BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HỮU

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
TRONG LĨNH VỰC KHÁM, CHỮA BỆNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 11 NĂM 2022


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
TRONG LĨNH VỰC KHÁM, CHỮA BỆNH
Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự
Mã số: 8380103

Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Xuân Quang
Học viên: Nguyễn Thị Hữu
Lớp: Cao học Luật Dân sự và Tố tụng dân sự
Khóa: 31

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 11 NĂM 2022


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh

vực khám, chữa bệnh” là cơng trình nghiên cứu do tơi thực hiện dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS. Nguyễn Xuân Quang. Kết quả nghiên cứu và những nội dung
trong luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố trong những cơng trình
nghiên cứu liên quan. Trong q trình nghiên cứu, luận văn có tham khảo, tiếp thu
những quan điểm, ý kiến khoa học của những nhà nghiên cứu đi trước đã thực hiện.
Những thơng tin này đều được trích dẫn nguồn một cách đầy đủ và trung thực trong
quy định./.
Tác giả

Nguyễn Thị Hữu


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Từ Viết đầy đủ

1

BLDS

Bộ luật Dân sự

2

BLTTDS

Bộ luật Tố tụng dân sự


3

DSST

Dân sự sơ thẩm

4

HĐCM

Hội đồng chuyên môn

5

KBCB

Khám bệnh, chữa bệnh

6

KCB

Khám chữa bệnh

7

NĐ-CP

Nghị định - Chính phủ


8

SCYK

Sự cố y khoa

9

TAND

Tịa án nhân dân

STT


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1.
2.

Lý do chọn đề tài ............................................................................... 1
Tình hình nghiên cứu đề tài ............................................................. 2

3.
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................. 5
3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài ................................................................ 5
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................................................ 5
4.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài .................................. 5


5.
6.
7.

Phương pháp nghiên cứu.................................................................. 5
Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài ............................ 6
Bố cục của luận văn .......................................................................... 6

CHƯƠNG 1................................................................................................................ 8
1.1.
Khái niệm, đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh
vực khám, chữa bệnh .................................................................................................. 8
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ......................... 8
1.1.2. Khái niệm, đặc điểm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám bệnh, chữa
bệnh ............................................................................................................ 12

1.2.
Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực
khám, chữa bệnh ....................................................................................................... 18
1.2.1. Có thiệt hại thực tế xảy ra .......................................................................... 18
1.2.2. Hành vi trái pháp luật gây thiệt hại khi thực hiện dịch vụ khám, chữa bệnh
................................................................................................................... 21
1.2.3. Quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm nghĩa vụ với thiệt hại thực tế xảy
ra ................................................................................................................ 26

1.3.

Nguyên tắc bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh .... 28


KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 30
CHƯƠNG 2.............................................................................................................. 31
2.1.
Thực tiễn áp dụng pháp luật về cơ sở pháp lý để xác định loại
trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh và kiến nghị
hoàn thiện 31
2.2.
Thực tiễn áp dụng pháp luật về căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi
thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh và kiến nghị hoàn thiện ....... 36
2.2.1. Căn cứ thuộc trường hợp xảy ra sai sót chun mơn kỹ thuật gây ra tai biến


cho người bệnh nên phải chịu chế tài bồi thường thiệt hại ....................... 37
2.2.2. Căn cứ thuộc trường hợp không có sai sót về chun mơn kỹ thuật nhưng
vẫn phải chịu chế tài bồi thường thiệt hại ................................................. 43

2.3.
Thực tiễn áp dụng pháp luật về chủ thể có trách nhiệm bồi
thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh và kiến nghị hoàn thiện. ...... 46
2.4.
Thực tiễn áp dụng pháp luật về một số vấn đề có liên quan đến
giải quyết của tranh chấp trong lĩnh vực KBCB và kiến nghị hoàn thiện ........ 53
2.4.1. Giá trị pháp lý của kết luận của hội đồng chuyên môn khi giải quyết tranh
chấp trong lĩnh vực khám chữa bệnh ......................................................... 54
2.4.2. Về hình thức giải quyết tranh chấp phát sinh trong lĩnh vực khám bệnh
chữa bệnh ................................................................................................... 57
2.4.3. Về xây dựng các tiêu chuẩn cho việc chăm sóc sức khoẻ làm cơ sở để giải
quyết tranh chấp trong lĩnh vực KCB ........................................................ 58

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 59

KẾT LUẬN CHUNG .............................................................................................. 60
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 62


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Với xu hướng phát triển hội nhập quốc tế, Đảng và Nhà nước ta không
ngừng thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc tế, chú trọng phát triển nguồn nhân lực có
chất lượng cao gắn với phát triển khoa học, công nghệ đổi mới, sáng tạo. Bên cạnh
sự phát triển về kinh tế thì nhu cầu về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe của
nhân dân đã được Đảng và nhà nước ta đặc biệt quan tâm1. Hồ Chí Minh chỉ rõ
“chăm sóc sức khỏe cho nhân dân khơng những thể hiện sâu sắc chủ nghĩa nhân văn
cao đẹp của người, mà còn là kim chỉ nam cho Đảng và nhà nước ta trong sự nghiệp
chăm sóc sức khỏe cho nhân dân ta trong thời kỳ mới2.
Hiện nay mạng lưới y tế, đặc biệt là y tế cơ sở đã được củng cố và phát triển;
đã có 99,7% xã trong cả nước có trạm y tế; 90% trạm y tế có bác sĩ làm việc; 95%
trạm y tế xã có Y sĩ sản nhi hoặc nữ hộ sinh và 99% thôn, bản, ấp có nhân viên Y tế
thơn bản hoạt động và 76 % xã đạt tiêu chí quốc gia về y tế xã. Nhiều cơ sở khám
bệnh, chữa bệnh được đầu tư, nâng cấp, nhiều kỹ thuật y học cao được áp dụng đáp
ứng nhu cầu khám bệnh, chữa bệnh ngày càng cao của nhân dân. Chế độ khám
bệnh, chữa bệnh trong cả nước chủ yếu mang lại sự hài lòng đáp ứng nhu cầu phục
vụ cho nhân dân3. Cùng với sự phát triển về khoa học công nghệ, đi đôi với những
tiến bộ trong nhiều lĩnh vực thì y học cũng khẳng định được những bước tiến vượt
bậc trong việc nghiên cứu, khám chữa bệnh. Các thành tựu mà y học mang lại là vô
cùng to lớn và ý nghĩa.
Song song với sự phát triển của y học với những thành tựu vượt bậc thì hoạt
động khám chữa bệnh trong thực tế vẫn xảy ra những sai sót chun mơn, các sự cố
y khoa là nguyên nhân dẫn đến các tranh chấp giữa cơ sở khám chữa bệnh và bệnh
nhân, thân nhân của họ. Thực tế cho thấy các tranh chấp về bồi thường thiệt hại phát
sinh trong lĩnh vực y tế nói chung và khám chữa bệnh nói riêng khá nhiều4.

Hoạt động khám, chữa bệnh được thiết lập dưới hình thức hợp đồng dịch vụ
giữa người bệnh và cơ sở khám, chữa bệnh. Dịch vụ khám, chữa bệnh ảnh hưởng
trực tiếp đến sức khoẻ con người và luôn ẩn chứa những rủi ro khơng thể kiểm sốt
Nguyễn Văn Hiếu (2020), “Chất lượng khám bệnh, chữa bệnh tại các phòng khám đa khoa”, Tạp chí Y khoa
Việt Nam, số 2, tr. 14.
2
Hồng Chí Bảo (2018), “Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc sức khỏe cho nhân dân”, Tạp chí Lý luận
chính trị, số 8, tr. 17.
3
Bộ Y tế, Báo cáo tổng kết ngành Y tế năm 2019 và giải pháp năm 2020.
4
Đỗ Văn Đại (2017), Luật bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng Việt Nam - Bản án và Bình luận Bản án (tập
2) tái bản lần 4, Nxb Hồng Đức, tr. 648.
1

1


được. Vì vậy, khi khám, chữa bệnh mà người bệnh phải gánh chịu các thiệt hại thì
bồi thường ln là nội dung được chú ý. Là một loại hợp đồng dân sự, hợp đồng
dịch vụ KCB cũng chịu sự điều chỉnh của BLDS, bên cạnh đó vấn đề bồi thường
thiệt hại trong hoạt động KCB còn được thực hiện theo quy định của luật chuyên
ngành đó là Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 20095.
Nghiên cứu các quy định pháp luật và thực tiễn giải quyết tranh chấp về bồi
thường thiệt hại trong lĩnh vực KCB, tác giả nhận thấy vẫn còn tồn tại một số vấn
đề bất cập cần làm sáng tỏ:
Thứ nhất, việc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực KCB
thuộc trường hợp bồi thường thiệt hại trong hợp đồng hay bồi thường thiệt hại ngồi
hợp đồng vẫn là vấn đề pháp lý có nhiều quan điểm khác nhau, chưa có cách hiểu
và áp dụng thống nhất.

Thứ hai, căn cứ xác định hành vi gây thiệt hại để làm phát sinh trách nhiệm
bồi thường trong lĩnh vực khám, chữa bệnh mặc dù đã được BLDS năm 2015 và
Luật KBCB năm 2009 quy định tương đối rõ ràng, tuy nhiên thực tiễn áp dụng lại
phát sinh những vướng mắc trong việc kết luận có hay khơng hành vi trái pháp luật
gây ra thiệt hại, vì vậy cần phải có giải pháp để tháo gỡ vướng mắc về vấn đề này
trong thời gian tới.
Thứ ba, việc xác định chủ thể có trách nhiệm bồi thường trong lĩnh vực KCB
cũng là vấn đề pháp lý cần được làm sáng tỏ khi thực tế có nhiều vụ việc khi có
thiệt hại xảy ra đối với người bệnh thì việc xác định chủ thể có trách nhiệm bồi
thường lại khơng hề dễ dàng.
Qua các lý do nêu trên, tác giả cho rằng việc nghiên cứu về vấn đề trách
nhiệm bồi thường trong lĩnh vực khám, chữa bệnh là vấn đề có tính cấp thiết, có
nhiều ý nghĩa về lý luận và thực tiễn trong bối cảnh hiện nay. Do đó, tác giả quyết
định lựa chọn đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám,
chữa bệnh” để làm luận văn Thạc sĩ Luật học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Qua khảo cứu tác giả nhận thấy các cơng trình nghiên cứu về trách nhiệm bồi
thường thiệt hại đã được thực hiện khá nhiều dưới các hình thức đa dạng, diễn ra ở
nhiều lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, các cơng trình nghiên cứu liên quan đến trách
nhiệm bồi thường trong lĩnh vực KCB còn rất hạn chế, mới dừng lại ở các công
Đinh Thị Thanh Nga (2020), “Bồi thường thiệt hại và giải quyết tranh chấp trong hợp đồng dịch vụ khám,
chữa bệnh theo pháp luật Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 10, tr. 36.
5

2


trình mang tính chất “tiểu nghiên cứu”, chủ yếu là các bài tạp chí, các mục nhỏ
trong các sách bình luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Chẳng hạn:
Thứ nhất, trong cuốn sách Luật bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng Việt

Nam – Bản án và Bình luận Bản án (tái bản lần thứ tư) tập 2 của tác giả Đỗ Văn Đại
xuất bản năm 2017 tại Nxb Hồng Đức có nội dung bình luận về bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng trong lĩnh vực y tế. Trong nội dung này, tác giả đã đưa ra quan
điểm nước ngoài và thực tiễn tại Việt Nam về tranh chấp liên quan đến lĩnh vực y tế
khi có thiệt hại xảy ra là tranh chấp trong hợp đồng hay ngoài hợp đồng. Ngồi ra,
cịn nêu thêm các trường hợp thiệt hại của người thân của bệnh nhân và các căn cứ
phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Thứ hai, trong cuốn sách Luật hợp đồng Việt Nam – Bản án và Bình luận
Bản án (tái bản lần thứ sáu) tập 2 của tác giả Đỗ Văn Đại xuất bản năm 2017 tại
Nxb Hồng Đức có nội dung bình luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với
tranh chấp liên quan đến lĩnh vực KCB. Cụ thể, tác giả đã trích dẫn và bình luận về
một vụ án liên quan đến lĩnh vực phẫu thuật thẩm mỹ và xác định tranh chấp này
thuộc trường hợp bồi thường thiệt hại do không thực hiện đúng hợp đồng.
Thứ ba, bài viết “Hoàn thiện quy định về quyền của người sử dụng dịch vụ
KCB” của tác giả Đinh Thị Thanh Nga đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số
18 năm 2017. Bài viết trình bày về thực trạng quyền của người sử dụng dịch vụ
khám, chữa bệnh và đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật mà cụ thể là Luật
Khám bệnh, chữa bệnh năm 2009, trong đó có hai quyền rất quan trọng liên quan
đến nội dung của đề tài đó là quyền khiếu nại của người bệnh trong hợp đồng dịch
vụ KCB và quyền đòi bồi thường của người bệnh.
Thứ tư, bài viết “Quy định pháp luật về hành vi sai sót trong y khoa đối với
bác sĩ tại Bỉ và Anh” của tác giả Nguyễn Thị Bảo Anh đăng trên Tạp chí khoa học –
Trường Đại học Cần Thơ số 6D, tập 54 năm 2018. Bài viết cho rằng người hành
nghề KCB được tôn quý trong số những người hành nghề cao quý. Mặc dù vậy,
không khác những cá nhân làm việc có chun mơn khác, họ cũng phải chịu trách
nhiệm đối với hậu quả từ sai phạm mà họ gây ra. Bài viết đã phân tích quy định
pháp luật về hành vi sai sót trong y khoa đối với bác sĩ tại Bỉ và Anh để làm rõ mức
độ sai phạm và phạm vi trách nhiệm bồi thường của người hành nghề khám, chữa
bệnh.
Thứ năm, bài viết “Bồi thường thiệt hại và giải quyết tranh chấp trong hợp

đồng dịch vụ KCB theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Đinh Thị Thanh Nga đăng
3


trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 10 năm 2020. Theo nội dung của bài viết, hoạt
động KCB được thiết lập dưới hình thức hợp đồng dịch vụ giữa người bệnh và cơ
sở KCB. Trong đó, trách nhiệm bồi thường thiệt hại và giải quyết tranh chấp trong
hợp đồng phải tuân thủ những quy định chung của pháp luật dân sự nhưng cũng có
những điểm đặc thù. Tác giả phân tích 04 căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường
thiệt hại theo BLDS và áp dụng cho Luật chuyên ngành là Luật KBCB theo pháp
luật Việt Nam, từ đó có sự so sánh với pháp luật các nước trên thế giới về thủ tục
giải quyết thông qua khiếu nại của Hội đồng chun mơn. Ngồi ra tác giả cịn nêu
ra cách giải quyết và kiến nghị trong việc giải quyết liên quan đến tranh chấp bồi
thường thiệt hại trong lĩnh vực KCB.
Thứ sáu, bài viết “Bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp trong khám bệnh,
chữa bệnh: bất cập và giải pháp” của tác giả Nguyễn Thị Bảo Anh và Trương Kim
Phụng đăng trên Tạp chí khoa học – Trường Đại học Cần Thơ số 3D, tập 56 năm
2020. Theo nội dung bài viết, bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp trong KBCB giữ
vai trò quan trọng đối với người hành nghề trong việc hỗ trợ họ chi trả những thiệt
hại do những sai sót xảy ra cho bên thứ ba. Mặc dù vậy, chỉ có một tỉ lệ thấp số
người hành nghề được bảo hiểm vì có một số vấn đề bất cập. Đó là các quy định
pháp luật chưa đủ và phù hợp, phí bảo hiểm cao và sự phức tạp trong của ngành y tế
để có thể tạo ra sản phẩm phù hợp. Một số đề xuất được trình bày trong nội dung
này nhằm giải quyết những vướng mắc.
Thứ bảy, bài viết “Medical Liability: Canada, England and Wales, Germany,
and India” của tác giả Krishan S. Nehra đăng trên tạp chí The Law Library of
Congress, Global Legal Research Center năm 2009. Trong bài nghiên cứu tác giả so
sánh trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực y tế của các quốc gia có hệ thống chăm sóc
sức khỏe do chính phủ tài trợ như Canada, Anh, xứ Wale, Đức và Ấn độ từ quy
định về cơ quan có thẩm quyền phụ trách, thủ tục giải quyết đến việc bồi thường

như thế nào cũng như các quan điểm về sai sót y khoa tại các nước để dẫn tới bồi
thường. Từ bài nghiên cứu có thể giúp so sánh với pháp luật quy định về bồi thường
thiệt hại trong lĩnh vực KCB ở nước ta.
Qua sự phân tích trên có thể thấy rằng các nghiên cứu liên quan trực tiếp đến
nội dung của đề tài cịn tương đối hạn chế, vì vậy có thể thấy rằng nội dung của đề
tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh” đáp ứng
được yêu cầu về tính mới và tính ứng dụng, không trùng lắp với các Luận văn Thạc
sĩ đã được thực hiện trước đó.
4


3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Thơng qua việc nghiên cứu trong phạm vi được nêu ra ở trên tác giả mong
muốn cung cấp cho người đọc có cái nhìn tổng thể các quy định về trách nhiệm bồi
thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh, làm rõ quan điểm về tranh chấp
liên quan đến loại tranh chấp này. Từ thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật về
xử lý bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh của quy định của pháp
luật Việt Nam và liên hệ các quy định trách nhiệm pháp lý trong lĩnh vực y tế của
một số nước trên thế giới để có cái nhìn tổng quan. Đồng thời từ thực trạng để
nghiên cứu về nguyên nhân của dẫn đến những bất cập, tồn tại để đưa ra những giải
pháp, hướng hồn thiện để tháo gỡ các vướng mắc cịn tồn tại.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Để đạt được mục tiêu chung đã nêu trên, các mục tiêu cụ thể của luận văn
được xác định cụ thể như sau:
Thứ nhất, làm rõ các vấn đề lý luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại, phân
biệt giữa bồi thường thiệt hại trong hợp đồng và ngoài hợp đồng, từ đó đưa ra quan
điểm về tranh chấp về bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh có bản
chất pháp lý như thế nào?
Thứ hai, phân tích căn cứ phát sinh dẫn đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại

cũng như các vấn đề liên quan đặc biệt là yếu tố lỗi cũng như mối quan hệ nhân quả
giữa hành vi vi phạm và thiệt hại xảy ra.
Thứ ba, đưa ra và phân tích những bất cập trong thực tiễn xét xử về trách
nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh đang tồn tại, những
vướng mắc khi áp dụng pháp luật vào thực tiễn, từ đó đưa ra các giải pháp, đề xuất
để có hướng xử lý thống nhất.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Trong khuôn khổ phạm vi của luận văn, tác giả chủ yếu tập trung nghiên cứu
các quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh
được quy định trong Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm
2009, kinh nghiệm các nước trong việc giải quyết các tranh chấp thiệt hại liên quan
đến lĩnh vực y tế và thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại
trong lĩnh vực khám, chữa bệnh, để trên cơ sở đó đưa ra những đề xuất, kiến nghị
của mình.
5. Phương pháp nghiên cứu
5


Đề tài nghiên cứu sử dụng một số phương pháp nhằm làm rõ các nội dung
liên quan đến bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám chữa bệnh. Trong mỗi
chương, tác giả nêu ra từng vấn đề như khái niệm, quy định pháp luật, thực tiễn xét
xử, pháp luật nước ngoài, quan điểm của tác giả và đưa ra các đề xuất hồn thiện
pháp luật. Do đó, đối với từng chương tác giả sử dụng các phương pháp khác nhau
hoặc có sự lồng ghép nhiều phương pháp khi làm rõ vấn đề của mỗi chương để có
thể phân tích, lý giải, làm rõ giúp người đọc hiểu rõ hơn những vấn đề mà nhóm
đưa ra, cụ thể như sau:
Một là, phương pháp phân tích trong đó có phân tích các quy định điều luật
liên quan, phương pháp này sử dụng xuyên suốt trong luận văn.
Hai là, phương pháp so sánh được sử dụng để so sánh các quy định của pháp
luật Việt Nam trong luật chung và luật chuyên ngành, Luật đã hết hiệu lực và Luật

hiện hành, so sánh giữa pháp luật và pháp luật nước ngoài được sử dụng chủ yếu ở
chương 1.
Ba là, phương pháp tổng hợp, được sử dụng chủ yếu ở chương 2. Nhằm tổng
kết những vấn đề nêu ra và đưa ra kết luận cho vấn đề đó.
Bốn là, phương pháp dùng số liệu, để chỉ ra thực trạng các vụ việc tranh chấp
trong lĩnh vực khám chữa bệnh xảy ra, các báo cáo thống kê các sự cố y khoa, tai
biến trong khám chữa bệnh.
6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài
Các kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là một tài liệu có giá trị cho những ai
muốn nghiên cứu, tìm hiểu sâu hơn về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh
vực khám, chữa bệnh. Q trình nghiên cứu, tác giả sẽ phân tích và làm rõ trong đề
tài những vấn đề lý luận và pháp lý về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh
vực khám chữa bệnh. Phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn giải quyết vấn đề
bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất
các giải pháp nhằm tạo ra hành lang pháp lý vững chắc, tạo cơ sở vận dụng pháp
luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh nói riêng
và y tế nói chung để không chỉ cơ quan vận dụng pháp luật thực hiện đúng mà các
cơ sở y tế có thực hiện việc khám, chữa bệnh sẽ dễ thi hành trong thực tế. Đề tài có
thể làm tài liệu tham khảo cho những ai nghiên cứu, tìm hiểu về vấn đề trách nhiệm
bồi thường thiệt hại nói chung và trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực
khám, chữa bệnh nói riêng.
7. Bố cục của luận văn
6


Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Nội dung
của luận văn được chia thành hai chương:
Chương 1: Những vấn đề cơ bản về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong
lĩnh vực khám, chữa bệnh.
Chương 2: Thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại

trong lĩnh vực khám, chữa bệnh và một số kiến nghị hoàn thiện.

7


CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
TRONG LĨNH VỰC KHÁM, CHỮA BỆNH
1.1. Khái niệm, đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong
lĩnh vực khám, chữa bệnh
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Trong mỗi lĩnh vực khác nhau, thuật ngữ “trách nhiệm” có thể hiểu ở một
khía cạnh khác nhau, thông thường “trách nhiệm” được hiểu là phần được giao cho
phải bảo đảm làm tròn, nếu kết quả không tốt phải gánh chịu phần hậu quả cho phần
trách nhiệm đó; hoặc sự ràng buộc đối với lời nói, hành vi của mình, bảo đảm đúng
đắn, nếu sai trái phải gánh chịu phần hậu quả6.
Mỗi người sống trong xã hội đều phải tôn trọng quy tắc chung của xã hội,
khơng thể vì lợi ích của mình mà xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của
người khác. Khi một người vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại cho
người khác thì chính người vi phạm phải chịu hậu quả pháp lý bất lợi do hành vi
của mình gây ra. Sự gánh chịu một hậu quả bất lợi bằng việc bù đắp tổn thất cho
người khác được hiểu là bồi thường thiệt hại7.
Từ năm 1780 trước cơng ngun, Bộ luật Hammurabi đã có quy định về
trách nhiệm bồi thường thiệt hại8. Luật XII Bảng ban hành năm 449 trước công
nguyên trong thời kỳ La Mã cổ đại đã có quy định: “Kẻ nào làm gãy tay người khác
thì kẻ đó phải chịu lại tương tự như vậy”, quy định này cho thấy xã hội lúc bấy giờ
đã nhận thức về việc “nợ cái gì thì phải trả cái đó”, theo tỷ lệ ngang bằng hay nói
rõ hơn đây có thể là nhận thức sơ khai về nguyên tắc bồi thường thiệt hại sau này.
Luật XII bảng đưa ra khái niệm “delicta private”: Căn cứ phát sinh nghĩa vụ do
hành vi trái pháp luật làm thiệt hại đến các công dân La Mã và người thực hiện hành

vi vi phạm phải bồi thường. Quy định này đã đặt nền móng cho căn cứ phát sinh
trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói chung9.
Ở Việt Nam, vấn đề bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cũng được ghi nhận
Viện khoa học xã hội Việt Nam, Viện ngôn ngữ học (1992), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Trung tâm từ điển
ngôn ngữ, tr. 1001.
7
Trương Hồng Quang (2018), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong Bộ luật Dân sự (năm
2015) và những tình huống thực tế, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, tr. 7.
8
Terence P. Ross (2005), “Intellectual Property Law – Damages and Remedies”, Law Journal Press, số 4.
9
Nguyễn Phương Thảo (2017), “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm quyền đối với chỉ dẫn
thương mại theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí
Minh, tr. 15.
6

8


đầu tiên trong Quốc triều hình luật10 và Hồng Việt Luật lệ11. Bộ Luật Hồng Đức và
Bộ Luật Gia Long đều chưa có sự phân biệt rõ giữa trách nhiệm bồi thường hình sự
và trách nhiệm bồi thường dân sự. Mãi cho đến khi Bộ luật Nam kỳ ban hành ngày
10/3/1883, Bộ Dân luật Bắc kỳ ký ban hành ngày 01/4/1931 và Bộ Dân luật Trung
kỳ ký ban hành ngày 31/10/1936 thì sự phân biệt giữa bồi thường hình sự và trách
nhiệm bồi thường dân sự mới thật sự rõ ràng.
Trong giai đoạn hiện nay, trách nhiệm bồi thường thiệt hại được hiểu là một
loại trách nhiệm dân sự, theo đó người có hành vi gây ra thiệt hại cho người khác
phải bồi thường những tổn thất mà mình gây ra. Chế định trách nhiệm dân sự luôn
là một chế định lớn được sự quan tâm của các nhà làm luật, các luật gia trong mỗi
thời kỳ phát triển của xã hội. Dựa vào tính chất và nguồn gốc của nghĩa vụ được tạo

lập mà các vi phạm trách nhiệm được phân thành trách nhiệm dân sự do vi phạm
nghĩa vụ phát sinh từ các cam kết, thỏa thuận trong hợp đồng (thường gọi là trách
nhiệm bồi thường do vi phạm hợp đồng) và trách nhiệm bồi thường do vi phạm các
nghĩa vụ pháp lý do pháp luật quy định chung (thường gọi là trách nhiệm bồi
thường ngoài hợp đồng)12.
Trong pháp luật dân sự Việt Nam, trách nhiệm bồi thường do vi phạm hợp
đồng được xây dựng bởi các quy phạm điều chỉnh chế định hợp đồng. Nói cách
khác, quy định về trách nhiệm bồi thường do vi phạm hợp đồng có thể coi là một
phần của chế định hợp đồng trong pháp luật dân sự. Theo đó, trách nhiệm bồi
thường do vi phạm hợp đồng chỉ phát sinh khi một bên thực hiện hành vi vi phạm
một hoặc nhiều nghĩa vụ được quy định trong hợp đồng mà gây thiệt hại thì phải bồi
thường thiệt hại mà mình đã gây ra cho phía bên kia tương ứng với mức độ lỗi của
mình. Đặc điểm của loại trách nhiệm này là giữa hai bên (bên chịu trách nhiệm bồi
thường và bên bị thiệt hại) tồn tại quan hệ hợp đồng và thiệt hại phát sinh từ hành vi
không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ hợp đồng13.
Trong khi đó, trách nhiệm bồi thường ngồi hợp đồng là loại trách nhiệm dân
sự phát sinh bên ngồi, khơng phụ thuộc vào hợp đồng mà chỉ cần tồn tại một hành
vi vi phạm pháp luật dân sự, cố ý hay vô ý gây thiệt hại cho người khác và hành vi
Hay còn gọi là Bộ luật Hồng Đức, ra đời vào triều đại Lê Sơ, dưới thời Vua Lê Thánh Tông, được coi là
một bộ luật phong kiến tiến bộ nhất và đặc sắc nhất trong lịch sự pháp Luật Việt Nam.
11
Hay cịn có tên khác là Bộ Luật Gia Long, ra đời vào thời nhà Nguyễn gồm 22 quyển, 398 điều.
12
Trần Việt Anh (2011), “So sánh trách nhiệm dân sự trong hợp đồng và trách nhiệm dân sự ngoài hợp
đồng”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 4, tr. 38-41, 50.
13
Đỗ Văn Đại (2016), Luật bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng Việt Nam – Bản án và bình luận bản án (tập
1), Nxb. Hồng Đức, tr. 29.
10


9


này cũng không liên quan đến bất cứ một hợp đồng nào có thể có giữa người gây
thiệt hại và người bị thiệt hại. Nếu trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng
bao giờ cũng được phát sinh trên cơ sở một hợp đồng có trước thì trách nhiệm bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm pháp lý do pháp luật quy
định đối với người có hành vi trái pháp luật xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp
pháp của người khác14.
Với vai trị là một chế định mang tính chất truyền thống, có mặt trong hầu hết
các hệ thống pháp luật, các quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng đã và đang được hoàn thiện phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội qua mỗi
giai đoạn. Điều 1382 Bộ luật Dân sự Pháp quy định “bất cứ hành vi nào của một
người mà gây thiệt hại cho người khác thì người gây thiệt hại do lỗi của mình phải
bồi thường thiệt hại”. Tương tự, Điều 416 Bộ luật Dân sự Nhật Bản quy định về
nghĩa vụ bồi thường thiệt hại như sau: “Yêu cầu bồi thường thiệt hại sẽ có giá trị
đối với việc bồi thường các thiệt hại mà bình thường sẽ xảy ra do việc khơng thực
hiện trái vụ. Trái chủ có quyền được bồi thường cả những thiệt hại xảy ra trong
những tình huống đặc biệt, nếu các bên biết trước hoặc phải biết trước những tình
huống đó”. Ở nước ta, trước đây dưới thời Pháp thuộc trong Bộ luật Dân sự được
thi hành ở các tòa án Nam kỳ, Bắc kỳ cũng đã có quy định: “Bất cứ việc gì của
người làm ra mà thiệt hại đến ai thì người bởi lỗi của mình buộc phải đền sự thiệt
hại ấy” (Điều 712). Hiện nay, pháp luật Việt Nam chủ yếu quy định về trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng đối với hành vi xâm phạm đến tính mạng, sức
khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản của các cá nhân và tổ chức khác (Điều
584 đến Điều 608 Bộ luật Dân sự năm 2015)15.
Qua sự phân tích trên, có thể thấy sự khác biệt giữa trách nhiệm bồi thường
thiệt hại trong hợp đồng và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng qua
bảng dưới đây16:


Trương Hồng Quang (2018), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong Bộ luật Dân sự (năm
2015) và những tình huống thực tế, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, tr. 11.
15
Nguyễn Phương Thảo (2017), “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm quyền đối với chỉ dẫn
thương mại theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí
Minh, tr. 18.
16
Trương Hồng Quang (2018), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong Bộ luật Dân sự (năm
2015) và những tình huống thực tế, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, tr. 14-15.
14

10


Tiêu chí

Trách nhiệm bồi thường thiệt
hại trong hợp đồng

Trách nhiệm bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng

Căn cứ phát - Vi phạm những nghĩa vụ mà Là trách nhiệm phát sinh dưới
sinh
các bên đã cam kết thực hiện tác động trực tiếp của các quy
trong hợp đồng đã ký kết hoặc phạm pháp luật, khi có hành vi
đã giao ước.

vi phạm pháp luật gây thiệt hại.


- Trách nhiệm trong trường hợp Nói cách khác, xác định chủ thể
này gắn chặt với việc vi phạm chịu trách nhiệm, mức bồi
các nghĩa vụ mà các bên đã thường là hoàn toàn do pháp luật
thỏa thuận. Nếu khơng có hành quy định.
vi vi phạm nghĩa vụ hoặc việc
không thực hiện nghĩa vụ là do
sự kiện bất khả kháng thì
khơng phát sinh việc bồi
thường.

Quan hệ giữa - Không đồng nhất giữa trách - Trách nhiệm bồi thường thiệt
nghĩa vụ và nhiệm bồi thường thiệt hại với hại đồng thời là nghĩa vụ. Khi
trách nhiệm

nghĩa vụ của hợp đồng. Ngoài bên gây thiệt hại đã bồi thường
việc bồi thường thiệt hại thì bên thiệt hại xong sẽ làm chấm dứt
vi phạm vẫn phải tiếp tục thực nghĩa vụ.
hiện các nghĩa vụ trong hợp
đồng, trừ trường hợp các bên
có thỏa thuận khác.

Thiệt hại được - Thiệt hại vật chất và bù đắp - Thiệt hại vật chất lẫn tinh thần.
bồi thường
tổn thất về tinh thần.
- Phải bồi thường toàn bộ thiệt
- Chỉ phải bồi thường thiệt hại hại cả trực tiếp lẫn gián tiếp.
trực tiếp và những thiệt hại có
thể tiên liệu được khi giao kết
hợp đồng.
Trách


nhiệm - Nhiều người cùng gây thiệt - Nhiều người cùng gây thiệt hại

11


nhiều
người hại chỉ phải chịu trách nhiệm phải liên đới chịu trách nhiệm
cùng gây thiệt liên đới nếu có thỏa thuận.
bồi thường thiệt hại.
hại

- Xuất phát từ lý thuyết về
“quan hệ hợp đồng” theo đó
các chủ thể chỉ phải gánh chịu
các trách nhiệm nói chung
trước các chủ thể kết ước. Do
đó, trách nhiệm của các chủ thể
riêng rẽ là độc lập, trừ khi các
chủ thể có dự liệu trước bằng
một thỏa thuận hợp pháp.

Căn cứ xử lý

- Phụ thuộc vào sự thỏa thuận - Nội dung của trách nhiệm bồi
của các bên.
thường thiệt hại ngoài hợp đồng
hoàn toàn do pháp luật quy định.

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám bệnh,

chữa bệnh
Xét về lĩnh vực y tế nói chung thì bao gồm nhiều ngành nghề và lĩnh vực
khác nhau, mỗi lĩnh vực đều có những tranh chấp, vướng mắc và bất cập. Trong
phạm vi nghiên cứu của luận văn này, tác giả chỉ đề cập lĩnh vực cụ thể là khám
bệnh, chữa bệnh. Tức là quan tâm đến các tranh chấp phát sinh từ mối quan hệ giữa
người hành nghề KBCB của cơ sở KBCB với người bệnh hoặc trực tiếp là giữa cơ
sở KBCB với người bệnh.
Khái niệm pháp lý về “bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám bệnh, chữa
bệnh” hiện nay không quy định trong BLDS năm 2015, bởi vì BLDS chỉ quy định
có tính ngun tắc các khía cạnh liên quan đến chế tài bồi thường thiệt hại trong
hợp đồng và ngồi hợp đồng (như đã phân trích ở phần 1.1.1). Còn Luật KBCB
năm 2009 là luật chuyên ngành điều chỉnh nội hàm về “bồi thường thiệt hại trong
lĩnh vực khám bệnh, chữa bệnh”. Để hiểu rõ được khái niệm của thuật ngữ pháp lý
này tác giả tiếp cận dưới mỗi khái niệm của từng cụm từ cụ thể như sau:
Thứ nhất, khái niệm pháp lý của “khám bệnh” và “chữa bệnh”. Theo khoản 1
Điều 2 Luật KBCB năm 2009 định nghĩa rằng:

12


“1. Khám bệnh là việc hỏi bệnh, khai thác tiền sử bệnh, thăm khám thực thể,
khi cần thiết thì chỉ định làm xét nghiệm cận lâm sàng, thăm dò chức năng để chẩn
đoán và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp đã được công nhận.
2. Chữa bệnh là việc sử dụng phương pháp chuyên môn kỹ thuật đã được
công nhận và thuốc đã được phép lưu hành để cấp cứu, điều trị, chăm sóc, phục hồi
chức năng cho người bệnh.”
Khi một người nhận thấy sức khoẻ của mình khơng tốt, có những biểu hiện,
triệu chứng khác thường, làm ảnh hưởng đến cuộc sống của bản thân thì người đó
có thể tìm đến Bác sĩ là để tìm ra nguyên nhân của những biểu hiện, triệu chứng
khác thường đó, tức là khám bệnh. Khám bệnh phải tìm đúng bệnh là việc Bác sĩ

phải nhận định chính xác tình trạng và diễn biến bệnh mà người bệnh đó đang gặp;
muốn chẩn đốn đúng thì cần phải biết hỏi bệnh, thăm khám kèm theo thực hiện
một số xét nghiệm cận lâm sàng để giúp khẳng định về chẩn đốn ban đầu có chính
xác hay khơng. Việc thực hiện khám, hỏi bệnh với mục đích phát hiện các triệu
chứng chủ quan, tức là triệu chứng cơ năng, đây chính là triệu chứng do chính
người bệnh17 (hiện nay nhiều văn bản dùng từ khách hàng) cung cấp cho Bác sỹ.
Đây là những biểu hiện chủ quan cung cấp từ bệnh nhân cảm nhận nên mức độ
nặng nhẹ như thế nào thì phải dựa vào trình độ chun mơn, kỹ năng thăm khám
của chính Bác sỹ trực tiếp thăm khám, hỏi bệnh và thông thường các Bác sĩ trong
nhiều trường hợp sẽ xác thực chẩn đốn thơng qua kết quả cận lâm sàng cụ thể có
thể là xét nghiệm máu, chụp X- Quang…
Từ kết quả chẩn đoán, nếu người bệnh sau khi được Bác sỹ đưa ra tư vấn,
giải thích bệnh lý và đưa ra các lựa chọn điều trị và người bệnh đồng ý thực hiện
việc tuân theo phương pháp điều trị phù hợp cho bản thân người bệnh thì lúc đó mới
có thể coi là Bác sỹ tiến hành các bước “chữa bệnh”. Việc thực hiện chữa bệnh là để
điều trị, phục hồi chức năng người bệnh, đó là sứ mệnh và nhiệm vụ của tất cả Bác
sỹ hay cơ sở y tế hoạt động khám, chữa bệnh. Trong một số trường hợp không
mong muốn, việc khám, chữa bệnh lại dẫn đến một số hậu quả đáng tiếc cho người
bệnh, ảnh hưởng đến sức khoẻ, tính mạng và tài sản của người bệnh và thân nhân
người bệnh là nguyên nhân dẫn đến đa phần các vụ tranh chấp trên thực tế tại Việt
Nam và các nước trên thế giới. Trong Y khoa, những hậu quả xảy ra trong hoạt

Khoản 3 Điều 2 Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 2009 quy định: “Người bệnh là người sử dụng dịch vụ
khám, chữa bệnh”.
17

13


động khám, chữa bệnh còn được định danh với nhiều tên gọi khác nhau như tai biến

trong y khoa, sơ suất y khoa, sự cố y khoa hay sự kiện bất lợi.
Với hai khái niệm pháp lý “khám bệnh” và “chữa bệnh” đã được luật hóa là
tiền đề quan trọng để xác định, các sự kiện pháp lý nảy sinh tranh chấp trong 02
khơng gian của khái niệm đó, đều là cơ sở để xác định tranh chấp thuộc phạm vi
của lĩnh vực KBCB. Trong đó có nhiều loại tranh chấp, như tranh chấp về quyền và
nghĩa vụ trong hợp đồng dịch vụ KCB; tranh chấp về bồi thường thiệt hại trong lĩnh
vực KBCB.
Thứ hai, thiệt hại trong khám bệnh, chữa bệnh. Khi nói đến thiệt hại bao giờ
cũng nói đến hệ quả từ sự kiện pháp lý nào đó gây ra. Sự kiện pháp lý mà Luật
KBCB năm 2009 quy định gây ra thiệt hại trong khám bệnh, chữa bệnh là “Tai biến
trong khám bệnh, chữa bệnh”, và được khoản 13 Điều 2 Luật KBCB năm 2009
định nghĩa: “là hậu quả gây tổn hại đến sức khỏe, tính mạng của người bệnh do sai
sót chun mơn kỹ thuật trong khám bệnh, chữa bệnh hoặc rủi ro xảy ra ngoài ý
muốn trong khám bệnh, chữa bệnh mặc dù người hành nghề đã tuân thủ các quy
định chuyên môn kỹ thuật.” Với khái niệm này, có thể khẳng định rằng, có 02
nguyên nhân theo khái niệm và thêm 01 nguyên nhân do luật định khác dẫn đến là
“Tai biến trong khám bệnh, chữa bệnh” là:
(i) “do sót chun mơn kỹ thuật trong khám bệnh, chữa bệnh”. Việc đánh giá
các dạng hành vi vi phạm chuyên môn kỹ thuật trong khám bệnh, chữa bệnh được
xếp vào nhóm có sai sót được khoản 1 Điều 73 Luật KBCB năm 2009 quy định và
được khoản 1 Điều 76 áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại;
(ii) “hoặc rủi ro xảy ra ngoài ý muốn trong khám bệnh, chữa bệnh mặc dù
người hành nghề đã tn thủ các quy định chun mơn kỹ thuật”. Có thể thấy, nội
dung này nêu lên một phần về “yếu tố khách quan” trong nội hàm khái niệm của
“sự cố y khoa” mà khoản 1 Điều 2 Thông tư số 43/2018/TT-BYT ngày 26/12/2018
của Bộ trưởng Bộ Y tế hướng dẫn phòng ngừa sự cố y khoa trong các cơ sở khám
bệnh, chữa bệnh có quy định: “1. Sự cố y khoa (Adverse Event) là các tình huống
khơng mong muốn xảy ra trong q trình chẩn đốn, chăm sóc và điều trị do các
yếu tố khách quan, chủ quan mà không phải do diễn biến bệnh lý hoặc cơ địa người
bệnh, tác động sức khỏe, tính mạng của người bệnh.” Điều đáng nói là trong Thơng

tư số 43/2018/TT-BYT ngày 26/12/2018 đã ban hành 02 phụ lục danh mục xác định
“sự cố y khoa theo mức độ tổn thương” (Phụ lục I) và “sự cố y khoa nghiêm trọng”
(Phụ lục II), nhưng rất tiếc là cả trong Luật KBCB năm 2009 và Thông tư số
14


43/2018/TT-BYT lại thiếu vắng quy định áp dụng về chế tài bồi thường thiệt hại do
sự cố y khoa gây ra tai biến cho người bệnh theo các danh mục đề cập trên. (VD: sự
cố y khoa về bỏ quên y dụng cụ, vật tư tiêu hao trong cơ thể người bệnh sau khi kết
thúc phẫu thuật gây tai biến cho người bệnh thì khơng có cơ sở pháp lý trong Luật
KBCB năm 2009 để xác định có bồi thường thiệt hại hay không).
Theo các ghi chép về trách nhiệm y tế có thể bắt nguồn từ năm 2030 trước
cơng nguyên khi Bộ Luật Hammurabi có quy định rằng “Nếu Bác sỹ đã điều trị cho
một quý ông bằng một cây thương bằng đồng và khiến quý ông chết hoặc mổ áp xe
mắt cho quý ông với 1 cây thương bằng đồng, và đã làm mất con mắt của quý ông,
người ta sẽ chặt tay mình”18. Hay ở Anh, trường hợp nếu xảy ra sai sót y khoa thì
cả người hầu và ơng chủ của anh ta đều có thể kiện đòi bồi thường thiệt hại đối với
Bác sỹ đã điều trị cho người hầu và khiến anh ta thêm bệnh. Cịn Luật La Mã thì
xem sai sót y khoa là một sai lầm được cơng nhận.Từ đó cho thấy nhận thức về
trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh ra đời từ sớm ở
nhiều quốc gia trên thế giới.
Một điều cần lưu ý để dễ tiếp cận và khơng nhầm lẫn khi nghiên cứu đó là,
theo pháp luật quy định về y tế tại Việt Nam nếu định nghĩa về sự cố y khoa và sai
sót chun mơn thì ở các nước trên thế giới như Anh, Hoa kỳ, Úc định nghĩa đó là
sự kiện bất lợi (adverse event) và sai sót y khoa (Medical Malpractice) cũng được
so sánh áp dụng. Tuy nhiên ở nước ta, sự thiếu vắng định nghĩa và phân biệt giữa sự
cố y khoa và sai sót chun mơn theo tham chiếu pháp lý đã làm cho Toà án, Hội
đồng xét xử các cấp ở nước ta không phân biệt rõ ràng các trường hợp này để áp
dụng pháp luật chính xác khi giải quyết tranh chấp. Tham khảo một tài liệu liên
quan đến pháp lý y khoa đã có sự định nghĩa và so sánh sự khác biệt giữa sự kiện

bất lợi và sai sót y khoa tại Hoa Kỳ có tính chất tham khảo cho sự thiếu vắng định
nghĩa tại Việt Nam, cụ thể: Sự kiện bất lợi là một chấn thương xảy ra trong quá
trình điều trị bệnh nhân. Ví dụ: Bệnh nhân A bị viêm phổi và được kê đơn Thuốc
kháng sinh X. Bệnh nhân phát triển phản ứng dị ứng không lường trước được với
thuốc kháng sinh X, gây suy thận trong thời gian ngắn và phải nhập viện. Sai sót y
khoa là việc khơng cung cấp một mức độ chăm sóc tiêu chuẩn hay nói cách khác là
việc cung cấp dịch vụ không đạt tiêu chuẩn. Tình huống trên gọi là sai sót y khoa
nếu Bác sỹ sơ ý không kiểm tra biểu đồ ghi nhận Bệnh nhân A bị dị ứng Thuốc
18

Pows Smith JM. Origin & History of Hebrew Law. Chicago, IL: Univeristy of Chicago Press, 1931.

15


kháng sinh X. Hay một định nghĩa khác về sai sót y khoa có thể tham khảo là bất kỳ
hành động hoặc thiếu sót nào của Bác sĩ trong quá trình điều trị bệnh nhân đi ngược
lại với các tiêu chuẩn thực hành được chấp thuận trong cộng đồng y tế và gây
thương tích cho bệnh nhân19.
(iii) “khơng sai sót chuyên môn kỹ thuật”. Mặc dù khái niệm về “Tai biến
trong khám bệnh, chữa bệnh” không đề cập trường hợp này, nhưng ở điểm b khoản
2 Điều 73 Luật KBCB năm 2009 xác định dạng hành vi vi phạm chuyên môn kỹ
thuật “Trong trường hợp cấp cứu nhưng do thiếu phương tiện, thiết bị kỹ thuật,
thiếu người hành nghề theo quy định của pháp luật mà không thể khắc phục được
hoặc bệnh đó chưa có quy định chun mơn để thực hiện dẫn đến xảy ra tai biến
đối với người bệnh; các trường hợp bất khả kháng khác dẫn đến xảy ra tai biến đối
với người bệnh”, là một trường hợp gây ra tai biến cho người bệnh, và được xếp vào
nhóm “khơng sai sót chun mơn kỹ thuật”, và được khoản 1 Điều 76 Luật KBCB
năm 2009 áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại;
Có thể khẳng định, việc áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại được Luật

KBCB năm 2009 ghi nhận mới dừng ở chỗ thừa nhận căn cứ phát sinh ở 02 sự kiện
pháp lý là khi “sai sót chun mơn kỹ thuật” và cả khi “khơng sai sót chun mơn
kỹ thuật”. Luật KBCB năm 2009 không nêu ra định nghĩa pháp lý thế nào là “sai sót
chun mơn kỹ thuật” và thế nào là “khơng sai sót chun mơn kỹ thuật” mà chỉ liệt
kê nội hàm cấu thành nên thuật ngữ này. Điều này là dễ hiểu, bởi vì sự thay đổi
khơng ngừng về phương thức khám bệnh, chữa bệnh trong thời kỳ công nghiệp hóa,
hiện đại hóa, trên nền tảng cơng nghệ 4.0, thì rất khó có thể đưa ra một khái niệm
đầy đủ để nói về sự chuẩn xác tuyệt đối trong chuyên mơn kỹ thuật. Do đó, việc
đánh giá yếu tố sai sót hay khơng sai sót trong chun mơn kỹ thuật khám bệnh,
chữa bệnh vẫn phải phụ thuộc vào sự đánh giá bởi nhận thức của con người.
Qua sự phân tích trên có thể rút ra khái niệm “Trách nhiệm bồi thường thiệt
hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh được hiểu là một chế tài dân sự được áp dụng
khi người hành nghề của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh gây ra tai biến cho người
bệnh trong quá trình thực hiện việc khám bệnh, chữa bệnh.”
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại là một trong các biện pháp chế tài của trách
nhiệm dân sự do luật định, có tính cưỡng chế bắt buộc áp dụng đối với người đã có
hành vi vi phạm gây thiệt hại cho người khác, người gây thiệt hại phải bồi thường
19

B. Sonny Bal, 2008, An Introduction to Medical Malpractice in the United States,PMC.

16


thiệt hại đã gây ra bằng vật chất, tiền bạc để khắc phục những hậu quả đã gây ra.
Bởi vậy, thiệt hại phát sinh không chỉ là nền tảng cơ bản mà còn là điều kiện bắt
buộc của trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Khi nghiên cứu về trách nhiệm bồi
thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh cần lưu ý các đặc điểm nổi bật của
loại trách nhiệm này.
Thứ nhất, trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh

mang các đặc điểm chung của trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Một là, đây là một loại trách nhiệm dân sự, trách nhiệm bồi thường thiệt hại
trong lĩnh vực khám, chữa bệnh là trách nhiệm bồi thường của người gây thiệt hại
cho người bị thiệt hại xuất phát từ quá trình thực hiện dịch vụ khám, chữa bệnh.
Hay nói chính xác hơn là người phải bồi thường đối với người được bồi thường chứ
không phải trách nhiệm bồi thường đối với nhà nước và phạm vi điều chỉnh của quy
phạm pháp luật dân sự để xác định chủ thể, xác định căn cứ phát sinh, xác định
nguyên tắc bồi thường hay cả mức độ bồi thường… mà khơng dùng quy phạm pháp
luật về hành chính hay hình sự để áp dụng.
Hai là, là trách nhiệm mang tính tài sản hay còn gọi là trách nhiệm vật chất.
Thiệt hại xảy ra là thiệt hại về tính mạng, tài sản, sức khoẻ và cả tinh thần. Nhưng
khi đã xác nhận có thiệt hại đủ cấu thành phát sinh bồi thường thiệt hại thì chủ thể
phải bồi thường, việc bồi thường không thể thực hiện theo nguyên tắc “đúng, đủ”
theo thiệt hại phát sinh như Luật XII bảng thời La Mã cổ đại mà chỉ có thể quy đổi
ra một đơn vị tiền hoặc vật chất để bồi thường.
Ba là, là hậu quả bất lợi mà một chủ thể phải gánh chịu, bằng cách này hay
cách khác thì khi một bên gây thiệt hại đủ cơ sở để phát sinh trách nhiệm bồi
thường thì phải bồi thường khi đã gây ra tức là gánh chịu một hậu quả xảy đến với
mình bằng một giá trị tài sản nào đó.
Bốn là, chỉ phát sinh khi có thiệt hại xảy ra, trên thực tế có nhiều loại trách
nhiệm phát sinh ngay khi có hành vi vi phạm xảy ra cho dù chưa gây ra bất cứ một
thiệt hại nào như trong trách nhiệm hình sự. Nhưng, đối với trách nhiệm bồi thường
thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh thì việc phát sinh thiệt hại là điều kiện tiên
quyết để xem xét đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Năm là, được đảm bảo thực hiện bằng các biện pháp cưỡng chế, một bản án
có hiệu lực pháp luật, một quyết định có giá trị pháp lý khi được ban hành và các
chủ thể có liên quan có trách nhiệm thi hành bản án, quyết định đó bằng các hình
thức như chuyển giao tài sản, bồi thường thiệt hại, thực hiện công việc, tiếp tục thực
17



hiện hợp đồng… Tuy nhiên, không phải trong mọi trường hợp các chủ thể đều thực
hiện nghiêm túc và đầy đủ các nghĩa vụ phải thực hiện trong bản án, quyết định đó,
nhất là đối với bên có nghĩa vụ “gánh chịu” bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực
khám, chữa bệnh để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể bị thiệt hại thì
cần có một cơ chế để đảm bảo thi hành bằng biện pháp cưỡng chế phù hợp.
Thứ hai, trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh
cũng có những đặc điểm riêng đặc thù để phân biệt với trách nhiệm bồi thường
trong các lĩnh vực khác.
Một là, việc đánh giá có “sai sót chun mơn kỹ thuật” để bồi thường hoặc
“khơng có sai sót chun mơn kỹ thuật” những trong trường hợp cụ thể theo luật
định vẫn phải bồi thường, thì luôn phải dựa vào kết luận của Hội đồng chuyên mơn.
Chính kết luận này là chứng cứ mà Luật KBCB buộc cơ quan tư pháp sử dụng để
xem xét, và quyết định việc áp dụng chế tài bồi thường trong lĩnh vực khám chữa
bệnh. Đây là điểm đặc thù mà chỉ có ở trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh
vực khám bệnh, chữa bệnh.
Hai là, nguyên nhân gây ra thiệt hại cho người bệnh trong lĩnh vực khám
chữa bệnh có đặt thù là do hành vi gây ra, mà khơng có trường hợp do tài sản gây
ra. Bởi lẽ, xuất phát từ khái niệm về “khám bênh”, “chữa bệnh” là hoạt động luôn
phải được thực hiện bởi hành vi của con người. Do đó, nguyên nhân gây thiệt hại
chỉ có thể xuất phát từ hành vi của con người.
Ba là, thiệt hại phát sinh trực tiếp từ “khám bệnh”, “chữa bệnh” có tính chất
xâm phạm đặc thù đến tính mạng, sức khỏe của người bệnh, mà không thể là thiệt
hại về tài sản, hoặc danh dự, uy tín, nhân phẩm của người bệnh. Bởi lẽ, căn cứ theo
danh mục về sự cố y khoa đề cập trên, và nội hàm của tai biến trong khám bệnh,
chữa bệnh cho thấy, các thiệt hại được đề cập chỉ gồm là tính mạng, sức khỏe của
người bệnh, theo các mức độ khác nhau.
1.2. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực
khám, chữa bệnh
1.2.1. Có thiệt hại thực tế xảy ra

“Thiệt hại” được hiểu là “tổn thất về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân
phẩm, uy tín, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác được pháp luật bảo vệ”20.
Dưới góc độ khoa học pháp lý, thiệt hại là sự thay đổi biến thiên theo chiều xấu đi
Bộ Tư pháp – Viện Khoa học pháp lý (2006), Từ điển Luật học, Nxb. Từ điển Bách khoa và Nxb. Tư pháp,
tr. 713.
20

18


của tài sản, của các giá trị nhân thân do pháp luật bảo vệ21. Nội dung của trách
nhiệm bồi thường thiệt hại là việc người có nghĩa vụ phải bù đắp cho bên bị thiệt
hại những tổn thất mà mình đã gây ra do việc đã vi phạm nghĩa vụ dân sự. Bởi vậy,
“thiệt hại có thể xem là yếu tố bắt buộc và là tiền đề để quyết định có phát sinh
trách nhiệm bồi thường thiệt hại hay khơng”22. Mục đích của chế định bồi thường
thiệt hại đặt ra là nhằm bù đắp lại những tổn thất mà chủ thể bị thiệt hại phải gánh
chịu. Nếu có hành vi xâm phạm mà khơng có tổn thất nào xảy ra thì giá trị của việc
bồi thường khơng được thể hiện. Lúc này, chủ thể chỉ có thể yêu cầu áp dụng các
biện pháp chế tài khác như buộc chấm dứt hành vi xâm phạm, buộc xin lỗi, cải
chính… chứ khơng thể yêu cầu bồi thường thiệt hại ngay cả khi hành vi trái pháp
luật ở mức độ nguy hiểm23.
Trong lĩnh vực khám, chữa bệnh, để phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt
hại thì nhất thiết phải có thiệt hại thực tế phát sinh. Theo quy tắc áp dụng pháp luật
thông thường, việc xác định thiệt hại do vi phạm hợp đồng dịch vụ khám, chữa
bệnh phải áp dụng quy định về bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng. Điều 13
và Điều 361 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ bao
gồm thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần. Trong đó, thiệt hại về vật chất là
tổn thất vật chất thực tế xác định được, bao gồm tổn thất về tài sản, chi phí hợp lý
để ngăn chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại, thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút.
Còn thiệt hại về tinh thần là tổn thất về tinh thần do bị xâm phạm đến tính mạng,

sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín và các lợi ích nhân thân khác của một chủ thể.
Theo u cầu của người có quyền, Tịa án có thể buộc người có nghĩa vụ bồi thường
thiệt hại về tinh thần cho người có quyền. Mức bồi thường do Tòa án quyết định căn
cứ vào nội dung vụ việc24.
Một số những thiệt hại trong lĩnh vực khám, chữa bệnh trong một vài vụ án
sau:
Vụ án thứ nhất: Đỗ Thành V bị đau đầu do ngã cầu thang, sau đó có đến
khám và chụp CT scanner tại Bệnh viện Đa Khoa tỉnh Đăk Lăk và chẩn đoán là bị
Nguyễn Xuân Quang, Lê Nết và Nguyễn Hồ Bích Hằng (2007), Luật dân sự Việt Nam, Nxb. Đại học Quốc
gia Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 471.
22
Hồng Thế Liên (chủ biên) (2009), Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự năm 2005, Nxb. Chính trị quốc gia,
tr. 57.
23
Nguyễn Phương Thảo (2017), “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm quyền đối với chỉ dẫn
thương mại theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí
Minh, tr. 27.
24
Đinh Thị Thanh Nga (2020), “Bồi thường thiệt hại và giải quyết tranh chấp trong hợp đồng dịch vụ khám,
chữa bệnh theo pháp luật Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 10, tr. 40.
21

19