xuất hiện một số hành vi vi phạm pháp

diễn biến nghiêm trọng nhưng chưa
hiểm rất lớn cho xã hội, có nơi, có lúc

ợc lại, cũng từ hoạt động thực
-_ được quy định trong BLHS là tội phạm. Ngư

số hành vi không còn
tiễn của các cơ quan tiến hành tố tụng cho thấy, một

đáng kể, khơng cịn phù hợp trong
mang tính nguy hiểm cho xã hội đến mức

rất ít xảy ra, thậm chí
điều kiện nền KTTT hiện nay, thể hiện nhiều năm qua
c nghiên cứu để PTPH. Hệ thông
chúng ta không xử ly về hình sự nên cần đượ

nói chung đã nghiêm khắc và
hình phạt quy định trong các tội XPTTQLKT
ời phạm tội. Tuy nhiên quy
đáp ứng được mục đích trừng trị, giáo dục ngư

cịn mâu thuẫn với phần
định về hình phạt trong một số tội phạm cụ thể

luật cụ thể còn thê hiện sự bất

chung. Mức chế tài quy định trong một số điều

chưa tương xứng với tính
hợp lý khi so sánh trong mối tương quan chung,
chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội.

kế từ
Trước sự phát triển mạnh mẽ của nên kinh tế đất nước, đặc biệt

Thế giới đã mở ra cho
sau sự kiện Việt Nam gia nhập tổ chức Thương mại
nhiên, thách thức, khó
chúng ta những thời cơ, thuận lợi để phát triển. Tuy
Dự báo tình hình tội
khăn và những hệ quả tiêu cực kéo theo là khơng nhỏ.
trong thời gian tới cịn tiếp
phạm nói chung, tội phạm XPTTQLKT nói riêng

khó khăn hơn trong
tục tăng, phương thức thủ đoạn ngày càng tỉnh vi và gây
nước ta đang tiếp
điều tra, xử lý tội phạm. Giai đoạn hiện nay Đảng và Nhà


chính nhằm xây dựng Nhà nước
tục cơng cuộc cải cách tư pháp, cải cách hành
g những yêu cầu đặt ra đối với công
- phấp quyền Việt Nam XHCN. Một tron

Bộ Chính trị là: Cơng tác tư

tác tư pháp được đề cập tại Nghị quyết số 08

kịp thời, nghiêm minh các loại tội
pháp phải ngăn ngừa có hiệu quả và xử lý
đảm và tơn trọng quyền dân chủ,
phạm hình sự, bảo vệ trật tự, kỷ cương; bảo

dân. Chính vì vậy, đây mạnh
quyền, lợi ích hợp pháp của các tổ chức và cơng

ền, phơ biến, giáo dục
xây dựng pháp luật, giải thích, hướng dẫn, tuyên truy

t số 49 - NQ/TW
pháp luật là những công việc hết sức cần thiết. Nghị quyế

n lược cải cách tư pháp đến
ngày 2 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị về chiế
ng quan trọng, đó là hoàn
năm 2020 cũng đề ra một trong những phương hướ
hướng XHCN, xây dựng
thiện chính sách PLHS phù hợp với nền KTTT định

nhân dân, vì nhân
Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do
nước về đấu tranh
dân. Trên cơ sở những định hướng lớn của Đảng và Nhà

BLHS hiện hành, cũng như
_ phòng chống tội phạm, nghiên cứu quy định trong

Luật

sửa

đổi

bổ

sung

một

số điều

của

BLHS

năm

2009

về

các

tội

g, bất cập về lý luận.
XPTTQLKT chúng tôi thầy cịn những khoảng trồn


; HSH,
Vì vậy, nghiên cứu chính sách hình sự, lý luận về TPH, PTPH

ên cứu thực trạng TPH,
PHSH trong mối quan hệ với chính sách hình sự; nghi

, chính sách PTPH, HSH, PHSH hành vi XPTTQLKT; nghiên cứu quan điểm

xác định
của Đảng và Nhà nước ta về phát triển kinh tế trong thời gian tới, từ đó

PHSH góp phần hồn
cơ sở, u cầu, đề xuất phương hướng TPH, PTPH; HSH,

nghĩa lý luận
thiện các quy định của PLHS về các tội XPTTQLKT là vấn đề có ý

phát từ những lý do
và thực tiễn, góp phần hồn thiện chính sách hình sự. Xuất

m hóa; hình sự hóa, phi
trên, tác giả chọn vấn đề: “Tội phạm hóa, phi tội phạ
lý kinh té tại Việt Nam
"hình sự hóa những hành vì xâm phạm trật tự quản

trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài luận án.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chính sách hình sự, trong đó có van đề TPH, PTPH; HSH, PHSH là nội
cập. Tội

dung được nhiều nhà nghiên cứu lý luận trong và ngoài nước đề
đề mang
phạm kinh tế nói chung, tội phạm XPTTQLKT nói riêng ln là vẫn
hình
tính thời sự xuất phát từ tính “động” của nên kinh tế. Đặc biệt là tình


bước ngoặt lớn trong quan
kinh tế- xã hội nước ta những nắm qua với nhiều

lĩnh vực này luôn được sự
điểm về chính sách của Nhà nước càng làm cho

quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà lý luận cũng

như thực tiễn. Vì vậy, những

tội phạm kinh tế nói chung
cơng trình nghiên cửu về chính sách hình sự, về
Tác giả sắp xếp theo từng
khá nhiều, có thê ở góc độ LHS hoặc tội phạm học.

nhóm loại cơng trình có liên quan đến luận án như sau:
sự, về các tội
- Thứ nhát, các cơng trình nghiên cứu về chính sách hình
khảo, giáo trình, bình luận
XPTTQLKT dưới dạng tài liệu chuyên khảo, tham

cung cấp những trì
khoa học. Đây là những tài liệu mang tính chất phơ biến

ên cứu. Có thể kê đến
thức ý luận cơ bản nhất liên quan đến đề tài tác giả nghi
một số tài liệu cụ thê như:
trước đây như:
Một số cơng trình của các nhà nghiên cứu Xơ Viết

cơva năm 1970 của
“Luật Hình sự và Xã hội học”, NXB Sách pháp lý, Matx
sách hình sự”, NXB
tác giả Ghersengiơn A.A; “Tội phạm học và chính
lev M.I và Vơrơnhin
Trường Đại học Tong hợp Xvertlôv năm 1980 cua Kôva

học,
đề xã hội học của Luật Hình sự”, NXB Khoa
của điều cấm về hình
Matxcova nam 1983 cla Babaev M.M; “Cac can cứ

Iu.A;

“Những

vấn

.. Những năm gần
sự”, NXB Khoa học, Matxcơva năm 1978 của Kuđriavtxev.
nhau. Chang han
đây, vẫn đề này tiếp tục được nghiên cứu ở các góc độ khác

Những vấn đề và các

cơng trình: “Chính sách hình sự và tình trạng phạm tội:
1991 của Traađaev
con đường giải quyết”, NXB Kiến thức, Matxcơva năm
hiện tượng xã hội tiêu
X.G; “Nhiệm vụ của chính sách hình sự. Tội phạmListz; “Luật Hình sự
cực” Matxcơva, Nxb Infra- M, 2008 của Franz Von

Kruglikov làm chủ
Nga. Phần Chung” Matxcơva, năm 2005 do tác giả L.L.
sự dưới những góc
biên... Các cơng trình này nghiên cứu về chính sách hình

hội học. Vì vậy các tác
độ khác nhau như luật hình sự, tội phạm học, hoặc xã
sách hình sự, về mối
giả đã thê hiện những quan điểm khác nhau về chính
chính sách phịng
tương quan giữa chính sách hình sự với chính sách xã hội,
PHSH - biện pháp dé
ngừa tội phạm... Đặc biệt, vấn đề TPH, PTPH; HSH,
số cơng trình như:
thực hiện chính sách hình sự được nghiên cứu trong một
Tập l1, Phần Chung”,
“Luật hình sự liên bang nga. Tập bài giảng. Hai tập,


niệm tội phạm hoá,
Máxcơva, 2004 của tác giả Na-u-mốp A.V bàn về khái

cứ của biện pháp cắm mang

phi tội phạm hố; cơ sở của hình sự hố; “Căn

phạm hố” của tác giả AM.
tính chất pháp lí hình sự: Tội phạm hố và phi tội

hậu Xơ Viết”, Tóm
Jakơvlép; “Xu hướng chính sách hình sự của Nga thời kì

đốt-kơ IU.V; tắt luận án tiến sỹ luật học. Cheliabinsk, 2005 của tác giả Nhesự trong lĩnh vực kinh tế” của
“Quan niệm về mô hình hố pháp luật hình
(trên cơ sở Uỷ thác của tơng
Trung tâm nghiên cứu kinh tế và pháp luật,

phân tích cơ sở của
thống Liên bang Nga, Uỷ thác số 3169 ngay 28.1 1.2009),

g lĩnh vực kinh tế nói riêng và
việc tội phạm hố nói chung, tội phạm hố tron
quan hệ kinh tế...Có thé nói
nêu ra các nguyên tắc tội phạm hố trong lĩnh vực

; HSH, PHSH
đây là những cơng trình nghiên cứu lý luận về TPH, PTPH

ngoài làm cơ sở đề tác giả
trong lĩnh vực kinh tế của các nhà nghiên cứu nước

tiếp cận, kế thừa trong luận án.
như:
Một số cơng trình của các nhà nghiên cứu trong nước


tụng hình
Sách chuyên khảo: “Tội phạm học, Luật hình sự và Luật Tố

Pháp luật do TS Đào Trí Úc
sự Việt Nam” của Viện Nghiên cứu Nhà nước và
1995, từ trang 109 đến trang
chủ biên, NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, năm
phân tích TPH, PTPH; HSH,
119 về chính sách hình sự, trong đó tác giả
hình sự;
PHSH - những biện pháp để thực hiện chính sách

hình sự dưới
Sách chun khảo: “Một số vấn đề cơ bản về chính sách
Trọng Ngũ, NXB
ánh sáng Nghị quyết Đại hội IX của Đảng” của PGS.TS Hồ

nghiên cửu về chính sách
Chính trị Quốc gia, năm 2002. Tác giả cơng trình
điểm của Đảng và Nhà
hình sự trên quy mơ rộng, trong đó phân tích quan

thứ IX đối với các tội phạm
nước theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng lần

về kinh tế ở mức độ khái quát;

đề cơ bản trong khoa học
Sách chuyên khảo Sau đại học: “Những vẫn


Dai hoc Quốc gia Hà Nội,
Luật Hình sự” của PGS.TSKH Lê Van Cam, NXB

Chính sách hình sự
năm 2005, từ trang 25 đến trang 140 tác giả nghiên cứu về
PTPH; HSH, PHSH;
trong đó có phân tích nội dung của q trình TPH,

mới ở Việt
Sách chun khảo: “Chính sách hình sự trong thời kỳ đổi

năm 2007. Đây là cuỗn
ˆ Nam” do TS. Pham Văn Lợi chủ biên, NXB Tư Pháp,


có giá trị khoa học và thực
sách nghiên cứu về chính sách hình sự, là tư liệu
việc hoạch định chính sách
tiễn, khắc họa những vẫn đề lý luận cơ bản cho

trên thực tế trong giai
pháp luật và công tác đầu tranh phòng chống tội phạm
đoạn tới;

, năm 1998 và
Chuyên đề “Luft Hình sự của một số nước trên thế giới”

Chuyên đề “Những vấn đề cơ bản về pháp
thế giới”, năm 2002 - tập thê tác giả, Bộ

luật hình sự của một số nước trên thế giới
là cơ sở để tác giả nghiên cứu, đối chiếu,

luật hình sự của một
Tư pháp đã cung cấp
trong đó có tội phạm
so sánh với luật pháp

số nước trên
thơng tin về
kinh tế. Đây
hình sự Việt

.
Nam về tội phạm kinh tế nói chung, tội XPTTQLKT nói riêng

trình,
Ngồi ra, các tài liệu liên quan đến luận án còn là hệ thống giáo

sự dé cap dén
sách tham khảo, chuyên khảo, bình luận khoa học Bộ luật Hình
Giáo trình LHS
tội phạm kinh tế nói chung, tội XPTTQLKT nói riêng như:
LHS Việt
'Việt Nam năm 2010 của Trường Đại học Luật Hà Nội; Giáo trình
Giáo trình
Nam năm 2003 của Trung tâm đào tạo từ xa Trường Đại học Huế;
LHS của
LHS Việt Nam của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội; Giáo trình


g
Học viện Cảnh sát nhân dân... Trong tất cả các giáo trình này đều dành nhữn
chương viết về các tội XPTTQLKT trên cơ sở phân tích dấu hiệu pháp lý đặc

trưng, yếu tố CTTP cụ thê ở mức độ khái quát;
Sách tham khảo dành cho bậc đào tạo Sau Đại học của Trường Đại học

Luật Hà Nội “Luật hình sự Việt Nam. Những vẫn đề lý luận và thực tiễn”

NXB Cơng an nhân dân, năm 1997, có bài “Hồn thiện các quy định của LHS
về các tội phạm kinh tế trong điều kiện hiện nay” của TS Trần Văn Độ nghiên

cứu chuyên sâu về tội phạm kinh tế và tập trung phân tích cơ sở lý luận, cơ sở

thực tiễn để sửa đổi, bổ sung BLHS 1985 về các tội phạm kinh tế;

luận khoa học BLHS Việt Nam nắm 1999” cua Viện
Nghiên cứu Khoa học Pháp lý, Bộ Tư pháp, NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội,
năm 2008 do tập thé tac giả biên soạn đã đề cập tới các tội XPTTQLKT tại
Sách “Bình

Chương 16. Đây là cơng trình nghiên cửu về cầu thành các tội phạm cụ thê
mang tính chất chuyên sâu dưới góc độ khoa hoc LHS, phân tích từng tội

-_ đanh với những yếu tơ câu thành về khách thể, mặt khách quan, chủ thể và


sâu (tập VI)” của tác giả
mặt chủ quan của tội phạm. Hoặc “Bình luận chuyên
Đinh Văn Quế, NXB


hiệu
TP. HCM, năm 2004. Ngồi việc phân tích dâu

tội danh, tác giả của
pháp lý các tội XPTTQLKT, lịch sử lập pháp của từng
dụ thực tế sinh động;
cơng trình đã đưa ra, phân tích lý luận gắn với những ví
TS Nguyễn
Sách chuyên khảo: “Tội phạm kinh tế thời mở cửa” do PGS.
NXB Công an nhân
Xn m, PGS.TS Nguyễn Hịa Bình làm chủ biên,

về tội phạm kinh tế và
dân, năm 2003. Đây là cuốn sách chun khảo viết

rộng) trong điều
cơng tác đầu tranh phịng chống tội phạm kinh tế (theo nghĩa
về tội phạm kinh tế
kiện đất nước hội nhập. Tuy nhiên các tác giả nghiên cứu
được đề cập trong.
dưới góc độ tội phạm học. Vì vậy, những nội dung chính

, phương hướng
cuốn sách này là tình hình, nguyên nhân và kết quả đấu tranh

trong các ngành, lĩnh
và các giải pháp đầu tranh phòng chống tội phạm kinh tế

cơ quan bảo vệ

vực kinh tế trọng điểm; vai trị của cơ quan Cơng an và các
kinh tế.
pháp luật, các doanh nghiệp trong đầu tranh phòng chống tội phạm
luận
- Thứ hai, là các cơng trình nghiên cứu thể hiện qua hệ thống các
trên cả phương
án tiến sĩ. Đây là kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học
như:
diện lý luận và thực tiễn. Một số cơng trình liên quan đến đề tài
luật và
_ Luận án Tiến sĩ của tác giả Bùi Minh Thanh: “Vi phạm pháp
Nam hiện
đấu tranh chống vi phạm pháp luật trong lĩnh vực kinh tế ở Việt
pháp luật
nay” (năm 2003). Đây là luận án tiến sĩ nghiên cứu về vi phạm
trong lĩnh vực kinh tế nói chung. Các tội XPTTQLKT

được tác giả nghiên

luật kinh tế
cứu ở mối liên hệ chung với tội phạm kinh tế, các vi phạm pháp
chung về
khác. Đồng thời tác giả tiếp cận nghiên cứu dưới góc độ Lý luận
Nhà nước và pháp luật nên khơng nghiên cứu sâu ở góc độ LHS;
việc thực
Luận án tiến sĩ của tác giả Phạm Thư: “Chính sách hình sự và

lý luận về
hiện chính sách hình sự ở nước ta” (năm 2004) nghiên cứu vấn đề


cửu về chính
chính sách hình sự, chính sách về tội phạm và hình phạt, nghiên
về tội phạm
sách tổ chức đấu tranh phịng ngừa chống tội phạm. Chính sách
rất khái qt
và hình phạt đối với các tội XPTTQLKT chỉ được tác giả đề cập
trong tông thể các tội phạm của BLHS 1999;


chong cac
Luan an Tiến sĩ của tác giả Mai Thé Bay: “Đầu tranh phòng

toi XPTTQLKT”

(nam

2006).

Day

la đề tài nghiên

cứu

về

các tội

luận án là phân tích
XPTTQLKT dưới góc độ tội phạm học. Vì vậy nội dung

đối với những
thực trạng, nguyên nhân và đưa ra các giải pháp phòng chống

hành vi XPTTQLKT;

các tội
Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Văn Nam: “TNHS đối với
tài nghiên cứu
XPTTQLKT trong LHS Việt Nam” (năm 2007). Đây là đề

của PLHS
TNH§S đối với các tội XPTTQLKT, tác giả nghiên cứu quy định

tại Việt Nam
về các tội XPTTQLKT và thực tiễn xét xử nhóm tội phạm này
cứu của đề tài
từ năm 2000 đến 2005. Gần với hướng và nội dung nghiên

lắp với
nhất, song mục tiêu, phạm vi nghiên cứu của tác giả không trùng
luận án này.
- Thứ ba, các cơng trình nghiên cứu thể hiện qua những

bài viết trên

phong
các Tạp chí chuyên ngành, Hội nghị, Hội thảo. Đây là nguồn tài liệu
các
phú nhất. Những cơng trình nghiên cứu này chủ yêu được đăng tải trên


Luật học,
tạp chí chuyên ngành luật có uy tín như Tạp chí Tịa án, Tap chí
Dân chủ
Tạp chí Khoa học pháp lý, tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Tạp chí

vai
pháp luật, Tạp chí Kiểm sát, Tạp chí Cơng an nhân dân...Có thể kê ra một
cơng trình ở dạng này như:

- Tội phạm kinh tế và vấn đề đấu tranh với nó trong nền kinh tế thị

6.
trường ở nước ta. PGS.TS Phạm Hồng Hải, Tạp chí Luật học, số 6/199
lý
- Một số suy nghĩ về tội cô ý làm trái quy định của nhà nước về quản

án
_ kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng, PGS.TS Trần Văn Độ, Tạp chí Tịa

nhân dân, số 23/2004.

- Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế và sự cần thiết phải hoàn

_ thiện cơ chế đấu tranh chống tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, Th.sĩ Mai
Bộ, Tạp chí Tồ án nhân dân số 7/2004.

- Thực trạng xét xử các vụ án về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh

_ tế, Đinh Văn Quế, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 24/2004.



quản lý kinh tế.
- Hình phạt áp dụng cho các tội xâm phạm trật tự
g Tuyết Miên, Tạp chí
Những vướng mắc và giải pháp hồn thiện, TS. Dươn
Tịa án nhân dân số 19/2004.
tiễn pháp lý ở
- Về vấn đề “HSH các quan hệ kinh tế, dân sự trong thực
nhân dân, số 2/2004.
nước ta hiện nay”, Hồ Trọng Ngũ, Tạp chí Cơng an

vận chun,
- Trách nhiệm hình sự đối với hành vi sản xuất, tàng trữ,

Trung ương, Tạp chí Tịa
bn bán hàng, cắm, Th.sĩ Mai Bộ, Tòa án Quân sự
án nhân dân, số 22/2006.
đề truy tố đối với
- Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ và vấn

Trần Đại Thắng,
các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam, Th.s

Tạp chí Tịa án nhân dân,s số 23/2006.
với tội phạm
- Những đặc điểm pháp lý và chính sách xử lý đối
Tap chi Kiểm sát,
XPTTQURT quy dinh trong BLHS 1999, Mai Thé Bay,

số 1/2007.

những van
- Bàn về các quy định cla BLHS về các tội XPTTQLKT và

sự Trung ương,
đề cần hồn thiện, Th.s Nguyễn Văn Trượng, Tịa án Qn
Tạp chí Kiểm sát, số 11, tháng 6/2008.
với thực tiễn
- Cần sửa đổi, bổ sung các tội XPTTQLKT cho phù hợp
chí Tịa án nhân
xét xử, Đỉnh Văn Q, Chánh tịa Hình sự, TANDTC, Tạp

dân, kỳ 2 tháng 1/2009.

khung và hình
- Cần hồn thiện quy định của BLHS về tình tiết định

Trượng, Tịa án
phạt đối với nhóm tội phạm XPTTQLKT, Th.s Nguyễn Văn
9.
Qn sự Trung ương, Tạp chí Tịa án nhân dân, kỳ 1, tháng 3/200
- Cơ sở thực tiễn của việc quy
pháp nhân. PGS.TS Trần Văn Độ, Tạp
Nhìn chung đây là những cơng
yếu thể hiện nội dung lý luận, sau đó

định trách nhiệm hình sự của tơ chức,
chí Khoa học pháp lý, số 2/2011...
trình nghiên cứu tội phạm cụ thê (chủ

phân tích lý luận kết "hợp thực tiễn, chỉ


TNH§, hình phạt
_ ra bất cập và giải pháp hoàn thiện luật); hoặc nghiên cứu về

tội phạm kinh tế
đối với các tội XPTTQLKT. Một số bài viết nghiên cứu về
hình tội phạm, xác
dưới góc độ tội phạm học thê hiện qua việc phân tích tình
định ngun nhân và đề xuất hướng phịng ngừa, đầu tranh.


10

cứu về chính sách
Như vậy, hiện nay các cơng trình khoa học nghiên
độ khác nhau khá nhiều.
hình sự nói chung, về các tội XPTTQLKT ở các góc
ứng, phù hợp giữa sự
Quy định về tội phạm kinh tế luôn thể hiện tính thích
hình sự ở những giai
phát triển, tác động của kinh tế xã hội đối với pháp luật
dù đã có nhiều cơng
đoạn, những thời điểm nhất định. Chính vì vậy, mặc
những nội dung cần tiếp
trình, đề tài nghiên cứu về vấn đề này, song vẫn còn

bước chuyén.minh
tục nghiên cứu, nhất là khi Việt Nam đang và sẽ có những
quan trong về kinh tế trong thời gian tới đây.


thiện đề tài, tác |
Quá trình thu thập, sưu tam, nghién cứu tài liệu để hoàn

n cứu chuyên
giả nhận thấy hiện nay ở Việt Nam chưa có cơng trình nào nghiê

sâu về vấn đề TPH, PTPH; HSH, PHSH những hành vi XPTTQLK1.
13. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục tiêu nghiên cứu:
rõ lý luận cơ
Trên cơ sở nhận thức về chính sách hình sự, luận án làm

PTPH; HSH,
bản về TPH, PTPH; HSH, PHSH, phân tích thực trạng TPH,

PTPH,
PHSH hành vi XPTTQLKT, từ đó đề xuất phương hướng TPH,
định của BLHS
HSH, PHSH hanh vi XPTTQLKT, gop phần hoàn thiện quy
hiện hành.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
g nội dung
Đề đạt được mục tiêu trên, đề tài tập trung nghiên cứu nhữn
cơ bản sau:

|

n cứu
- Ly luan co ban vé chinh sách hình sự, trong đó tập trung nghiê


vấn đề TPH, PTPH; HSH, PHSH.

- Thực trạng TPH, PTPH;

HSH,

PHSH

những hành vi XPTTQLKTI

này trong
trong PLHS Việt Nam, trong đó tập trung nghiên cứu nội dung
BLHS hiện hành.
- Két qua TPH, PTPH;

HSH,

PHSH

hanh vi XPTTQLKT

thé hién

trong thyc tién 4p dung PLHS thoi gian qua.
hình sự
- Những vướng mắc, bất cập trong quy định và áp dụng pháp luật

đối với hành vi XPTTQLKT.



11

tế trong điều kiện
- Quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh
; HSH, PHSH hành vi
hội nhập quốc tế và yêu cầu, phương hướng.TPH, PIPH
.
XPTTQLKT thời gian tới góp phần hồn thiện PLHS
4. Đối tượng và phạm vỉ nghiên cứu

và thực tiễn TPH,
4.1 Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu lý luận
PLHS Việt Nam.
PTPH; HSH, PHSH những hành vi XPTTQLKT trong
4.2 Phạm vi nghiên cứu:

sự, dé tài nghiên
- Về nội dung: Dưới góc độ chuyên ngành luật hình
trạng TPH, PTPH; HSH,
cứu lý luận về TPH, PIPH; HSH, PHSH; thực
pháp hình sự và kết quả
PHSH hành vi XPTTQLKT qua các giai đoạn lập

ng hướng TPH, PTPH;
hoạt động này trong áp dụng PLHS; quan điểm, phươ
tới.
HSH, PHSH những hành vi XPTTQLKT trong thời gian
là từ năm 2000
- Về thời gian: Thời gian khảo sát thực tiễn của đề tài


đến năm 2010.

5. Phương pháp nghiên cứu
pháp luận của chủ
Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận và phương

và Pháp luật, những
nghĩa Mác-Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước
sách hình sự về đầu
quan điểm của Đảng và Nhà nước ta thê hiện trong Chính

tế nói riêng qua các
tranh phịng chống tội phạm nói chung, tội phạm kinh

thời kỳ phát triển khác nhau của đất nước.

XPTTQLKT của
Trên cơ sở các tài liệu tham khảo, số liệu về các tội
tác giả sử dụng các
Cơ quan Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án cung cấp,

lịch sử, thống kê, so
_ phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích, tơng hợp,
sánh, khảo sát thực tién..

luận án
6. Những đóng sóp mới về khoa học và ý nghĩa của
có hệ thống, tồn
- Đây là luận án Tiến sĩ đầu tiên nghiên cứu một cách


những hành vị
_ diện và chuyên sâu về vấn đề TPH, PTPH; HSH, PHSH

thé 1a:
XPTTQLKT trong khoa học Luật hình sự Việt Nam. Cụ
án phân tích nội
+ Trên cơ sở nhận thức về chính sách hình sự, luận

sách hình sự và
dung TPH, PTPH; HSH, PHSH trong mối liên hệ với chính
định các biện
khẳng định đây là những biện pháp đầu tiên có ý nghĩa quyết


12

hiện chính sách hình sự
pháp khác để thực hiện chính sách hình sự, là sự thể
thơng qua con đường lập pháp.

+ Luận án phân tích, làm rõ được thực trạng TPH, PTPH; HSH, PHSH

các tội phạm kinh
hanh vi XPTTQLKT thé hién qua lich str lap phap đối với
phạm XPTTQLKT
tế trong PLHS Việt Nam (từ BLHS 1985 trở về trước), tội

(từ BLHS 1999 đến nay).


+ Luận án phân tích két qua cla TPH, PTPH; HSH, PHSH thong qua
TQLKT trong thời
việc đánh giá thực tiễn áp dụng PLHS đối với hành vi XPT
lập pháp, trong
gian từ năm 2000 đến năm 2010, chỉ ra những bất cập trong
hệ thống chế tài
áp dụng pháp luật khi xác định hành vi phạm tội cũng như

đối với những hành vi này.
phịng
+ Trên nên tảng chính sách phát triển kinh tế và yêu cầu đấu tranh

nước ta, luận
chống tội phạm XPTTQLKT trong giai đoạn tới của Đảng và Nhà

án xác định cơ sở, yêu cầu và phương huéng TPH, PTPH; HSH, PHSH hanh vi

XPTTQLKT nhằm hoàn thiện PLHS về các tội XPTTQLKT.

án có ý
- Với những đóng góp mới về mặt khoa học như trên, luận

Về lý
nghĩa nhất định trong nghiên cứu lý luận cũng như hoạt động thực tiễn.
nghiên
luận, kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu
cứu chuyên sâu, tài liệu tham khảo về các tội XPTTQLKT

trong LH§ Việt


Nam. Về thực tiễn, kết quả nghiên cứu của luận án với những phân tích, nhận

định đưa ra có thể giúp các nhà lập pháp tham khảo trong q trình hồn thiện
PLHS nói chung, hồn thiện các tội XPTTQLKT nói riêng.

7. Cơ cầu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận án gồm 3 chương:
Chương 1. Lý luận cơ bản về tội phạm hóa, phi tội phạm hóa, hình sự
hóa, phi hình sự hóa hành vi xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.

phi
Chương 2. Thực trạng tội phạm hóa, phi tội phạm hóa; hình sự hóa,

hình sự hóa hành vi xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.

Chương 3. Quan điểm và phương hướng tội phạm hóa, phi tội phạm

6.
hóa; hình sự hóa, phi hình sự hóa hành vi xâm phạm trật tự quản lý kinh


13

CHUONG 1

- LÝ LUẬN CƠ BẢN VÈ TỘI PHẠM HÓA, PHI TỘI PHẠM HĨA;
HÌNH SỰ HĨA, PHI HÌNH SỰ HĨA HÀNH VI XÂM PHẠM
TRAT TV QUAN LY KINH TE


1.1 Tội phạm hố, phi tội phạm hố; hình sự hố, phi hình sự hố -

những biện pháp để thực hiện chính sách hình sự
1.1.1 Nhận thức vềŠ chính sách hình sự

Trong hầu hết các ngơn ngữ, chính sách ln đồng nghĩa với chính trị.

rất
Xét dưới góc độ ngơn ngữ, chính trị và chính sách là những từ có nghĩa
gần nhau, đều có chung một gốc “chính” để chỉ sự đúng đắn, sáng suốt. Chính
sách nói chung được hiểu là sách lược để thực hiện mục đích chính trị, đường
lối chính trị là sách lược chính trị. Chính sách trước hết là chính trị. Chính

sách bao giờ cũng mang tính mục tiêu chiến lược, sách lược của những người,
những lực lượng đề xướng, phản ánh tập trung quyên lợi giai cấp, đồng thời

|
phản ánh điều kiện, hoàn cảnh lịch sử cụ thé khi đề ra nó.
Trong Tiếng Việt, chính trị và chính sách là hai khái niệm tụy rất gần
nhau nhưng không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với nhau. Theo Đại từ điển
Tiếng Việt, chính trị là “những vấn đề về điều hành bộ máy nhà nước hoặc
những hoạt động của giai cấp, chính đảng nhằm giành hoặc duy trì qun

điều hành Nhà nước...” [1 16; tr. 369]. Còn theo Từ điển Luật học, “chính trị
là tồn bộ những hoạt động liên quan đến các mỗi quan hệ giữa các giai cấp,
giữa các dân tộc, các tầng lớp xã hội mà cốt lõi của nó là vấn đề giành chính

quyền, duy trì và sử dụng quyền lực nhà nước, sự tham gia vào cơng việc


của Nhà nước; sự xác định hình thức tô chức, nhiệm vụ, nội dung hoạt động

của Nhà nước. Chính trị liên quan đến quyền lợi của giai cấp và Nhà

nước...Trong điều kiện xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, chính trị
- trước hết là bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản, hiệu lực quản lý

của Nhà nước, quyền làm chủ của nhân dân lao động trên tất cả mọi lĩnh vực

của đời sống xã hội” [26, tr.141]. Cịn chính sách là “chủ trương và các biện


14

chính tri - xa
pháp của một đảng phái, một chính phủ trong các lĩnh vực
hội...” [116, tr. 368].
coi pháp
Ké tir khi gianh duge chính quyền, Đảng và Nhà nước ta luôn
|

nước, bảo vệ và
luật là một công cụ sắc bén trong xây dựng và bảo vệ đất

áp dụng và
củng có các quan hệ xã hội. Tồn bộ cơng tác xây dựng pháp luật,

luật đều được tiến
thi hành pháp luật cũng như giáo dục, tun truyền pháp
đó thể hiện ý chí

hành trên cơ sở đường lối, chính sách của Đảng. Duong lối
dựng, hồn thiện
của giai cấp cơng nhân và nhân dân lao động. Nhiệm vụ xây
nước pháp quyền
và tổ chức thực hiện pháp luật trong quá trình xây dựng Nhà

sách pháp
ở nước ta hiện nay được tiến hành trước hết trên nên tảng chính
các đường
luật phù hợp. Vì vậy, chính sách pháp luật được hiểu là tổng thê

động của Nhà
hướng, các hình thức, nhiệm vụ, nội dung và mục đích hoạt

chỉnh các
nước trong việc xây dựng, hoàn thiện và sử dụng pháp luật để điều

quan điểm
quan hệ xã hội. Nói cách khác, đó là tổng thê những quan niệm,
thực hiện pháp
của Đảng cầm quyền về việc xây dựng, hoàn thiện và tổ chức
luật trong thực tiễn để điều chỉnh có hiệu quả các quan hệ xã hội.

Các quan hệ xã hội mà pháp luật điều chỉnh tồn tại trên từng lĩnh vực
cụ thể và tương ứng với mỗi lĩnh vực là một chính sách pháp luật phủ hợp

trên lĩnh
như chính sách pháp luật trên lĩnh vực dân sự; cchính sách pháp luật
tế tài chính,
vực hành chính nhà nước; chính sách pháp luật trên lĩnh vực kinh


vực đầu
tín dụng, ngân hàng, chứng khốn; chính sách pháp luật trên lĩnh
tranh phịng ngừa và chống tội phạm...

một bộ
Trong từng giai đoạn phát triển của đất nước, với tư cách là

hội nói
phận hợp thành khơng thể thiếu của chính sách phát triển kinh tế- xã
tắc, đường
chung, chính sách pháp luật có nội hàm là tơng hợp những nguyên

được hoạch định
hướng cơ bản về xây dựng, hoàn thiện và sử dụng pháp luật,

hiệu
nhằm tạo lập cơ sở đúng đắn cho việc xây dựng và sử dụng một cách có

học mơ
quả các khả năng điều chỉnh của pháp luật, xác định một cách khoa
pháp
hình tổ chức và hoạt động của các cơ quan pháp luật, xây dựng ý thức
đến việc
_ luật cho cộng đồng. Vì vậy, Đảng và Nhà nước ta ln quan tâm
định, các
hoạch định chính sách pháp luật, xây dựng và hoàn thiện các chế


15


g được hoàn thiện,
thiết chế tổ chức pháp lý. Hệ thống pháp luật không ngừn
nước quản lý xã hội.
ngày càng trở thành công cụ quan trọng đề Nhà

g nhân tổ
Lý luận về chính sách hình sự là lý luận về sự kết hợp nhữn

đảm bảo tính hệ thống, sự nhất
chính trị vào trong các biện pháp pháp luật để

mỗi quan hệ xã hội
quán của cơ chế bảo vệ và điều chỉnh bằng pháp luật các
phù hợp với bản
trong lĩnh vực đấu tranh phịng chống tội phạm, bảo đảm

h sách hình sự đã được sử
chất và mục đích của Nhà nước. Khái niệm chín

là vấn đề ln được
dụng từ rất lâu, vào khoảng năm 1800 [119, tr. 862]. Đây

chính trị, xã hội khác nhau
các Đảng cầm quyên, các Nhà nước với chế độ
h sách, đường lỗi của mình
quan tâm. Đảng cầm qun khi để ra các chín
mà Đảng đó là hạt nhân lãnh
trước hết phải xuất phát từ lợi ích của giai cấp
nhưng từ trước đến nay về lý

đạo. Mặc dù đã có nhiều cơng trình nghiên cứu,
khái niệm chính sách hình sự
luận vẫn chưa có nhận thức chung thống nhất về

cũng như chưa có tiếng nói chung về nội hàm của nó.

cứu chính sách hình
Ở Liên Xơ trước đây đã có nhiều cơng trình nghiên

luật, LHS, tội phạm
sự đưới các góc độ như: chính trị học, xã hội học pháp

sản Liên Xô
học... Ngày 26/3/1928, Ban Chấp hành trung ương Đảng Cộng

trạng của nó trong thi
đã ban hành Nghị quyết Về chính sách hình sự và thực
g đưa ra khái niệm và
hành án hình sự” [103, tr.320]. Mặc dù nghị quyết khơn

g định hướng
nội hàm của chính sách hình sự nhưng bước đầu đã đề ra nhữn

án hình
cơ bản liên quan đến việc thực hiện chính sách hình sự trong thi hành

vấn đề. Tuy nhiên, trong một
sự, đặt nền tảng quan trọng cho việc nghiên cứu

nghiên

- khoảng thời gian dài, vấn đề chính sách hình sự khơng được quan tâm
sách hình sự
cứu. Mãi tới thập kỷ 60, nhiều cơng trình nghiên cứu về chính
mới xuất hiện
của giới khoa học pháp lý hình sự và tội phạm học Xơ Viết
góc độ khác
rộng rãi. Quan điểm về chính sách hình sự được thể hiện ở các
g chỉ những
nhau. Có quan điểm cho rằng: Chính sách hình sự bao gồm khơn
phạm học, thi
biện pháp chuyên ngành (pháp lý hình sự, tố tụng hình sự, tội
hành án hình

tính xã
sự, điều tra hình sự) mà cịn là những biện pháp mang

sách hình sự
hội (về kinh tế, tư tưởng, y học...) [118, tr. 179]; Hoặc coi chính

việc thực hiện các
là phương hướng hoạt động của Đảng và Nhà nước trong


16

ng pháp tối ưu về
biện pháp chính trị - xã hội, kinh tế và soạn thảo các phươ

tội [dẫn theo
mặt pháp luật hình sự nhằm mục đích xóa bỏ tình trạng phạm


phạm khơng chỉ là
30, tr. 32]; chính sách trong lĩnh vực đấu tranh chống tội

xét xử, chính
chính sách pháp luật hình sự mà cịn bao gồm cả chính sách

sách cải tạo lao động
sách phòng ngừa xã hội các vi phạm pháp luật và chính
quan điểm nhận định
[122, tr. 223]. Dưới góc độ xã hội học, tội phạm học có
sách xã hội trong việc
chính sách phịng ngừa tội phạm là một dạng của chính
sách hình sự. Các
xóa bỏ tình trạng phạm tội, tồn tại độc lập bên cạnh chính
sách phịng ngừa
phương pháp, phương tiện của chính sách hình sự và chính

sự đấu tranh với
tội phạm ở trong sự xung đột nhất định, vì chính sách hình
theo đi xu
cái ác và trừng phạt cái ác, cịn chính sách phịng ngừa tội phạm

tác động một cách
thế hướng thiện [120, tr.12]; hay: chính sách hình sự là sự

nhận thức tình hình
có chiến lược và định hướng đến tội phạm, dựa trên việc

lý làm cơ sở

và khuynh hướng thực tế của tội phạm, lấy các biện pháp pháp

có thê [125, tr.
và với mục đích tối thiểu hóa mức độ tội phạm đến mức
cứu lý luận pháp
110]...Hiện nay, theo quan điểm của đa số các nhà nghiên

và sách lược
lý hình sự của Nga cho rằng: “chính sách hình sự- chiến lược
thực hiện, gồm
đấu tranh chống tội phạm do Nhà nước ban hành và bảo đảm

hình sự, tội
có các biện pháp pháp lý hình sự cũng như các biện pháp tố tụng
giảm thiệt hại
phạm học và những biện pháp khác nhằm han chế tội phạm,

là quan
do tội phạm gây ra” [121]. Như vậy chính sách hình sự được hiểu

tội phạm
điểm, tư tưởng chiến lược của Nhà nước trong đấu tranh chống
phạm có hiệu
nhằm mục đích cuỗi cùng là ngăn ngừa, đấu tranh, xử lý tội

sự, tố tụng
quả. Chính sách hình sự bao gồm các biện pháp pháp ly hình
hình sự và các biện pháp khác.
và tội phạm
Tại Cộng hòa Liên bang Đức, khoa học pháp lý hình sự


60. Vấn đề
học là những ngành khoa học phát triển rất mạnh mẽ từ thập niên

sách về trách
chính sách hình sự nói chung, chính sách về tội phạm và chính
đặc biệt. Một SỐ
nhiệm hình sự được các nhà khoa học Đức dành sự quan tâm
sách phòng,
nhà khoa học cho rằng, chính sách hình sự đồng nghĩa với chính

chống tội phạm hoặc chính sách về tội phạm, coi chính sách hình sự là chính

-


17

sách về PLHS

sự
[119, tr. 861]. Quan niệm như vậy về chính sách hình

sự khơng thể
khơng được thừa nhận một cách rộng rãi, bởi chính sách hình

thành nó, ngồi chính
được hiện thực hóa chỉ trên cơ sở của LHS mà để cấu

chính sách về

sách về PLHS cịn có chính sách về pháp luật tố tụng hình sự,
cửa chính
các thiết chế của tư pháp hình sự... đều là các bộ phận câu thành
sách hình sự.

sự quan
Tại Việt Nam, vẫn đề chính sách hình sự từ lâu đã thu hút được
thực tiễn.
tâm của Đảng, Nhà nước, các nhà khoa học và các nhà hoạt động

lý từ những
Thuật ngữ “chính sách hình sự” xuất hiện trong khoa học pháp
được nhắc đến
năm đầu của thập kỷ 90. Thời gian đầu chính sách hình sự
đề cơ bản,
trong khuôn khổ của khoa học LHS nhằm giải quyết những vẫn
khoa học bằng
quan trọng của Luật hình sự, thể hiện trong một số bài viết

một
việc phát hiện, nêu vấn đề có tính chất phương pháp luận chung. Trong

số Nghị quyết của Đảng, văn bản pháp luật của Nhà nước ta đã chứa đựng
những nội dung của chính sách hình sự. Tuy nhiên, tất cả những văn bản này

chưa đề cập một cách cụ thê và có hệ thống nội hàm của chính sách hình sự.

Đến nay chính sách hình sự vẫn là vấn đề lý luận chưa hoàn toàn có sự thống
nhất trong khoa học pháp lý.
- Có quan điểm cho rằng chính sách pháp luật là chính sách xây dựng


và sử dụng pháp luật, và một trong những bộ phận quan trọng của chính sách

pháp luật là chính sách hình sự [104, tr. 120 - 121]. Xuất phát từ quy định tại
Điều 4 của BLHS, trách nhiệm đâu tranh phòng và chống tội phạm là trách

nhiệm đặc biệt của Cơ quan cơng an, Viện kiểm sát, Tịa án. Đồng thời cũng
là trách nhiệm của tất cả các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội và của mọi

cơng dân. Cơng tác đấu tranh phịng và chống vi phạm nói chung, tội phạm
nói riêng có nền tảng vững chắc là chính sách kinh tế - xã hội của Nhà nước.

Vì vậy, việc đấu tranh nhăm phịng ngừa và chống tội phạm địi hỏi phải có

nhiều hình thức và biện pháp, trong đó có những biện pháp cưỡng chế và

pháp lý của các cơ quan chuyên trách. Trên cơ sở đó tác giả cho rằng chính

sách hình sự là chính sách xây dựng và sử dụng PLHS. Chính sách hình sự là
một bộ phận quan trọng trong chính sách pháp luật, đồng thời là một bộ phận


18

là đường lối, chiến lược, sách
của chính sách phịng và chống tội phạm. Đó

xây dựng và sử dụng
lược và những nguyên tắc do Nhà nước đề ra trong việc
phạm.

các biện pháp pháp lý hình sự để đấu tranh chống tội
hình sự phải bắt
- Quan điểm khác thì cho rằng, nghiên cứu chính sách
Khi nghiên cứu các vấn
đầu từ việc nghiên cứu chính sách xã hội nói chung.

hội thì chính sách hình sự
đề của chính sách xã hội tác động đến an ninh xã
bảo đảm an nỉnh xã hội
giữ một vị trí then chốt trong tồn bộ các chính sách
tội phạm. Trong đó chính
nhằm giải quyết các vấn đề đấu tranh phịng chống
h sách xã hội. Trong tồn
sách bảo đảm an ninh xã hội là một bộ phận của chín
hình sự đóng vai trị cốt
bộ chính sách bảo đảm an ninh xã hội thì chính sách
g ngun tắc, những
lõi [64, tr. 25]. Chính sách hình sự là tồn bộ nhữn
g và chống tội phạm
phương châm chỉ đạo và các biện pháp đấu tranh phịn
là một bộ phận. Phạm vi
nói chung, trong đó bằng các biện pháp pháp luật chỉ
g quan điểm về tội
của chính sách hình sự rất rộng, nó bao hàm toàn bộ nhữn
những phương châm,
phạm, nguyên nhân, điều kiện của tội phạm cũng như
xây dựng pháp luật về
nguyên tắc đầu tranh phòng chống được thể hiện trong
dục người phạm tội
hình sự, cơng tác điều tra, truy tố, xét xử, cải tạo và giáo

rằng: Chính sách
[65, tr. 18]. Qua phân tích, tác giả của quan điểm này cho
lĩnh vực đời sống
hình sự của Đảng và Nhà nước ta là chính sách xã hội trong

g chiến lược, tơng
chính trị - pháp lý, là hệ thống những quan điểm, tư tưởn
có giai cấp và về
thể về tội phạm như một hiện tượng lịch sử xã hội của xã hội
phương pháp và
những vẫn đề cơ bản nhất (mục tiêu, nhiệm vụ, nguyên tắc,

có hiệu
tô chức lực lượng) bảo đảm cho cuộc đầu tranh phòng chống tội phạm

kinh tế được ghi
quả trên tất cả các phương diện chính trị, xã hội, pháp lý và
nhận trong các văn bản của Đảng và pháp luật của Nhà nước.
chính sách
Trên cơ sở phân tích những thuộc tính và giá trị xã hội của
giả cho rằng:
hình sự, khi đề cập đến tính pháp lý của chính sách hình sự tác
sự hay cụ thể
“chính sách hình sự được thể hiện rõ nét trong lập pháp hình
án hình sự.
hơn trong xây dựng các văn bản PLHS, tố tụng hình sự, thi hành

h sách xây
Chính trên phương diện này chính sách hình sự đã trùng với chín


của chính
dựng PLHS, nên quan niệm “chính sách hình sự là một bộ phận


19

sách pháp luật” là hgp ly [65, tr. 46].

chính
Nhu vay, theo quan diém nay, phạm vi cũng như nội hàm của

g ngừa tội phạm,
sách hình sự được hiểu rộng hơn. Bao gồm cơng tác phịn
phạm, cơng tác
khắc phục và loại trừ các nguyên nhân và điều kiện của tội
giáo dục người
xây dựng PLHS, công tác điều tra, truy tố và xét xử, cải tạo và
phịng ngừa tội
phạm tội. Chính sách hình sự là một nội dung của chính sách
nên chính
phạm. Chính sách phịng ngừa tội phạm là một bộ phận cầu thành
g nhất của toàn
sách xã hội. Quan điểm này xuất phát từ nhận thức về sự thốn
đó trên một
bộ quá trình đầu tranh chống tội phạm, của việc quản lý q trình
pháp, tác giả
nên tảng thơng nhất. Song dưới góc độ hẹp, trên phương diện lập

bộ phận
cũng đồng nhất với quan điểm khẳng định chính sách hình sự là một

.
của chính sách pháp luật, trong đó bao gơm chính sách xây dựng PLHS

chính
- Quan điểm khác cho rằng chính sách hình sự liên quan đến các
hình sự,
sách khác như chính sách phịng ngừa tội phạm, chính sách tố tụng

hình
chính sách pháp luật thi hành án hình sự nên nghiên cứu về chính sách

chống tội
sự phải bắt đầu từ việc nghiên cứu hệ thống pháp luật về đấu tranh
thực
phạm. Chính sách hình sự là một bộ phận của chính sách xã hội nhằm
sự
hiện mục tiêu kinh tế- xã hội của Đảng và Nhà nước. Chính sách hình
xã
trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền là một phần của chính sách

hội nói chung, đồng thời là chính sách pháp luật trong lĩnh vực tư pháp hình
sự nói riêng và bao gồm tổng thể bốn chính sách (chính sách phịng ngừa tội
phạm, chính sách PLHS,

chính sách pháp luật tố tụng hình sự, chính sách

giai
pháp luật thi hành án hình sự). Nói cách khác: “chính sách hình sự trong
chỉ
đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền là những phương hướng có tính chất

đạo, chiến lược của nhà nước trong lĩnh vực tội phạm và hình phạt nhằm xây

dựng, hồn thiện PLHS, pháp luật tố tụng hình sự và pháp luật thi hành án

hình sự cũng như thực tiễn áp dụng chúng, đồng thời soạn thảo và triển khai
các biện pháp đầu tranh phòng chống tội phạm... và suy cho cùng chính sách
hình sự là chính sách đầu tranh phịng chống tội phạm nhằm biến các nguyên
tắc chung của nhà nước pháp quyên vào thực tế cuộc sống” [30, tr. 35].
Qua một số quan điểm trên cho thay

các nhà khoa học đã nghiên cứu


20

khác nhau. Mỗi quan
chính sách hình sự từ nhiều góc độ với cách nhìn nhận
đắn của nó.
điểm đều thể hiện cơ sở khoa học, thực tiễn và tính đúng

chính sách pháp luật
Chúng tôi cho rằng mục tiêu quan trọng nhất của
chính trị - xã hội hiện hành,
trong bất kỳ nhà nước nào cũng là bảo vệ chế độ
hệ xã hội phù hợp với lợi
bảo đảm cho sự tổn tại và phát triển của các quan
m vụ để thực hiện được mục
ích của giai cấp thơng trị. Một trong những nhiệ

bởi tội phạm là hành vi

tiêu đó là đấu tranh phịng ngừa và chống tội phạm,
nhất định, vì nó xâm hại
nguy hiểm cho giai cấp thống trị trong một xã hội
là hành vi của cá nhân
đến “điều kiện tôn tại” của giai cấp ấy, và “tội phạm

phải phát sinh
riêng biệt đấu tranh chống lại mỗi quan hệ thống trị chứ không
tranh phịng
từ một ý muốn đơn thuần” [56, tr. 531]. Vì vậy nhiệm vụ đấu
khai trên cơ sở quan điểm
ngừa và chống tội phạm phải được xây dựng, triển

có thể hiểu:
chính trị, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị xã hội. Từ đó,
nước, chứa
Chính sách hình sự là chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà
đấu tranh
đựng các nguyên tắc, phương hướng, các hình thức và phương pháp

nền tảng pháp luật.
phòng ngừa và chống tội phạm, được thực hiện trên

và chống tội phạm thì
Trong hệ thống các biện pháp đấu tranh phịng ngừa
sách hình sự xác định
chính sách hình sự giữ vị trí trung tâm bởi vì chính
TNHS và quyết định
những giới hạn của hành vi phạm tội; tạo nên cơ sở của
phạm đã xảy ra, cũng

những mức độ trách nhiệm có thể đối với những tội

hình sự
như xác định những điều kiện để khơng phải chịu TNHS. Chính sách

vệ pháp luật nhằm
còn quy định giới hạn đối với hoạt động của cơ quan bảo
nhà nước, các tô
đảm bảo cho sự hoạt động bình thường của các cơ quan
ích hợp pháp của tô
chức xã hội, các tô chức kinh tế, bảo vệ các quyền, lợi

chức, cá nhân.

:

nhân và điều
Là một hiện tượng xã hội đặc biệt, tội phạm có nguyên

Đầu
kiện xã hội, thể hiện trên nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội.

xã hội, với nhiều
tranh phòng ngừa và chống tội phạm là nhiệm vụ của toàn
luật, tư
loại biện pháp khác nhau, như chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, pháp
phịng ngừa và
tưởng, đạo đức, truyền thống... Do đó, chính sách đầu tranh

chống tội phạm phải là những định hướng tông hợp liên quan đến nhiều chính